Article Scraping.ipynb

{
 "cells": [
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 1,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": [
    "import numpy as np\n",
    "import pandas as pd \n",
    "import requests\n",
    "from bs4 import BeautifulSoup\n",
    "import re"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 2,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": [
    "url=\"https://www.karar.com/yazarlar/zafer-acar\"\n",
    "r=requests.get(url)"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 3,
   "metadata": {},
   "outputs": [
    {
     "data": {
      "text/plain": [
       "200"
      ]
     },
     "execution_count": 3,
     "metadata": {},
     "output_type": "execute_result"
    }
   ],
   "source": [
    "r.status_code"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 4,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": [
    "soup=BeautifulSoup(r.content,\"lxml\")"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 5,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": [
    "page_count=len(soup.find_all(\"ul\",{\"class\":\"item-container\"})[0].find_all(\"li\"))-1"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 6,
   "metadata": {},
   "outputs": [
    {
     "data": {
      "text/plain": [
       "6"
      ]
     },
     "execution_count": 6,
     "metadata": {},
     "output_type": "execute_result"
    }
   ],
   "source": [
    "page_count"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 7,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": [
    "article_all=\"\"\n",
    "\n",
    "for page in range(1,page_count+1):\n",
    "    pageRequest=requests.get(str(url)+\"/?page={}\".format(page))\n",
    "    #print(pageRequest.url)\n",
    "    pageSoup=BeautifulSoup(pageRequest.content,\"lxml\")\n",
    "    \n",
    "    entrys=pageSoup.find_all(\"article\",{\"class\":\"item box-shadow\"})\n",
    "    for entry in entrys:\n",
    "        entryLink=\"https://www.karar.com\"+entry.a.get(\"href\")\n",
    "        #print(entryLink)\n",
    "        entryName=entry.a.get(\"title\")\n",
    "        entryR=requests.get(entryLink)\n",
    "        article_soup=BeautifulSoup(entryR.content,\"lxml\")\n",
    "        \n",
    "        title=article_soup.find(\"h1\",{\"class\":\"content-title\"}).text\n",
    "\n",
    "        article=article_soup.find(\"article\",{\"class\":\"article-content\"}).text\n",
    "        \n",
    "        article_all+=title+article\n",
    "        #article_list.append(title)\n",
    "        #article_list.append(article)       "
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 8,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": [
    "article_all=re.sub(\"[^\\w\\s]\",\"\",article_all)\n",
    "article_all=re.sub(\"\\n\",\" \",article_all)\n",
    "article_all=re.sub(\"\\r\",\"\",article_all)\n",
    "article_all=article_all.lower()"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": 9,
   "metadata": {
    "scrolled": false
   },
   "outputs": [
    {
     "data": {
      "text/plain": [
       "'yapay zeka öğrenmek hiç bu kadar kolay olmamıştı  son zamanlarda yapay zeka öğrenmek isteyen yüzlerce kişiden değişik emailler alıyorum çoğu bir kitap tavsiyesi veya kaynak soruyor hepsine tek tek cevap yazmaya çalışıyorum lakin bazen yetişemiyorum ancak soru soran email gönderen mektup yazan kişilere bildiklerimi buradan yazmak daha kolay bir çözüm olacak gibi görünüyor çünkü aynı soruya defalarca aynı cevabı vermek yerine bir kez burdan yazayım ve herkese tek seferde cevap vermiş olayımyapay zeka bu yüzyılın en önemli teknolojisidir önümüzdeki 30 yıl yapay zeka yılı olacak ve yapay zeka kullananlarla kullanmayanlar arasındaki fark uzay aracı kullanıp gezegenler arası seyahat eden ile ankara  i̇stanbul arasını yaya yürüyen kadar olacaktır makine öğrenmesi deneyimlerden ve veriden öğrenen ve zaman içinde karar verme veya tahmine dayalı olarak başarı oranını sürekli iyileştiren uygulamalara denir yapay zeka kurumların masraflarını ve israflarını azaltır bilgisayar mühendisi veya programcılarının yıllar sürecek yazılımlarını birkaç milisaniyede bitirir ve birazda dinlenirbana gelen sorularda en fazla türkçe kaynak var şahsım 18 yıldır yurtdışında yaşadığım ve yaptığım bütün projeler i̇ngilizce tabanlı olduğu için türkçe kaynak konusunda fazla bir bilgim yok ancak yapay zeka üzerine binlerce öğrenciye ders vermiş birisi olarak tek bir kitap veya birkaç kitap yapay zeka öğrenmek için yeterli değil yapay zeka öğrenmek için daha az kaynak gerekir kitapların teori ve anlatım kısımları çok uzun zaten kitaplar konuya başlayana kadar 15  20 sayfa işe yaramayan bilgilerle doluyapay zeka öğrenmek konusunda doğru bilinen yanlışlar çok fazla bir çok kişi yapay zeka öğrenmek için evvela bilgisayar mühendisi veya programcısı olmak gerektiğini düşünüyor bazı insanlar ise yapay zeka öğrenmek için mühendis kökenli olmak gerektiğini ve eğer yapay zeka öğrenmek isteyen kişi mühendis değilse hiç şansı olmadığını söylüyor bazıları ise yapay zeka öğrenmek için matematik istatistik programlama kodlama lineer cebir analitik düşünce ve daha bir sürü şey bilmek gerektiğini düşünüyortecrübelerime dayanarak ve şimdiye kadar binlerce kişiye yapay zeka dersi vermiş ve öğrencileri büyük şirketlerde ve kritik devlet kurumlarında çalışan biri olarak söyleyebilirim ki yapay zeka öğrenmek için ilk başlarda bunların hiçbirine gerek yok mühendis olmadan da yapay zeka öğrenebilirsiniz bilgisayar programcısı olmadan da yapay zeka öğrenebilirsiniz ancak bu konular hepten gereksiz değil şüphesiz programlama biliyorsanız işleriniz daha kolay olacaktır ancak yapay zeka öğrenmek için bunlar gerek şart değildir bizim için en önemli şey yapay zeka öğrenmeye karar vermiş ve azimle çalışacak ve 10 gün 8 saat yapay zeka kampına katılıp 150 saat proje çözmek sizi hatırı sayılır bir şirkette yüksek maaşla çalışacak kadar bilgi birikimine ulaştıracaktır en azından benim los angeles ve türkiyede verdiğim yapay zeka kamplarında ortaya çıkan sonuç buduryapay zeka uygulamaları o kadar ilerledi ki artık herkesin matematik istatistik programlama kodlama lineer cebir ve analitik düşünce bilmesine ilk başlarda gerek kalmadı i̇htiyaç halinde zaten internet ortamında yeterince ders ve kaynak mevcut i̇stenildiğinde kolayca bu derslere erişilebiliröyleyse yapay zeka öğrenmek için nelere ihtiyaç var yapmanız gereken şey birkaç satır python kodu yazabilmek ve hazır kütüphaneleri çağıracak kadar kod yazabilmek zaten hazır paketler bizim adımıza herşeyi hallediyor hatta bazı şirketler görsel yapay zeka araçları geliştirdiler ve sürükle bırak mantığı ile yapay zeka uygulamaları geliştirebiliyorsunuz automl denilen otomatik makine öğrenmesi ile suya sabuna dokunmadan yapay zeka öğrenebiliyorsunuzyoutube videoları ve diğer online eğitim veren dersler çok şey söylüyor fakat bir şey söylemiyor çünkü o kadar çok gereksiz bilgi var ki salıncak gibi sizi oyalıyor ama bir yere götürmüyor bindiğiniz yerde iniyorsunuzöyle ise ne yapmalı öğrenmeniz gereken 10 konu var ve bu konuları sırası ile öğrenirseniz ve kod örneklerini sabit tutup sadece verinizi değiştirseniz yapay zeka olayını çözmüş olursunuzevvela makinenize anaconda yazılımını yüklemeniz ve başlangıç seviyesinden python öğrendikten sonra pandas paketi ile verileri jupyter notebook ortamına almalısınız sonra eda exploratory data analysis dediğimiz 5 tane komut ile veriniz hakkında bilgi sahibi oluyorsunuz sonra matplotlib paketi ile veri görselleştirmesi öğrendikten sonra makine öğrenmesi konularına geçiyorsunuz bunlar regression tahminleme classification sınıflandırma ve clustering kümelememesela regression öğreneceksiniz bunun için kagglecom ve ya githubcomdan bir regression örneği bulup veriyi kendi verinizle değiştirip sonra hangi sütunları algoritmalara eğitmek için vereceğinizi pearson correlation matrix ile karar veriyorsunuz ve metriklerle başarı oranınızı ölçüyorsunuz sonra o satırlardaki kodların ne işe yaradığını araştırıp öğrenmeniz veya bir bilene sormanız gerekebilir diğer makine öğrenmesi modelleri için bu adımları tekrar edebilirsinizmakine öğrenmesi bittikten sonra sırasıyla doğal dil işleme nlp bilgisayarlı görme computer vision büyük veri ve spark tavsiye sistemleri derin öğrenme ve zaman serileri ile yapay zeka öğrenmek faslını bitiriyorsunuzsonra yapacağınız iş kagglecoma gidip rastgele 20 proje seçip çözmelisiniz ardından kendi çözümleriniz ile kagglecomdaki çözümleri karşılaştırıp arkasındaki mantığı ve farkları çözmeye çalışmalısınız eğer 20 projeyi çözer ve kendi çözümleriniz ile başkalarının çözümlerini karşılaştırıp nedenlerini anlamışsanız yapay zeka uzmanı olmuşsunuz demektir ve iş başvurularına başlayabilir veya kendi yapay zeka şirketinizi kurabilirsinizbütün bunlardan sonra elde ettiğiniz bilgi birikimi ile matematik istatistik programlama kodlama lineer cebir analitik düşünce öğrenebilir belki yeniden üniversiteye dönüp ileri düzey algoritmalar geliştirebilirsiniz ancak ilk etapta lise seviyesinde birazcık matematik bilmeniz türev ve integralin ne olduğunu ve matrislerin anlatıldığı lineer cebirin kendisini bilmeseniz bile ne olduğunu bilmeniz yeterli şimdiye kadar yaptığımız yapay zeka kamplarında ilkokul ortaokul öğrencileri lise ve üniversite öğrencileri de vardı hatta öğrencilikle alakaları kalmamış uzun yıllar önce iş hayatına atılmış insanlarda vardı ve hiç problem olmadan yapay zekayı öğrendiler ve geleceklerine daha umutlar bakıyorlar si̇zde en kısa yoldan yapay zeka öğrenmelisiniz değilse gelecekte 30 yıl daha yüksek teknolojiyi milyarlarca dolar harcayarak almak zorunda kalacağız  spacex bu işi biliyor  geçtiğimiz hafta nasa ve spacex ilk defa daha önce kullanılmış bir roket ile daha önce kullanılmış bir uzay aracını uluslararası uzay i̇stasyonuna gönderdi crew2 ismi verilen ve geçtiğimiz yıl mayıs ayında nasa astronotları bob behnken ve doug hurleynin demo2 test uçuşu sırasında uçtukları aynı dragon kapsülü ile 4 astronot uluslararası uzay i̇stasyonuna ulaştı bu uzay aracına behnken ve hurley endeavour uzay mekiğine hürmeten yine endeavour adını verdiler nasa daha önce uzay mekiklerini tekrar tekrar kullanıyordu fakat uzay aracını uzaya kadar götüren roketler bir daha kullanılamıyordu rus soyuz uzay araçları ise kağıt piknik tabakları gibi kullan at prensibine göre çalışıyor hem roket hem kapsül her seferinde yeniden üretiliyor spacex ise artık bir aracı ilk etapta en az 5 sonraları 10 kez kullanmayı hedefliyor\\xa0spacex piyasaya girene uzay araçları en lüks ve en pahalı şekilde tasarlanıyor ancak bir kullanımdan sonra emekliye ayrılıyordu uzay araçlarını atmosfer ötesine taşıyan roketler ise bir kullanımdan sonra çöpe gidiyordu spacex şirketi bu anlayışı tamamen değiştirmek için kolları sıvadı ve ilk önce roketleri kontrollü bir şekilde okyanus ortasına daha evvel belirlenen noktaya indirmeyi başardı ardından uzay i̇stasyonuna önce kargo sonra astronot taşıyarak daha evvel kullandığı crew dragon uzay araçlarını tekrar kullanarak tarih yazdı spacex starship projeleri ile yakın zamanda onlarca kişiyi tek seferde uzaya taşımayı planlıyor\\xa0bu gelişmeleri gören amerikan hükümeti ise trump zamanında askeri birimlerine bir de uzay kuvvetleri eklediler ve şu an uzaya gidecek insan sayısı arttıkça kargaşa da artacağı için uzayda devriye gezecek askerler yetiştiriyor ve bunun için hummalı bir çalışmanın içerisinde\\xa0nasa ise geçtiğimiz hafta yine çok yoğun ve uzun süre gündemde kalan bir hafta geçirdi evvela mars yüzeyine gönderdiği ingenuity isimli helikopteri 2 defa uçurmayı başardı ve başka bir gezegende helikopter uçuran ilk kurum olarak tarihe geçti ardından spacexin crew dragon uzay aracı ile 4 astronotu uzaya gönderdi \\xa0şimdi crew2 astronotları altı ay boyunca yaşayacakları istasyona yaklaşık 24 saatlik yolculuk sonrası yerleştiler dört kişilik ekip nasadan shane kimbrough ve megan mcarthur avrupa uzay ajansı esa astronotu thomas pesquet ve japonya havacılık ve uzay ve keşif ajansından jaxa akihiko hoshideden oluşuyor  i̇nsan bağışıklık hücresi işlevini araştıracak deneyler dahil olmak üzere 200den fazla bilim deneyi de uzay i̇stasyonuna ulaştı hem nasa hem de spacex yeniden kullanılabilir uzay aracının uzay yolculuğunu daha ekonomik hale getirmek için çok önemli olduğunu vurguladılar uzay yolculuğu ve uzay turizmi bu geişmelerle artık sıradan seyahatler haline gelecek\\xa0uzay ve astronomi bilimine büyük tutku ile bağlı olduğum için yaşım ilerlemeden bir an önce uzaya gitmenin uçak bileti kadar ucuzlayacağı günlerin hemen gelmesini dört gözle bekliyorum spacex şimdiye kadar 80 roketi zarar görmeden ya da çok az zararlar yeniden kullanılabilir şekilde denizlere indirmeyi başardı spacex mürettebatlı dragon kapsülleri yolculuklar arasında bir miktar yenileme ile her biri en az beş kez uçacak şekilde tasarlandı ancak crew2 uçuşu için roket ve uzay aracını onaylamadan önce mühendisler donanımın her yönünü incelediler ve herhangi bir kusur veya sürpriz aradılar astronotların güvenliğini sağladıklarından emin olduktan sonra uçuşa izin verdiler bu gelişmeler ile uzay yolculuğunun sıradan insanlarında yapabilmesine bir adım daha yaklaştığını hissediyorum\\xa0crew2 astronotları uluslararası uzay i̇stasyonunda 6 ay kalacaklar ve istasyon 28 nisana kadar 11 kişiyi misafir edecek 28 nisanda ise daha önce giden astronotlardan bazılar dünyaya dönecekler crew2 için yörüngedeki yaşam bilim deneyleri yapmayı ve uzay istasyonu bakımını içerecek ve ilk birkaç gün orada biraz sıkışık olacak yöneticiler 11 astronotu barındırmak için istasyonun havadan karbondioksiti gideren sistemler gibi yaşam destek sistemlerinin kapasitesini artırdı ve ekipler geçici uyku alanları kuruldu 3 kişinin 28 nisanda ayrılması ile yaşam alanları biraz daha genişleyecek \\xa02024 yılından sonra uzay turistlerini de ağırlaması planlanan uzay i̇stasyonuda astronotların yapacakları deneyler arasında atıkları azaltmak için yenilebilir ambalaj malzemelerinin testi istasyonun güneş panellerinde bir güncelleme pamuk bitkilerinin sınırlı su mevcudiyetine nasıl tepki verdiğine bir bakış ve insan biyolojisi araştırmaları yer alıyor astronotlar aynı zamanda dünyamızın sürekli fotoğrafını çekmek de dahil olmak üzere bir dizi dünya gözlem deneyi de planlanıyor şimdiye kadar astronotlar dünyanın 15 milyondan fazla fotoğrafını uzaydan çekti ve uzay istasyonunun yeni sakinleri bu toplama kendi görüntülerini de ekleyecekler geçtiğimiz hafta dünya gündeminde mars helikopteri ve uzaya giden dört astronot varken ve spacexin ay ve marsa uzay araçları göndermeyi planlarken bizim gündemimiz kripto para ve milyarlarca dolarlık vurgunlar ile doluydu\\xa0  bütün evren bir yapay zekâ algoritması mı  geçtiğimiz hafta microsoft için çalışan fizikçiler yayınladıkları bir akademik makalede içinde yaşadığımız evrenin bir makine öğrenmesi  yapay zekâ algoritması olduğunu iddia ettiler \\xa0otodidaktik evren başlıklı makalede araştırmacılar evrenin aslında devasa bir sinir ağı olduğunu iddia eden fizikçi vitaly vanchurin tarafından yapılan araştırmaya benzer fikirleri araştırdılar\\xa0sonuçta eğer evren öğrenme ve sonuç olarak yasalarını değiştirme yeteneğine sahipse fizik yasaları da sürekli bir değişim içinde olacaktır \\xa0yani evren insanlar gibi öğrenir ve öğrendikçe kendi yasalarını da yeniden tanımlar\\xa0yapay zekâ makine öğrenmesi ve yapay sinir ağları her alanda büyük değişimlere ve gelişmelere sebep oluyor fizik kanunları da bundan geri kalmıyor yenilikler keşfedildikçe eski blldiklerimiz yeniden sorgulanıyor ve karşımıza ilginç sonuçlar çıkıyor yapay zekâ her alanda olduğu gibi bilimsel araştırmalarda da sık sık boy göstermeye başladı hatta geçtiğimiz yıllarda 2009 yılına kadar yayınlanmış akademik makaleler modellerin öğrenmesi için kullanıldı ve 2012 yılına kadar yayınlanacak makalelerin ve bilimsel buluşların tahmin edilmesi istendi ve bu modeller 2009 yılından 2012 yılına kadar yayınlanacak makaleleri tahmin etti gerçek makaleler ve tahmin edilenler karşılaştırıldığında sonuçların benzerlik gösterdiği görüldü bilimsel araştırmalar ilerledikçe bizim evren algımız da değişiyor mesela bütün bu evrenin bir hologram yada bir bilgisayar simülasyonu yada derin bir sinir ağı olduğu hep tartışıldı bir keresinde bilim insanları hayatın bilgisayarı olmayan bir simülasyon olduğunu söylemişlerdi\\xa0makine öğrenmesi eğitim modelleri üç ana başlıkta toplanabilir birincisi denetimli veya gözetimli öğretim olarak çevirebileceğimiz supervised learning bu öğrenme şeklinde veriler iki kısma ayrılır \\xa0tahmin eden sütunlar ve tahmin edilen hedef yani algoritmaya verdiğimiz veriler etiketlenmiş ve sonuçları kaydedilmiş mesela güneş ile dünya arasındaki kütle çekim kuvvetini güneşin kütlesi ve dünyanın kütlesini ve konumlarını girersek aradaki çekim kuvvetinin formülü yapay zekâ tarafından bulunur ve yeni kütleler ve mesafeler verildiğinde bu kuvveti tahmin eder\\xa0makine öğrenmesinde ikinci ve çok önemli eğitim modeli pekiştirmeli reinforcement learning öğretimdir bu modelde veri yoktur veya çok azdır ajan dediğimiz hatalarından öğrenen bir \\xa0makinemiz var ve bu makine gördükçe öğrenir hatalarından ders alır ve karşılaştığı durumlara karşı bir tavır alır ve harekete geçer hareketi sonucu bir ödül veya ceza alır otonom araçlar hiç tanımadıkları geçmedikleri yollardan pekiştirmeki öğretim sayesinde gidebilier ve dronelar yine bu pekiştirmeli öğrenme sayesinde kendi kendilerine uçabilirler hali hazırda askeri dronelar bir merkezden uzaktan kumanda ile uçuruluyor fakat yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile donatıldıklarında hiç insan müdahalesi olmadan uçabilirler\\xa0makine öğrenmesinde üçüncü eğitim modelimiz ise denetimsiz yada gözetimsiz öğretim unsupervised learning bu modelde veriler etiketlenmemiştir ve sadece ham veri vardır algoritmalarımız veriye rastgele erişir ve verilerdeki gizli trendleri benzerlikleri yakalar ve veriyi benzerlik oranlarına göre gruplara ayırır \\xa0i̇şte microsoft için çalışan fizikçiler yapay zekâ modellerini denetimsiz veya gözetimsiz öğretim modeli ile öğrenebiliyorsa evrenin de aynı şekilde çalıştığını ve öğrendiğini söylüyorlar arıca araştırmacılar evrenin öğrenmeye meraklı olduğunu ve sürekli öğrenmek istediğini de iddia ediyorlar \\xa0i̇nsanların hayvanlar gibi sadece hayatta kalma mücadelesinden öte öğrenme çabaları olduğu gibi bu kendi kendine öğrenen evreninde aynı şekilde çalıştığı belirtildi\\xa0yapay zekâ her alanda büyük bir hızla gelişmeye ve insanlığı şaşırtmaya devam ediyor ve bizler siyasi tartışmalardan bir adım öteye gidemiyoruz ve sürekli bir kavganın ve ayrışmanın içerisindeyiz gençlerimiz futbol duygusal müzikler ve birbirinin tekrarı diziler izleyerek en değerli vakitlerini boşa harcıyorlar eğitim sistemimiz çok uzun sürede çok az şey öğretiyor ve çağın gerektirdiği bilimsel ve teknolojik altyapı oluşturulamıyor bilimsel tartışma ortamı yok bir konuda fikrinizi beyan ettiğinizde sanki hakaret etmişsiniz gibi algılanıyor ve herkes darılmak kırılmak ve küsmek için fırsat kolluyor bu durumda bilimsel olarak ilerlemek ve teknolojik olarak geleceği yakalamak pek mümkün görünmüyor çinde her gün binlerce yapay zekâ şirketi kurulurken biz yapay zekânın önemini bile anlamamış durumdayız bir an önce harekete geçmeli ve ülke genelinde herkese yapay zekâyı öğretmeliyiz\\xa0  yapay zekâsız dijital dönüşüm  on sekiz yıl los angelesta yaşadıktan sonra üniversitedeki derslerin dijital ortamda yapılmasını fırsat bilerek 5 aylığına türkiyede yaşamaya karar verdim türkiye şartlarında kendimi 18 yıl öteye ışınlanmış gibi hissediyorum son iki haftadır değişik alanlarda gözlemler yapıyorum dijitalleşme ve dijital dönüşüm çoğu kesim tarafından anlaşılır gibi olmuş fakat eski alışkanlıkları bırakmak çok da kolay değil \\xa0konyada en çok dikkatimi çeken konu bankaların önünde uzun kuyruklar oluşuyor ve bankalar herkesi sırası ile almıyor müşterilerinin ne kadar çok parası varsa onlara öncelik veriyor hal böyle olunca insanlar saatlerce sırada bekliyor ayrıca ay başlarından bankamatiklerin önlerinde de uzun kuyruklar var los angelesta 18 yıldır neredeyse hiç sıra beklememiş veya çok az beklemiş birisi olarak bu uzun kuyrukların dijital dönüşümle çözülüp çözülemeyeceğini düşündüm bankacı akrabama bu insanların niye bu kadar sırada beklediklerini sordum aldığım cevap ise çok şaşırtıcı idi sıra bekleyenlerin hemen hemen hepsi şubeye gitmek yerine işlemlerini zaten internet ortamında yapabiliyorlar buna rağmen hala ne diye vakitlerini boşa harcıyorlar sırada beklerken ellerinde akıllı telefonlarla oynuyorlar demekki internet erişimleri var bankada beklemek yerine işlemlerinin çoğunu zaten internetten yapabilirler fatura ödemek için bu kadar kuyrukta beklemek ve insanın en değerli varlığı olan zamanını bu kadar basit bir işlem için boşa harcaması kabul edilebilir bir şey değil sırada bekleyenler paralarını bir kurumdan çekip diğerine yatırıyorlar ve arada saatlerce vakit kaybı oluyor bunu bütün ülke geneline yaydığınızda milyarlarca dolarlık iş ve kıymetli zaman kaybı var gencecik beyinlerin bilim teknoloji yapay zekâ gibi alanlarda kendini geliştirebileceği bir zaman dilimi kuyruklarda bekleyerek çöpe gidiyor \\xa0dijital dönüşüm kurumlarca ve büyük işletmelerde anlaşılmış olsa da halka yayılmış değil herşey teknolojik olarak çözülmüş fakat henüz kullanan kişi sayısı çok az bunun nedenlerinden birisi özellikle orta yaş üstü insanların teknoloji ile tanışmamış olması veya dijital ortama güvenmiyor olması i̇kinci neden ise eski alışkanlıklar i̇llaki parayı eline alacak kokusunu hissedecek cüzdanına kısa sürede olsa o parayı koyacak sonra ödemelerini o gıcır gıcır paralarla yapacak başka bir neden eğitim seviyesi olabilir bu kadar zaman kaybının başka bir nedeni de vergi oranlarının yüksek olmasından dolayı işletmelerin yaptıkları işler için fatura kesmeyip nakit çalışması olabilir bu da kayıt altına alınmayan ekonomi demektir hal böyle olunca dijital dönüşüm burada işe yaramıyor çözüm ise yapay zekâda yatıyor yapay zekâ işle çekilenler ve harcananlar saniye saniye analiz edilebiliyor ve kayıplar önlenebilir\\xa0dijital dönüşüm yapay zekâ için gerekli veriyi hazırlıyor özel sektör ve kamu kurumları hızla dijitalleşmeye gidiyor dijitalleşemeyen kurumlar çağın gerisinde kalacak ve de kalmaya mahkumlar fakat yapay zekâsız dijital dönüşüm olursa büyük miktarlarda veri toplanır ancak onunla ne yapılacağı nasıl akıllı hale getirileceği bilinemez yapay zekânın henüz bilgisayar programcıları ve mühendisleri tarafından da net olarak anlaşılmadığına şahit oluyorum \\xa0bankaların dijital dönüşüm konusunda bir problemleri yok gibi görünüyor hepsi meseleyi anlamış ve gerekli adımları atmışlar ancak yapay zekâ konusunda çağın çok gerisindeler özellikle insan hatalarını önlemede büyük açıkları var yapay zekâ akıllı kamera sistemleri ile işlemleri rahatlıkla takip edip hata anında hemen uyarı verebilir çekleri senetleri ve bilumum dökümanları insanlardan kat kat yüksek hızlarda okuyabilir ve gerekli hesaplara yönlendirmeleri yapabilir birçok alanda eleman eksiklerini kapatabilir ve insanlar gibi molaya dinlenmeye yemeğe ihtiyacı yoktur veri analizleri ve zaman serileri ile hangi şubeye günde kaç müşterinin geleceğini tahmin edip hangi işe en ehil kimi görevlendireceğini ve bir işi en kısa sürede en az kaynak harcayarak en kestirme yoldan nasıl çözeceğini bulabilir \\xa0yapay zeka uygulamaları sayesinde bankalar potansiyel masraf ve israflarından 2023 yılına kadar 447 milyar dolar tasarruf etmeyi planlıyorlar bankalar müşteri tanımlama ve kimlik doğrulamasını kolaylaştırmak sohbet robotları ve sesli asistanlar aracılığıyla birçok işlemi zaten halledebiliyorlar fakat müşteri ilişkilerini derinleştirmek ve kişiselleştirilmiş öneriler sunmak konusunda geri kalıyorlar müşteri ve işlem sayısı arttıkça bankaların yükü de artmaktadır yapay zekâ bu konuya en iyi çözümdür akıllı veri analizleri ile kişiye özel çözümler üretebilmekte insan hatalarını sıfıra indirmekte ve aylar hatta yıllar sürecek hesaplamaları birkaç milisaniye içerisinde yapabilmektedir\\xa0dijital dönüşüm ile bütün verilerin dijital ortama aktarılması dosyalama kağıt ve depolama açısından büyük avantaj sağlıyor verimliliği arttırıyor evrakın yangın deprem su baskını gibi doğal afetler karşısında tahrif olmasını engelliyor ve özellikle veriye erişimi hızlı hale getiriyor 10 binlerce km uzaklıktaki kütüphanelerden kitaplar bulmak ve okumak saniyeler içerisinde mümkün oluyor ancak bu kadar veriyi analiz etmek gizli trendleri bulmak ve sistemleri akıllı hale getirmek yapay zekâ bilgisi gerektiriyor\\xa0dijital dönüşümü gerçekleştirmiş olan kurumların bu adımlarını yapay zekâ ile taçlandırması ve bu dönüşümü halka kolay yoldan ulaştırması gerekiyor hatta bütün kurumlar ellerindeki bütün projeleri bırakıp personeline yapay zekâ eğitimi aldırmalıdır çünkü yapay zekâ yeni bakış açıları ve yeni ufuklar açıyor kurumlar yapay zekâ seferberliği ile masrafları ve israflarını azaltabilir ve kaynaklarını en optimum derecede kullanabilirler\\xa0  çocuklar için yapay zekâ  son 2 yıldır ilköğretim okullarında liselerde ve üniversitelerde davet üzerine yapay zekâ üzerine konuşuyorum i̇lk başlarda sorular yapay zekânın gelecekte insanlığı yok edeceği üzerine sorular geliyordu fakat son 6 aydır gelen sorular değişti ve çocuklar yapay zekânın gelecek 30  40 yılın yapay zekâ yılı olacağını çok net anlamışlar ve biz nasıl yapay zekâ öğrenebiliriz diye sormaya başladılar \\xa0bir aylık yapay zekâ kamplarıma katılan çocuk sayısındaki artış dikkat çekici noktalara ulaştı bu daha çocuk bir şey anlamaz dediğimiz minik öğrenciler ciddi ciddi python kodu yazarak yapay zekâ öğrenmeye başladılar hatta geçtiğimiz ocak ayında 12 yaşında bir kızımız meseleyi o kadar güzel anladı ki ödevlerde ve projelerde müthiş başarılar gösteriyor meseleyi gayet güzel anlamış ve projelerde büyüklerinden geri kalmıyor almanyadan katılan 13 yaşında bir çocuk derse katılan anne ve babasına da mentorluk yapıyor ve bütün projeleri gayet başarılı bir şekilde teslim ediyor en son 12 yaşında başka bir minik öğrencimiz sorduğu çok akıllı sorularla derse katılan abi ve ablalarına fark atıyor\\xa0son iki haftadır konyada değişik kesimlerden iş insanları akademisyenler ve öğrencilerle yapay zekâ muhabbeti yapıyoruz çocuklarda yapay zekânın daha iyi anlaşıldığına şahit oluyorum bu birazda izledikleri bilim kurgu filmleri ve bilgisayar oyunları sayesinde olsa bile geleceğin teknolojisini anlama uygulama ve geliştirme konusunda ümit vaad ediyorlar hatta derse katılan minik öğrencilerim verileri toplama internet ortamından istenilen veriyi bulma temizleme boş hücreleri doldurma gerekli algoritmaları çağırarak makine öğrenmesi ve yapay zekâ modellerini eğitme ve hata ve başarı oranlarını ölçme konusunda gayet başarılılar bu çocuklar türev  integral bilmiyor istatistik bilmiyor yüksek matematik bilmiyor lineer cebir bilmiyor fakat yapay zekâ öğrenebiliyor ve hayatın içinden gerçek projelere çözüm üretebiliyorlar doğal dil i̇şleme modelleri ile metinlerden anlamlı sonuçlar çıkarabiliyor bilgisayarlı görme ile kameralardan gelen görüntüleri analiz ederek yüz ve nesne tanıma kodları yazabiliyorlar\\xa0öte yandan çocukların bu kadar başarılı olma nedenlerinden birisi de yapay zekâ ile çok az kod yazarak büyük işler yapabiliyor olmamız yapay zekâ bilmeyen bilgisayar mühendisi ve programcılarının aylar hatta yıllar sürecek projelerini yapay zekâ ile bir kaç milisaniye içerisinde bitirebiliyor olmamız işimizi iyice kolaylaştırıyor ve automl veya otomatik makine öğrenmesi dediğimiz ve son bir kaç yıldır iyice yükselişe geçen sistemler bu projeleri hiç insan katkısı olmadan kendi kendilerine yapay zekâ çözümleri üretebiliyorlar\\xa0bu konuda en fazla anlaşamadığımız insanlar ise şüphesiz bilgisayar mühendisleri ve programcıları üzerine 4 dönem ders aldıkları döngüler ver veri yapıları derslerinin tamamen gereksiz olduğunu söylediğimde kabullenmeleri pek de mümkün olmuyor sebebi ise kendileri bu işleri en zor şekilde ve başka bir çözümü yokmuş gibi ve üzerinde yıllarca çalıştıkları konunun bir anda geçersiz olması halbuki yapay zekâ deyince bilgisayar programcı ve mühendislerinin öncü olması gerekir bazılarının ise yapay zekâya geçiş yapsa bile eski kodlama alışkanlıklarına devam ettiklerini tek bir kelime veya bir satır kodla halledilecek işlemleri uzun uzun kod yazarak çözdüklerini görüyorum bu durumda yapay zekâ konusunda en başarılı olan öğrencilerimi hiç kodlama bilmeyen ve bütün işlerini excel tabloları ile çözmeye çalışan standart bilgisayar kullanıcıları olduğunu görüyorum bilgisayar programcılarının meseleyi kabullenmek için harcadıkları zamanda hiç kodlama bilmeyen insanlar çok az kod yazarak büyük projeler yapıyorlar müthiş mesafe kaydediyorlar\\xa0çok az kod gerektiren araçlar yaygınlaştıkça gençlerin ve çocukların yapay zeka geliştirebilecekleri yaş düşüyor artık bir ilkokul veya ortaokul öğrencisinin metni sınıflandırmaktan görüntülere kadar her şeyi yapmak için kendi yapay zekâlarını oluşturması mümkün bir çok yapay zekâ yarışmasında çocuk ve gençlerin başarılı olduklarını da görüyoruz \\xa0buna rağmen yapay zekâyı henüz duymamış çocuklarımızı da bir an önce yapay zekâ ile tanıştırmamız gerekmektedir çünkü bu çocuklar 20 yıl sonra bu toplumun en önemli kesimi olacaklar ve eğer yapay zekâyı bugünden tanımazlarsa yine yüksek teknolojiyi milyarlar hatta trilyonlarca dolar harcayarak almak zorunda kalırlar ve ailelerini zamanında kendilerini bilgilendirmedikleri için suçlayabilirler bunun için çocuklarımıza yapay zekânın tanımını en basit haliyle anlatmalı somut örneklerle kolayca açıklamalı ve eğlenecekleri ve yapay zekâyı keşfedebilecekleri kaynaklara yönlendirmeliyiz \\xa0yapay zekâ gerçekten çok eğlencelidir ve bunu öğrenmek için kaynaklar internet ortamında kolayca bulunabilir yapay zekâ kullanan ve kullanmayan arasındaki fark uzaya roket ile giden ile yaya yürüyen kadar büyüktür yapay zekâ her mesleği derinden etkileyecek ve birçoğunu gereksiz kılacaktır 2050 yılında birçok iş yapay zekâ tarafından yapılacaktır makineler insanlar kadar akıllandığında bizi bekleyen gelecek korkutucu olabileceği gibi bizi yeni maceralara ve başarılara da sürükleyebilir\\xa0yapay zekâ muhtemelen insan tarafından icat edilen en güçlü araçtır birçok uzman tarafından yeni elektrik olarak adlandırılır bu nedenle geleceği tasarlamanın tek yolu yapay zeka ile çalışmaktır bu yüzden genç nesile yapay zekâ ile kucaklaşmayı ve bir araç olarak kullanmayı öğretmemiz gerekiyor ancak bunu yaparsak genç neslimizi yarının zorluklarına hazırlamayı umabiliriz\\xa0  yapay zekâyı ne yapmalı  son bir kaç gündür konyada iş insanları ile yapay zekâ üzerine konuşmalarımız oldu kendilerine yapay zekânın nimetlerini anlatmaya çalıştım ancak onlar yapay zekânın kendileri için çok soyut bir kavram olduğunu gözle görülür elle tutulur bir örnek vermemi istediler hatta bazı şirketlerin kendilerine gelip çok güzel dijital dönüşüm hikayeleri sunduklarını ancak birçok projenin hep başarısızlıkla sonuçlandığını ve nihayetinde yaptıkları yatırımların ve ödedikleri faturaların boşa gittiğini bu sebeple yapay zekâ projelerine de temkinli yaklaştıklarını söylediler\\xa0konuştuğum konyalı iş insanlarında gördüğüm ortak özellik ise hepsinin kendi işlerinden çok ülkeye nasıl katma değer katabileceğimi ve bu teknolojinin nasıl ülke ekonomisine ve gençliğe entegre edilebileceği üzerinde sorular sormaları oldu kendilerinden çok ülkeyi ve ülkenin geleceğini düşünen bu iş insanlarına saygım kat kat arttı en ilginç bulduğum yanları ise hemen tanıdıklarını arayıp yapay zekâ hakkında öğrendiklerini kendi anladıkları şekilde ve çok güzel örneklerle başkalarına anlatmaları idi hatta radyo ilk geldiğinde insanların radyonun içinde insan olduğunu zannedip kapağını açtıklarını sonra içine cin kaçtığını düşünmeye başladıklarını insanlar radyoyu algılamada nasıl problem yaşadıysa aynı şekilde yapay zekâyı anlamada aynı problemle karşılaşacağını belirttiler\\xa0konuşmalarımız sonunda yapay zekânın yapabildikleri ve vaat ettiklerini anlayan arkadaşlarım ülke çapında milli yapay zekâ seferberliği kampanyaları düzenleme ve üniversite gençliğinin yapay zekâ öğrenmesini beklemek yerine klavye tutan her elin yapay zekâ kodları yazması gerektiğine karar verdi\\xa0sonra kendi kendime bilgisayarda sadece excel kullanıcısı olan bir insana yapay zekâyı nasıl anlatırım diye düşünmeye başladım pandemi sürecinde insanların yaptıkları işlerin çoğu zaten makineler tarafından yapılmaya başladı süre uzadıkça makinelerin insanların yerini alması da hızlanacak hatta 2050 yılında işçi bayramını sadece robotların kutlayacağını düşünüyoruz çin yapay zekâyı liselerde sorunlu hale getirdi biz de ise hala yapay zekânın önemi yeterince anlaşılmış değil ve bazı kesimlerin hiçbir fikri yok hal böyle olunca yapay zekâyı en basit şekilde anlatmanın nasıl olacağı konusunda ilk önce insanların düşünce yapısını yapay zekâ konusunda hazırlamak sonra filmlerde dizilerde ve en çok izlenme oranı olan programlarda yapay zekâyı işlemek ve yeterli farkındalık oluştuğunda kodlamaya geçmek gerektiğini düşünüyorum albert einstein bir meseleyi ilkokul öğrencisinin anlayacağı basitlikte anlatamıyorsanız o konuyu bilmiyorsunuz demektir der dolayısı ile meseleyi ilkokul öğrencilerinin bile anlayabileceği seviyede anlatmamız ve bu teknolojiyi yakalamamız gerekiyor\\xa0gözleri̇mle i̇mti̇hanimgözlüklerle tanışmam ortaokul yıllarına dayanır ortaokul 2 sınıf öğrencisi iken ilk gözlüğümü aldım ve o gün bugündür hep gözlük kullandım her sabah uyandığımda ilk gözlüklerimi bulup taktım bazen bulamadım saatlerce aradım hiçbir seyden çekmedim gözlerimden çektiğim kadar gözlüklerimin buğulanmasından dolayı düşüp yaralandığım oldu gözlük çerçevesi kırıldığı için yeni gözlük alana kadar çalışamadığım günler oldu bir keresinde los angeles sahillerinde gözlüğümü kaybettim ve göz doktorundan randevu alıp yeni gözlük alana kadar bir hafta geçti ve bu bir hafta ne kadar zorlandığımı anlatamam\\xa02017 yılına geldiğimizde gözlerimle asıl imtihanım başladı los angelesın doğusunda bir kayak merkezinde sol gözümün üstüne düştüm ve bir kaç metre gözümün üstünde sürüklendim bu sırada gözlüğümün camı çerçeveden ayrılıp sol gözümün içine girdi ve damarları ve sinirleri kesti ve uzun müddet sol gözümle göremedim retina yırtılması ameliyatı ile görüntü geldi fakat bulanıktı ve sürekli gözlük numaram büyüyor ve yeni gözlükler almak için günlerce zaman ve iş kaybına uğruyordum derken bir sabah uyandığımda sağ gözümde de şimşekler çaktığını ve yarısına kadar görmez olduğunu farkettim üniversiteye yakın bir hastanenin acil servisine gittim sağ gözüm de de retina yırtılması olduğu ve acilen ameliyata girmem \\xa0gerektiği söylendi fakat günlerden cumartesi olduğu için göz doktorlarının bulunmadığını ve civar hastaneleri arayıp göz doktoru bulunup bulunmadığını sorduklarını söylediler nihayetinde çok tanınmış bir üniversitenin göz enstitüsü beni kabul etti ve bir gün sonra ameliyata alındım ilk ameliyat başarısız oldu ve üzerine 4 kez lazer ameliyatı daha oldum 8 ay boyunca çalışamadım ve nihayetinde california motorlu taşıtlar i̇daresi dmv yeterli görme derecem olmadığı gerekçesiyle ve haklı olarak ehliyetimi yenilemedi ne trafik işaretlerini görüyor ne de sokak isimlerini okuyabiliyordum trafikteyken bazen sağdan gelen araçları da göremiyordum bilgisayar başında kod yazarken gözlerim sürekli yoruluyor ve yeterli performansı gösteremiyordum\\xa0bu gelişmeler üzerine sağlık sigortamın izin verdiği doktorları aradım ve bir çözüm bulmaya çalıştım doktorların çoğu dolu idiler bazılarında ise haftalar sonrasına randevu verebileceklerini ancak gözlerimin ehliyetimi geri alacak kadar açılması konusunda bir vaatte bulunmadıklarını gördüm\\xa0bir yandan los angeles ve çevresinde bir göz doktoru ararken birden bir kaç yıl önce konyada bir astronomi ve uzay konferansıma katılan ve kendisiyle kısa bir süre sohbet ettiğimiz konya göz hastanesi sahibi op dr fikret uçarı hatırladım ve kendisine ulaşmak için tanıdıklarımdan telefon numarasını sordum\\xa0üç dakikalık telefon görüşmesi sonucu dr uçar gözlerimin açılacağını gözlüklerimi atacağımı bir daha gözlüğe ihtiyacımın kalmayacağını ve gözlüksüz bilgisayar kullanabileceğimi söyledi herşeyi bırakıp geçtiğimiz hafta konyaya geldim ve ilk fırsatta konya göz hastanesinin yolunu tuttum bir kaç göz resmi ve kan tahlilinden sonra hemen ameliyata alındım ve 7 dakikalık bir operasyon ile evvela sol ertesi gün sağ gözüm görmeye başladı gözlüklerimi attım sol gözümdeki yaklaşık 4 yıl süren bulanıklık yerini gözlüksüz berrak bir görüntüye bıraktı uzaklardaki binaları ve dağlardaki karları görmek gözlüksüz bilgisayar kullanmak daha evvel yüzünü dahi seçemediğim akrabalarımın gözlerini görmek inanılmaz güzel tarifi mümkün olmayan bir mutluluktu\\xa0bu vesile ile başta dr fikret uçar olmak üzere büyük bir özveri ve profesyonellikle çalışan konya göz hastanesi çalışanlarına teşekkürlerimi sunuyorum yaklaşık 30 yıl süren ve özellikle son 4 yıldır maddi manevi büyük kayıplara sebep olan göz ve gözlük maceram toplamda 14 dakikalık iki operasyonla çözülmüş oldu  yapay zekânın yıldızları  her alanın kendine göre en iyileri vardır filmin oscar ödülleri gazetecilerin pulitzer ödülleri bilimsel araştırmaların nobel ödülü yapay zekânın da böyle bir ödülü olsaydı bana göre 3 alanda verilmeliydi \\xa0birincisi doğal dil i̇şleme çünkü şu an elimizde bulunan veriler bir veritabanına sığmayacak kadar karmaşık ve çeşitli ayrıca emailler mahkeme dökümanları hastane dökümanları şirket içi yazışmalar gazete haberleri kitaplar dergiler bloglar gibi metinlerden oluşan verileri normal programlama ile analiz etmek ve bu verilerden bilgi çıkarıp anlamlı hale getirmek ve gidişat hakkında bilgi sahibi olmak çok zor veya imkansız yapay zeka için bu verileri analiz etmek işten bile değil doğal dil i̇şleme yazılan her kitabı internette bulunan bütün web sitesini gazeteleri dergileri kısaca yazılmış her metni süper insan seviyesinde okuyup anlamlandırabiliyoruz ayrıca doğal dil i̇şleme ile sentiment analizi yapabiliyoruz yani br metnin pozitif mi negatif mi veya nötr mü olduğunu anlayabiliyoruz konu modelleme ile yazıların içerisinde geçen kelimelerden hangi konulardan bahsettiğini anlayabiliyoruz\\xa0ayrıca doğal dil i̇şleme ile robotları konuşturabiliyoruz sadece konuşturmak ile kalmıyoruz dilden dile çeviri yapabiliyor veya hangi dili istersek o dilde \\xa0konuşturabiliyoruz en güzel kitapları verip daha güzel bir kitap yazmasını en güzel şiirleri verip daha güzel bir şiir yazmasını en iyi konuşmaları verip daha güzel bir konuşma hazırlamasını sağlayabiliyoruz \\xa0bir mahallede konuşulan yöresel şiveleri doğal dil i̇şleme ile algılayabiliyor ve makineleri o şive ile konuşturabiliyoruz bir dilden konuşup karşı tarafın kendi dilinde dinlemesini yine doğal dil i̇şleme ile yapabiliyoruz\\xa0ayrıca sürekli konuşma yapay stand up show yapan kişilerin daha önceki görüntü ve konuşmalarını verip gelecek hafta ne konuşacağını tahmin edebiliyoruz\\xa0herkesin sosyal medya paylaşımlarına ulaşabiliyor ve gerçek zamanlı olarak analiz ederek bir bölgede hangi reklamın yayınlaması gerektiğine karar verebiliyoruz\\xa0yine doğal dil işleme ile chatbotlar yapabiliyor ve milyonlarca döküman içerisinden müşterilerimize soruların en doğru şekilde hiçbir insan dahli olmadan cevaplar verebiliyoruz\\xa0doğal dil i̇şleme ile en iyi öğretmenleri modelleyebiliriz ve bu sayede öğrencilere en iyi ders anlatan hocanın dersini en iyi şekilde anlatacak şekilde ayarlayabiliyoruz ve aynı öğretmen aynı dersi her öğrenciye farklı ve seviyesine göre anlatacak şekilde tasarlayabiliyoruz\\xa0hal böyle olunca yapay zekâ ödüllerinin ilk olarak doğal i̇şleme alanında olması gerekir düzensiz verilerden anlam çıkarıp iş yapması dil bariyerini ortadan kaldırması farklı millet ve kültürlerden insanların birbirleriyle rahat iletişim kurmasını sağlayan bir modele bu ödül yakışırdı\\xa0eğer yapay zeka alanında çalışamalara ödül verseydim i̇kinci ödülüm reinforcement learning denilen pekiştirmeli öğrenme alanında olurdu çün bu öğrenme şeklinde veri yok veya çok az pekiştirmeli öğrenme adeta kervanı yolda tamamlıyor ve çevreyle ilişki kurdukça onlardan öğreniyor ve hemen simülasyon ortamında hedefini ceza ve ödül alarak hedefe en kısa sürede varmanın optimizasyonunu yapıyor ve bu sayede otonom araçlar yolunu bulabiliyor dronelar çok rahat bir şekilde kendi kendilerine uçabiliyorlar yapay zekânın en ilgimi çeken alanlardan birisi pekiştirmeli öğrenme ve büyü gelecek vadediyor çünkü nesnelerin interneti geliştikçe ve cihazlar daha akıllı hale geldikçe makinelerin kendi kendilerine karar verip hedefe ulaşması ancak bu pekiştirmeli öğrenme sayesinde olmaktadır\\xa0ödül vereceğim üçüncü alan ise derin öğrenme ve özelinde gan denilen model olurdu çünkü bu model ile hiç yaşamamış insan resimleri ve videoları oluşturabiliyoruz film karakterleri oluşturarak onları dudak senkronizasyonu ile istediğimiz metni okutabiliyoruz ve bunu kendi sesinden veya başka birinin sesinden yapabiliyoruz\\xa0bu 3 alanın yanında diğer alanlarda çok başarılı yapay zekâ uygulamaları var en çok beğendiklerimden birisi lstm long short time memory bu model sayesinde normal bilgisayarları 75 daha hızlı çalıştırabiliyoruz ve konuşmaları tamamlayabiliyoruz bir sonraki yazacağınız cümleyi tahmin edebiliyoruz büyük ödülü bu alanda vermesem de gayet ödülü hak eden bir yapay zekâ alanı bu lstm\\xa0görüldüğü gibi eskiden filmlerde konuşulan konular artık yapay zekâ ile gerçek oluyorlar ve bunu öğrenmek için bir ay gibi kısa bir süre bile yeterli önümüzdeki 3040 yıl tamamen yapay zekâ yılı olacak ve işlerini yapay zekâ ile yapan roketlerle giderken yapay zekâ kullanmayanlar kağnı ile yol alacaklar hangi alana çalışırsak çalışalım yapay zekâ yı öğrenmeli ve bir an önce uygulamaya geçmeliyiz  geveze yapay zekâ  i̇nsanın çok konuşanına geveze deniyor peki ya makinenin çok konuşanına ne diyeceğiz türk astronot için isim belirleme çalışmaları devam ederken 21 yüzyılın teknolojisi olan yapay zekâ terimlerine de türkçe isimler bulmak lazım bugün size yapay zekânın en ilginç ve en popüler alanlarından biri olan chatbotlardan bahsedeceğim chatbotları sohbet eden veya konuşan yapay zekâ olarak tanımlayabiliriz siri alexa ve google home gibi kişisel asistanları chatbot olarak sınıflandırabiliriz\\xa0chatbot aslında yapay zeka makine öğrenimi bulut bilişim ve otomatik ses ve konuşma tanıma doğal dil işleme ve derin öğrenme teknolojilerinin ortaklaşa oluşturdukları bir hizmet veya servistir bu sayede makineler insanlar gibi konuşabilir espri yapabilir ve kişiye özel servisler verebilir chatbotlar ya da sohbet robotları tıpkı insanlar gibi konuşarak ve yazarak kendilerini ifade edebilirler \\xa0müşteri sayısı çok olan şirketler bankalar devlet kurumları eğitim kurumları \\xa0müşteri memnuniyetini artırmak ve çalışanların işini azaltmak için mutlaka chatbotlar geliştirmek zorundadır çünkü call center denilen yerlerde insan çalıştırmak zor iştir i̇şe başlamadan önce uzun süre eğitim vermek lazımdır ve çoğu kişi de her gün aynı sorulara aynı cevapları vermekten bıkmaktalar ve nihayetinde işi bırakmaktadırlar ancak yapay zekâ ile donatılmış sohbet robotları 724 aynı şeyleri tekrarlamaktan yorulmazlar şikayet etmezler ve uyku yemek yol mola gibi ihtiyaçları yoktur müşterilerin her zaman soracak çok soruları ve dertleri vardır ve bir chatbot anında cevap vererek onlara memnuniyet sağlayabilir hatta bir sonraki operatörü bekleme devri bu sayede kapanabilir\\xa0i̇şe aldığınız yeni eleman organizasyonun tüm kurallarını ve ürünlerini tanımayabilir ve eksik bilgi verebilir fakat bir chatbot organizasyonun tüm kurallarının ve ürünlerinin farkındadır ve bu nedenle müşterilerle etkili bir şekilde iletişim kurabilir aynı anda farklı müşterileri aynı şeyi farklı yollardan anlatabilir hatta müşterilerin daha önceki aramasını milisaniyeler içerisinde bulup oradan aldığı bilgilere göre geçmişteki problemleri ile bağlantı kurup kişiye özel sohbet geliştirebilir sohbet robotları sağlıklı bir müşteri ilişkisi oluşturmak ve birden çok kullanıcı isteğini iyi bir hızda yanıtlamak için harika bir araçtır müşterilerin arama kayıtları tutulduğu için bütün konuşmalar yapay zekâ tarafından milisaniyeler içerisinde analiz edilerek hatalardan öğrenen ve sürekli kendini güncelleyen süper ötesi bir teknolojidir\\xa0chatbotlar özellikle devlet kurumlarında hantal yapıları ortadan kaldırabilir aynı mesele için farklı memurlardan farklı cevaplar ve farklı çözüm önerileri vermesinin önüne geçilmiş olur geçenlerde yabancı bir hanımla evlenen bir arkadaşım bir devlet kurumuna gidip eşinin resmi işlemleri için vezneye ödeme yapmak için başvurmuş ödeme yapabilmesi için tc kimlik numarası lazım demişler o da eşimin tc kimlik numarası olsaydı zaten bu kuruma işim düşmezdi demiş sonra görevli memur arkadaşımın kendi tc kimlik numarasını isteyip ödemeyi onun adına almış diğer kurum bu ödemeyi kabul etmemiş ve eşinin adına yeniden ödeme yap gel demişler arkadaşım geri gelip daha önce yaptığı ödemeyi geri istemiş bu kez de onu geri veremeyeceklerini daha önceki memurun yanlış işlem yaptığını söylemişler tabiki hikayenin devamında daha vahim olaylar da olmuş arkadaşım doğma büyüme yurtdışında yaşayan birisi olduğu için bazı şeyleri anlamakta zorlanmış bu işler chatbotlara verildiğinde sohbet robotları tarafından prosedürler açık ve net olarak ifade edilir ve herkese eşit aynı kalitede hizmet verilmiş olur chatbot kişisel asistan olarak hareket eder müşteri desteği sunar derinlemesine ürün bilgisi ve iş süreci sağlar ve tüm karmaşık sorunları kendi başına çözebilir \\xa0faydalarını saymakla bitiremediğimiz chatbotları modellemek çok basittir makine öğrenmesi machine learning derin öğrenme deep learning doğal dil işleme natural language processing konularını bilen birisi çok kolay chatbotlar tasarlayabilir ve işletmelerin masraf ve israflarını aşağı çekip müşteri memnuniyetini arttırabilir chatbot uygulamasına geçen işletmelerin masraflarını 30 oranında azalttığı yapılan araştırmalar sırasında gözlenmiştir\\xa0sohbet robotlarını ihtiyaca göre farklı şekilde tasarlayabiliriz acil bir durum olduğunda hiçbir insan müdahalesi olmadan bilgilendirme yapan ve kendisine cevap verilemeyen chatbotlar olabildiği gibi web sitelerinde sıkça sorulan sorulara faq cevap veren chatbot şeklinde de yapabiliriz veya daha da ileri gidip müşterinin niyetini anlayıp konuşma içerisinden anahtar kelimeleri kaparak ve daha önceki müşterilerin sordukları sorulara benzerliklerinden de faydalanılarak kişiye özel cevaplar veren hatta müşterinin sosyal medya hesabına gidip ailesi ve özel hayatı hakkında veri toplayıp şahsi konularda da saatlerce sohbet edebilen chatbotlar da tasarlayabiliriz\\xa0tasarladığımız chatbotları arama merkezlerine entegre edebileceğimiz gibi web sitesinde 24 saat konuşan veya yazan bir müşteri temsilcisi olarak veya akıllı telefonlarda uygulama olarak kurabiliriz\\xa0chatbotlar konusunda teknolojiler çok ilerledi özellikle google bert isimli süper bir doğal dil işleme modeli geliştirdi ve bu sayede birçok konuda modelinizi eğitmenize birle gerek kalmıyor hatta bert altyapısını kullanıp transfer learning dediğimiz yöntemle zaten eğitilmiş modelin üzerine kendi verilerinizi ekleyip başkalarının tecrübesinden istifade edebiliriz facebook ise gan denilen yeni bir model ile sahalarlarda yerini aldı ve sağlık sektöründeki milyonlarca döküman içerisinden en karmaşık sorulara en akıllı ve en kestirme cevabı veren insan ötesi zekâya sahip chatbotlar yapabiliriz \\xa0kısaca sohbet robotları müşteri hizmetlerini iyileştirir kaliteli servis ve doğru cevap oranlarını artırır tekrarlayan görevleri otomatikleştirir çalışanların iş yükünü azaltır dağınıklığı ortadan kaldırır ve performansı ölçülebilir hale getirir sohbet robotlarının diğer \\xa0teknolojilerden ve yapay zekâ uygulamalarından daha popüler hale gelmesinin ana nedeni müşterilerle kişisel düzeyde doğal bir şekilde bağlantı kurabilmeleridir yapay zekâ öğrenmek için internet ortamında yüzlerce ücretsiz eğitimler binlerce döküman ve blog var daha neyi bekliyoruz\\xa0  yapay zekânın ürettiği sahte insanlar  şikagolu gazeteci sydney j harris i̇nsanların yaptığı sahte paralardan çok paraların yaptığı sahte insan vardır der 2014 yılında ortaya atılan ve günümüzde altın çağını yaşayan generative adversarial networks  gan çekişmeli üretici ağlar adı verilen bir yapay sinir ağları artificial neural network modeli ile artık gerçekte hiç yaşamamış fakat baktığınızda gerçek gibi duran sahte insan resimleri üretebiliyoruz ve bu sahte insanları istediğimiz gibi konuşturup hareket ettirebiliyoruz \\xa0daha önce bilgisayar ortamında grafik tasarım ve 3 boyutlu yazılımlarla insan benzeri karakterler üretilebiliyordu fakat bu karakterlere baktığınızda gerçek insan olmadığını bilirdiniz fakat bu gan çekişmeli üretici ağlar ile üretilmiş resimleri gerçek insanlardan hiç ayırt edemiyorsunuz ve bunun için günlerce ve hatta aylarca bir animatörün tasarım yapmasına gerek kalmıyor yapay zekâya sadece gerçekte yaşamış insan resimleri gösteriyoruz ve onlardan bir insanın şeklinin nasıl olması gerektiğini öğreniyor ve yeni bir insan üret dediğimizde hemen bir resim üretiyor ve bu görüntüyü gerçek bir insandan ayırt edemiyorsunuz ve bunu milisaniyeler içinde bir 100 satırdan az python kodu ile yapabiliyoruz bunun için autocad gibi 3d studio max gibi unity gibi programlar öğrenmenize de gerek yok yapay zekâyı ve derin öğrenmeyi deep learning öğrenin yeter\\xa0çekişmeli üretici ağlar gans ile sadece insan yüzü üretmiyoruz bununla beraber en güzel binaları gösterip daha güzel bir bina resmi oluşturabiliyoruz moda tasarımcısı iseniz en güzel elbiseleri verip hepsinden daha güzel bir elbise daha güzel bir doğa fotoğrafı daha güzel bir araba daha güzel çizgi film karakterleri daha gerçekçi film sahneleri ve hayalimizin vardığı her şeyi tasarlamak mümkün ayrıca en güzel müzikleri verip daha güzel bir müzik üretmesini sağlabiliyoruz 2014 yılından bu yana gan ile alakalı 2000den fazla akademik makale yayınlandı ve şu an yüzlerce bilimsel araştırma devam ediyor resimde gördüğünüz kişilerin hiçbiri gerçek değil tamamen 2017 yılında tero karras vd tarafından progressive growing of gans for improved quality stability and variation isimli akademik makale içerisinde yayınlanan ve yapay zekâ tarafından üretilen resimlerdir \\xa0hatta pix2pix denilen bir uygulama ile eskinin siyah beyaz resimleri milisaniyeler içerisinde renkli hale getirebiliyoruz anı şekilde yıllar yıllar önce düşük çözünürlükte çekilmiş filmleri günümüz şartlarında 4k kalitesinde çekilmiş gibi hem renklendirip hem de çekim kalitesini arttırabiliyoruz \\xa0yıllar önce i̇stanbulda öğrenciyken bir bilgisayar dershanesinde photoshop dersleri veriyordum bir gün genç bir adam buruşmuş ve kırılmış siyah beyaz bir bayan resmi getirdi bu sevdiği kızın annesinin resmi imiş bu resmin kırıklıklarını düzeltip renklendirip renklendiremeyeceğimi sordu bu gençle beraber oturup piksel piksel en yakın komşu pikselleri kopyalayıp kırıkları düzelttik sonra seçim araçları ile yüz kısmını seçtik ve ctrl  bye basıp renk ayarları ile yüzünü renklendirdik arkasındaki ağaçları seçip yeşil rengin tonlarını verdik ve kızı arayıp çaktırmadan annesinin o resimdeki giydiği elbiselerinin renkleri öğrenmesini sağladık sonra renklendirdiğimiz resmin renkli yazıcıdan çıktısını alıp çerçevelettik ertesi gün derse gelen genç kayınvalide adayının resmi görünce gözyaşlarına hakim olamadığını ve daha önce kızı ile evlenmesine karşı iken bu resimden sonra gönül rahatlığı ile kızı ile evlenmesine izin verdiğini söylemişti o zaman üzerinde bir gün çalıştığımız bu işler şimdi yapay zekâ ile milisaniyeler içerisinde yapılabiliyor \\xa0çekişmeli üretici ağlara ayrıca istediğimiz binayı sözle tarif ediyoruz ve binanın içerisinde kaç oda ve o odalarda olacak mobilyaları ve onların renklerini söylüyoruz sözümüzü dinleyen algoritma istediğimiz tasarımı sanal ortamda oluşturuyor bu durumda film çekmek için artık set tasarımına tırlarla eşya taşımaya gerek yok herşeyi yapay zekâya tarif edeceksiniz o sizin istediğiniz her mobilyayı tasarlayıp emrinize sunuyor ayrıca dizilerde oynayacak oyuncuların tamamını sanal karakterlerden üretebilirsiniz ve bu karakterlere birkaç dokunuşla anadili gibi i̇ngilizce almancatürkçe arapça ve bütün dilleri öğretebilirsiniz ve aksansız konuşurlar\\xa0gan modeline yeterince örnek veri verirseniz size yine aynı cinsten yeni örnekler üretir bu modelde iki farklı yapay sinir ağı sürekli kavga halindedir bunlara üretici generator ve ayırt edici discriminator ağlar denir birisi iş beğenmeyen patron gibi sahte resim üreten ağı sürekli eleştirir diğeri her eleştiri de daha gerçeğe yakın resimler üretir ve en sonunda o kadar iyi üretim yapar ki gerçeğinden ayırt edemezsiniz bunu yapay zekâ üzerine çalışanlar kalpazanlara benzetirler güvenlik güçleri kalpazanları yakalamak için ne kadar ilginç strateji geliştirseler bile kalpazanlar da daha yüksek teknoloji kullanarak daha sofistike araçlar geliştirirler i̇şte ganler tam bu yöntemle çalışır ve en sonunda gerçeğini aslından farkedemezsiniz\\xa0bu yöntemle yapay zekâya daha önce büyük ressamlar tarafından yapılan tablolar gösterildi ve bu tablolardan esinlenip yeni bir sanat eseri üretmesi istendi üretilen resmin açık arttırmada 10 bin dolara satılması beklenirken tam 432 bin 500 dolara satıldı tabloda imza kısmında ise bahsettiğimiz gan algoritmasının matematik formülü vardı bu tablonun bu kadar pahalı olması yapay zekâ ile üretilen ilk tablo olması idi zaten modeli bir kez eğittikten sonra istediğiniz kadar resim üretebilirsiniz\\xa0los angelesta beraber çalıştığım yapay zekâ şirketi ders içeriğini güncelledi ve artık gan ve reinforcement learningde programa eklendi ve artık bu dersleri de vermeye başladım \\xa0yapay zekânın en ilginç alanlarından biri olan doğal dil i̇şleme nlp ile gani birleştirdiğimizde inanılmaz şeyler başarabiliriz hangi sektörde olursak olalım yapay zekayı öğrenmek zorundayız öğrenmezsek ne olur bu teknolojileri öğrenenler 2 kelime ile işlerini hallederken biz aylar ve hatta yıllar çalışıp yine de istediğimiz sonuca ulaşamayız film yapımcıları gazeteciler askerler \\xa0öğretmenler doktorlar avukatlar ve bilumum mesleklerin bir an önce yapay zekâ makine öğrenmesi derin öğrenme öğrenmesi ve mesleğine entegre etmesi lazımdır ya da bu teknolojileri de milyar dolarlar harcayarak satın alırız\\xa0  eller marsa biz aya  bu yıl şubat ayı uzay çalışmaları açısından bereketli bir ay oldu türkiye uzay ajansı geçtiğimiz hafta ayı hedef almış ve 2023 yılında ay yüzeyine çarptırılacak ve 2028 yılında ay yüzeyine inecek iki uzay aracı tasarlayacağını açıklamıştı ancak üç farklı ülke bu ay marsa çıkarma yaptı ve mars gezegeni de ziyaretçi ve göçmenlerine misafirperverlik gösterdi üç misyonda büyük oranda başarı ile sonuçlandı misyonun son adımı ise mayıs ayına kaldıbu ay birleşik arap emirlikleri çin ve nasanın araçları marsa ulaşmayı başardılar benim için çok özel olan ise şüpheniz nasanın mars yüzeyine inen perseverance gezgini ve i̇ngenuity isimli helikopteri oldu çünkü kendisiyle 2 günlük bir teşriki mesaim oldu marsa kaçak gitmek isteyen mikroplar ve bakterilerin sayısını yapay zeka ile tahmin etmek ve onların kaçak binmesini engellemek için 2 gün gibi sembolik bir çalışmışlığım olan perseverance uzay aracı mars yüzeyine indi bu minik çalışmamdan dolayı nasa jplden şahsıma verilen sertifikamı arşivimde gururla taşıyorum ayrıca perseverance ile beraber bir bilgisayar çipine yazılan ismim insight uzay aracından sonra ikinci kez marsa indi yani perseverance ile beraber ben de marsa indim benimle beraber türkiyeden yaklaşık 25 milyon insanın ismi de marsa inmiş oldu çünkü türkiyeden 25 milyon kişi ismini marsa göndermek için form doldurmuştu o sebeple bu misyonun her bir adımını saniye saniye takip ettim esasen bu misyonda bir helikopter olacağını daha nasa resmi olarak açıklamadan bu köşede 1 mart 2018 tarihli mars üzerinde helikopter uçurmak başlıklı yazımda açıklamıştım\\xa0birleşik arap emirlikleri marsa emel isimli bir uydu gönderdi ve bu uydu arap dünyasının marsa yaptığı ilk görev bir mars yılı boyunca yaklaşık iki dünya yılı gezegenin ikliminin küresel bir haritasını çıkarmayı planlıyor suv araba boyutundaki emel uzay aracı kızıl gezegene ulaştı bu arada marsa kızıl gezegen denmesinin sebebi yüzeyinde bulunan demir madeninin oksitlenmesi veya bizim dilimizle küflenmesinden kaynaklanıyor \\xa0mars dünyanın atmosferinden kat kat daha ince ve karbondioksit dolu bir atmosfere sahip bu gezegen soğuk ve kuru bir çöldür ama her zaman böyle değildi yaşama elverişli olabilecek bir atmosferi ve bir zamanlar yüzeyinde akan sıvı suyu vardı yani hayat dolu ve canayakın bir gezegendi şimdi herşey değişti manyetik alanını ve atmosferini kaybetti i̇şte emel uzay aracı her 55 saatte bir kızılötesi morötesi ve görünür ışıkta gezegenin büyük bir kısmını incelemesine izin veren elips şekilli bir yörüngeye yerleştirildi uydu yörüngede dönerken mars atmosferinin güneş rüzgarı ile nasıl etkileşime girdiğini izleyerek ve hidrojen ve oksijen kaybını takip edecek bu insanlığın marsın atmosferinin bu türden \\xa0bir ilk bilimsel araştırması olacak bu misyon bilim insanların marsın değişen mevsimlerini ve 4 milyar yıl önce bir zamanlar yoğun olan atmosferini nasıl kaybettiğini daha iyi anlamalarına yardımcı olacak emel uzay aracı ayrıca kızıl gezegenin üst ve alt atmosferlerinin birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini de inceleyecek yüksek çözünürlüklü bir dijital kamera gezegenin çarpıcı fotoğraflarını çekecek ve bu resimler dünya ile paylaşılacak\\xa0aslında bae bu projeyi tek başına yapmadı abdde daha önce nasaya proje yapmış üniversiteler ve nasadan emekli astronotların yardımı ile başarıldı bir bakıma bae bu teknolojiyi maddi imkanlarını ve nasanın eski tecrübelerini kullanarak elde etti ve japonyadan uzaya fırlatıldı\\xa0marsa ulaşan ikinci ülke çin yapay zekâ konularında büyük yatırımlar yaparken uzay çalışmalarından da geri kalmıyor hatta sessiz sedasız bazı teknolojilerde daha da ileride çinin tianwen1 isimli mars misyonu üç aşamadan oluşuyor mars yörüngesine yerleştirilen bir uydu mars yüzeyine inecek bir indirme aracı ve mayıs ayında mars yüzeyine indirilecek bir gezgin rover var çin 2011 yılında marsa bir araç daha göndermeyi denemişti ancak aracı marsa götürecek olan rus roket dünya yörüngesinden kurtulamamıştı bu kez çin kendi roketlerini kullanarak marsa uzay aracı göndermeyi başardı hatta bir seferde hem yörüngeye uydu hem uydudan ayrılıp mars yüzeyine inecek olan iniş aracı ve hem de mars yüzeyinde gezecek bir gezgin göndererek bir taşla 3 kuş vuran ilk ülke olacak \\xa0çin uzay ajansı csna tarafından tasarlanan hx1 yeraltı su ceplerini tespit edebilen bir radar sistemi ile donatıldı uzay aracı eğer bir zamanlar marsta hayat var idiyse işte bu hayatı barındırabilecek antik rezervuarları bulmayı amaçlıyor ayrıca bu görev çinin mars yüzeyinden topladığı örnekleri dünyaya geri getirme görevine hazırlanmasına da yardımcı olacak\\xa0ve bu ay mars yüzeyine inen ve en iddialı uzay aracı nasanın perseverance yada türkçe karşılığı ile azim isimli gezgini mars yüzeyine indi tam anlamıyla bir astrobiyoloji laboratuvarı olan bu gezgin üzerine 25 tane kamera bulunduruyor ve 2 tane mikrofonu var i̇lk defa başka bir gezegenden kaydedilen sesleri bu araç sayesinde dinleyebileceğiz aynı zamanda bu araçla beraber mars yüzeyine inen bir de helikopter var ve bu helikopter çalıştığında güneş sisteminde dünyadan başka bir gezegende ilk kez bir helikopter uçurulmuş olacak ancak marsın atmosferi dünyaya göre çok çok ince olduğu için helikopterin uçabilmesi için pervanesi çok hızlı dönüyor ve bu da çok enerji harcamasına sebep oluyor bu sebeple helikopter gün boyu pillerini şarj ederken ancak birkaç dakikalık uçuşlar gerçekleştirebilecek ve bilimsel veri toplayıp fotoğraf çekecek\\xa0dünyadaki kayalıklardan katmanlardan alınan görüntüler ve bilimsel veriler yapay zeka ve veri bilimiyle bilgisayarlara yüklendi ve yapay zekâ modellerı jeoloji öğrendiler \\xa0marsa inen yeni gezginde en tepeye yerleştirilen süper kamera mars kayalıklarına baktığında kilometrelerce öteden laser teknolojilerle kızıl gezegenin jeolojik yapısını kimyasal bileşenleri ve organik molekülleri tanıyıp analiz ederek sonuçlarını bilim insanlarına gönderecek\\xa0bu misyonda rimfax ismi verilen ve gezginin en önüne yerleştirilen bilimsel enstrüman ile marsın yeraltı jeolojik yapısı 500 metre derinliğe kadar radar ile incelenip yeraltı haritası çıkarılacak\\xa0meda ismi verilen başka bir cihaz marsın atmosferini inceleyecek ve sıcaklık nem rüzgar ve toz analizi yapacak\\xa0moxie denilen bir cihaz mars atmosferinde çokça bulunan karbondioksidin c02 oksijen ve karbonunu ayıracak ve bu sayede gelecekte insanlara laboratuvar ortamında nefes almak için gerekli oksijen üretimini sağlamış olacak\\xa0eskiden eller aya biz yaya diye bir söz vardı şimdi biz aya göz diktik bu kez eller marsa gitmeye başladı\\xa0  milli uzay programı  geçtiğimiz hafta en önemli gelişme şüphesiz türkiyenin milli uzay programının açıklanması oldu bu köşede yaklaşık üç senedir astronomi uzay nasanın uzay misyonları ve yapay zekâ üzerine yazılar yazıyorum ve hep başka ülkelerin uzay çalışmaları hakkında değil kendi milli uzay programımız hakkında yazmak istediğimi defalarca belirtmiştim beklenen gün geldi ve milli uzay programımız açıklandı ve 18 aralık 2018 tarihinde kurulan ve bir daha ses çıkmayan türkiye uzay ajansı 10 yıllık hedefini belirledi ve geçtiğimiz hafta kamuoyu ile paylaşıldı ve programda türkiyeyi küresel uzay yarışının zirvesine götürmek için 10 stratejik hedef açıklandı\\xa0bu uzay programı hakkında ilk izlenimlerim olumlu ve gayet başarılı bulduğumu söyleyebilirim \\xa0devletin en üst makamları tarafından bilim teknoloji ve uzay çalışmalarının öneminin kabul edilip desteklenmesi gerçekten gurur verici açıklanan programda hedefler büyük ve uzaya çıkmak için uğraşırken yeryüzünde geliştirilecek teknolojilerin geleceğimize ışık tutacağı bir gerçek son 60 yılda üretilen teknolojilerin çoğunluğunun uzay çalışmaları sonucu doğmuş olduğunu biliyoruz\\xa0sosyal medyada ve bazı basın yayın organlarında uzay programı hakkında ciddi eleştiriler olduğunu gördüm bu eleştiriler tamamen yersiz ve gereksiz bilim ve teknolojide ilerlemek istiyorsak mutlaka uzayda olmak zorundayız haberleşme uyduları televizyon yayınları yolumuzu bulduğumuz gps uygulamaları mürekkep püskürtmeli yazıcılar fotoğraf makinelerinin cep telefonlarına sığacak kadar küçülmesi daha güvenli gıda üretimi hava durumu ve iklim değişikliği üzerine çalışmalar ve burada sayamayacağım binlerce teknolojik gelişme uzay çalışmaları sırasında ortaya çıkmıştır hal böyle olunca uzayda olmak bir tercih değil zorunluluktur nasanın ürettiği teknolojiler ülkeye her yıl milyarlarca dolar gelir getirmektedir mesela yazıcı ve kartuşlardan her yıl yaklaşık 109 milyar dolar gelir sağlanmaktadır \\xa0uzay programına göre bir türk vatandaşı uluslararası işbirliği ile uzaya gönderilecek bu görev için bir kaç yıl önce dışişleri bakanı sayın mevlüt çavuşoğlu ile bir görüşmemiz olmuştu los angelesta yaşayan türk toplumu ile bir araya gelen çavuşoğlu herkesle birebir ilgilenmiş ve yurtdışında yaşayan bizlerin devletten beklentilerini dinlemişti sıra bana geldiğinde kendisine uzaya giden ilk türk bilim insanı olmak istediğimi rus mevkidaşı ile görüşüp beni kozmonot olarak eğitmelerini ve uzaya göndermelerini istemiştim ve kendileri kanadada yapılacak bir toplantıda rus mevkidaşı ile bu konuyu görüşeceğini ve danışmanlarının bu konuyu not almalarını istemişti \\xa0o sırada elon musk henüz uzaya astronot gönderemiyordu ve uzay yolculuğu ancak rus soyuz araçları ile sağlanıyordu konuşmamız araya başkalarının girmesi ile yarım kalmıştı bu göreve hala talibim ancak pek mümkün görünmüyor çünkü bir yarışma düzenlenecek ve bu yarışmaya herkes başvurabilecek sonra içlerinden bir kaç kişi seçilip astronot olarak eğitilecek ve seçilenler içerisinden ancak bir kişi uzaya gidecek güzel bir çalışma olduğunu ve milli uzay programında yer almasının yerli yerinde karar olduğunu söyleyebiliriz bu sayede bu mesleğe talip olacak insan sayısı artacak ve temel bilim derslerinde başarı oranı yükselecek \\xa0bana göre hedefler içerisinde en uygulanabilir olanı uzaya türk bir astronot göndermek diğer projeler altyapı teknoloji ve zaman istiyor fakat astronot göndermek ise zaten 50 yıldır var olan ve halihazırda abd ve rusya tarafından gerçekleştirilen ve uluslararası uzay i̇stasyonuna sürekli astronot ve kozmonot gönderen kurumlara parayı bastırıp astronotunuzu uzaya gönderebilirsiniz bunun işaretleri de verildi anladığım kadarıyla elon muskın spacex şirketi ile görüşülmüş ve bir seferde uzaya 4 astronot götürebilen crew dragon uzay aracı kullanılarak bir türk vatandaşı uzaya gönderilecek dolayısı ile bu projeyi zaten olmuş bitmiş kabul edebiliriz elon muska 55 milyon dolar verirseniz astronotunuzu uzaya götürür geriye bu kişiye verilecek türkçe bir isim kaldı bu ismin türkonot gökmen göktürk gibi bir isim olacağı konusunda araştırmalar sürüyor bence türkonot iyi olabilir ama kişisel tercihim zaten dilimize yerleşmiş olan astronot kelimesi uygun\\xa0başarılı olma ihtimali en yüksek ikinci hedef ise 2023 yılında aya sert iniş yapmak sert iniş yapmak demek ayın yüzeyine araç indirecek kadar gelişmiş teknolojiniz yoksa uzay aracınızı ay yüzeyine bilinçli ve istekli çarptırısınız i̇ste sert iniş ya da hard landing demek bu i̇srailin yaptığı gibi yine elon muskın şirketine bizim köyden bir taş verseniz ve üzerine bir güneş paneli monte ederseniz ve bunu aya fırlat  derseniz gayet rahat bir şekilde aya ulaştırır ve yüzeyine çarparsınız türk uzay ajansının tasarlayacağı uzay aracının içerisinde ne olacak hangi bilimsel cihazlar olacak ve neyi araştıracak veya bir bilimsel cihaz olacak mı onu bilmiyoruz lakin en kolay şekilde parayı verip yapabileceğiniz bir şey aya sert iniş yapmak rusya bunu 1959 yılında nasa ise 1962 yılında yaptı nasa ve rusyanın nasıl sert iniş yaptığı ile alakalı bu veriler bilgiler ve belgeler zaten herkese açık yeni bir \\xa0teknoloji geliştirmenize de gerek yok fakat yeni teknolojik gelişmeleri de göz önüne alırsak türk mühendislerin zaten 60 yıl önce başarılmış bir işi çok kolay başaracaklarını düşünebiliriz uzay aracının içine bir dijital kamera ve radyo vericisi koyduk mu işimiz tamam pahalı bilimsel aletler koymaya da gerek yok zaten ayın yüzeyine büyük bir hızla çarpacak ve parçalanacak zaten bu hedef sembolik ve bilimsel olarak yapılmamış bir şeyi yapmayı ya da bulunmamış bir şeyi bulmayı vaad etmiyor hedef zaten 60 yıl önce yapılmış ve verileri paylaşılmış bir uygulamayı tekrar etmek o sebeple 2023 yılında aya sert iniş yapmanın mümkün olacağını düşünüyorum\\xa0diğer hedefler gayet güzel olmakla birlikte yatırım yetişmiş eleman zaman ve bir de bu çalışmaları destekleyecek siyasi bir irade gerektirir ancak burada en önemli konu bütün uzay ajansı çalışanlarının tamamının yapay zekâyı öğrenmesi ve yapay zekâ düşünce sistemine sahip olması lazımdır çünkü normal plan ve programlarla yıllar süren yazılımlar ve çözümler yapay zekâ ile milisaniyelere inmektedir açıklama en üst makamdan geldiğine göre türkiye uzay ajansının belirlediği hedeflere ulaşacağına inanıyoruz ayrıca kendi uzay hikayemizi yazmak gerçekten gurur verici emeği geçenleri kutluyor ve başarılar diliyorum  yapay zekâ çağında aşk  yapay zekâ 21 yüzyılın vazgeçilmez bir aracı ve her alanda en yakın dostumuz olmaya devam ediyor her taşın altından çıkan ve her işe el atan yapay zekânın doktorlardan daha isabetli teşhis koyduğuna doku örneği alıp mikroskopta bakmadan sadece resimlere bakarak kanser hücrelerini algıladığına şahit oluyoruz yapay zekânın avukatlardan daha iyi avukat öğretmenlerden daha iyi öğretmen sanatçılardan daha iyi sanatçı olduğunu da defalarca gördük şimdiye kadar yapay zekânın veriye dayalı akıllı kararlar alabildiğini ancak duygusallığın sadece insanlara ait olabileceğini ve makinelerin duygusallıktan uzak olduğunu düşünüyorduk yanılmışız yapay zekâ bu alana da el attı ve şimdiden bu konuda çok şey vaad ediyor \\xa0i̇nternetin yaygınlaşmasıyla birlikte dijital ortamdan tanışıp evlenen milyonlarca kişi gördük online çöpçatan siteleri almış başını gidiyor her yıl gelirlerini ve üyelerini arttırarak yollarına devam ediyorlar çöpçatan sektörü yıllık 4 milyar dolardan fazla pazara sahip ve her yıl büyük ve kalabalık şehirlerde yalnız olan insanlar online sevgili bulma servislerine üye oluyorlar daha da önemlisi her yıl insanların duygusal hayatları hakkında daha hedefe yönelik zengin bir kişisel veri hazinesi biriktirdi ve veri çoğaldıkça ve çeşitlendikçe algoritmalar insan davranışları üzerinde neredeyse 100lük doğruluk oranıyla inanılmaz tahminler yapabiliyor hal böyle olunca bizi bizden daha iyi tanıyan algoritmalar duygusal olarak kimin kiminle daha uygun olduğunu da hesaplayabiliyor \\xa0eskiden köylerde yaşlı kadınlar yeni evli hanımların hamile olup olmadıklarını yürüyüşlerinden bilirlerdi şimdi bu görevi yapay zekâ layıkıyla yapıyor ve hamile olan hanımları fiziksel olarak henüz birşey belli olmadan alışveriş alışkanlıklarına ve yürüyüş şekline göre tanıyabiliyor ve ona uygun reklam ürünlerini ya sosyal medya hesabında veya ev adresine gönderilen broşürlerde hedefe yönelik daha kişisel reklamlar yapabiliyor aynı şekilde yapay zekâ kimin kiminle daha iyi geçinebileceğini o kişilerden doğacak çocukların nasıl birşey olacağını ve neye benzeyeceğini de tahmin edebiliyor geçtiğimiz aylarda yapay zekâ kendisine gösterilen resimlerden esinlenerek hayatta hiç yaşamamış fakat gerçek gibi görünen kişiler üretti sonra bu resimleri sanki gerçek hayatta konuşuyorlarmış gibi jest ve mimiklerini ayarlayıp konuşturdu \\xa0hal böyle olunca gelecekte yapay zekâ ile sanal gerçeklik gözlüklerinin de gelişmesiyle artık sanal ortamda kişiselleştirilmiş bir avatarla görüşmek konuşmak hatta duygusal bağ kurmak sohbet etmek aşkını ilan etmek beraber yemeğe çıkmak gibi birçok aktiviteyi gerçekleştirmesi mümkün oluyor online çöpçatan sitelerinin çoğu kullanıcı verilerini isimleri anonimleştirerek yapay zekâ platformlarında paylaşmaya başladı ve kendileri de yapay zekâ uygulamaları geliştirmeye devam ediyorlar mesela irtibatta olduğunuz kişinin özelliklerini en ince ayrıntısına kadar bilen yapay zekâ hangi cümleyi kurarsanız karşı tarafın hoşuna gideceğini bildiği için yazılan cümlelerde size tavsiyelerde bulunuyor sohbetlerdeki özel konuşmaları analiz eden bir çöpçatan sitesi başarı için bir sonraki hamlenin ne olacağını öğrenmiş durumda ve bunu kullanıcılarına tavsiye sistemleri ile tavsiye edebiliyor bazı çöpçatan siteleri ise kendilerine üye olmayan insanların davranışlarını bile tahmin edebiliyor ve ülke çapında sosyal medya sayesinde ise dünya çapında kimin kime uygun olabileceğini tahmin ediyor ve size en uygun adayı seçip tanışmanızı sağlayabiliyor \\xa0bu konuda kritik konu verinin sağlam ve güvenilir olması i̇nternette özellikle sosyal medyada daha fazla kullanıcı verisi üretildikçe ai giderek daha doğru tahminlerde bulunabilecektir matchcom gibi büyük oyuncular zaten büyük veri havuzlarına erişimleri olduğu için zaten çok iyi bir konumda ve yapay zekânın \\xa0olduğu yerde genellikle teknolojik kardeşi sanal gerçeklik vr gözlükleri olacaktır her ikisi de eş zamanlı olarak geliştikçe gerçek bir randevudan önce muhtemel randevuları simülasyon ortamlarında pratik yapabilecekleri vr sürümlerini muhtemelen göreceğiz bu sayede gerçek bir görüşme olmadan sanal olarak görüşme ve konuşma sağlanmış olacak ve eğer devamı olmayacaksa boşu boşuna zaman kaybı önlenmiş olacaktır \\xa0ancak bazı insanlar online profillerinde ya gençlik resimlerini kullanmakta veya kendilerine ait olmayan ancak daha yakışıklı veya güzel görünen resimlerini paylaşmaktadırlar fakat yapay zekânın görüntü işleme ve yüz tanıma sistemleri bunları tespit edebilmektedir bazı gelişmeler kültürel olarak bizim yapımıza uymasa da artık alçak yörünge uyduları ile internetin dikey olması ve dünyanın her köşesine erişmesi kaçınılmaz olacaktır bu durumda neredeyse dünyaki herkes internete bağlanmış olacak ve bu algoritmalar sizin için dünyada en uygun kişiyi çok kolay bir şekilde seçebileceklerdir bu da mümkün olmazsa o zaman size sanal bir sevgili üretecek ve onunla görüşmenizi sağlayacaktır\\xa0bu teknolojik gelişmeleri eleştirenlerin yanı sıra savunanlar ise özellikle yaşlılar dullar engelliler ve utangaçlar için meşru bir ihtiyacı karşılamalarına yardımcı olacağını söylüyorlar mesela japonyada nüfus git gide azalıyor gelişmiş ülkeler her ne kadar çocuk yapmayı tavsiye edip ciddi vergi kolaylıkları ve hatta çocuk yardımları yapsa bile aileler çocuk yapmaya yanaşmıyor ve ülkeler git gide yaşlanıyorlar japonyada hükümet ülke çapında evlenecek kişilerin özelliklerine en uygun kişiyi bulmak için yapılan bir yapay zekâ çalışmasına 25 milyon dolar kaynak ayırdı \\xa0görüldüğü gibi yapay zekâ her alanda olduğu gibi çöpçatanlık alanına da el atmış durumda size en uygun adayı anneniz akrabalarınız veya arkadaşlarınız değil yapay zekânın bulmasını ister misiniz çünkü çevrenizin bu konuda tecrübesi 35 kişi ile sınırlı iken dünyanın verisine sahip yapay zekâ milyonlarca kişinin ilişkisinden tecrübe kazanıp size en uygun adayı gerçekten tavsiye edebilir\\xa0  30 günde yapay zekâ  her şey birkaç ay önce aldığım bir email ile başladı ege üniversitesi ieee öğrenci topluluğu robotic automation societyden bir grup öğrenci yapay zekâ üzerine bir konuşma yapmamı istiyorlardı belirlediğimiz gün ve saatte kendilerine yapay zekâyı yapay zekânın neler yapabildiğini ve yapay zekâ öğrenmenin aslında çok kolay olduğunu söyledim birkaç hafta sonra aynı öğrenciler bu kez astronomi uzay zaman cern ve nasanın uzay misyonları üzerine ikinci bir webinar düzenlediler ve canlı yayına girmeden yapay zekâ öğrenmeyi çok istediklerini ancak nereden başlayacaklarını bilemediklerini söylediler bu köşeden yapay zekâ öğrenmenin önemini defalarca anlatmış birisi olarak yapay zekâ öğrenmek üzere hazır bekleyen pırıl pırıl gençler görünce kendilerine yapay zekâ dersi verme teklifinde bulundum ve en az 15 kişi olurlarlarsa yeni yıl tatilini ve birkaç hafta sonunu feda ederek yapay zekâ öğrenebileceklerini söyledim\\xa0bir kaç saat sonra bana döndüler ve 15 kişinin hazır olduğunu 1 ocak cuma günü daha güneş doğmadan sabah saat 730da yapay zekâ dersi için bilgisayarlarının başına geçeceklerini bildirdiler doğrusu bu kadar hızlı hareket edeceklerini ve hemen hazır olacaklarını beklemiyordum bu köşedeki yazıları okuyup yapay zekâ öğrenmek için bana email gönderen kişileri de bu gruba ekledim ve böylelikle sayımız 30u buldu hemen gerekli hazırlıkları yaptım ders içeriklerini ve kod örneklerini hazırladım i̇nternet üzerinden kıtalar arası yapay zekâ dersi verecek olmanın heyecanıyla los angeles saati itibariyle aralık ayının son saatlerinde yani 2020 yılında türkiye saati itibariyle 1 ocak 2021 cuma günü zoom üzerinden derslere başladık\\xa0i̇lk gün 8 saat boyunca temel istatistik python ile programlamaya giriş ve büyük verileri analiz etme işlemlerini çalıştık arada herkes kendisinin en komik yönleri hakkında hikayeler anlattı ve bu 8 saatin nasıl geçtiğini anlamadık benim saatimle sabah saat 4 öğrencilerin saatiyle öğleden sonra 3 gibi ilk dersimizi tamamladık\\xa02 ocak cumartesi günü yine 8 saat veri görselleştirmesi internet üzerinden veri toplama ve verilerden hikaye çıkarma derslerini tamamladık veri gazeteciliği üzerine uzun uzun konuştuk aralarda los angelesa geliş hikayemi ve yapay zekâ üzerine yaptığım bilimsel çalışmaları ve yapay zekâ projelerinde gösterdiğim başarılardan dolayı aldığım ödülleri anlattım i̇kinci günün derslerini verdiğimiz metinleri ve kitapları sesli okuyan bir yapay zekâ uygulaması yaparak sonlandırdık\\xa03 ocak pazar günü makine öğrenmesine giriş yaptık ve denetimli ve denetimsiz öğrenme makine öğrenme modellerini çalıştıkardından tahminleme regression algoritmalarını gördük ve il projemizi yaptık bu projelerde veri temizleme boş verileri doldurma veriyi yapay zekâ algoritmalarına hazırlama kısmını da pekiştirdik sonra yeni ödevler ve projeler yaptık benim için en ilginç olan ise öğrencilerin ödevleri ve projeleri hemen yapıp göndermeleri ve daha fazla proje ve ödev sormaları oldu bu kadar zeki bu kadar yetenekli ve bu kadar idealist gençleri görünce inanılmaz mutluluk duydum ve imkan verildiğinde gençlerimizin ne kadar başarılı ve üretken olabileceklerine şahit oldum\\xa0i̇kinci hafta yine cuma günü buluştuk ve bu kez makine öğrenmesinde daha derinlere inerek sınıflandırma classification ve gruplandırma clustering algoritmalarını öğrendik ardından doğal dil işleme ile metinleri analiz etmeyi twitterdan veri çekmeyi cep telefonlarına gelen mesajların normal mesajlar mı yoksa reklam için gönderilenler mi olduğunu anlayan kodlar yapmaya başladık ardından projeler geliştirmeye devam ettik ve komedyenlerin yazıya çevrilmiş konuşmaları üzerine veri görselleştirmesi en çok tekrar eden kelimelerle kelime bulutu oluşturma konu modelleme ve gelecek konuşmasını tahmin etme projeleri üzerinde çalıştık \\xa0üçüncü hafta ise doğal dil işleme konusunda eksiklerimizi tamamlayıp bilgisayarlı görme computer vision derslerini tamamladık ve 12 minik proje yaptıkyüz tanıma sistemleri resimler üzerinde değişiklik yapma nesne algılama topluluk içerisinde aranan kişiyi bulma toplu mitinglerde kaç kişinin olduğunu sayma gibi uygulamaların yanında otonom araçların computer vision kullanarak nasıl yollarını bulduğunu öğrendik \\xa0dördüncü hafta derin öğrenme ve tensorflow and keras konularında derinlemesine çalıştık burada yapay zekâ algoritmalarının insan sinir ağlarını nasıl kopyalayıp bu modellleri geliştirdiğini gördük ve derin öğrenme ile tahminleme sınıflandırma ve gruplandırma kavramlarını öğrendik\\xa0beşinci ve sonuncu hafta ise büyük veri hadoop ve spark öğrendik ve yapay zekâ kampımızı tavsiye sistemleri ile noktaladık bu süre boyunca öğrenciler abdde bir üniversitede yapay zekâ üzerine yüksek lisans yapmış ve bir yıl büyük işletmelerde çalışmış kadar bilgi ve tecrübe kazandılar ve geleceğe kendilerini hazırladılar 1 ocak sabah 730da başlayan yapay zekâ kampımız 31 ocak günü öğleden sonra 330 gibi sona erdi ve öğrenciler projelerini tamamladıklarında sertifikalarını alacaklar\\xa0öğrenciler günde 8 saat çok az ara vererek kod yazdılar ve hepsi büyük heyecanla dersleri beklediklerini söylediler hayatlarında bu yapay zekâ kampını hiç unutamayacakları ve normalde derslerden 1 saat gibi bir süreden sonra dikkatlerinin dağıldığını ancak yapay zekâ kampının çok heyecanlı geçtiğini ve hiç bunalmadan ve heyecanla bir sonraki adımı beklediklerini söylediler yapay zekâ kampı ile geleceklerine daha umutla baktıklarını ve dünyanın en son teknolojisini daha başlangıçta çok detaylı bir şekilde öğrendiklerini ve bunu hayatın içinden gerçek projelerle pekiştirdiklerini söylediler hatta hiç programlama bilmeyenler ve hiçbir yazılım geçmişi \\xa0olmayanlar bile birçok projeyi tamamlayabildiler\\xa0ege üniversitesi öğrencilerini bu azim gayret ve başarılarından dolayı bir kez daha buradan kutluyorum çoğuna yurtdışı bağlantılı iş imkanlarını ve staj seçeneklerini anlattım bu yapay zekâ kampını bu kadar ayrıntılı anlatmamın sebebi ise herkes 1 ay gibi kısa bir sürede yani 30 günde yapay zekâyı gerçekten öğrenebilir olması dolayısı ile herkes 30 günde yapay zekayı öğrenebilir\\xa0\\xa0\\xa0  siber güvenlik ve yapay zekâ  günümüzde insanların her attığı adım yaptığı her alışveriş toplum önünde yaptığı her konuşma ve daha sayamadığımız her hareketi dijital veri olarak kaydediliyor özel sektör ve kamu kurumları hızla dijitalleşmeye gidiyor dijitalleşemeyen kurumlar çağın gerisinde kalıyor ve de kalmaya mahkumlar dijitalleşen kurumlar ise verilerini hızlı analiz etmek ve zamanında karar verebilmek için dijitalleşmelerini yapay zekâ ile taçlandırıyorlar dijitalleşme beraberinde çok büyük bir veri getiriyor ve bu verilerin güvenliği üçüncü şahıslara veya kötü niyetli kişilerin veya devletlerin eline geçmemesi gerekiyor \\xa0ancak günümüzde dijital verilerin güvenliğini sağlamak çok zor daha vahimi bütün verileri kendi elimizle hazırlayıp kötü niyetlilerin eline geçmesi için servis ediyoruz sadece sıradan vatandaşlar değil siber güvenlik alanında büyük yatırımlar yapan ve siber güvenlik konusunda öncülük eden ve siber güvenlik servisleri sunan büyük teknoloji şirketlerinin bile verilerini çaldırdıklarına sıkça şahit oluyoruz \\xa0\\xa02019 yılının sonlarında microsoft 250 milyon kayıtlı veritabanı kötü niyetlilerin eline geçti haziran 2020de kullanıcılar tarafından oluşturulan hikaye web sitesi wattpad neredeyse 269 milyon kaydı açığa çıkaran büyük bir veri ihlaline maruz kaldı bu veriler önce 100 bin dolardan satışa çıkarıldı ve sonra herkesin erişebileceği domainlerde yayınlandı 350 milyon müşteriye sesli mesaj hizmeti veren broadvoice tıbbi reçeteler ve finansal krediler gibi hassas bilgiler içeren yüz binlerce sesli postanın deşifresini çaldırdı kozmetik şirketi estée lauder 440 milyon kayıtlı veritabanını kaybetti 325 milyon amerikalının bilgisini bulunduran equifax isimli kredi derecenlendirm şirketi bütün verilerini kaybetti ebay bank of america target gibi büyük kuruluşlar da veri kaybetmeden nasibini alan şirketlerdendi \\xa0hadi yabancı ve büyük şirketlerle uğraşan çok bize kim yapsın diyebilirsiniz lakin işin iç yüzü hiç de öyle değil konyada bir arkadaşım evlenmek üzere bir kıza talip olmuştu kız tarafı arkadaşım hakkında hiç bilgi sahibi değildi ve nüfus müdürlüğünde çalışan tanıdıkları birini bulmuşlar ve arkadaşımın bütün verilerine geçmişine ve geleceğine yani her türlü vukuatına sahip olmuşlar bankada bir tanıdığınız varsa merak ettiğiniz kişinin hesabında ne kadar para var çok kolay öğrenebiliyorsunuz poliste ve mahkemede ifade verenlerin bütün söyledikleri bir gün sonra internet sitelerini ve gazeteleri süslüyor \\xa0\\xa0hal böyle olunca bu çağda ne kadar önlem alırsanız alın dijital verilerimiz hiç de güvenli değil bilgi teknolojileri kariyerimde bir kaç kez siber güvenlik uzmanı olarak iş teklifi aldım fakat hepsini reddettim çünkü her ne kadar önlem alırsanız alın hangi güvenlik duvarını kurarsanız kurun hiçbir şekilde 100 güvenli veri yoktur ve bağlantı olan her yerde veri çalınma riski vardır bu yüzden siber güvenlik sektörü birkaç yıldır profesyonel eksikliğiyle boğuşuyor kolay kolay kimse bu göreve talip olmuyor\\xa0bilinen bütün önlemleri aldınız ve yüksek teknoloji kullanıyorsunuz bu kez de güvenerek işe aldığınız bt elemanı bilgiişlem müdürleri şirketinizin bütün verilerine mecburen ulaşacaktır hatta çoğu veri ihlali içerden biri tarafından yapılıyor \\xa0\\xa0araştırmalara göre veri ihlalleri orta ölçekli işletmelere 36 milyon dolara ve daha büyük ölçekli olanlar için 350 milyon dolara mal oluyor veriyi yerine koymak güvenliği sağlamak müşteri kaybını önlemek ve tazminat davaları büyük kayıplara neden oluyor \\xa0özellikle bu pandemi döneminde insanların uzaktan çalışmaya geçişi daha güvenilir ve güvenli ağ altyapısı için daha fazla ihtiyaç gerektiriyor çünkü çalışanların işlerini yapabilmesi için şirket verilerine uzaktan erişim sağlaması gerekiyor ve bu da fazladan risk oluşturuyor ancak etkili siber güvenlik girişimlerini devreye alacak ve yönetecek yetenekli profesyoneller bulmak çok büyük problem geçtiğimiz yıl yapılan araştırmaya göre dünya çapında 293 milyon doldurulamamış siber güvenlik pozisyonu var \\xa0doğal olarak uzmanlık eksikliği ve sürekli gelişen teknolojinin gelişimi göz önüne alındığında hackerler daha gelişmiş ve sofistike araçlar kullanarak etkinliklerini artıyorlar bana göre her işin çözümü yapay zekâ olduğu gibi bu işin de çözümü otomasyon ve yapay zekâdır siber güvenlik açıkları o kadar büyük ve geniş ki uzmanları bu konuda kendilerini geliştirmeye bile fırsat bulamadan yeni açıklar ortaya çıkmaktadır\\xa0yapay zekâ bu alanda da verilerden öğrenerek ve yenilikleri anında uygulamaya koyarak bütün açıkları kapatabilir ve verilerin güvenliğini sağlayabilir yeni raporlara göre 2030 yılına kadar siber güvenlik uzmanlarının yerini yapay zekâ alacak çünkü halihazırda yapay zekânın alt birimleri olan makine öğrenimini ve derin öğrenmenin gelişmiş tehdit algılama ve içeriden gelen tehditleri durdurma izleme ve müdahale için daha incelikli ve öncelikli bir yaklaşım gerektiren uygulamaları var \\xa0ayrıca siber güvenlik uzmanlarının uykuları yemekleri tatilleri var ve bu sırada çalışamazlar ancak yapay zekâ 724 çalışabilir ve yorulmaz uyumaz ve milyonlarca ihtimali milisaniyeler içerisinde değerlendirebilir ve gerekli önlemleri alabilir ve bir ağ içinde hareket eden karmaşık saldırılar veya hassas bilgilere istemeden erişimin neden olduğu ihlaller otomatikleştirilmiş ve akıllı anormallik tespiti ile yapay zekâ tarafından çok kolay çözülebilir hatta bugünkü şartlar altında siber güvenlik ancak yapay zekâ sayesinde sağlanabilir\\xa0\\xa0  trilyon parametreli yapay zekâ  geçtiğimiz yaz openai şirketi gpt3 generative pretrained transformer ismini verdiği bir doğal dil işleme modelini duyurmuş ve makine öğrenmesi ve yapay zekâ alanında çok olumlu bir gelişme olarak kabul edilmişti 175 milyar parametre ile bu model ile insanlar makine ile konuşarak iletişim kuruyorlar bu model insanlara benzeyen cümleler kurup verilen bir atasözü üzerine 2 sayfa kompozisyon yazıp ve çok sofistike sözlerle çok güzel şiirler üretebiliyor atasözü ve özlü sözlere benzer güzel cümleler kurabiliyor temel kodlamadan html ile web sitesi tasarlamaya şiir yazmaktan tutun yapay zekâ modelleri eğitmeye kadar bir çok şeyi yapabiliyor bu model eğitilirken wikipediadaki bütün yazılar milyonlarca kitap ve web sitelerindeki yazılar kullanıldı\\xa0ancak google google brain ekibinden üç araştırmacı geçtiğimiz hafta trilyon parametreli bir doğal dil işleme modeli eğittiğini açıkladı yapay zekâ ve makine öğrenmesinde parametreler çok önemlidir yapay zekâ modelleri bu verilerden öğrenerek geleceğe dönük tahminlerde ve öngörülerde bulunur doğal dil işleme de ise veriler sayı olmaktan çok yazıdır ve her bir kelime ve hatta iki kelime için ayrı bir sütun açılır ve algoritmayı eğitmek için hazır hale gelmiş olur\\xa0doğal dil i̇şleme yapay zekânın en ilginç ve geleceği en parlak alanlarından birisidir çünkü halihazırda biz bilgisayarlarla klavye mouse ve dokunmatik ekranlarla iletişim kurabiliyoruz doğal dil i̇şleme ile artık konuşarak iletişim kurabileceğiz esasen elimizde bulunan verilerin 75i doğal dil i̇şlemenin ilgi alanına giriyor çünkü emailler hastane raporları sözleşmeler mahkeme dökümanları web sitelerindeki yazılar kitaplar dergiler gazete haberleri sosyal medya paylaşımları videolar ses kayıtları podcastler radyo yayınları gibi veriler normal veritabanlarına kaydedilmeyecek kadar karışık ve düzensiz haldeler doğal dil i̇şleme tam burada devreye girip yazıları okuyup videoları izleyip konuşulanları dinleyip anlamlı hale getiriyor ve mantıklı bir cevap üretiyor \\xa0doğal dil i̇şleme konusunu üç ana başlıkta toplayabiliriz sentiment analizi konu modellemetopic modelling ve yazı üretme sentiment analizi konuşulan konunun pozitif mi negatif mi yoksa nötr mü olduğunu anlamamızı sağlar topic modelleme ise konuşulan veya yazılan metinleri anlayıp hangi alt başlıklarda konuşulduğunu ortaya çıkarır son olarak metin üretme geçmiş veriler ışığında sorulara akıllı cevap verebilmesi bir atasözü üzerine 2 sayfalık bir kompozisyon yazabilmesi doktorların hastaları hakkında yazabilecekleri raporları tahmin edebilmesi avukatların dava dilekçelerini otomatik hazırlayabilmesi gibi konularda yazı üretmesidir bu sebeple de yapay zekânın zor ve en ilginç bir alanlarından birisidir\\xa0doğal dil i̇şleme bilen bir yapay zekâ uzmanı üzerinde çalıştığı verileri temizler temizlemeden kasıt noktalama işaretlerinin kaldırılması rakamların atılması bütün metnin küçük harfe çevirilmesi kelimelerden ekleri ve zaman çekimlerinin atılarak köklerinin bulunması ve sonra cümlede ayrılıp kendi başına bir sütuna atılmasıdır sonrasında her kelimenin bir sentiment karşılığı vardır bir cümlenin olumlu mu yoksa olumsuz mu olduğu sentimentduygu analizi ile anlaşılır \\xa0bir cümlenin sentimenti ise bu cümleyi oluşturan kelimelerdeki her bir sentiment değerinin toplanması ile bulunur \\xa0metin üretme benim en çok sevdiğim alanlardan birisidir birkaç insanın bir kaç konuşmasını dinleyip gelecek konuşmasını tahmin etmek tam da bu alanın işidir mesela sosyal medya hesabı olmayan birisi eğer sosyal medya hesabı olsaydı ne yazardı diye bir çalışma var bu çalışma sosyal medya hesabı hiç açmamış kişilere arkadaşlarının sisteme emailleri ile login olmaları sebebiyle email adres listelerine ulaşabiliyor ve başka arkadaşları da bu şekilde üye olmuşlarsa çapraz sorgularla bahse konu sosyal medya hesabı olmayan kişinin arkadaşlarının paylaşımlarından eğer hesabı olsaydı ne paylaşırdı sorusuna 56 oranında doğru cevap verebiliyor zaten facebook 70 farklı beğeniniz sayesinde sizi en yakın arkadaşınızdan daha iyi tanıyor 300 beğenide ise ailenizden ve eşinizden daha iyi tanıyor \\xa0metin üretme text generation ile komedyenlerin bir kaç konuşmasını izleyipdinleyip gelecek hafta ne konuşacağını az çok tahmin edebiliyoruz en çok okunan bir çok romanı verip bu romanlardan daha güzel bir romanı yapay zekâya yazdırabiliyoruz en güzel şiirleri verip daha güzel ve aynı derinlikte yeni şiirler üretebiliyoruz 15 dakikalık ses kaydı ile bütün bir kitabı sizin sesinizden okutabiliyoruz \\xa0hal böyle olunca tahminim o ki google bu model ile artık makinelerin insanlar kadar akıllı cevap vermesini insanlar kadar güzel bilgisayar kodu yazmasını en iyi web tasarımcısı kadar güzel bir web sitesi tasarlamasını ve en güzeli makineler ile insanlar arasında klavye ve mouse gibi araçları kaldırarak doğrudan iletişim kurmamızı sağlayacak şimdiye kadar makineler insanların ne demek istediğini tam olarak anlamıyorlar fakat anlıyormuş gibi yapıyorlardı artık bu model ile makineler insanları gerçekten anlayacaklar ve aynı derinlikte cevap verecekler\\xa0trilyon parametre ile yapay zekâ modellerini eğitmek çok ciddi bilgisayar gücü ve ince planlama gerektiriyor googlede hem para hem de data var ve teknik olarak bu modelleri eğitecek yeterli bilgisayar gücü var hal böyle iken googlea düşen unu şekeri suyu varsa geriye helva yapmak kalıyor ve bunuda başarmış gibi görünüyor\\xa0  verilerimiz ne kadar güvende  florida eyaletinin riviera isimli şehrinde polis istasyonuna bir email geldi bu emailin ekinde bir dosya vardı ve polis istasyonunda emaillere bakan bir hanım tarafından açıldı olanlar işte tam bu sırada oldu ve polis istasyonunun ağından bütün belediye ve devlet kurumlarının bilgisayarlarındaki veriler fidye yazılımı ile şifrelendi ve bir daha açılmadı belediye meclisi defalarca toplandı ve sonunda hackerlara 600 bin dolar vermeye razı oldu\\xa0aynı olay başka belediyelerin de başına gelmişti lakin onlar ödeme yapmayı reddettiler ve verileri bir kez daha yerine koyamadılar ve yedekleri de yoktu hackerların istediği fidyeyi ödeselerdi bu işten bir kaç yüz bin dolar ile kurtulacaklardı ve eski verilerine kavuşacaklardı ancak suçlulara ödeme yapmak onları suç işlemeleri için ödüllendirmek olacağı için ödeme yapmadılar ve verileri bulabilmek için veya yeniden girmek için milyonlarca dolar ödedikleri halde bir sonuca varamadılar hala bir çok devlet verisi kayıp ve işlerini yapmakta zorlanıyorlar\\xa0buna benzer bir olay tanıdığım bir işletmenin de başına geldi güya posta servisinden gelen bir email açılmış ve bu sayede ağda paylaşılan bütün klasörler ve içlerindeki bütün dosyalar fidye yazılımı ile şifrelenmişti günlerce verileri kurtarmak için uğraştık bulut ortamında saklanan yedekler ise olay geç fark edildiği için şifreli dosyalar yedeklerin üzerine yazılmıştı şifrelenen dosyaların yanında bir metin dosyası bırakılmış ve içerisinde bir email adresi ve dosyaların şifrelerini açılabilmesi için bin dolar değerinde bitcoin istiyorlardı hackerlarla irtibata geçip ödeme yaptığımızda \\xa0dosyaların açılacağının bir garantisi olup olmadığını sordum bana örnek bir kod gönderdiler ve bu kodla dosyaların bir kaç tanesini açabildim lakin bütün veriyi açmak için ödeme şartı vardı \\xa0geçtiğimiz hafta whatsapp isimli uygulama dünya gündeminde en çok konuşulan konulardan birisi oldu burada ise olay tersinden işledi ve verilerini bize vermeyi kabul etmezsen 2 hafta sonra yollarımız ayrılacak ve bir daha whatsapp kullanamayacaksın dedi yaklaşık iki milyar insanın kullandığı bu uygulama kullanıcılarının bilgilerini belgelerini konumlarını paylaşımlarını resimlerini ses dosyalarını videolarını hatta başkalarının o kullanıcı hakkında ne paylaştıklarını bile üçüncü şahıslarla paylaşacağını verilerini analiz ederek gerek reklam için gerek başka şeyler için kullanacağını açıkladı veriyi alıp şifreleyen ve fidye isteyen hacker olunca suçlu oluyor fakat tersinden whatsapp bütün verilerimize zorla sahip olursa bir problem olmuyor \\xa02 milyar kişinin bütün bilgileri zaten elinde olan bu uygulama istediğini alırsa geriye kalan 4 milyar kişiyi de yapay zekâ algoritmalarıyla anlayabilir ve eksik bilgileri tahmin edebilir bir uygulama eğer ücretsiz ise ve bu uygulama sahipleri tarafından milyarlarca dolar harcanarak alınmışsa orada sermaye sizsiniz \\xa0whatsapp grupları kendi aralarında milyonlarca veri belge resim ve videolar paylaşıyorlar yurt dışında yaşayan insanlar aileleri ile bu uygulama üzerinden ücretsiz görüşebiliyorlar ve \\xa0görüntülü konuşabiliyorlar hal böyle olunca 2 milyar kişi her ne kadar tepki verseler de işlerini kolay halletme konusunda büyük kolaylıklar sağlayan whatsapp yeterince güçlendiğini anlayınca ve insanların alışkanlıklarından kolay vazgeçemeyeceğini bildikleri için yatırdıkları milyarlarca doların karşılığını alma zamanının geldiğine karar verdiler\\xa0şahsi fikrim insanlar birkaç gün sessiz bekleyecek ve sonra geriye kullanmak zorunda kalacak gibi görünüyor zaten veri güvenliği ve kişisel verilerin korunması asla yeterli değil o akıllı telefonu aldığımızda özel hayatımızın gizliliğini satmış oluyorduk şimdi mahrem bilgilerin tamamı üçüncü şahıslara açılacak ve yapay zekâ tarafından dinlenerek veya izlenerek geleceğimiz hakkında öngörülerde bulunulacak nitekim insanlarımız fransaya kızıp fransız mallarına boykot uyguluyorlar ancak bir kaç gün sonra herşey normale dönüyor ve fransız da olsa kullanılmaya devam ediyor\\xa0aslında twitterda bu işlere yabancı değil tweet atan herkesin alınabilecek bütün verilerini alıyor ve developer hesabı açan herkes bu \\xa0verilere kolayca erişebiliyor her tweet başına kullanıcıdan 40 farklı bilgi alınıyor ve analizlerde kullanılıyor\\xa0kısacası büyük veri 21 yüzyılın petrolü yapay zekâ 21 yüzyılın elektriği ve yapay zekâ uzmanlığı ise 21 yüzyılın en önemli mesleği haline geldi yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile büyük veriler çok rahatlıkla incelenebiliyor ve anlamlı \\xa0hale getirilebiliyor whatsapp da büyük veri ve yapay zekânın önemini bildiğinden veriyi en kolay toplayabileceği yer olarak kendi platformunu görüyor ve yıllardır beklediği kullanıcı sayısına da ulaştığı için verileri mecburen paylaşmamızı istiyor zaten ücretsiz olduğu halde milyarlarca dolar değerinde olması başlı başına bu günler için kurulduğunu söylüyor \\xa0digital verilerimizin asla güvende olmadığını ve bir internet bağlantısı olan her yerde bir riskin var olacağını zaten biliyoruz geçtiğimiz yıllarda abdnin en büyük bankaları ve alışveriş mağazaları müşteri bilgilerinin tamamını ellerinden kaptırdılar i̇lk başlarda bir panik sonra alıştılar ve hiçbir şey olmamış gib hayatlarına devam ettiler whatsapp meselesinde de bunların olabileceğini ön görebiliriz\\xa0  akıllı makineler ile  omuz omuza  nesnelerin i̇nterneti kısa adıyla iot ile makineler hızla akıllı hale geliyor makineler akıllandıkça insanların beğenmediği rutin işler makinelere kalıyor öyle bir sona gidiyoruz ki makineler bu hızla akıllanmaya devam ederse bize yapacak iş kalmayacak bu durumda makinelerden ve yapay zekâdan korkmalı mıyız veya her şeyi onlara mı bırakmalıyız \\xa0bence başka bir ihtimal daha var en kısa sürede makinelerin dilini yani yapay zekâyı öğrenmeli makinelerle omuz omuza çalışmalı ve onlarla arkadaşlığımızı ilerletmeliyiz\\xa0geçtiğimiz otuz yılın en başarılı ve en zengin insanları hep yüksek teknoloji üreten şirketler sayesinde olmuştur mesela microsoft google amazon apple cisco gibi şirketler tek başına ayrı ayrı türkiyenin tamamını bir kaç kez satın alacak zenginlikte ve büyüklükteler \\xa0ayrıca bu şirketlerde çalışanlar 10 binler ve yüz binlerle ifade edilirken 83 milyon kişinin ürettiği yıllık toplam değer bu şirketlerin mahallesine bile yaklaşamıyor \\xa0bu gelişmeler bize bir an önce yüksek teknoloji üretmemiz ihraç etmemiz ve çağı yakalamamız ve hatta geçmemiz gerektiğini söylüyor hal böyle olunca yüksek teknolojilerden ve yapay zekâda korkmamalı duruma göre pozisyon almalı gerekli adımları atarak gençlerimize yapay zekâ öğretmeli özel sektör ve kamu kurumlarında yenilikçi bir tutum sergilemeli ve yüksek teknoloji üretimini teşvik etmeliyiz\\xa0nesnelerin interneti internet üzerinden diğer cihazlara ve sistemlere bağlanmak ve veri alışverişi yapmak amacıyla sensörler yazılımlar yapay zekâ ve diğer teknolojilerle donatılmış olan fiziksel nesnelerin ağı olarak tanımlanabilir bu cihazlar sıradan ev eşyalarından sofistike endüstriyel aletlere kadar farklı şekillerde olabilir bugün 10 milyardan fazla iot cihaz var ve 2025e kadar 22 milyara çıkması bekleniyor\\xa0son birkaç yılda iot 21 yüzyılın en önemli teknolojilerinden biri haline geldi \\xa0iot cihazları biz i̇nsanlar süreçler ve nesneler arasında sorunsuz iletişim için kullanıyoruz bu sayede arabalarımız fırınlarımız mutfak aletlerimiz akıllı hale geliyorlar makinelerin akıllanmasında en büyük etken bu cihazların bilgisayarlar kadar pahalı olmaması ve kullanımının göreceli olarak kolay olması bu sayede yapay zekâ bilgisayarlardan dışarı çıkıp akıllı cihazlara yayılabiliyor ve makineler sadece butonlarına basılarak çalıştırılan cihazlar olmaktan çıkıp bizimle konuşabiliyorlar dünya nüfusunun 75 milyar kişi olduğunu hesaba katarsak akıllı makine ve cihazların nüfusu 2025 yılında 22 milyar olacak ve neredeyse insanların 3 katı akıllı makine hayatımıza şekil vermeye çalışacak \\xa0yapay zekânın en önemli birimlerinden birisi de doğal dil i̇şleme biz şu ana bilgisayarlara klavye mouse ve dokunmatik ekranlar yardımıyla iletişim kurabiliyoruz bu iot cihazların yaygınlaşması ile artık konuşma diline dönüşecek doğal dil işleme vasıtası ile makinlerlerle çok rahat iletişim kurabiliyoruz makineler bizim söylediklerimizin negatif mi pozitif mi yoksa nötr mü olduğunu anlayabiliyor hangi konularda neler konuştuklarımızı ayırt edebiliyor ve gelecekte söyleyeceklerimizi de tahmin edebiliyor\\xa0bu kadar maharetli ve sevimli bir makineden korkmamız için bir sebep yok ve onlarla omuz omuza çalışarak geleceği şekillendirebiliriz\\xa0bu cihazları ve yapay zekâyı kullanan ülkeler yüksek teknoloji üretip milyonlarına triyonlar katıyorlar ve biz ise bu aletlere milyarlarca dolar ödemek zorunda kalıyoruz\\xa0en son yayınlanan akademik makalelere baktığımda sürekli hayrete düşüyorum çünkü her hafta daha önce hiç yapılamayan bir şey daha yapay zekâ ile bir anda yapılabilir veya yapılması öngörülebilir hale geliyor bu da bilim ve teknoloji alanında inanılmaz gelişmelere ve değişimlere sebep oluyor \\xa0bu sebeple yüksek teknoloji üretmek ve ihraç için önce teknoloji ile barışık ve tanışık olmanız gerekiyor\\xa0  ayda yapay zekâ  çin her konuda abdde ile kıyasıya bir yarış halinde ve aynı zamanda ekonomik olarak dünyanın en güçlü ülkesi olma yolunda büyük bir hızla ilerliyor yüksek teknoloji üretmek için büyük yatırımlar yapan çinde her gün 213 yapay zekâ şirketi kuruluyor ve liselerde yapay zekâ eğitimi zorunlu ders haline getirildi çinli bilim insanları ise yapay zekâ kullanarak ay yüzeyinde daha önce 9 bin olduğu açıklanan krater sayısının gerçekte 109 bin olduğunu açıkladılar\\xa0nature communications dergisinde geçtiğimiz salı günü yayınlanan bir bilimsel araştırmaya göre yapay zeka kullanan çinli bilim insanları ayda 109 bin krater olduğunu tahmin ettiler ay yüzeyinde uluslararası astronomi birliği tarafından resmi olarak tanınan 9137den krater bulunduğuna inanılıyordubu krater eski kraterler yükseklik bilgileri ve görüntüleri kullanılarak manuel olarak tespit edilmişti şimdi çinli bilim insanları 2007 yılında uzaya fırlatılan change 1 ve 2010 yılında fırlatılan change 2 isimli uzay araçları ile ay yüzeyinden topladıkları resimleri derin sinir ağlarından eğittiler resmi olarak kabul edilen kraterlerin resimleri modelleri eğitmek için kullanıldı sonra ay yüzeyinden toplanan diğer resimler bu modellere gösterildi ve bu sayede 109 bin 956 yeni krater keşfettiler\\xa0ay yüzeyinde en göze çarpan özellik kraterlerdir ve bu kraterler göktaşlarının ay yüzeyine çarpması ve bu çarpma anında büyük patlamalar meydana getirerek çukurlar açılması sonucu oluşur göktaşları aya düştükleri gibi dünyaya da düşerler fakat çok büyük göktaşları hariç büyük kısmı dünyanın atmosferinde yanarak kül olurlar çünkü göktaşlarının hızları çok büyük ve bu hızlarla atmosfere girdiklerinde atmosferde bulunan hava molekülleri ile çarpışıyorlar ve bu çarpışmada göktaşları sürtünmeden dolayı cayır cayır yanıyorlar ve dünyaya ancak külleri düşüyor ancak ayın atmosferi yok denecek kadar az olduğu için dünya gibi bu göktaşlarını yakarak küle çeviremiyor ve bu göktaşları ay yüzeyine çarparak kraterleri oluşturuyorlar\\xa0yapay zekânın en önemli alanlarından birisi de derin öğrenme veya yapay sinir ağlarıdır yapay sinir ağları insan beynine giden sinir ağlarını taklit ederek geliştirilmiş bir model olup standart makine öğrenmesinin verdiği sonuçlardan çok daha isabetli ve doğruluk oranı yüksek sonuçlar vermektedir \\xa0yapay sinir ağlarının en büyük özelliklerinden birisi de resimleri gerçek zamanlı işleyebilmesidir yapay sinir ağları sayesinde otonom araçlar yollarını bulabilirler ses ve yüz tanıma sistemleri yapay sinir ağları sayesinde bugün bu kadar gelişmiştir yapay sinir ağları ve derin öğrenme sayesinde bilgisayarların gözü insanların gözlerinden daha iyi görür duruma gelmiş ve resimlerdeki nesneleri insanlardan daha iyi tanıma özelliği kazanmıştır \\xa0derin öğrenme yakın geçmişte yapay zeka alanında olağanüstü ilerleme kaydetmiştir \\xa0standart makine öğrenmesi küçük verilerde işe yararken derin öğrenmenin çok büyük verilerde daha başarılı olduğunu söyleyebiliriz derin öğrenme konusunda dünya devi google tarafından üretilen tensorflow zirveyi elinde tutmaktadır onu pytorch isimli en son teknoloji harikası bir kütüphane \\xa0eskiden en önemli gördüğümüz verileri dijital ortamlarda saklar diğer verileri görmezden gelirdik şimdi bilgisayarların hızlanması ve veri depolama birimlerinin ucuzlaması sonucu her tür veriyi kaydetmeye başladık özellikle 2006 yılından sonra akıllı telefonların gelişmesiyle neredeyse herkesin kendine özel veri depoları oluştu ve bu verileri gerçek zamanlı analiz ederek anlamlı sonuçlar elde ekmek ve harekete geçmek için doğru veri analiz aracına ihtiyaç doğdu ve derin öğrenme bu verileri analiz edebilecek en güzel araç olarak karşımıza çıkıyor\\xa0çinli bilim insanları derin öğrenme ve yapay sinir ağlarını kullanarak modellerini eğittiler ve ay yüzeyinden gelen resimleri eğitilmiş modellerde test ettiler ve sonunda ayda elle sayılamayacak kadar çok krater olduğunu keşfettiler \\xa0çin aya ayrı bir önem veriyor 2019 yılının başlarında ayın dünyadan görünmeyen yüzüne uzay aracı indirmeyi başarmış ve orada pamuk bile yetiştirmişti geçtiğimiz haftalarda ise aya yeniden inerek aydan toplanan parçaları dünyaya getirmeyi başarmıştı \\xa0dünyada bu gelişmeler olurken türkiye uzay ajansımız kurulalı tam 2 yıl oldu 12 aralık 2018 tarihinde bu tarihi olayı büyük bir heyecanla karşılamış hatta türkiye uzay ajansından beklentilerim başlıklı bir köşe yazısı yazmıştım o günden bugüne hala bekliyoruz geçenlerde bu köşeden türkiye uzay ajansının 2 yıldır hala bir web sitesini bile açamadığını ve \\xa0bir gelişme olup olmadığını sormuştum bazı arkadaşlarım bana mesaj göndererek haksızlık ettiğimi türkiyenin asla uzay çalışmalarında boş durmadığını ve özellikle savunma sanayii başkanlığı ve roketsanın 135 metre irtifaya roket gönderdiğini ve birkaç yıl içinde uzaya mikro uydu fırlatmaya başlayacaklarını belirttiler ve bunları da yazmamı istediler bu vesileyle haklı şikayetlerini burada dile getirmiş oldum \\xa0yapay zekâ sadece dünya işlerinde değil aynı zaman uzayda ve bilimde de çok hızlı değişimlere sebep oluyor ve gelecekte çok daha önemli hale gelecek en kısa sürede herkesin yapay zekâ öğrenmesi dileği ile çünkü yapay zekâ bilmeyen önümüzdeki 30 yıl iş bulmakta çok zorlanacak\\xa0  2021de yapay zekâ  bu yıl her açıdan karmaşık ve ilginç bir yıl olarak tarihe geçti covid19 salgını sebebiyle ertelenen dijital dönüşümü işletmeler ve kamu kurumları mecburen sağladılar okullar ve üniversiteler bomboş kaldılar özel okul ve üniversitelere yapılan milyonlarda dolarlarlık yatırımlar anlamsız hale geldi çalışmak için illa her gün işe gitme ve gelme süresi ortadan kalktı uzaktan da çok rahatlıkla çalışılabileceği ortaya çıktı bir ülkede yaşayıp başka bir ülkede evindeki odadan çıkmadan üniversite okumak mümkün hale geldi \\xa0kısaca bu salgın çalışma öğrenme yaşama ve başkaları ile iletişim kurma şeklimizi değiştirdi ve daha evvel paylaşılmayan veriler ders notları ve videolar internet ortamına aktarıldı ve bilgiye ve derslere erişmek çok daha kolay hale geldi ve daha çok veri dijital ortama aktarıldı\\xa0bu verilerin gerçek zamanlı işlenmesi analiz edilmesi ve anlamlı sonuçlar çıkarılması yapay zekânın işi 2021 yılında yapay zekâ yalnızca yeni yaşam biçimini yapılandırmada büyük bir rol oynamakla kalmayacak aynı zamanda gelecekte bu tür salgınları önleyen teknolojileri de doğuracak sonuç olarak yapay zekâ ile birçok meslek tarihe karışacak ve \\xa0yeni işler ortaya çıkacaktır gelecek ve gelecekte hayatımızın nasıl olacağı bilinmezken kesin olan bir şey var hayatımız da çoğu şey yapay zekâ tarafından şekillecek ve yönlendirilecek i̇şte bu yazımızda 2021de hayatlarımızı şekillendirecek işletmelerin çalışma şeklini değiştirecek ve medeniyeti beklenmedik şekillerde ilerletecek yapay zekâ trendlerinin bir önizlemesine bakacağız\\xa0yapay zekâ teknolojisine yapılan yatırımın artmasıyla bu teknolojilerin talep ettiği verileri işlemek için yeterince hızlı bir işlemciye olan ihtiyaç ortaya çıkıyor standart bilgisayarlar çok büyük veriyi işleyecek güçte değil en hızlı cpular bile nlp ses tanıma ve makine öğrenimi gibi görevler için yapay zekanın talep ettiği işlem hızına ayak uydurmakta zorlanıyor bu sebeple başta nvidia olmak üzere birçok şirket bu işlemleri daha hızlı yapan gpular üretiyorlar hatta nvidianın marka değeri en fazla cpu üreten i̇ntelden bile daha ileri seviyeye geldi gpuların özelliklerine göre fiyatları 400 bin dolara kadar çıkıyor\\xa0ayrıca yapay zekânın derin öğrenme biriminde kullanılan lstm isimli bir algoritma ile normal işlemciler 75 daha hızlı hale getirilebiliyor uzmanlar bunun için işlemcinin yanına minik bir yapay zekâ çipi üretmeyi ve işlemcileri hızlandırmayı düşünüyor\\xa0yapay zeka destekli çiplerdeki büyüme diğer sektörlere de yayılma etkisine sahip olacak özellikle otonom robotların ortaya çıkmasına yol açacaktır  yani yapay zeka destekli çiplerle robotların kendi kararlarını verebilmelerinde ve kendilerini kontrol edebilmelerinde artan bir gelişme olacak \\xa0yapay zekâ ile veri analizi ve gelecek tahminlemesinin de 2021 yılının en önde gelen trendlerinden biri olmasını bekliyoruz akıllı zamanında ve yapay zeka odaklı karar verme ihtiyacı şu anda olduğundan daha fazla talep edilemez özellikle akıllı yatırım yapmak ve hislere göre değil de veriye dayalı karar vermek çok önemli bankaların dolandırıcılık ve online alışverişlerde sahtekarlıkları önlemek için tahminlemeyi uygulaması gerekiyor \\xa0sağlıkta ve tıp alanında yapay zekâ yatırımlarının devam edeceğini şimdiden söyleyebiliriz çünkü algoritmalar artık hastalıklara doktorlardan daha isabetli teşhisler koyabiliyorlar ve hastanın raporlarının analiz edilmesiyle muhtemel hastalıkları önlemek mümkün oluyor\\xa0i̇nsan kaynaklarında da yapay zekânın kullanılmaya devam edeceğini biliyoruz en basit bir iş ilanına bile yüzlerce kişi başvuruyor i̇nsan kaynaklarından sorumlu arkadaşların gelen binlerce özgeçmişi tek başlarına okuma imkanı yok o sebeple iş tanımını yapay zekâya verip binlerce başvuru içerisinden işe uygun olan kişileri seçmesi 15 saniye bile sürmüyor \\xa0görüntü işleme tespit ve önleme konularının da gelecekte önemli trendler olacağını varsayabiliriz eğer aşılar beklenen sonuçları vermezse kameralar ile kalabalıkların vücut sıcaklıklarını ölçmek sosyal mesafe kurallarına uyulup uyulmadığını tespit etmek ve geri bildirim sayesinde karar alma ve önleyici tedbirleri uygulama konusunda yapay zekâdan yararlanılacağını düşünüyoruz\\xa0yapay zeka ve makine öğrenimi yaklaşımları siber savunmanın ön saflarında yer alacak yani ransomware gibi tehditleri tespit etmek ve tahmin etmek için algoritmaların kullanılacağını düşünüyoruz\\xa0bilgisayarlarla iletişimimiz halen klavye mouse ve bazende dokunmatik ekran ile gerçekleşiyor önümüzdeki yıl bu araçların kullanımının azalacağını ve sesli komutlarla ve makineler ile insanların da konuşarak anlaşacağını hesap ediyoruz\\xa02021 yılında etkileşimli yapay zekâ botları büyük bir dönüşüm görecek kişiselleştirilmiş daha gelişmiş sorunları işleyen ve müşteri duyarlılığını daha iyi anlayan yapay zekâ \\xa0botlarında artış olacaktır bu şekilde standart sohbet robotlarınızın yerini bir müşteriyle sanki insanmış gibi ileri geri konuşma yapabilen yapay zeka botlarının alması muhtemeldir\\xa0her insanın rahatça yapabileceği rutin işler artık yapay zekâ tarafından yapılacak ve daha ucuza maledilecek i̇şletmelerin masrafları ve israfları azalacak ve yapay zekâ her alanda hissedilecek dolandırıcılık tahminininden müzik üretmeye roman yazmaktan satış tahminlerine intiharı önlemekten borç yönetimine kadar yapay zekâ uygulamalarında büyük artışlar bekliyoruz \\xa0özellikle eğitim ve eğlence sektöründe de yapay zekânın ciddi katkıları olacağını düşünüyoruz bankacılık ve finans sektörü zaten yapay zekâyı en iyi şekilde kullanmaktadırlar ancak yakın gelecekte bu uygulamaların daha da artacağını tahmin edebiliyoruz\\xa0yapay zekâ teknolojisi uzun zamandır genellikle işleyişinden çok farklı bir toplum vaat ediyor i̇nsan davranışını hızla şekillendiren ve değiştiren covid19 ile yapay zekanın insanlarla etkileşimde gelişmiş bir rol oynaması bekleniyor makine öğrenmesi \\xa0ve yapay zekadaki gelişmeler büyük iş kaybı ve uzaktan çalışma eğilimleriyle birlikte çoğalmaya devam edecek\\xa0\\xa0  süper askerler biyonik insanlar  abd istihbarat birimlerinin yayınladığı bir rapora göre çin askeri birimleri biyolojik olarak geliştirilmiş dnası değiştirilmiş süper askerler üretti biz yapay zekâ ile robotları insan gibi düşünen ve karar veren humanoidlere çevirmeye çalışırken robotlaşmış insanlar görmeye başlayacak gibiyiz\\xa0çinli bilim insanı he jiankui 2018 yılının başlarında annebabası hasta olan bir kız çocuğunu dna yapısıyla oynayarak crspr denilen yöntemle hasta doğmasına engel olmuş ve bu kız çocuğu sağlıklı olarak dünyaya gelmişti bilim dünyası bu olaya karşı çıkmış ve yan etkileri bilinmeden böyle bir uygulamanın etik olarak yanlış olduğunu belirtmişlerdi çinli doktorun açıklamaları bununla da kalmamış daha doğacak birçok çocuğun dnası ile oynayıp hasta doğmalarına engel olduğunu belirtmişti bu açıklamanın ardından doktor sırra kadem basmış ve hiçbir yerde görülmemişti\\xa0geçtiğimiz yıllarda bir tüp bebek merkezinde çalışan üst düzey bir yönetici ile sohbet etme imkanım olmuştu bu merkeze aileler geliyor ve istedikleri bebeğin özelliklerini sıralayıp sipariş veriyorlarmış hatta o kadar ileri gitmişler ki eğer aile erkek bebek isterse babadan sadece y kromozomunu alıyorlarmış bebeğin göz ve saç rengine kadar her şeyi belirleyebiliyorlarmış gebelik sürecinde annelere uygulanan tedavileri büyük bir titizlikle kayıt altına alıp bütün verileri yapay zeka ve makina öğrenmesi algoritmalarına tabi tutarak başarısız olan hamilelikleri en aza indirgemeye çalışıyorlarmış\\xa0ateş böceği 10 çeşit balık ve daha birçok bakteri doğal olarak ışık üretiyorlar bunu araştıran bilim insanları ilginç sonuçlar elde ettiler mesela ateşböceği havadan aldığı oksijenle ışığın yanıp sönmesini ayarlar ve bünyesinde bulundurduğu luciferin denilen madde oksijen ile tepkimeye girerek ışık verir işık üretiminde hiçbir enerji kaybı yaşanmaz normal elektrik lambalarında verim 10 dur 90i ısı enerjisine dönüşerek kaybolur ancak ateş böceklerinde verim 100 dür on binlerce elektrik mühendisinin ve bilim insanlarının çözüm üretemediği verimlilik konusunu karınca hikayesinde tembellikle suçladığımız ateşböceği çözmüş\\xa0bu mevzuyla uğraşan bilim insanları ışık saçan böceklerden aldıkları enzimleri bakterilere yüklediler ve bu bakterilerle bitkilerin dnalarına bombardıman yaptılar bombardıman çoğu kez başarılı oldu ve ağaçların dnası değişerek işık üreten enzimleri kabul ettiler ve ışık üreten ağaçlar ortaya çıktı bununla da yetinmeyen bilim insanları geceleri gece lambası yerine ışık veren bir çiçek ürettiler hem havayı temizleyip oksijen verecek hemde ortalığı aydınlatacak hatta daha da ileri giderek sokaklara ışık veren ağaçlar dikmeyi ve sokakları biyoelektrik yani ışık veren ağaçlarla aydınlatmayı planlıyorlar\\xa0güney illerimizde seracılık yapan çiftçilerimizin çok iyi bildiği gibi seralarda ekilen domates tohumlarının genleri ile oynanmıştır genleri değiştirilmiş tohumlar diğer tohumlara göre hızlı daha çok ve kaliteli domates vermektedir eğer genleri ile oynanmış tohumları kullanmazlarsa piyasada tutunamaz ve silinip giderler\\xa0deoksiribonükleik asit dna neredeyse tüm canlı organizmaların faaliyetlerini geliştirmek ve yönlendirmek için gereken talimatları içeren kimyasal bileşiktir dna molekülleri genellikle çift sarmal olarak adlandırılan iki bükülmüş çift şeritten oluşur dnamız bizim kimliğimiz ve bize özgü bir yapı new yorkta elektronik sanat doktora öğrencisi heather deweyhagborg sokakta bulduğu sakız sigara izmariti saç kılı tırnak gibi örneklerden örnek sahibinin 3 boyutlu resmini yazdırabiliyor örneklerin dnasını inceleyip sonuçları bilgisayar programına giriyor ve bu program uygun algoritmaları çalıştırarak ilgili kişinin etnik kökeni cinsiyeti ve yüz hatlarına kadar herşeyi belirleyip 3 boyutlu resmini ortaya çıkarıyor bu çalışmalarından dolayı kendisine biohacker deniliyor\\xa0şimdiye bitkilerde gördüğümüz biyolojik olarak insan vücudunu hacklemek gelecek nesillerin daha fazla konuşacağı bir konu yukarıdaki örenkelerde bitkilerin dnası ile oynandığına şahit oluyorduk lakin insanın dnası ile oynamayı da çinlilerde görüyoruz crispr teknolojisi bu işin temelini oluşturuyor öte yandan uluslararası uzay i̇stasyonunda bütün insan organlarını laboratuvar ortamında geliştirebiliyoruz elon muskın neuralink şirketi insan beynindeki bilgi ve hatıraları bilgisayar ortamına aktarmaya çalışıyor bilimkurgu filmlerinde gördüklerimiz artık yavaş yavaş gerçeğe dönüşüyor esasen bilim insanları gelecekte olacakları hissedip gördüklerini film yapımcılarına veriyor film yapımcıları bu filmleri yapıp gösterime girdiğinde hem iş insanları hem de politikacılar bu mevzuda bilinçleniyor ve bu konulara yatırım yapıyorlar yeterli maddi desteği bu sayede bulan bilim insanları böylelikle üretmek istedikleri teknolojiye kaynak sağlamış oluyorlar\\xa0abd istihbaratının raporlarına göre çin gelişmiş biyolojik yeteneklere sahip askerler geliştirmek gibi iddialı bir hedefle halk kurtuluş ordusu üyeleri üzerinde insan testleri gerçekleştirdi çinin süper askerleri en zor şartlarda bile hayatta kalmayı başaran güçlü at gibi koşan gece dışarıda kalsa bile üşümeyen sıcağa soğuğa dayanıklı olan askerler yetiştirmeye başladı\\xa0bu iş nasıl oluyor diye merak ediyorsanız cevabımız crispr ve yapay zekâda gizli atlar hızlı koşuyor ve kasları gelişmiş bu genler alınıyor ve insanın kas bilgisine entegre ediliyor aynı şekilde bazı hayvanlar eksi derecelerde bile donmuyor i̇şte bu özellikler hayvan genlerinden alınıp insan genlerine uygulanıyor böylelikle süper insanlar ve süper askerler meydana gelmiş oluyor ve at gibi koşan kuş gibi uçan süpermen gibi binadan binaya atlayan artık işten bile değil bu kişilere biyonik insan veya robotlaşmış insan ya da genomicler diyoruz\\xa0bu durumda nasıl domates üreticileri genleri ile oynanmış tohum olmadan rekabet edemiyorlarsa aynı şekilde biyonik özelliklerimiz güçlendirilmeden gelecekte hayatta kalmamız zorlaşacak bir müddet sonra etrafımızda ısmarlama insanlar ve askerler görmeye başladığımızda kendimizi değersiz ve yetersiz hissedip zamanla genlerimizle oynanmasını bile ister duruma geleceğiz zaten estetik ameliyat olup burnunu düzelten göbek ve çene altı yağ tabaklarını aldıran saçları döküldüğünde saç ektiren binlerce insan görüyoruz crispr ve yapay zekâ ile biraz da biyonik insanlar görelim\\xa0  çinin yapay güneşi  çin devleti ileri düzey teknolojilerde abd ile kıyasıya bir yarışa \\xa0girdi bilim ve teknoloji konusunda sıradışı mesafe kat eden çin her alanda dünya lideri olmak için ciddi yatırımlar yapıyor yapay zekâ alanında da müthiş çalışmalar yapan çinde geçtiğimiz hafta açıklanan rakamlara göre bir yıl içerisinde 210 bin yapay zekâ şirketi kuruldu bu bir günde 213 yapay şirketi demek ve halen yapay zekâ alanında faaliyet gösteren 950 bin şirket var aynı zamanda liselerde yapay zekâ eğitimini zorunlu hale getirdi\\xa0uzay çalışmalarında da çinin dünya standartlarında bir seviyeye ulaştığını söyleyebiliriz bu ülke geçtiğimiz yıl sessiz sedasız ayın görünmeyen yüzüne başarılı bir iniş gerçekleştirdi ve geçtiğimiz hafta ise aydan örnek alıp gelecek olan change 5 isimli uzay aracını başarıyla ay yüzeyine indirdi önümüzdeki günlerde bu aracın aydan aldığı örnekleri dünyaya getirmesi bekleniyor kendi uzay istasyonunu da kuran çin önümüzdeki yıllarda çinli astronotların uzayda sürekli kalmasını sağlayacak\\xa0elektronik eşyaların çoğu yine çinde üretiliyor ve dünya mikroçip üretiminin 15ini elinde tutuyor sadece mikroçiplerden yıllık 125 milyar dolar geliri var ve gelişmiş çip üretme konusunda hızlı adımlar atmaya başladı dünyanın en hızlı bilgisayarlarını kendisi üretiyor\\xa0geleceğin teknolojisi olan ve normal bilgisayarlardan 150 milyon kez daha hızlı çalışan kuantum bilgisayarlar ve kuantum teknolojisi üzerinde de ciddi yatırımlar yapay çin devleti uzaya ilk defa bir kuantum uydusu gönderdi ve bu uydu ile kuantum iletişim sayesinde hiç kırılamayacak iletişim kuruluyor\\xa0ve nükleer enerji alanında geçtiğimiz hafta daha önce hiç kimsenin yapamadığını yaptı ve hl2m tokamak adı verilen yapay güneş nükleer füzyon reaktörü ilk kez çalıştırdı  bu gelişme muhtemelen enerji üretme ve tüketme şeklimizde bir devrim denilecek cinsten çünkü nükleer füzyon fisyon reaktörlerine göre çok temiz ve güneşin merkezinde meydana gelen termonükleer reaksiyonları kopyalıyor fizyon reaktörünün aksine atomların çekirdeklerini birleştirerek daha ağır elementler oluşturup güneş gibi enerji üretiyor \\xa0 \\xa0i̇nsanların enerji ihtiyacı her gün artarak devam ediyor araba ile yolculuk yapmaya alışan bir kişi artık toplu taşımaya bir daha kolay kolay binmek istemiyor evlere ve işyerlerine her gün yeni elektronik cihazlar ekleniyor eskiden çamaşırlar elde yıkanır balkonlarda kurutulurdu bugün artık neredeyse her evde bir çamaşır makinesi ve kurutma makinesi var aydınlatma lambaları fırınlar bulaşık makineleri dizüstü bilgisayarlar tabletler akıllı telefonlar kablosuz internet cihazları televizyonlar alarm sistemleri güvenlik kameraları derken hayat standartlarımız günden güne yükseliyor ve bunlardan asla vazgeçmek ve geriye dönmek istemiyoruz akıllı telefona alıştıktan sonra kim bir daha eski nokia telefonlara geri dönebilir ki hal böyle olunca elektrik ve enerji ihtiyacımız git gide artıyor ve bunu karşılamak hiç de kolay değil\\xa0enerji kullanımı arttıkça devletler de enerji ihtiyacını karşılamak için değişik alternatifler arıyor barajlardan üretilen elektrik yeterli değil kömür yakarak üretilen elektrik çevreyi kirletiyor çevreye duyarlı olarak bildiğimiz güneş ve rüzgar enerjilerinin verimliliği çok az öyle ki bütün türkiyeyi güneş enerjisi panelleri ile donatsanız bile elektrik ihtiyacımızın çok cüzi bir kısmını ancak karşılayabiliyor güneşten gelen enerji bedava olduğu için aslında çok ideal bir sistem lakin güneş enerjisi panellerinin verimliliği ihtiyaca yetmiyor hal böyle olunca enerji ihtiyacını karşılamak için büyük devletler nükleer enerjiye yöneliyorlar bazı ülkeler nükleer enerjiden vazgeçtiklerini açıklasalar bile sonra pişman oluyorlar çünkü enerjinin korunumu kanununa göre enerji elde ekmek için elinizdeki kaynaklardan aynı derecede fedakarlık yapmak zorundasınız \\xa0nükleer enerji ise ihtiyacımızı karşılayacak potansiyele sahip olmasına rağmen insanlık için çok zararlı olan radyasyon ve kaza durumunda kontrolü elden kaçırdığınızda telafisi mümkün olmayan zararlara sebep olabiliyor ve örnekleri defalarca görüldü yine de nükleer enerji diğer enerji elde etme yöntemleri ile karşılaştırıldığına en temiz ve en ucuz enerji termik santrallerde kömür yakarak enerji elde ediyorsunuz fakat havaya karbondioksit verip küresel ısınmaya ve ardından seller orman yangınları gibi doğal felaketlere sebep oluyoruz barajlarda su toplardan tarihi ve kültürel mirası olan şehir ve köyleri haritadan siliyoruz ve doğal dengeyi yapay göller ile bozuyoruz güneş ve rüzgar enerjilerinin verimliliği az geriye en iyi seçenek nükleer enerji kalıyor\\xa0geçtiğimiz hafta çinde faaliyete geçen füzyon reaktörü ile temiz enerji üretimi ve bütün insanlığın yüzyıllar boyunca enerji ihtiyacını karşılayacak cinsten fisyon reaktörleri atom çekirdeğine düşük hızlarda gönderilen nötron parçacıklarının atomun çekirdeğinden yeni nötronlar koparması ve bu kopan nötronların başka atom çekirdeklerine çarparak zincirleme reaksiyon meydana getirerek ortaya çok yüksek enerji çıkarması ve bu enerjinin suya aktarılarak buhar oluşturulması ve su buharının elektrik jeneratörlerin döndürmesi sonucu enerji üretiminin meydana gelmesi şeklinde çalışıyor burada bir gram uranyum ile reaktörün yapısına göre 600 kilo ile 3500 kilo kömür yakılarak elde edilecek enerjiye eşdeğer enerji üretilebiliyor tek problem bu nötronlar hızlı hareket ediyorlar ve onu araya grafit gibi bor gibi maddeler kullanarak hızlı reaksiyonları istediğimiz hıza çekip istediğimiz ölçüde ve sürekli enerji üretebiliyoruz\\xa0fisyon reaktörlerinin dezavantajı ise çekirdekten kopan parçacıklar çok yüksek enerjiye sahipler ve sağlığımız için çok zararlı olan alfa beta ve gama ışınları yayıyorlar ancak çinin yeni faaliyete geçen füzyon reaktörü çekirdekleri ve parçacıkları birleştirerek daha zararsız ve temiz enerji üretilmesini sağlıyor güneşin yüzeyi 6 bin derece iken merkezinde sıcaklık bu füzyon reaksiyonları sebebiyle 15 milyon santigrad dereceye çıkıyor çinin ürettiği füzyon reaktöründe ise sıcaklık 150 milyon dereceye çıkıyor ve bu güneşin merkezinden tam 10 kat daha sıcak güneşteki reaksiyonlara benzerliği nedeniyle bu enerjiye çinin yapay güneşi ismi verildi\\xa0türkiyede ise siyasi tartışmalarla o bunu demiş cezalandırılsın bu bunu demiş haklı demiş bu ona laf yetiştirmiş ne iyi söylemiş gibi bir incir çekirdeğini doldurmayacak tartışmalarla zamanımızı öldürmeye ve geleceğin teknolojilerini milyar dolarlar ödeyerek alacağımız günleri beklemeye devam ediyoruz\\xa0  2050de işçi bayramı  bu yazımızda yapay zekânın sahip olduğu geleceğe bir göz atmaya çalışacağız yapay zekâ insanların yaptığı rutin işleri ellerinden almaya başladı hatta rutin olmayan işlerde bile ciddi mesafeler kaydetti o sebeple 2050 yılında artık çalışan insan kalmayacak ve işçi bayramını robotlar kendi kendilerine kutlayacaklar\\xa0yapay zekâ son zamanlarda her alanda kendisini hissettiriyor biz henüz farkında olmasak da kullandığınız akıllı telefonlar attığınız tweetler beğendiğiniz resimler gerçek zamanlı yapay zeka uygulamaları ile analiz ediliyor davranışlarınız ve siyasi görüşlerinize göre reklam uygulamaları çağrılıp hedefe yönelik reklamlar gösteriliyor bir nevi yapay zekâ uygulamaları nabza göre şerbet vererek reklam gelirlerini maksimize ederken masraf ve israfları aşağı çekiyor mesela paylaşımlar ve resimlerden bebeğiniz olup olmadığını anlıyor ve bebek ürünleri reklamını sadece bebeği olan ailelere gösteriyor yani yapay zekâ kişilerin ihtiyaçlarını kişisel bazda algılayıp kişisel çözümler üretiyor \\xa0kullandığınız akıllı telefonlar hakkınızda her gün yüzlerce veri topluyor ve bu veriler bulut bilişim ortamında saklanıyor bazen çocuklarınız telefonlarınıza bazı oyunlar yüklüyor ve bu uygulamalar lokasyon resim video ve telefon rehberinize erişim istiyor erişim vermezseniz oyunu oynayamıyorsunuz verirseniz bütün bilgileriniz internet ortamına aktarılmış oluyor hatta geçtiğimiz hafta 98 milyon müslümanın namaz vakitlerini öğrenmek kıble yönünü bulmak ve kuranı kerim okumak için telefonuna kurduğu muslim pro isimli bir uygulamanın kullanıcı ve onların konum bilgilerini amerikan askeri birimlerine sattığı ortaya çıktı bu uygulama aynı zamanda evde kalmış müslümanlar arasında çöpçatanlık görevi de görüyormuş bu bilgiler doğrudan satılmamış fakat arada babel street ve x mode isimli birkaç aracı şirketler tarafından alınıp askeri birimlerle paylaşılmış bu aracı şirketler ayrıca eğer bir uygulama yazmışsanız ve bu uygulamayı günlük 50 bin kişi kullanıyorsa uygulama sahibine konum ve kullanıcı bilgileri karşılığında aylık 1500 dolar katkıda bulunuyormuş \\xa0diyelim ki sosyal medyaya karşısınız ve bir twitter hesabınız yok fakat sizin telefon numaranız arkadaşlarınızda mevcut arkadaşlarınız bu gibi uygulamalara bağlandığında konum bilgisi telefon rehberi resim ve videolara erişim veriyor sizin resimleriniz eğer arkadaşınızın telefonunda varsa algoritmalarımız buradan telefon numaranız ile yüz tanıma sistemleri ile \\xa0resimlerden kim olduğunuzu çıkarabiliyor sonra aynı telefon numarası başka arkadaşlarınızla karşılaştırılıp sosyal medya hesabınız olmadığı halde varmış gibi hakkınızda veri toplanabiliyor hatta bu algoritmalar eğer bir twitter hesabınız olsaydı bugün hangi twitleri atacağınızı 56 doğruluk oranıyla tahmin edebilmektedir her attığınız tweet ile kullanıcı hakkında tam 44 farklı veri toplanmaktadır bunu twitterdan developer hesabı alıp veri analizi yapan herkes tarafından çok rahatlıkla görülebilir \\xa0sosyal medya hesabı olanlar ise zaten ne düşündüklerini ve neler yaşadıklarını her gün paylaşmaktadırlar hatta bulundukları konumlardan çok sayıda resim ve video paylaşarak kendileri hakkında herşeyi açıkça ifade etmektedirler i̇şte bu veriler gerçek zamanlı real time analiz edilmekte ve insanların davranışları alışkanlıkları düşünce yapıları eğitim durumları siyasi görüşleri ve dini tercihleri hakkında bilgi sahibi olunmaktadır hal böyle olunca biz yapay zekâyı henüz bilmiyor bile olsak tam da içerisinde yaşıyoruz fakat haberimiz yok\\xa0geçtiğimiz hafta ünlü iş insanı elon musk yapay zekânın önümüzdeki beş yıl içerisinde insan zekâsından daha üstün olacağını iddia etti musk dünyada en fazla yapay zekâ kullanan üç şirket olan tesla spacex ve neurolinkin sahibi ayrıca geçtiğimiz aylarda en çok konuşulan yapay zekâ uygulaması olan gpt3ü geliştiren openai şirketinin de kurucusu ancak bazı anlaşmazlıklardan dolayı 2018 yılında bu şirketten ayrıldı bu sebeple muskın yapay zeka ile alakalı söyledikleri daha da önem kazanıyor ayrıca kendisi yapay zekânın insanlığın sonunu getireceğini iddia ederken yapay zekâya karşı olmadığını ancak vakit çok geç olmadan önlem alınması gerektiğini belirtiyor\\xa0yapay zekâ bu hızla ilerlerse türkiye olarak bu treni de kaçırmak üzere olduğumuzu söyleyebiliriz 2050 yıllarını düşündüğümüzde günümüzden çok farklı bir noktada olacağımızı rahatlıkla görüyoruz çocuklarını doğum yaparak dünyaya getiren son nesil olma ihtimalimiz yüksek bilim insanları bebeğin anne karnında şekillenmeye başladıktan sonra bir robota transfer edilebileceğini ve geri kalan gelişimini anne karnına benzeyen bir ortamda bir robotun karnında tamamlayacağını tahmin ediyorlar \\xa0film ve eğlence sektörü yapay zekâdan en çok etkilenecek sektörlerden birisi artık filmlerde özellik ve güzelliğini sizin belirlediğiniz sanal karakterler oynayacak ve çekilmesini istediğiniz filmi netflix benzeri bir platforma sipariş vereceksiniz ve o film sadece size özel bir şekilde bir kaç dakika içinde hazır hale gelecek ve istediğiniz platformda izleyebileceksiniz sonra bu filmin diğer filmlerle benzerliğinden ve film zevkinizden gişe potansiyelini tahmin edeceksiniz\\xa0yapay zekâ ile sağlık sektörü çok büyük gelişmelere sahne oluyor bu hızla giderse \\xa0sağlık hizmetlerini her hastanın genlerine çevresine ve hayat tarzına göre özelleştirmesine imkan tanıyacak yapay zeka beyin tümörlerinin teşhis edilmesinden bir birey için hangi kanser tedavisinin en iyi sonuç vereceğine karar vermeye kadar kişiselleştirilmiş tıp devrimini yönlendirecek\\xa0yapay zekâ ile ulaşım araçlarının tamamı otonom olacak sarı taksiler ve şoförleri tarihe karışacak uçaklar pilotsuz uçacak ve tirlar sürücü olmadan yollarına devam edecekler şu an arizona eyaletinin birçok şehrinde robotlar yemek dağıtımı yapıyorlar ayrıca robot yemek dağıtımına çıktığında sizin konumunuz da değişirse robot da güzergahını değiştiriyor ve sizi bulup yemeğinizi teslim ediyor\\xa0yapay zekâ eğitim sektörünü de kökünden değiştirecek ve en güzel öğretmenden en güzel ders anlatımını alıp dersi anlama seviyenize göre dersin dozunu arttırıp azaltacak kameralarından duygu analizi yaparak psikolojik durumunuza göre dersi anlayıp anlamadığınıza karar verecek siz anlayana kadar defalarca anlatacak hatta beyinler arası bilgi transferi de mümkün olacak\\xa0her alanda büyük değişimler gerçekleştirecek olan yapay zekâ ile 2050 yılında işçi bayramı sadece robotlar tarafından kutlanacak çünkü 2050 yılında artık insanların çalışmasına ihtiyaç kalmayacak\\xa0  uzay i̇stasyonunun 20 yılı  tam 20 yıl önce 2 kasım 2000 tarihinde iki rus kozmonot ve bir nasa astronotu uluslararası uzay i̇stasyonuna adım attı o günden bu yana istasyon hiç boş kalmadı ve hep bir kaç astronot orada yaşadı ve astronotlar dünyadan gönderilen bilimsel malzeme ve deneyleri yapıp sonuçlarını bilim insanlarıyla paylaştılar şimdiye kadar dünyanın değişik ülkelerinden yüzlerce astronot uzay i̇stasyonuna gidip geldi bu uçan laboratuvarın çalışması için yeryüzünde de binlerce bilim insanı mühendis iş insanı ve öğrenci çalıştı ayrıca yine binlerce bilim insanı ve araştırmacı bu istasyonda yapılan bilimsel deneyleri tasarladı uzaya gönderdi ve astronotlar o deneyleri icra edip sonuçlarını bilim insanlarına gönderdi günümüz teknolojilerinin büyük bir kısmı zaten uzay çalışmaları sayesinde var olmuştu bu böyle olmaya devam ediyor ve \\xa0öyle ki artık insan vücudunun neredeyse bütün parçalarını uzay i̇stasyonuda üretebiliyoruz \\xa0dünyanın en pahalı bilimsel açıdan en gelişmiş ve mühendislik açısından en ilginç ve en teknolojik tasarıma sahip olan bu uçan laboratuvarın bilim ve teknolojiye katkıları çok fazla ayrıca her 93 dakikada dünya yörüngesinde bir tur atıyor ve saatteki hızı 27 bin 580 kilometre yani her gün dünya yörüngesinde 16 kez dolanıyor böylesine hızlı ve böylesine gelişmiş bir teknoloji harikası olan \\xa0uluslararası uzay i̇stasyonu şu an 5 uzay ajansının ortak girişimi ile işletiliyor abd uzay ajansı nasa rus uzay ajansı roscosmos japon uzay ajansı jaxa kanada uzay ajansı csa ve avrupa uzay ajansı esa \\xa0küçüklüğümde en büyük düşmanım yerçekimi idi her çocuk gibi ben de hep uçmak istiyordum ve yerçekimi beni gitmek istediğim istikametten tersine çevirip yere çakıyordu köyümüze sonbahar ve ilkbaharda gübre gelirdi bu gübreler tarlalarda daha iyi ürün elde etmek için kullanılırdı gübrelerden arta kalan ise çok kalın naylon çuvallardı ben o çuvallardan kendime paraşüt kanat yapar ve uçmayı denerdim her seferinde tek katlı evimizin çatısından aşağı atlardım sadece bir kere doğru rüzgarı yakalayabildim ve yere çakılmadan uçarak indim sonra aynı uçuşu defalarca denememe rağmen hiç başarılı olamadım en azından çevremde bir bilim insanı olsaydı ve bana bernoulli prensibini anlatsaydı bu kadar acı çekmezdim\\xa0yıllar yıllar sonra los angelesa taşındım ve uluslararası uzay i̇stasyonunda aylarca kalmış astronotlarla tanıştım onlara uzayda iken en çok özledikleri şeyin ne olduğunu sorduğumda yerçekimi olduğunu söylediler benim küçüklüğümde düşmanım olan yerçekimi meğer astronotların uzaydan en çok istedikleri ve özledikleri şeymiş çünkü uzayda kafalarını koydukları bir yastık yok atlar gibi ayakta uyuyorlar tuvalet ihtiyacını karşıladıklarında herşey havada asılı kalıyor grip olduklarına burunlarından akan şeyler akmayıp hep olduğu yerde kalıyor koku alma duyuları kayboluyor kemiklerine yük binmediği için eklem yerleri ayrılıyor ve dünyaya döndüklerine uyum sağlamak için bir kaç gün yatmak zorunda kalıyorlar neyse ki yemek borusundan geçen yemekler yerçekimi ile değil borulardaki basınçtan geçerek midemize gidiyor o sebeple uzayda insanlar yaşayabiliyor meğer yerçekimi ne güzel bir nimet imiş eğer çocukluğumda düşmanlık ettiğim yerçekimi bir anda yok olsa ne yolda arabalar hareket edebilir ne de uçuşa geçen ben bir daha yeryüzüne inemez ve havada yıllarca asılı kalırdım \\xa0abd ve rusya arasındaki uzay yarışı 1958li yıllara dayanır rusyanın daha önce 3 tane uzay istasyonu vardı salyut almaz ve mir hatta gerçek olayları anlatan salyut isimli çok güzel bir film var bu filmi bu yazıyı okuduktan sonra benim hatırıma izlerseniz çok memnun olurum sonra rusya mir2 isimli başka bir uzay istasyonu inşa ettiler abdnin de skylab isimli bir uzay istasyonu vardı skylab ömrünü tamamlayıp atmosferde yanarak dünyaya düştü ancak uzay çalışmaları çok pahalı çetrefilli ve çetin uzay soğuk uzay sessiz uzay yalnız o sebeple abd ve ruslar her ne kadar soğuk savaş döneminde birbirlerine akıl almaz oyunlar etmiş olsalar da uzay çalışmaları için birlikte hareket etmeyi başardılar ve \\xa0abdnin yeni inşa ettiği uzay istasyonu ile rusyanın mi̇r uzay istasyonunu birleştirdiler ve sonra diğer ülkeler de bu işe dahil oldular \\xa0uzay istasyonunun ilk parçaları 42 kez uzay uçuşu yapılarak astronotlar tarafından monte edildi 37 abd uzay mekiği ve beşi rus proton  soyuz roketleri ile uzaya taşınan bu parçalar dünyanın değişik bölgelerinde birbirinden bağımsız olarak inşa edildi ve uzayda ilk kez bir araya getirildi uzay istasyonunun inşası 11 yıl sürdü şu anki ağırlığı yaklaşık 454000 kg ve uçtan uca 109 metre uzunluğundadır şu ana kadar uzay istasyonu montajı bakımı ve yükseltmeleri için 221 uzay yürüyüşü yapıldı uzay istasyonunun parçaları sürekli olarak yenilenir ve her kargo uçuşunda yeni parçalar gönderilir ve astronotlar uzay yürüyüşü yaparak bu parçaları monte ederler\\xa020 yıl önce astronot william bill shepherd ve kozmonotlar yuri gidzenko ve sergei krikalev  uluslararası uzay i̇stasyonuna  iss  ilk adım atan kişiler oldular i̇lk mürettebat istasyonda birkaç ay kaldı o zamandan beri iss küçük bir kapsül iken şimdi geniş laboratuvar modülleri araştırma platformları ve mürettebat için yaşam alanlarından oluşan geniş bir koleksiyona dönüşerek yirmi yıldır sürekli bilim ve teknolojiye hizmet veriyor\\xa0uzay i̇stasyonunu şimdiye kadar 19 ülkeden 239 kişi ziyaret etti ve uzay istasyonunda uzun süre kaldı uzay i̇stastonunda en uzun süre kalan kişi ise kendisiyle 2019 yılının yaz aylarında tanıştığım gennady padalka isimli rus kozmonot kendisi 879 gün ile uzayda en uzun süre kalan kişi rekorunu elinde tutuyor\\xa02024 yılında ticari işletmelere açılacak olan i̇stasyon başka uzay istasyonları için bir geçiş noktası olarak kullanılacaktexas merkezli axiom şirketi 2024ten sonra uzay i̇stasyonuna turist taşımaya başlayacak california merkezli orion span ise aurora isimli kendi uzay istasyonunu dünya yörüngesinde inşa etmeyi planlıyor ayrıca çin göklerin sarayı isimli uzay istasyonunu faaliyete geçirmeyi planlıyor hindistan önümüzdeki yıllarda kendi uzay istasyonunu uzaya gönderecek ve hindistanlı astronotlar da uzayda yaşamaya başlayacak nasa ise ayın yörüngesinde bir uzay istasyonu daha kurmayı planlıyor bu istasyonun adı ise gateway 2024 yılında aya yeniden astronot gönderecek olan nasa bu istasyonda sürekli astronot bulunduracak darısı kurulduğundan bu yana hiç sesi çıkmayan ve 2 yıldır bir web sitesini bile kuramayan türk uzay ajansının başına\\xa0  yapay zekânın yalanı  hiç yalan söylemek zorunda kaldınız mı bize şartlar ne olursa olsun aleyhimize bile olsa doğruyu söylememiz öğretildi ancak bilimsel araştırmaların gösterdiğine göre insanların büyük çoğunluğu durumu kurtarmak için yalana başvuruyor her konuda insanların yerini almaya talip olan yapay zekâ yalan konusunda kimin doğrusunu söyleyecek ya da makinelere de durumu kurtarmak için yalan söylemeyi öğretmeli miyiz yoksa insanlık olarak çok mu kirlendik de bunun makinelere bulaşmasını istemeyiz\\xa0yapay zekâ her alanda bütün endüstrilerin alışılagelmiş alışkanlıklarını büyük bir hızla değiştirip işletmelerin masraf ve israflarını minimuma indiriyor artık parası ve datası olan büyük şirketler yapay zekânın nimetlerini kullanmaya başladılar ve biliyorlar ki kullanmaya \\xa0başlamazlarsa kullananlara nazaran büyük kayıplara uğrayıp sonra da yok olmaya mahkum olacaklar ancak yapay zekâ böyle ilerlerken ve iş yerlerinde insanların yaptığı rutin işleri devralırken ve insanlar gibi davranmaya başlarken insanların en önemli özelliklerinden birisi olan yalan söyleme işini nasıl halledecek sorusu bilim insanlarının merak ettiği konular arasında\\xa0günümüz batı siyasetinin temelini yararcılık faydacılık teorisi  utilitarianism denilen ahlaksal siyasal ve hukuksal düşünce sistemi oluşturur doğrular ve yanlışlar en çok sayıda kişinin mutlu olması haz duyması her şeyin tadını çıkarması ve duygusal olarak da hiçbir huzursuzluk duymadan yaşamasına göre belirleniyor batılılardan bize ne diyebilirsiniz ancak bilimi teknolojiyi tatillerimizi hayat tarzımızı bilgisayarları arabaları uçakları bunlar içinde kullandığımız yazılımları hastanelerimizde kullandığımız cihazları ve daha bilimum teknolojik aletleri batılılardan alıyoruz ve onlar gibi yaşamaya onlar gibi gezmeye özeniyoruz hatta ülkemizde kalmak istemeyen yüzbinlerce kişi bir batı ülkesine kapak atabilmek için denizlerde boğulmayı göze alabililiyor hal böyle olunca ve yapay zekâ da göreceli olarak batılılar tarafından geliştirildiğine göre gelecek 30 yılın teknolojisinin hangi doğrulara göre hareket edeceğini belirleyecek olanlar da onlar gibi görünüyor bazı filozoflar ise faydacılara karşı çıkarak şartlar ne olursa olsa doğru olanın seçilmesi ve her şartta doğru söylenmesi gerektiğini savunuyorlar \\xa0diyelim ki hep doğru söyleme konusunda hemfikir olduk ya bir gün kapınıza kanlar içerisinde bir kadın gelip size kendisini elinde balta olan bir adamın takip ettiğini içeri kabul etmezseniz adamın onu öldüreceğini söylediğini düşünelim bu durumda kadını evinize alır mısınız farz edelim ki yaralı kadını evinize aldınız biraz sonra elinde balta olan bir adam geldi ve size kadını tarif ederek görüp görmediğinizi sordu bu durumda yalan mı söyleyeceksiniz yoksa her şartta doğruyu yani kadının içeride olduğunu mu söyleyeceksiniz veya savaşta esir düştünüz size askeri sırlar hakkında sorulan her soruya doğru cevap verecek misiniz bizim kültürümüzde savaşta yalan söylemek veya dargınları barıştırmak için yalan söylemekte bir sakınca yok \\xa0ayrıca her ülkenin kendine göre dokunulmazlıkları var mesela kuzey korede devlet başkanını eleştiremezsiniz batı dünyasında bir dini gruba mensup insanları asla eleştiremezsiniz eğer eleştirir iseniz başınıza olmadık dertler ve işler gelebilir abdde afrika kökenli vatandaşları eleştirirseniz ırkçılıkla suçlanırsınız ülkemizde bu konulardan uzak değil yakın tarihimiz hep yalanyanlış bilgi ve inanışlarla dolu bir de düz dünyacılar ve komplo teori uzmanları var \\xa0bu durumlar mevzubahis olduğunda yapay zekâ kimin doğrularını konuşacak benim doğrularım karşı tarafın doğruları ve gerçek doğru\\xa0los angelesta üniversitede bir profesör arkadaşım var evlenene kadar 25 aralıkta çam ağacının altına konulan hediyeleri noel babanın getirdiğine inanıyormuş evlenince eşi söylemiş hediyeleri biz almamız lazım diye bu olay karşısında büyük bir hayal kırıklığına uğramış abdde bir mahkeme kararı da bulunuyor noel baba yok demek suç\\xa0bir de insanların çoğu zaman makul karşılanan beyaz yalanları var kültür olarak nezaket kabul edilen kurallar var mesela misafirliğe gittiğinizde eğer yemek yeniyorsa her ne kadar aç olursanız olun tok olduğunuzu söyleyip yemek davetini reddedersiniz ev sahibi 3 kez ısrar ederse bu kez oturup hadi sizi kırmayayım deyip yersiniz bir de gece geç yatıp sabah işe geç kalınca uydurulan yalanlar var kaç kişi patronuna sabaha kadar amerikan seçim sonuçlarını izledim sabaha karşı uyuyakaldım sonra da işe geç kaldım diyebilir yoksa çoğu kişi trafik vardı akrabam hasta idi geceyi hastanede geçirdim gibi yalanlara mı sığınır\\xa0misafirliğe gittiğinizde yemek çok kötü olduğu halde bile sırf ev sahibi üzülmesin diye yemeğin çok iyi olduğunu söylediğiniz oluyor mu ya da saçını kestiren bir hanıma iyi olmamış deme cüretiniz var mı hele hele bir hanımın yemeğini beğenmeme lüksünüz olabilir mi veya işletme sahibisiniz i̇şyeriniz batmak üzere borç bulmanız lazım hiç sevmediğiniz birisine tabiri caizse yağ yakarak borç istiyor musunuz \\xa0neredeyse bütün türk dizileri hep iki taraftan birinin diğerine yalan söylemesi ve bu yalan açığa çıkmasın diye çevirdiği dolaplar ve yaktığı canlar üzerine kurulu dünyada milyonlarca insan bu dizileri izliyor yani bir yalan söyleme ve arkasından onu takip eden olayları izlemek için dünya televizyonları türk dizilerine milyonlarca dolar para ödüyor yalanın alıcısı da var yani \\xa0bilim insanları içinde bencillik olmayan ve kendi menfaati için değilde karşı tarafın iyi hissetmesi için yalan söylemenin iyi olabileceğini söylüyor mesela yakın bir arkadaşınız sahneye çıkıp konuşma yapacak nasıl görünüyorum diye sorarsa ve sizin elinizden birşey gelmiyorsa o zaman iyi görünüyorsun demenin sakıncası olmadığını söylüyor aynı şekilde eğer buluşma saatine geç geldiği halde kusurunu bastırmak için karşı tarafa iltifat ediyor ve onların ne kadar güzel ve şahane olduğunu söylüyorsa bu bencilliğe giriyor fakat morali bozuk olan birisi iyi hissetsin diye söylenen yalanların zararsız olduğunu belirtiyorlar\\xa0hal böyle olunca yapay zekâ uygulamaları yazan birisi olarak yapay zekâ yalan söylesin mi söylemesin mi sorusu hala benim kafamı karıştırıyor makineler de yalan söylesin mi siz ne dersiniz  matematik yerine yapay zekâ  facebook\\xa0sembolik akıl yürütmeyi kullanarak gelişmiş matematik denklemlerini çözebilen yeni bir yapay zekâ algoritması geliştirdi bu uygulama ile ikinci derece diferansiyel denklemler ve normal hesapla yapılamayan integral problemleri çok kolay çözüme kavuşuyor\\xa0geçenlerde genç bir öğrenci ile matematik öğrenimi konusunda tartışıyorduk ben sadece matematiğin bütün dillerde aynı şeyi ifade ettiğini söyleyip matematik öğrenmenin önemine vurgu yaptım ve matematik bilenin her alanda başarılı olacağını bilmeyenin ise aç kalmayacağını ancak çok da ileri bir başarı sağlayamayacağını iddia ettim genç adam itiraz etti ve elindeki akıllı telefonda bulunan hesap makinesi ile neredeyse her problemi çözdüğünü o yetmezse\\xa0wolframalpha\\xa0isimli web sitesinden bütün ödev çözümlerini bulduğunu ve konsepti anladıktan sonra matematik öğrenmeye ihtiyacı olmadığını söyledi\\xa0biz de fizik öğrencilerine sınav yaparken yanlarında bir integral tablosu getirmelerine izin veriyoruz sebebi ise zaten kısıtlı zamanda fizik problemlerini çözecek cevabı matematiksel ifadelere dökecek ve integral lazım olduğunda sadece tabloya bakıp cevabı bulacak bir de integral çözümü için uğraşsın istemiyoruz\\xa0\\xa0yapay zekâ ve artırılmış gerçeklik ile ustalıklara ve uzun süren eğitimlere gerek kalmıyor mesela uçak motoru tamir etmek için uzman olmanız gerekmiyor yapay zekâ donanımlı gözlüğünü takıp uçak motorunun başına geçtiğinizde artırılmış gerçeklik gözlüğünüz resim tanıma sistemleri ile gerekli yönlendirmeleri yapıyor artırılmış gerçeklik gözlükleriyle teknik personel eğitim zamanı ve maliyetlerinin neredeyse sıfıra iniyor normal şartlar altında personelin teknik eğitim için yol ve konaklama masrafları ve eğitim süresinde çalışma ücretinin işlemesi mevzu bahis fakat bu gözlükler ile fazla teknik bilgiye sahip olmadan bütün işlem çok hızlı bir şekilde yapılabiliyor gözlük takılacak parçaları tek tek tanıyıp nereye monte edilmesi gerektiğini gösteriyor ve yanlış takılan parçaları da algılayıp uyarabiliyor yapılacaklar listesini de ekrana getirerek teknik\\xa0dökümana\\xa0bakmak devrini de ortadan kaldırmış oluyor ayrıca kameralı görüntü teknik destek şirketlerinin ekranları da aktarılabiliyor ve böylece çalışanın adım adım yönlendirilerek nerelere müdahale etmesi gerektiği de görüntü üzerinde işaretlenebiliyor\\xa0bu gözlüklere insanlığın şimdiye kadar ürettiği bütün verileri yüklemek de mümkün otomasyon ile artık çok şeyi bilmeden de işimizi halledebiliyoruz mesela arabanın her parçasının ne işe yaradığını bilemiyoruz fakat gaza basıyoruz gidiyor frene basıyoruz duruyor i̇çeride olanlar araba bozulana kadar bizi çok da ilgilendirmiyor\\xa0\\xa0teknoloji ilerledikçe eski alışkanlıklarımız bir\\xa0bir\\xa0değişmek zorunda kalıyor bu\\xa0pandemi\\xa0süreci de bize gösterdi ki artık çalışanların birçoğu özellikle masa başı işleri yapanlar işyerine gelmeden de çalışabiliyorlar öğrenciler okula gitmeden de ders alabiliyorlar uzaktan eğitim zaten uzun süredir tartışılagelen bir durumdu hal böyle olunca matematik bilmeden de yapay zekâ ile matematik yapmak mümkün oluyor\\xa0facebook yapay zekâ takımı derin öğrenme algoritmaları kullanarak karmaşık matematik denklemlerini çözebildiler derin öğrenme yapay zekânın en önemli alanlarından birisi ve klasik makine öğrenmesi algoritmalarına ciddi fark atıyor derin öğrenme insan beynindeki nöronları taklit ediyor ve onlar gibi davranmaya çalışıyor veriler bir katmandan veriliyor arada gizli katmanlar ve sonra optimizasyon fonksiyonları çalışıyor ve en sonunda istenilen sonuca ulaşılıyor derin öğrenme geliştikçe her geçen gün daha iyi sonuçlar veriyor bu çalışmada facebook yapay zekâ ekibi geleneksel yaklaşımlar dışında denklemleri matematiksel ifade olarak değil normal yazı gibi yazılmış birer cümle olarak kabul ettiler doğal dil işleme ya da kısaca nlp dediğimiz ve yazı ve metinleri işlediğimiz metotlar kullanıldı bu sayede sinirsel makine tercümesi neural\\xa0machine\\xa0translation\\xa0nmt problemleri bir çözüme dönüştürdü 100 milyondan fazla denklem ve çözümü modelleri eğitmek için kullanıldı ve bu modele hiç gösterilmeyen denklemlerle test edildi ve bu model daha önce denenen yöntemlerden çok daha hızlı ve doğruluk derecesi çok daha yüksek çözümler üretti\\xa0bu başarı sonrası bilim insanları matematik öğrenimine ileride çok da gerek kalmayacağı yorumuna sebep oldu öyle ya bütün insanlık tarihi boyunca üretilen bütün veriler bir gözlük camına ya da bir lense ya da tırnak büyüklüğündeki bir\\xa0flash\\xa0belleğe yüklenebiliyorsa ve istenildiğinde hemen ulaşılabiliyorsa daha neyi öğretmek için uğraşacağız ayrıca\\xa0elon\\xa0muskın\\xa0neuralink\\xa0şirketi insan beynine hafızaları yükleyebileceğini veya bir insanın hafızasındaki bilgileri alıp bilgisayarlara transfer edebileceğini iddia ediyor hal böyle olunca tarih boyu üretilmiş bütün veriler ve matematik problemleri ve çözümleri birkaç beyin dalgası ile insan beynine transfer edilebilecekse o kadar eğitime gerek kalmayabilir\\xa0\\xa0teknolojik gelişmeler hızla ilerlerken yapay zekâ hayatımızı her alanda değiştirmeye devam ediyor en son çalıştığım bilimsel araştırma projesinde yapay zekâ algoritmaları kullanarak iyonik sıvıların erime noktalarını yapay zekâ ile tahmin eden bir uygulama geliştirdik bu sayede binlerce farklı molekülü laboratuvar ortamında oluşturup erime noktalarını öğrenmek için yüzlerce deney yapıp yıllarca veri toplamak yerine yapay zekâ bu verileri\\xa0bir kaç\\xa0milisaniyede tahmin edebildik ve laboratuvarda hem malzeme oluşturmak için harcanan zaman ve yatırıma gerek kalmamış oldu ayrıca yapılan deneylerde kimyasal tepkime ya da patlama gibi kazaların da önüne geçilmiş oldu\\xa0\\xa0hangi mesleği yaparsak yapalım yanında mutlaka yapay zekâyı öğrenmeli ve hatta öğretmeliyiz önümüzdeki 30 yılın teknolojisi olan yapay zekâ trenini kaçırmamak dileğiyle hoşçakalın\\xa0  türkiye yapay zekâ haftası  geçtiğimiz\\xa0hafta türkiye yapay\\xa0zeka\\xa0i̇nisiyatifinin düzenlediği türkiye yapay zekâ haftası tr ai\\xa0week konuşmalarının birçoğunu dinleme fırsatı buldum yaklaşık 2 yıldır bu köşeden yapay zekâ astronomi fizik ve uzay çalışmaları hakkında yazılar yazıyorum ve los angelesta teknoloji şirketlerinde çalışan bilgisayar mühendislerine yapay zekâ dersi veriyorum aynı zamanda çok büyük bilimsel veriler üzerinde yapay zekâ algoritmaları çalıştırıyorum\\xa0yapay zekâ makine öğrenmesi ve veri bilimi derslerimde çok sık karşılaştığım bir durum var\\xa0bir çok\\xa0iş insanı yapay zekâyı duymuş fakat tam anlamıyla kendi işi için nasıl uygulanacağını bilemiyor o sebeple benim derslerime kayıt olup sıfırdan kod yazmayı ardından makine öğrenmesi doğal dil işleme\\xa0computer\\xa0vision tavsiye sistemleri büyük veri ve\\xa0spark\\xa0gibi yapay zekâ konularını öğrenip 12 tane proje çözüyorlar ve 4 ay gibi kısa bir sürede yapay zekâ uzmanı olarak piyasaya dönüyorlar bu iş insanlarından bazıları ile yaptığımız sohbetler çok ilginç ya kendi işlerinde karşılaştıkları problemleri anlatıyor ve çözüm önerisi istiyorlar ya da\\xa0işlerimdan\\xa0ayrılıp kendi şirketlerinde çalışmam için iş tekliflerinde bulunuyorlar bazıları ise derslerde parlak gelecek\\xa0vaadeden\\xa0ve iş disiplinine sahip projelerini büyük bir başarı oranıyla doğru yapan öğrencilere kanca atıp iş teklifinde bulunuyorlar ve böylece yapay zekâ konusunda eleman ihtiyacını karşılıyorlar\\xa0yapay zekâ kariyerimde los angelesta bulunan birçok özel sektör ve kamu kurumunda yapay zekâ projelerinde çalıştım ve yine\\xa0bir çok\\xa0kurumda yapay zekâ eğitimleri verdim bazen çok ilginç projelerle karşılaştım bazen üzerinde 2 yıl çalışılmış fakat bir sonuç alınamamış projeleri yarım saatte çözdüm bazen de basit gibi görünen projelerde aylarca uğraştım\\xa0\\xa0on sekiz yıldır yurtdışında yaşayan birisi olarak gerçekten teknoloji bu kadar ileri giderken türkiyede yapay zekâ çalışmaları konusunda neler olup bittiği konusunda merak ettiğim durumlar vardı tr ai\\xa0week\\xa0konuşmalarından anladığım kadarıyla parası ve datası olan şirketler ve kurumlar yapay zekâ konusunda çoktan uyanmışlar ve çok ciddi mesafe kaydetmişler\\xa0\\xa0fırsat buldukça bütün konuşmaları dinlemeye çalıştım gece gündüz farkından dolayı videoları sonradan izleme şansım oldu bu sayede videoları 15 ve 2 hızla izleyip zamandan kazandım 8 saatlik konuşmaları 4 saatte bitirdim\\xa0\\xa0\\xa0bu konuşmalarda gördüm ki özel sektör hiç de teknolojinin gerisinde değil hepsi yapay zekâ ve dijital dönüşümün farkında ve eğer yapay zekâ çağı yakalanmazsa en büyük işletmeler bile 14 yıl sonra tarihten silinip gidecek konuşmacıların tamamı özenle seçilmiş ve konusunda hakikaten uzman kişiler bu bağlamda türkiye yapay\\xa0zeka\\xa0i̇nisiyatifini tebrik ediyorum gerçekten şahane bir iş çıkarmışlar\\xa0\\xa0ulaşımdan otonom araçlara eğitimden telekomünikasyona bankacılıktan sigorta şirketlerine üretimden dış ticarete ve daha birçok konuda yapay zekâ alanında başarılı olmuş bütün sektörler birer birer tecrübelerini paylaştılar bu arkadaşlarımıza hem imrendim hem de kendileriyle gurur duydum\\xa0\\xa0konuşmacılardan edindiğim bilgilere göre bu konuda en büyük eksiklik yapay zekâ alanında yetişmiş eleman bulmak bazı\\xa0işbirlikleri\\xa0ile eğitim sağlansa da yetersiz olduğu anlaşılıyor bu konuda bu eksikliği gidermek için\\xa0nacizane\\xa0tavsiyelerim olacak\\xa0\\xa0yapay zekâ eğitiminde karşılaştığım en büyük problem adayların kendilerini bu konuya uzak hissetmeleri sanki yapay zekâ çok zormuş ve ancak belirli kişiler yapabilirmiş gibi bir yanılgı var i̇kinci konu ise matematik istatistik lineer cebir kodlama ve veri tabanları konusunda bilgi eksikliği sanki bunları bilmeyen yapay zekâ öğrenemezmiş gibi bir izlenim var bu birazcık doğru olsa da hepten doğru değil los angelesta yapay zekâ dersi verdiğim\\xa0bir çok\\xa0kişinin eğitim seviyesi yüksek lisans ve doktora olsa da çoğu zaman sosyal bilimlerden mezun ve lise seviyesinde matematik bilen ve hiç kodlama bilmeyen öğrencilerim de oluyor 4 ay gibi kısa bir süre sonunda hafta sonları yaptığımız yapay zekâ kamplarında bu problemi çok kısa sürede aşıyoruz\\xa0\\xa0yapay zekâ öğrenmek isteyen kişilerin öncelikle kodlama seviyelerini anlıyoruz sonra onlara yönelik birebir\\xa0python\\xa0programlama dersi veriyoruz ve iki haftada yapay zekâ derslerini anlayacak seviyeye getiriyoruz sonra kendilerine bir\\xa0python\\xa0kodlama ödevleri veriyoruz ödevleri teslim edenlerle kampımız başlıyor\\xa0i̇lk olarak temel istatistik dersi verdikten sonra verileri\\xa0jupyter\\xa0notebook ortamına transfer etme ve veri görselleştirmesi üzerine 16 saat yani bir hafta sonunu ayırıyoruz sonra makine öğrenmesi\\xa0regression\\xa0classification\\xa0ve\\xa0clustering\\xa0dersleri veriyoruz burada derslere ara verip bu konularda 6 farklı proje yapıyoruz ve bu projelerin gerçek dünya problemleriniz çözmek üzere hazırlıyoruz zaten makine öğrenmesi çok kolay fit ve\\xa0predict veriyi eda dediğimiz analizlerden geçirdikten sonra ilgili algoritmaları çağırıp veriden makinenin öğrenmesini sonra test için ayırdığımız veri üzerinde sınamasını yapıyoruz sonra metriklerimizi çağırıp başarı oranlarımızı ölçüyoruz konuşmalardan birinde de söyledikleri gibi başarı oranınızı ölçemezseniz yönetemezsiniz\\xa0yaklaşık 3 hafta bu projelerin tamamlanıp her bir öğrencinin ayrı ayarı sunum yapmasından sonra sırasıyla doğal dil işleme\\xa0computer\\xa0vision tavsiye sistemleri boyut küçültme derin öğrenme\\xa0tensorflow\\xa0keras\\xa0ve\\xa0pytorch\\xa0eğitimleri ile kursumuzu noktalıyoruz ardından 5 proje daha yapıp öğrencilerimizin öğrendiklerini pekiştirmelerini sağlıyoruz en sonunda bütün bu konuları içine alan çok daha büyük bir proje ile kursumuzu sonlandırıyoruz ve projeyi bitirenlere sertifikalarını takdim ediyoruz\\xa0öğrencilerimiz matematik istatistik kodlama konusunda ne kadar ileri düzey eğitim almış olsalar bile zamanla bu konuları unutmuş oluyorlar o sebeple biz lise derecesinde matematik bilen herkesi alıp yapay zekâ öğretip gerekli olan eğitimleri de kampımız esnasında ek dersler ve\\xa0office\\xa0hours\\xa0dediğimiz öğrencilerle birebir görüşmelerimizde hallediyoruz\\xa0\\xa0görüldüğü gibi yapay zekâyı herkes öğrenebilir ve öğrenmelidir\\xa0değilde\\xa014 yıl içerisinde teknolojiye ayak uyduramayan şirketler zamanla silinip gidecekler bu vesile ile tr ai\\xa0week\\xa0konuşmalarını\\xa0 türkiye\\xa0yapay\\xa0zeka\\xa0i̇nisiyatifinin youtube kanalından izleyebilirsiniz ve izlemenizi şiddetle tavsiye ederim\\xa0\\xa0  git gel uzay 6 saat  rus uzay ajansı roscosmos geçtiğimiz 14 ekim\\xa0 çarşamba günü yeni model uzay aracıyla uluslararası uzay i̇stasyonuna 3 saat gibi çok kısa bir sürede 3 astronot göndererek rekor kırdı bu yolculuk eskiden yine soyuz uzay aracı ile 6 saat sürüyordu nasadan astronot kate rubins rus uzay ajansı roscosmosdan kozmonot sergey ryzhikov ve sergey kudsverchkov altı aylık bir süre için kazakistandaki baykonur uzay fırlatma tesisinden uzaya fırlatıldı bu fırlatmanın diğerlerinden farkı ise astronot ve kozmonotların uzay i̇stasyonna eskiye göre iki kat daha kısa sürede gidecek olmasıydı ruslar gerçekten bu işi biliyorastronotlar uzaya corona virüsü taşımamak için moskova yakınlarındaki star cityde iki hafta ve ardından baykonurda 17 gün çok katı bir karantina altında kaldılar ve defalarca covid testi yaptırdılaruluslararası uzay i̇stasyonu yaklaşık 400 km yukarıda ve saatte 27 bin 580 km hızla dünyanın yörüngesinde dönmektedir i̇nsanoğlunun dünya dışında inşa ettiği en büyük ve en pahalı araştırma laboratuvarına astronot göndermek çok da kolay değil fırlatıldıktan sonra uzay boşluğuna çıkmak ve sonra hızını arttırarak uzay i̇stasyonunu yakalamak ve uygun hızla kenetlenmek lazımdır bu sürede defalarca dünya yörüngesinde dönmek gerekiyordu ruslar bu uçuşta dünya yörüngesinde sadece 2 kez döndüler ve üçüncüsünde istasyona kenetlendiler ve astronotlar 6 aylık yeni evlerine ulaşmış oldular böylelikle ruslar elon muskın spacex şirketinin 19 saat süren yolculuğuna 16 saat fark atmış oldularesasen soğuk savaş döneminde ruslar abd ile müthiş bir yarış içerisindedirler rusya ve amerika iki süper güç bilimde genelde abdhep bir adım önde ruslar arkadan geliyor zamanın abd başkanı eisenhower ise rusları gözetlemek için istihbarat imkanlarını araştırıyor casus uçaklar gönderiliyor fakat ruslar bunu farkedip abd uçaklarını bombalıyor bunun üzerine başkan\\xa0 eisenhower uzay kavramını ortaya atıp oksijenin bittiği ve insanların artık normal nefes alamayacağı yerin başlangıcı olan 100 km üzerini hiçbir ülkenin hava sahası ilan edemeyeceğini söyleyip birleşmiş milletlerden onaylatıyor bu durumda bir yapay uydu yapılıp 100 kmden yukarıya atılırsa çok rahat bir şekilde rusyayı uydulardan gözetleyebilecek bu da kanunlara ters düşmeyecek ve başka bir ülkenin hava sahanlığını ihlal etmemiş olacakbu şartlar altında abd uzaya bir araç göndermenin planlarını yaparken ruslar rus bilim adamları ellerini hızlı tutarak 4 ekim 1957de sputnik isimli uzay aracını uzaya fırlatıverdiler ve amerikaya müthiş bir gol attılar başkan eisenhowera ciddi eleştiriler gelmeye başladı çünkü sputnik uzay aracı abd semalarında dürbünsüz görülebiliyor ve bir frekansdan biip\\xa0 şeklinde radyo yayını yapıyordu amerikalılar rusların sputnik içine füze yerleştirdiğini ve kendilerini vuracaklarını zannediyorlardı başkan eisenhower ise bu olayı sürpriz olarak bile karşılamadı çünkü kendisi de rusyayı gözetlemek için böyle bir proje üzerinde çalışıyordu halk arasında ise o gün müthiş bir korku hakimdi ve o gün için özel sputnik moment veya sputnik zamanı denilen özel bir tanım geliştirildibu gelişmeler üzerine\\xa0 abd almanyadan 2 dünya savaşında esir alınarak abdye getirilen alman bilim insanı von brauna görev verildi ve derhal uzaya uydu fırlatacak bir roket yapması istendi nasa jplin şu anki mahallinde çalışmalarını yapan braun ilk uzay aracını yaptı fakat ilk uçuş ruslara misilleme yapmak için aceleye getirildiği için canlı yayında fırlatma esnasında patladı bir yıl sonra 1958de nasa kuruldu ve explorer i ile ancak uzaya çıkabildiler o gün bugündür uzay çalışmalarında rusya abdden hep bir adım önde olmuştur ancak nasanın aya ayak basmasıyla yarış abd lehine başarı olarak yazılmıştırnasa uzay uçuşlarını 2011 yılına kadar uçak gibi inebilen ve 7 astronotun yolculuk yaptığı uzay mekikleri ile sağlıyordu bu araçların uzay i̇stasyonuna varması 25 gün ve geri dönmesi de bir o kadar sürüyordu 2003 yılında columbia uzay mekiğinin atmosfere giriş esnasında patlaması ve 7 astronota mezar olmasından sonra uçuşlara ara verildi ve kazanın nedeni araştırıldı uzun süren soruşturmalardan sonra bir sonuca varılamaması üzerine son bir kaç uçuştan sonra 2011 yılında bütün mekikler emekliye ayrıldı ve uzaya astronot gönderme işini bu yılın haziran ayına kadar ruslardan yer kiralayarak halletti haziran ayında spacex firması 9 yıl aradan sonra yeniden uzaya astronot taşımaya başladı lakin bu yolculuk en az 19 saat sürüyorruslar ise eskiden uzay istasyonuna 6 saatte astronot gönderip 35 saatte geri getiriyorlardı artık bu süre 3 saat gidiş ve 3 saat dönüş şeklinde olacak bizde eskiden git gel konya 6 saat derlerdi şimdi biz rusların yeni model soyuz araçlarıyla artık git gel uzay 6 saat diyeceğizbiz uzay mevzubahis olunca hep nasa ile alakalı haberleri duyup yorumlarımızı nasaya göre yapıyoruz sebebi ise neredeyse her gün bir basın bülteni ile yapılan çalışmaları anlatılıp basınla ve sosyal medya fenomenleri ile paylaşılıyor hatta sosyal medya fenomenleri artık uçuşlara özel davet ediliyorlar ve nasa tesislerinden misafir ediliyorlar ayrıca nasanın müthiş bir halkla ilişkiler ve outreach takımı var ve hem halkı bilgilendirmek hem de yeni nesil gençleri uzay teknoloji konularında eğitmek ve gelecekteki çalışan kadrosunu şimdiden şekillendirmek için daha da önemlisi nasaya harcanan vergilerin boşa gitmediğini göstermek için müthiş bir çalışma içerisindeler diğer uzay ajanslarının böyle bir birimi olmadığı için basında bu başarıları pek duymuyoruz\\xa0i̇ki yıl kadar önce bizim de bir uzay ajansımız kurulmuştu aralık ayında ikinci yaş gününü kutlayacak bu iki yılda bir web sitesini dahi açamamış olması ve bir sosyal medya hesabının dahi olmaması ve bilgilendirme yapılmaması nedeniyle 2 yıldır ne yaptıkları konusunda hiçbir malumatımız yok kendi uzay ajansımız hakkındaki gelişmeleri yazmak isterdik lakin ortada henüz bir şey göremiyoruz ya da en azından ben bilmiyorum\\xa0  astronomide yapay zekâ uygulamaları  hayatımda en çok sevdiğim iki alan astronomi ve yapay zekâdır birisine yoğunlaşınca diğerini ihmal ettiğimi düşünüp hemen bir projeyle veya bilimsel bir araştırmayla diğerinin gönlünü alıyorum astronomi ve yapay zekâ haberleri her gün büyük bir titizlikle takip ettiğim gelişmelerdir astronomiyi aşırı sevenler için i̇ngilizcede astrofilia kelimesi üretilmiş benim astronomi uzay gezegenler uydular yıldızlar galaksiler ötegezegenler bulutsular karadelikler göktaşları gibi bilumum gök cisimleri ve uzay çalışmaları konularındaki ilgim ve alakam bağımlılığın da ötesinde bir durumhayatımın en mutlu anlarından birisi bir dağ başında veya bir çöl ortasında etrafta hiç ışığın olmadığı zifiri karanlıkta gökyüzünü gözlemektir genelde her ay bu etkinliği katılıyorum los angeles ve çevresinde bulunan amatör astronomi dernekleri ile beraber şehir ışıklarından ve medeniyetten uzak bölgelerde yıldız partilerine katılıyorum burada gündüz vakti buluşup teleskoplarımızı kuruyoruz sonra güneşin batışını bekliyoruz ardından karanlıkta 40 dakika kadar gözlerimizin ortama uymasını bekliyoruz ve sonra gözlerimizi gökyüzüne çeviriyoruz gece geç vakitlere hatta gün ağarıncaya kadar gökyüzünü izleyip teleskoplardan resim çekiyoruz benim için satürn gezegenini izlemek işin en romantik yanıprofesyonel astronomlar çoğu zaman hiç teleskoptan bakmamışlardır onlar sadece bilgisayar kaydedilen verileri analiz ederek hayatlarını devam ettiriyorlar ben ise amatörlük ile profesyonellik arasında gidip geliyorum bir bakıyorum üniversitede teleskoplardan gelen verileri işliyorum bir bakıyorum amatör astronomlarla gökyüzü gözlemlerine katılıyorumancak yapay zekâ da astronomi kadar ilgimi çekiyor ne ondan vazgeçebiliyorum ne diğerinden ancak yeni gelişmeler ikisini bir yerde topluyor ve böylelikle ne yardan geçiyorum ne serden bilimsel araştırmalarımı yapay zekâ ile taçlandırıyorum ve bu sayede ikisinide uygulama fırsatı buluyorum sevdiğim iki işte birden çalışmış oluyorumbilgisayarların hızlanması ve veri depolama ürünlerinin ucuzlaması ve üzerine bulut bilişimin altın çağını yaşamaya başlaması veri analizi ve yapay zekâ işlerini iyice hızlandırdı önceden analizleri yıllar süren hesaplar yapay zekâ ile milisaniyeler içerisinde çözülüyor yapay zekânın en sevdiği alanlardan birisi de astronomi ve uzay çalışmaları uzaya gönderdiğimiz robotlar artık yapay zekâ ile donatılıyor ve her yıl eskilerden kat kat daha yüksek çözünürlükle resimler çeken ve bilimsel veri alan yeni teleskoplar devreye giriyor ve her yıl petabytelar seviyesinde veri toplanıyor bu verileri analiz etmek ve bilim insanlarının hizmetine sunmak yapay zekânın en rutin işlerinden biriyapay zekânın girmediği alan değiştirmediği endüstri neredeyse yok gibi yapay zekâyı robotlarla elektronik ticaretle sağlık sektörüyle bankacılıkla dijital ölümsüzlükle bile ilişkilendirdik yapay zekâ insanın ufku ne kadar genişse o alanların hepsine rahat rahat uygulanabilir ve bilimsel araştırmalar da bundan geri değil astronomi için yapay zekâ birebir eşleşme çünkü yapay zekâ için çok veri lazım ve astronomide çok veri var yapay zekânın çok çeşitli veriye ihtiyacı var astronomide veri çok çeşitli yapay zekânın güvenilir veriye ihtiyacı var astronomi verileri son teknoloji ile üretilmiş milyar dolarlık elektronik cihazlardan alıyor ve güvenilirhal böyle olunca yapay zekânın en ilginç algoritmalarını astronomi verilerine rahatlıkla uygulayabiliyoruz üzerinde çalıştığım projelerden bir tanesi şu ana kadar keşfedilen ötegezegenlerin verilerini yapay zekâ algoritmaları ile eğitip teleskoplara eğitilmiş modelleri entegre etmek eğer başarabilirsek bu sayede teleskoplardan veri daha gelirken ötegezegen keşfedebileceğizjaponyada bilim insanları evrenin yapısını tahmin etmek için bir yapay zekâ algoritması geliştiriyorlar gittikçe daha fazla gökbilimci ve astrofizikçi diğer yöntemlerin yanı sıra zengin ve karmaşık verileri analiz etmek galaksileri sınıflandırmak uzaydan gelen radyo sinyallerini incelemek pulsar yıldızları bulmak öte gezegenleri fark etmek için güçlü bir keşif aracı olarak yapay zekâyı kullanmaya başladı kısacası astronomlar için keşfedilmemiş ve sonsuz uygulamalardan oluşan yepyeni bir dünya var bu da daha çok yapay astronomlar olarak adlandırılan yapay zekâ destekli astronomi araçlarının ortaya çıkmasına neden oluyoreskiden astronomluk zor bir zanaat idi teleskoplar şehirlerden uzak yüksek dağların tepesinde inşa edilmişlerdi gitmek ayrı bir dert dönmek ayrı bir dert ayrıca astronomlar normal insanların aksine gece çalışıp gündüz uyurlardı özellikle kış aylarında teleskopların olduğu binalar çok soğuk olurdu bunun üzerine bir de akılları hep şehirdeki ailelerinde kalırdıotomasyon ve internet hızının artması ile teleskoplar artık uzaktan kontrol edilebiliyor buna ek olarak artık astronomlar da normal insanlar gibi uyuyabiliyorlar makineye ne zaman nereye yönelip hangi veriyi toplayacağını günler öncesinden gönderebiliyorlar ve veri sabah uyandığında bilgisayarına yüklenmiş oluyor hal böyle olunca astronomların hayatı otomasyon ve internet sayesinde çok kolaylaşmıştı şimdi yapay zekâ ile daha da kolaylaşıyor ve normal hesaplarla ve analizlerle aylarca süren araştırmalar yapay zekâ ve veri analizi ile işten bile değil ayrıca yapay zekâ insanların ömürleri boyunca yapamayacağı hesaplamaları yapmakta ve verilerde insan gözüyle fark edilmeyecek gizli trendleri bulabilmektedir mesela hubble uzay teleskobunun çektiği 10 bin tane galaksi resmi modelleri eğitmek için kullanıldı ve yapay zekâ algoritmaları yeni bir galaksi gördüğünde büyük bir doğruluk payı ile sınıflandırma yapabilmekte ve insan gözünden daha ileri şeyleri görmektedirlegacy survey of space and time lsst isimli teleskop 32 milyar piksellik bir kamerayla her gece 800den fazla panoramik görüntü çekebilecek ve görünür gökyüzünün tamamını haftada iki kez kaydedebilecek ve bu teleskop ccd görüntüleme kamerası bir gecede 10 terabayt veri üretebilecek bu verileri gönüllü olarak incelemek isteyen gökbilimcileri bulmak imkansız i̇şte yapay zekâ\\xa0 burada devreye giriyorhangi işi yaparsanız yapın yanına yapay zekâyı ekleyin hem çok eğleneceksiniz hem işlerinizi çok hızlı ve kolay halledebileceksiniz ve bu sayede ailenize ve hobilerinize daha fazla zaman ayırabileceksiniz\\xa0  nasanın 23 milyon dolarlık tuvaleti  bu yazı bilimsel olmasına rağmen biraz iğrenç o yüzden herkese uygun olmayabilir geçtiğimiz cuma günü nasa cygnus uzay aracı ile uluslararası uzay i̇stasyonuna 23 milyon dolarlık yeni tasarım bir tuvalet gönderdi mevzu uzay olunca herşey bir farklı oluyor tabi ki en başta yerçekimi hissedilmiyor yemekler kahveler çatallar kaşıklar su damlacıkları hatta kendiniz bile havada asılı kalıyorsunuz grip olsanız ve burnunuz akarsa aşağı akmıyor ve burnunuzun içinde toplanıp kalıyor ve koku alma duyunuzu kaybediyorsunuz ayrıca üzülseniz gözünüzden akan yaşları bile\\xa0 saklayamıyorsunuz gözyaşlarınız aşağı düşmüyor ve hep gözünüzde kalıyor hatta bir keresinde kanadalı astronot chris hadfieldin uzay yürüyüşü sırasında gözlerinden biri yaşarmaya başladı basınçlı astronot elbisesi sebebiyle gözyaşlarını silemedi ve gözyaşları artarak diğer gözüne de sıçradı ve uzay i̇stasyonunun dışarısında öyle çaresizce kalakaldı gözyaşlarının gözlerinden uzaklaşması için kafasını sağa sola çevirdi fakat o da fayda etmedi gözyaşları gözlerine iyice yayıldı ve astronot artık görmez olmuştu i̇stasyona geri dönmek için önünü görmesi gerekiyorduastronotlar uzay istasyonu dışındaki muhtemel durumlar için yeterli eğitimi almışlardı uzaya giderken ve dönerken hiçbir şey tesadüfe bırakılamaz her adım\\xa0 her milisaniye ve her ihtimal hesaplanır ve su altında astronotların bazıları bayılma numarası yapar ve diğer astronot onu uzay istasyonuna geri getirmesi için tatbikat yaparlar fakat göz yaşarması ilk kez karşılaşılan bir durumdu\\xa0 neyse ki houston imdada yetişti ve mühendisler hummalı bir çalışma başlattılar ve bir çözüm buldular çözüm olarak uzay elbisesinden minik bir delik açmayı ve göz yaşını sıfır basınç ortamında buharlaştırmayı ve sonra o deliği kapatmayı uygun gördüler ve bu sayede astronot istasyona geri dönebilditanıştığım astronotlar ile uzayda iken neler hissettikleri üzerine konuştum en çok istedikleri şeylerden birisi yerçekimli ortamda kafalarını rahat bir şekilde yastığa koyup uyumak ve tuvaletlerini rahat yapabilmek idi çünkü tuvalet ihtiyacı uzayda çok büyük bir problem astronotlar roketle uzaya fırlatma anında ve uzay yürüyüşü esnasında bebekler gibi bez bağlarlar ve bu bezleri atacak bir çöpte yoktur sonra o bezleri uzay istasyonunda bir odada toplarlar kirli elbiselerini de yanına eklerler ve uzayda su kısıtlı olduğu için idrar ve ter sularını arındırıp yeniden içerler tabi bir de koku var pencereyi şöyle bir açıp içeriyi havalandıramazlar eğer açarlarsa dışarıda basınç sıfır ve sıcaklık 270 derece ve üstelik uzay boşluğunda hava da yok pencereyi açmak birkaç saniye içinde hayatınıza mal oluruzay i̇stasyonu kokmuş et gibi çok pis kokar ve astronotlar her gün egzersiz yaparlar ve çok pis ter kokarlar egzersiz yapmazlarsa kemikleri zayıflar bacakları çöp gibi kalır astronotlar ayakları ile yürümezler ve ayakları bebek ayağı gibi olur ve çoraplarını hızlı çıkarırlarsa ayak derileri de soyulup gelir\\xa0 uyurken duvarda tavanda kafaları aşağıda ayakları yukarıda atlar gibi ayakta hatta havada asılı olarak uyuyabilirler\\xa0astronotların elbise değiştirmeleri de problemlidir uzayda çamaşır yıkamakta mümkün değildir kirli çamaşırlar astronotların uzaya giderken ve uzay yürüyüşü yaparken bağladıkları bezlerle beraber uzay istasyonunda bir odada saklanır ve uzay araçları geri dönerken atmosfere girişte yanarak kül olurlar ve bu astronotların kirli elbiselerinin külleri dünyaya gökyüzünden toz olarak yağarlartuvalet ihtiyacı dünyada da bir zamanlar büyük problem idi fransa kralı 14 louis 1682de 1300 odalı versailles sarayını inşa ettirdiğinde içerisine hiç tuvalet yaptırmamış o sebeple saray çalışanları kral ve kraliçeler defi hacet icap ettiğinde ya görünmeyen bir odada yada şömine de ihtiyacını giderir üzerine de bir tavuk tüyü dikermiş böylece bir kaç gün bekler ve kuruduğundan emin olduklarında saray çalışanları o tüyden tutup balkondan fırlatıverirlermiş fransızlar kibar insanlar olduğundan fırlatırken de uyarırlarmış gare leausuyz yani dikkat edin diye fakat fransızlara göre daha kaba olduklarından almanlar hiç uyarmadan atıverirlermiş çoğu insan için avrupa sokaklarında gece yürümek büyük cesaret işiymiş 1800lü yılların ortasına kadar da sokaklar ve binaların duvarları hep idrar kokarmış yüksek binalar yapılana kadar tuvalet ve tesisat avrupalıların kültüründe yokmuşfransa kralı 15 louis ise işi bir adım daha ileri götürmüş kendisini ziyaret edenleri kabul ederken oturduğu tabure de ihtiyacını gideriveriyormuş herkesin içinde kendisine bir uşak tutmuş o arkadan temizliyormuş hatta bu meslek çok önemli hale gelmiş ve özel yetenekle almaya başlamışlar çünkü en önemli devlet sırlarını bile duyuyormuş vazife başındaversailles sarayına baloya gelen sosyetik kadınlar etekleri uzun ve yerlerde sürünen gösterişli elbiseler giyerlerdi tabi o elbiseyle tuvalete gitmek de kolay değil zaten tuvalette yoktu bunun üzerine o ipekten yapılma şahane elbiselerinin altında poşet ve lazımlık bağlarlar baloda tuvalet ihtiyacı gelince bırakıverirlerdi o sebeple bu gösterişli elbiselere günümüzde hala tuvalet denir sonra da poşetleri balkondan uzaklara fırlatıverirlerdi19 yüzyılın başında bazı işadamları şapkayı icat etmişler ki atılan bu pislikler kafalarına çarpmasın fötr şapka tam anlamıyla bu pislikten korunmak için icat edilmiş ve hem kadınlarda hem erkeklerde çok moda olmuş batılılar başta haçlı seferleri sonra bazı aydın kişilerin osmanlıyı ziyaret etmesiyle tuvaletle tanışmışlarşimdi insanlar uzaya gitmeye başlayınca tuvalet ihtiyacı uzayda da baş gösterdi onun için uzaya robot göndermek astronot göndermekten daha iyidir robotların yemek tuvalet ve geri gelme dertleri yok astronotlar tuvalet ihtiyacını ilk zamanlar bebek bezi ile hallettiler sonra basınçlı tuvaletler üretildi fakat bu eski tuvaletler hem çok ağır hem de çok yer kaplıyordu bu 23 milyon dolarlık tuvaletin yeni tasarımı sayesinde hanım astronotlar artık daha bir rahat edecekler üstelik bu yeni nesil tuvalet titanyumdan yapıldı ve eski tuvaletlere göre 65 daha küçük ve 40 daha hafif tasarımı uzaya giden astronotların geri bildirimleri ve tavsiyeleri üzerine yapıldı ve artık astronotlar ihtiyaçlarını daha rahat giderecekler\\xa0  yalnızım dostlarım  kaliforniya üniversitesi san diego tıp fakültesi bilim insanları tarafından yürütülen yeni bir bilimsel araştırmada yapay zekânın insanların yalnızlık seviyelerini ses tonundan ve sorulara verdiği cevaplardan ölçülebildiği belirlendidoğal dil i̇şleme natural language processing  nlp yapay zekânın en ilginç alanlarından birisi doğal dil işleme bilgisayarların konuşmaları ve yazılı metni tanıma anlama ve bunlara cevap verme yeteneğidir biz doğal dil i̇şlemeyi insanlarla insanların daha kolay anlaşması ve makinelerle insanların sağlıklı iletişim kurması için kullanıyoruz özellikle geçtiğimiz haftalarda openai şirketinin yayınladığı gpt3 ile makineler artık insanlar kadar güzel cümleler üretebiliyor ve mevlananın mesnevisinden bir beyit verdiğinizde size aynı derinlikte karşılık verebiliyorlar dava dilekçelerinizi otomatik yazabiliyor veya sözle tanımladığınız bir bilgisayar programını yazıp size büyük zaman kazandırıyordoğal di̇l i̇şleme ile dokümanları ve konuşmaları milisaniyeler içerisinde bir dilden başka bir dile tercüme edebiliyoruz başka dillerde yazılmış kitapları kendi dilimizde yazılmış gibi okuyabiliyoruz yine nlp ile konuşmalarımızı yazıya dökebiliyor veya yazıları istediğimiz sesten istediğimiz tonda ve istediğimiz hızda bilgisayarlara okutabiliyoruz siri gibi alexa gibi kişisel asistanlarımızla nlp sayesinde konuşabiliyoruz bankaların veya diğer arama merkezlerinin telefonlarına nlp ile cevap verebiliyoruz bu sayede müşteriler gerçek bir kişiyle muhatap olmadan makine ile problemini halledebiliyor binlerce kitabın özetini milisaniyeler içerisinde çıkarabiliyor ve sosyal medyada paylaşılan yazı ve videoları analiz ederek kullanıcıların hangi siyasi görüşe yakın olduğunu hangi reklamı gönderirsek satış yapabileceğimizi tespit edip geleceğe yönelik öngörülerde bulunabiliyoruz emaileri kaza ve doktor raporlarını polis kayıtlarını mahkeme dokümanlarını yine nlp ile anlayıp sınıflandırıp risk analizi yapabiliyoruzbu örneklerde de görüldüğü gibi yapay zekâ ve nlpnin kullanım alanları çok geniş ve işlerimizi çok kolaylaştırıyor los angelesta birlikte çalıştığımız bir çok şirketten de hep nlp üzerine istekler geliyoryapay zekâ dersi verdiğim kurumlar hep nlp derslerinin var olup olmadığına göre kurslarımıza katılıyorson araştırmaya göre doğal dil i̇şleme ile artık insanların ses tonundan konuşma biçiminden üzgünlük derecesini hasta olduğunda ne kadar ağrısı olduğunu ve hatta yalnızlık derecesini ölçebiliyoruz geçtiğimiz ocak ayında bu köşede yayınlanan sesin arkasındaki yüz başlık yazımda yapay zekâ ile sesin tonlarından ses sahibinin yüz şeklini çizen yapay zekâ algoritmalarından bahsetmiştim şimdi artık daha ileri seviyelere geldi ve her geçen gün çok daha ilginç bir gelişmeye şahit oluyoruzyalnızlık çağımızın hastalığı teknoloji uzakları yakın edip sevdiklerimizle görüşmemizi kolaylaştırsa da çoğumuz bir çok konuda kendimizi yalnız hissediyoruz aslında yalnızlığın tanımı herkese göre değişiyor japonyada son yıllarda çok kullanılan bir kelime var kodokushi bu kelime yalnız ölüm manasına geliyor çünkü japonyada her yıl 10 binlerce kişi yalnız ölüyor ve kimsenin aylarca hatta yıllarca haberi olmuyor çok ilginç değil mi ne arayanınız ne soranınız var ve bir yıl kimse merak etmiyor sizi öyleki öldüğünüzü bile bir yıl sonra farkediyorlar tabiki japon kültürü çok saygıdeğer bir kültür lakin teknoloji ile birlikte maaşlar hesaplara otomatik geçiyor faturalar hesaplardan otomatik düşüyor kiralar otomatik ödeniyor hal böyle olunca kimse gidip kapıdan kira istemiyor mektuplar ve faturalar elektronik ortama aktarılınca insanlarla görüşme minimuma inmiş oluyorerken ölümlerde yalnızlık obeziteden önce geliyor yalnızlığın veya yalnızlık hissinin ruh ve beden sağlığı için önemi çok büyük yalnızlık depresyon ve ruhsal problemlerin yanında kanser ve kalp rahatsızlıkları ihtimallerini arttırıyor kaliforniya üniversitesi san diego tıp fakültesinden bilim insanlarına göre yalnızlığın derecesini ölçmek hastalığın tedavisi için çok mühim ancak insanlar başkaları ne der kaygısıyla sorulan sorulara doğru cevap vermiyorlar bu sebeple 80 kişi ile 90ar dakika görüşme yapıldı ve bu görüşmeler detaylı bir şekilde yazıya aktarıldı ve sonra bu veriler nlp ve makine öğrenmesi algoritmaları ile eğitildi sonuç çok ilginçti eğitilen model 94 doğrulukla yaşlı insanların yalnızlık seviyelerini belirleyebiliyordu bundan sonra sorular makinelere yüklendi ve makineler insanlara konuşarak bu soruları soruyor ve verilen cevaplar anında nlp tarafından yazıya dökülüyor ve eğitilen modellere gönderiyor ve tahmin gerçekleşiyoreğitilen model ayrıca kadın ve erkeklerin yalnızlık duygularını anlatırken farklı tavırlar sergilediğini gösterdi erkekler sorulara kısa cevaplar verip araya espriler eklerken kadınların aynı sorulara çok uzunca cevap verdikleri ve herşeyi döküldükleri ortaya çıktıöte yandan yalnızlık hissi tamamen göreceli bir kavramdır sosyal olarak çevresinden kendisi izole etme ve kendini diğerlerinden uzak görme şeklinde düşünülebilir bazı insanlar çok sosyal oldukları halde bile yalnız hissedebilirler bazen yalnız olan kişiler de hiç yalnızlık hissetmeyebilirler ailelerde evli ve birlikte olduğu halde yalnız hisseden kimselerde olabilir 18 yıldır yurtdışında yaşayan birisi olarak benim de yalnızlıklarım olmuştur bütün hayatımı iki valize sığdırıp sığmayanlarıda geride bırakıp çıktığım bu yolda yurtdışında bayram sabahları bana çok dokunmuştur akrabalarımın düğünlerinde olamamak ve onlara bu özel günlerinde destek verememek üzmüştür beniyapay zekâ uygulamaları her alana büyük bir hızla yayılıyor ve eskiden mümkün olmayan veya hayal gibi görünen çözümler yapay zekâ ile artık işten bile sayılmıyor yapay zekâ günden güne akıllanıyor ve ürettiği sonuçlar göz kamaştırıyor çinde yapay zekâ lise öğrencilerine zorunlu ders oldu yapay zekâ ve siber güvenlikte çığır açmamız ve öncü olmamız gerekiyor değilse bu teknolojiyi de dışarıdan satın almak zorunda kalacağız  venüsün atmosferinde hayat izleri  bir yılı bir gününden kısa ters hassas çetin ceviz ve sıcak gezegen venüsgeçtiğimiz hafta bilim insanlarını çok heyecanlandıran ve şaşırtan bir gelişme oldu biz güneş sistemi gezegenleri arasında dünyadan sonra cana en yakın gezegeni mars olarak düşünüyorduk diğer gezegenler ya güneşe çok yakın ya çok uzaktalar ve sıcaklık ve basınçları ya çok yüksek ya çok düşük dünya ve mars ise habitable zone denilen yaşanılabilir bölgede bulunuyor bu sebeple dünya dışı hayat için gözümüz kulağınız marsta idi marsa insan göndermek için planlar ve stratejiler geliştirirken venüsten gelen haber bizi şaşkına çevirdi çünkü bilim insanları venüsün atmosferinde fosfin gazı bulduklarını açıkladılarfosfin ph₃ kimyasal formülü ile gösterilen renksiz yanıcı ve çok toksik bir gaz bileşiğidir fosfin gazı yeryüzünde genellikle mikroorganizmalar tarafından üretilebilir ve çürümüş balık gibi çok pis kokar bilim insanları bu gazı laboratuvar ortamlarında oluşturmayı denediler ve venüs gezegeninin yüzey ve atmosfer şartlarını incelediler sonunda bu gazın mikroorganizmalar tarafından üretilebileceği ihtimalinin yüksek olduğuna karar verdiler venüs atmosferinde fosfin gazı bulunması dünya dışı canlı varlıkları araştıran bilim insanlarına da ayrı bir heyecan kattı ve bilimsel araştırmalarda artık venüs daha fazla yer alacakşimdiye kadar biz venüsü çok vahşi ve canlılar için hiç uygun olmayan bir ortam olarak biliyorduk çünkü yüzey sıcaklığı 465 dereceye kadar çıkıyordu ve atmosfer basıncı dünyanın 90 katıydı bu sıcaklık kurşunun bile erime noktasından daha yüksek eğer venüste yaşayacak olsaydık yüzeyde yürümek mümkün olmadığı gibi bir kaç saniye içinde bütün vücudumuz basıncın etkisiyle ezilip kağıt gibi olacak ve venüsün yüzeyinde kurşun gibi eriyip yok olacaktık yani venüs yüzeyinde bir saniye bile yaşama ihtimalimiz yoktuvenüsün yüzeyi hayat için hiç müsait olmasa da atmosferi için öyle diyemeyiz venüsün yüzeyinden yaklaşık 65 km yukarıda durum biraz farklı orası mikrobiyolojik hayat için uygun olabilir i̇şte fosfin gazı da tam bu noktada bulundu ve bilim dünyasında büyük merak uyandırdıvenüs gezegeni gökyüzünde güneş ve aydan sonra üçüncü parlak gök cismi ve güneşe 108 milyon km uzaklıkta dünya ise güneşe yaklaşık 150 milyon km venüs dünyaya en yakın gezegen güneşe uzaklık bakımından merkürden sonra ikinci gezegen kendi etrafında dönmesi 245 dünya günü sürüyor yani venüsün bir günü bizim 245 günümüz fakat venüsün bir yılı 225 dünya günü bu durumda venüsün bir yılı bir gününden daha kısa venüsün bizdeki ismi ise zühre yıldızıvenüs gezegeninin bir başka ilginç özelliği ise diğer gezegenlere göre kendi etrafında ters yönde dönüyor olması yani venüste güneş batıdan doğuyor doğudan batıyor diğer gezegenlerde aynı dünya gibi güneş doğudan doğuyor batıdan batıyor bu venüs bir tersbir soba düşünelim sobaya en yakın kişi daha fazla ısınır uzaktakiler yakın olana göre daha az ısınırlar venüste durum böyle değil venüs merküre göre güneşten daha uzakta olmasına rağmen daha sıcak o yüzden çok hassas bir gezegen merkürün ortalama yüzey sıcaklığı güneşe daha yakın olmasına rağmen 167 santigrad derece iken venüs 465 derece bunun sebebi ise atmosferinde kalın bir karbondioksit tabakasının bulunması ve sera etkisi dünyamızda da ağaçları kesmeye fabrikalardan ve egzozlardan karbondioksit üretmeye devam edersek dünyamız da aynen venüs gibi çok sıcak ve yaşanmayacak bir gezegene dönüşebilir ve bizimde güneşimiz batıdan doğabilirdünyada yağmur olarak gökten su yağıyor fakat venüs gezegeninde yağmur olarak sülfürik asit yağıyor uranüs gezegeninde ise gökyüzünden elmas yağıyor satürnün uydusu titanda yağmur olarak metan bazı öte gezegenlerde gökten demir ve cam yağıyor venüs güneş si̇steminde sülfürik asit yağan tek gezegenvenüs gezegeni kesinlikle bir çetin ceviz ruslar venera isimli uzay aracını 1981de gönderdiler venera venüs gezegeninin yüzeyine inip toprağını öptüğünde venüsten öyle bir tokat yedi ki oracıkta can verdi çünkü ruslar venüsün yüzeyinin bu kadar sıcak olduğunu ve basıncın çok yüksek olduğunu kestirememişlerdi uzay araçlarından da oldular venera ölmeden önce tek bir resim çekebildi ve biz venüsü yıllarca hep bu tek resimle tanıdıkdünyadan yapılan tv yayınları venüse ulaşıyor eğer venüse bir tv gönderseydik ve yeterli alıcı antenler olsaydı dünya yayınları venüsten izlenebilirdi amerikan filmleri ve emperyalizm venüsü de etkilemiş ki rus uzay aracı venerayı iner inmez yaktı ve canını aldı fakat amerikan uzay araçlarına dokunmadı çünkü amerikan uzay araçları rusların tecrübelerinden yararlanıp hazırlıklı gittiler fakat 2011de gönderdikleri messenger uzay aracı venüsün kaprislerine ancak 4 yıl dayanabildi 30 nisan 2015te kendini intihar ederek venüsün yüzeyine çarparak hayatına son verdibilim insanları nasa ve diğer uzay ajansları başka gezegenlerde hayat ihtimalini hep araştırdılar ancak bu burnumuzun dibindeki bir gezegende mikroorganizma düzeyinde bir hayat belirtisi bulmak gerçekten sürpriz oldu verileri 2 ayrı teleskoptan doğrulayan bilim insanları ilk defa dünya dışında bir yerlerde mikrop düzeyinde bile olsa hayat izine rastlamış oldu fosfin gazının keşfedilmesiyle venüsün bize göze marstan daha yakın olması bilim dünyasında değişik yorumlara da sebep oldu kapı komşumuz olan venüs hakkında bilimsel araştırmalar yoğunlaştıkça bizde venüsün sırlarını öğrenmeye devam edeceğiz  uzaktan eğitimle üniversiteler devre dışı  birkaç gün önce bende otonom araçlarla alakalı bir merak başladıçocukluğumda hayranlıkla izlediğim kara şimşek dizisindeki araç gibi yapay zekâ donanımlı kendi kendine gidebilen bir aracı programlamak istesem neler yapmam gerekiyordu sonra merak ettiğim konular uzadı bu araçlar yolları nasıl buluyor önündeki araçları ve yollardaki nesneleri nasıl görüp algılıyor hangi yollardan gideceğine nasıl karar veriyor sinyalleri nasıl işliyor şerit değiştirmek için hangi adımları atması lazım trafik işaretlerini ve lambalarını nasıl algılayıp duracağına veya ilerleyeceğine nasıl karar veriyor acil durumlarda ne yapması gerektiğini nereden biliyor gibi sorular kafamı kurcalarken bütün bunları parça parça yapay zekâ ile yapabileceğimi görüyordum ve bu işin eğitimini veren bir kurs buldum bu kurslar herhangi bir akademik kurumdan edu uzantılı bir emailiniz varsa bedavaya veriliyorduyapay zekâ akıllı sistemler ve otomasyon üzerinde bu kadar tecrübeden sonra nasıl bu ana kadar bu alana ilgi duymamış olduğuma şaşırdım bu kendimden beklenmeyecek bir hareket idi yeni teknolojilerden geri kalmamak ve hep bir adım önde olmak için daha 2 yıl kadar önce kış döneminde derslere verilen arayı fırsat bilip bulut bilişim ve özelinde amazon web servisleri aws hakkında gerekli bütün dersleri almış sınavları vermiş ve uzmanlık belgemi almıştım yıllar yılı bilim teknoloji ve uzay çalışmalarını günü gününe ve hatta saati saatine takip etmiş bilgisayarının ana sayfasında bilim ve teknoloji haberleri olan birisi olarak bu konuda uzak kalmış olmaktan ziyadesiyle üzüldümneyse ki online bir kurs imdadıma yetişti online ders veren platformlardan birinden otonom araçlar teknolojisi dersi aldım ve sabaha kadar 3 farklı kursa kayıt olup bütün videoları izleyip projelerin çoğunu python programlama dili ile yazıp bitirdim ve akşamdan sabaha bir otonom araç uzmanı oldum şimdi hangi aracı verseniz yapay zekâ algoritmaları ile nesneleri algılayan şerit değiştirmek için neler yapması gerektiğini bilen trafik ışıklarını algılayan algoritmalar yazabilirim uzaktan eğitim işte böyle birşey ve insanlar boş zamanlarını gereksiz siyasi tartışmalarla tüketmek sosyal medyada karşı görüşe saatlerce laf yetiştirmek ve gereksiz yere uykusuz kalmak yerine bu süreyi değerlendirip online ortamlarda istediği bir konuda uzman olabiliyorbirçok okul ve üniversite yeni öğretim yılında kendilerini uzaktan eğitime alıştırmaya çalışırken ve eksiklerini tamamlarken google kendi hazırladığı 4 aylık bir sertifika programını tamamlayanları 4 yıllık bir üniversitede okumuş gibi değerlendireceğini söyledi google bulut bilişim ve coursera üzerinden ve tamemen google çalışanları tarafından verilen eğitimleri tamamlayan herkesi işe alma konusunda veya iş bulma konusunda yönlendiriyor ve artık 4 yıllık bir üniversitede okuyarak elde edilecek tecrübeye 4 ayda ulaştırabiliyoraslında uzaktan eğitim yeni birşey değil uzun yıllardır coursera udemy edx lynda gibi ortamlar hızlı sertifika programlarıyla ve çok ucuza bu eğitimleri veriyorlardı hatta daha da iler gidersek massachusetts institute of technology mit opencourseware ismini verdiği programlarla 2002 yılından beridir üniversite bünyesinde verilen bütün dersleri profesyonelce kayıt altına alıyor ve web sitesinden ders notları ile beraber yayınlıyordu sonra video paylaşım sitelerinin de yaygınlaşması ile eğitimler tamamen ücretsiz ve herkese açık hale geldi i̇stediğiniz dersi istediğiniz hocadan alma ve öğrenme imkanına sahibiz pandemi süresince artık ben de bütün derslerimi ve verdiğim konferansları kaydedip sonradan izlenebilecek şekilde ilgili platformlarda kaydediyorum hal böyle olunca bilgiye ve bilime ulaşmak bir internet kadar yakın i̇ngilizce biliyorsanız bütün dünyanın dersleri size açık bilmiyorsanız btk akademi güzel bir ortam ayrıca video paylaşım sitelerinde istemediğiniz kadar içerik bulunabilirgeçtiğimiz günlerde yapay zekâ derslerinin nasıl verildiğini öğrenmek için btk akademiye üye oldum başlangıçta yurtdışından girdiğim telefon numarasını kabul etmediçünkü 5 ile başlamasını istiyordu en sonunda rastgele bir numara girerek bu konuyu atladım ve üye olabildim makine öğrenmesi ve yapay zekâ derslerini takip ettim ve gayet güzel hazırlanmış programlar olduğunu gördümbazı üniversiteler eğer coursera udemy ve edx gibi kurumlardan tamamladığınız ve geçer not aldığınız dersleri üniversitede gerçekten alınmış dersler yerine sayıp kredi veriyorlar bir çok üniversite yüksek lisans programlarını çalışanlara uydurmak için tamamen online olarak veriyor böyle olunca artık insanlar internet üzerinde istedikleri eğitimi çoğu zaman ücretsiz bazen de çok cüzi miktarlara alabiliyorlar yurtdışına okumaya gitmeden yurtdışından bir üniversiteden mezun olmanız mümkünmadem herşey bu kadar kolay ve herşey bir tık uzakta neden öyleyse herkes bir anda her konunun uzmanı olamıyor geçen haftaki yazımda da belirttiğim gibi boş zamanımızı çalmaya yönelik inanılmaz tuzaklar var birbirinin tekrarı diziler gereksiz siyasi tartışmalar futbol sosyal medya haberler ve daha nice engeller var ayrıca disiplin çok önemli zorlama olmadan kendi kendine çalışmak ciddi bir azim gerektiriyor bilgi denizinde boğuluyoruz ama hiçbir şey öğrenmiyoruz okumuyoruz bilim ve teknoloji bizim ilgimiz çekmiyorbirde eğitim sistemimiz çok uzun zamanda çok az şey öğretiyor astronomi konferanslarımda bana sorulan en fazla sorular bilimsellikten uzak komplo teorileri üzerine bu konuda çinli öğrencilerin hakkını teslim etmek lazım çin yapay zakâ derslerimi liselerde zorunlu hale getirdi bizde ise milyonlarca öğrencinin doğru düzgün internet erişimi yokyapay zekânın gelişmesi ve internet bağlantılarının hızlanması eğitim sektörünü de kökünden değiştirmeye aday bizim zamanımızda çok güzel not tutan öğrenciler olurdu ve o notlar fakültenin fotokopicisinde bulunur ve biz onları alıp ders çalışırdık i̇nternetin devreye girmesiyle artık bütün kitaplara ve kitaplardaki soruların çözümlerini bulmak bir kaç dakika sürmüyor ayrıca online forumlarda istediğiniz soruyu sorup ve cevabı bulabiliyorsunuz hatta online bir özel öğretmen bulmak bile mümkün i̇nterneti eğlenmek ve boş zaman geçirmek yerine geleceğin teknolojilerini öğrenmek için bir araç olarak kullanabiliriz  boş zamanınıza talibim  newton mekaniğine göre zaman her yerde aynıdır yani zaman herkes için aynı işlerfakat einstein için herkesin zamanı farklıdır ve lokaldir einstein ayrıca zamanı 3 boyutlu uzayın 4 boyutu olarak kabul eder özel görelilik teorisine göre herkes kendi zamanını yaşar i̇kiz kardeşlerden birini yüksek hızlarda uzaya göndersek ve kendi zaman diliminde birkaç yıl süren yolculuk yapsa geri geldiğinde kardeşini 100 yaşında bulabilir hatta dünyada 10 bin yıl bile geçmiş olabilir mesela 30 yaşındaki bir baba 3 yaşındaki oğlunu dünyada bırakıp ışık hızına yakın bir hızla hareket eden bir uzay aracına binse ve 3 yıl sonra dönse bu üç yıl oğlu için 30 yıl olabilir böylece baba da oğul da 33 yaşında yani aynı yaşta olurbilim dünyasında zamanın başlangıcının big bang yani büyük patlama ile olduğu kabul edilir bilime göre büyük patlamadan önce ne vardı sorusu mantıksızdır zaman o zaman başlamış ise öncesi yoktur bilim insanları bütün bu evrenin yoktan var olma sürecini 10 üzeri 43 saniye olarak hesaplamışlardır yani bir saniyeyi alıp bir trilyona böleceksiniz çıkan sonucu tekrar bir trilyona ve tekrar bir trilyona ve bir milyona böleceksiniz bu zaman bilinen en kısa zamandıraslında bir saniye bizim için bir diyecek kadar geçen bir süredir fakat bu sürede ışık dünyanın çevresini 7 kez dolanır ve birazda dinlenir bazı atomaltı parçacıklar için bir saniye çok uzun bir süredir ve ömürleri bir saniye yaşamaya yetmez avrupa nükleer araştırma merkezi cernde yapılan deneylerde up kuark down kuark ve elektron dışında neredeyse bütün parçacıklar saniyenin milyarda birinde veya daha kısa sürede var olup yaşayıp ölüyorlar ve başka bir parçacığa dönüşüyorlar yine cernde bulunan atlas dedektörü bir saniyede 40 milyon resim çekmektedir ve bir kaç petabyte veri kaydetmektedir görüldüğü gibi 40 milyon resim çekmek çok büyük iştir ve bir saniye çok uzun bir zamandır karadeliklerde ise zaman durur ve saat hep şimdiyi gösterirzaman konusu açıldığında benim aklıma hep massachusetts teknoloji enstitüsünden fizikçi max tegmark gelir ona göre geçmiş zaman şimdiki zaman ve gelecek zaman hep aynı yerdedir hayatımız aslında zaten çekimi bitmiş bir film ve biz filmin kaydedildiği dvd yani uzay zaman içerisinde hapsedilmişiz çekimi bitmiş bir filmin içerisinde dramalar yaşanırken dışarısında bir değişiklik olamaz herhangi bir anda geçmişin zaten geçmişte kaldığı ve geleceğin henüz var olmadığı yanılsamasına veya illüzyonuna sahibiz öyle ya filmlerde bize bir dünya gösteriliyor zaman içerisinde bir pencere ve biz o filmi izlerken farklı bir zaman diliminde film içerisinde günler ve hatta yıllar geçerken biz o filmi bir saatte izleyip bitiriyoruz o filmin içerisinde kar yağarken sinema salonunda da kar yağmıyor dolayısı ile hayatımız bir illüzyonahmet hamdi tanpınar bir şiirinde ne içindeyim zamanın ne de büsbütün dışında yekpâre geniş bir ânın parçalanmaz akışında der bazılarına göre ölenler zamanın dışına çıkmıştır kalanlar ise zaman hisarında mahsur kalmışlardır amerikada ise zamanparadırnormal şartlar altında insanlar günde 8 saat çalışır 8 saat uyur ve kalan 8 saat ise kendisine aittir bazı insanlar uyuma için ayrılan 8 saatten birkaç saat çalıp eğlenceye veya iş saatinden çalıp uykuya transferler yapabilir fakat bir gün biz faniler için 24 saattir i̇ş ve uykudan arta kalan 8 saatlik sürede insanlar yemek yer televizyon izler oyun oynar dostlarıyla sohbet eder sevdiği müzikleri dinler tuttuğu takımın maçını izler sosyal medyada varlığını hissettirir partilere gider eğlence merkezlerinde gezer tozar dindar ise ibadet eder veya vaaz dinler bazıları kitap okur ancak bu zaman insanın en değerli varlığıdır harcanan parayı geri kazanabiliriz fakat giden zamanı asla geri getiremeyiz bazıları bu son kısma kalan 8 saati boş zaman olarak tarif eder ve bu yazı da işte o boş zamanınıza talipen büyük teknoloji şirketleri eğlence dünyası filmler diziler televizyon kanalları bizim uyku ve işten arta kalan boş zamanımıza talipler diziler bu kadar izlenme oranlarını bizim zamanlarımızı çalarak yakalıyorlar ve kazandıkları paralar arada izlediğimiz reklamlara bağlı milyar dolarlık müzik dünyası bizim o boş zamanımızda yaptıklarımızdan doğuyor ve bu sürede harcadığımız paralardan besleniyor bu sayede sanatçılar özel uçaklara binip ülke ülke gezebiliyorlar yine bu milyar dolarlık bilgisayar oyunları boş zamanımıza talip ve gençlerimizin eline geçen parayı bu oyunlara yatırmasından beslenerek milyar dolarlık cirolara ulaşıyorlar trilyon dolarlık futbol sektörü yine bizim boş zamanımızı harcamamızdan besleniyor stadyumu dolduran ve boş zamanını maç izleyerek geçiren kalabalık olmasa futbolcular milyonlarca dolara transfer edilemez ve rağbet görmezlerbenim ilginç bulduğum noktalardan birisi de zaten duyduğumuz şeyleri tekrar tekrar televizyon kanallarından izleyip durmamız mesela çocuğunuzun hep ilkokul birinci sınıfta kalmasını ve her yıl aynı şeyleri tekrar tekrar okumasını ister misiniz ben istemezdim ancak televizyon programlarında zaten izlemiş olduğunuz maçın özetini ve gollerini tekrar tekrar izliyorsunuz sonucunu zaten biliyorsunuz üç yıl önce izlediğiniz diziyi tekrar tekrar izliyorsunuz bir de televizyonlarda tartışma programları var hükümet karadenizde 320 milyar metreküp doğalgaz bulunduğunu açıklıyor aynı konuşmayı herkes dinlemiş ve meseleyi kavramış olmasına rağmen günün akşamında bir de açık oturumlar oluyor ve aynı açıklamayı evire çevire tekrar tekrar anlatıyorlar ve biz de bu konuşulanları saatlerce izliyoruz program bittiğinde 320 milyar metreküp gaz bulunmasından öte bir şey söylenmiyor bir de hep aynı insanlar sürekli konuşuyor ve en değerli hazinemiz olan zamanımızdan 2 saatimizin boşa gittiğini görüyoruz bu da yetmiyor gece yarısı aynı program tekrar veriliyor ve aynı insanlar aynı konuşmaları tekrar izliyor çifte zaman kaybı olmasından öte zaten sonucunu bildiğiniz konular için bu kadar zaman kaybı niyehal böyle olunca bu boş zamanımızı kim daha çok çalarsa geleceğin zenginleri de onlar olacaklar büyük şirketler televizyonlar sosyal medya ve diğerleri bizim boş zamanımıza talip ben de diyorum ki akıllı olalım ve boş zamanımızı boş işlerle gereksiz siyasi tartışmalara boşa harcamayalım bu boş zamanımızda geleceğin teknolojisi yapay zekâyı öğrenelim ve geleceği yakalayalım  yöneticiler ve iş insanları için yapay zekâ  yapay zekâ makine öğrenmesi ve veri bilimi heyecan verici gelişmelere sahne oluyoryapat zekâ kamu kurum ve kuruluşlari ve özel sektörde inanılmaz kolaylıklar inovasyon değişim ve gelişim vaad ediyor i̇şletmelerde masraf ve israfları minimize ederken işgücünü en azami verimlilikte kullanmanızı sağlayıp kârınızı maksimize ediyor siz işletme sahibi veya yönetici konumundaysanız ve yapay zekanın işletmeniz müşterileriniz ve hatta insanlık için nasıl bir değer katabileceğini yapay zeka fırsatlarını nasıl belirleyebileceğinizi ve başarılı bir yapay zeka vizyonunun nasıl geliştirilip uygulanacağını anlamak istiyorsanız bu yazı işte tam sizin için bu yazı belirsiz ve gizemli gibi görünen ve herkesin konuştuğu fakat çok da bir şey bilmediği yapay zeka algısını çözmenize yardımcı olacak ve size doğru değerlendirme araçlarını süreçlerini ve rehberliği sunacak böylece siz işiniz için gerekli adımları atabilir uygun anlayışa sahip olabilir ve yapay zekayı bugün kullanmaya başlayabilirsinizyapay zekâ çağını yakalamak isteyen bir ceo müdür yönetici ilk olarak kendisine şu soruları sormalı ve cevaplarını aramalıdır yapay zekâ nedir ve işime ne gibi bir katma değer sağlayabilir yapay zekâ hakkında nasıl bir vizyon ve strateji geliştirebilirim kurumumu yapay zekânın nimetlerinden nasıl faydalandırabilir ve yapay zekâyı erkenden fark edip faaliyete geçen rakiplerim hızla bu değişimi yakalamış ilerliyorken benim yapay zekâ konusunda vizyonum misyonum stratejim nedir yapay zekâ hakkında bilmem gereken en önemli hususlar ne olmalıdır işletmem için belirli fırsatları kullanım alanlarını ve yapay zeka uygulamalarını nasıl belirlerim hedeflerime ulaşmak için yapay zekâyı nasıl kullanabilirim yapay zekâ girişimlerimin başarısını nasıl ölçebilirim yapay zekânın makine öğrenimi veri bilimi sinir ağları ve derin öğrenmeden farkı nedir yapay zekâ uygulamalarını güçlendirmek için hangi verilere ihtiyacım var yapay zekâdan etik tarafsız ve mevzuata uygun bir şekilde nasıl yararlanabilirim riski masrafları ve israfları azaltırken ve en iyi başarı şansını sağlarken yapay zekâdan en yüksek değeri elde etmek için kullanabileceğim araçlar var mıyapay zekâ hiç bir şeyi veri olmadan yapamaz nasıl mutfakta iyi malzeme olmadan güzel yemek yapılıp servis edilemez ise veri olmadan da yapay zekâ hiç bir işe yaramaz bu durumda en önemli mevzu kurumunuzdaki verilerin doğru ve düzenli kaydedilip kaydedilmediğidir deprem yangın gibi durumlarda veriyi kaybetmemek için başka bir noktada yada bulut bilişimde yedeklerinizi alıyor musunuz veya eğer bir ransomware atağında verileriniz şifrelenirse bunun için bir hazırlığınız var mı i̇yi bir yönetici işletmesinde veriye gözü gibi bakar ve verinin altın değerinde olduğunu biliryapay zekânın nimetlerinden yararlanmak için tek başına veri sahibi olmak yeterli değildir bu verilerin nasıl ve nerede kullanılacağını bilmekte gerekir nasıl patatesi ve soğanı yemek yaparken kabuğu ile ve büyük boyda tencereye atmaz önce kabuğunu soyar sonra maksadına uygun ölçülerde doğrar isek veriyi de saf haliyle yapay zekâ algoritmalarına veremeyiz o sebeple veriyi hazırlamak işe yaramayan parçalarını atmak boşlukları ise yedi farklı metottan uygun birini kullanarak doldurmak gerekir ayrıca yemeğe ekstra lezzet için hazırlanan soslar gibi var olan bilgileri harmanlayarak yeni veriüretiriz bu olaya veri biliminde feature engineering denilir ve bu konuda yazılmış kitaplar ve sosyal medya da bunları anlatan çok sayıda video vardıryönetici konumundaki sizler yapay zekâ makine öğrenmesi ve veri bilimi konularında yeterince bilgi sahibi değilseniz sorumlu olduğunuz ve beraber çalıştığınız insanlarla projelerde ilerleme kaydetmek çok zordur bazı yapay zekâ girişimlerinin başarısız olmasının nedenlerinden birisi de çok az ceo yönetici ve işletme sahibinin yapay zekanın gerçekte ne olduğunu yeteneklerini temsil ettiği değeri farklarını ve benzersiz ve ilginç faydalarını anlamıyor olmalarıdır i̇yi bir yönetici yapay zekânın şirketler müşteriler çalışanlar ve insanlık için ne muazzam faydaları olduğunu bilir yapay zekâ çözümlerini oluşturduktan sonra başarı derecesini ölçüp ileriye dönük adımlarını bilimsel metotlarla belirler ve afaki ve hissi düşüncelerde hareket etmeyip veriye dayalı kararlarlar alır bu konuda bilgi sahibi olmak için yöneticiler kısa süreli yapay zekâ kamplarına katılabilir internet üzerinden dersler alabilir bu konularda yayınlanan akademik yayınları takip edebilirleryapay zekâ çok teknik bir konudur ve yöneticiler tarafından anlaşılması için arada bir tercümana ihtiyaç olabilir bu durumda yöneticiler işi gerçekten bilenlerden tercümanlık yapmalarını istemeli ve işin detayını araştırmalıdırlaryapay zekâ şüphesiz bazı meslekleri insanların ellerinden alacak özellikle rutin işler yapay zekâ için işten bile değil mesela şirketinizin verileri üzerinde çalışan sohbet botları chatbots çok kolay bir şekilde tasarlanabilir telefonda bir veya birkaç kişinin sürekli aynı bilgileri tekrar etmesine gerek yoktur özellikle çağrı merkezlerine gerek kalmayabilir sohbet botları müşterilerle çok rahat sesli veya yazılı sohbet edebilir ve rutin sorulara çok rahatlıkla cevap verebilir bu gibi durumlarda sizin için çok değerli olan çalışanlarınızın işine son vermek durumunda kalabilirsiniz bu durumu önceden görüp işini kaybedeceğini düşündüğünüz kişiyi yapay zekâ eğitimlerine gönderip farklı alanlarda istihdam edebilirsinizher başarılı yapay zekâ uygulamasının arkasında başarılı bir yönetici vardır karar verici konumunda olan yöneticilerin yapay zekânın sunduğu fırsatları avantajları riskleri daha iyi anlamaya çalıştıklarında başarılı olduklarını görüyoruz başarı için yapmanız gereken fırsatları ve öncelikleri belirlemek yapay zekâ yatırımlarına öncelik vermek şirket içerisinde yapay zekâ kültürünün benimsenmesini ve uyumunu sağlamak ve gerekirse bu konuda uzman kişilere seminer veya konferans verdirmek yapay zekâ etrafında ortak bir vizyon ve strateji geliştirmek veri bilimcileri ve yapay zekâ uzmanlarına şirket verilerinizi açmakönümüzdeki 30 yılın teknolojisi olan yapay zekâya geçenlerin başarılı olma ihtimali yüksektir başarısız olanlar ise yapay zekâya hiç geçmeyenlerdir  yeniden başlasaydım  yapay zekâ her geçen gün daha fazla önem kazanıyori̇ş ilanlarında artık yapay zekâ bilen veri bilimcileri arayan şirketlerin sayısında ciddi artışlar gözleniyor bu yazıyı yazmaya başlamadan önce los angelesta en popüler kariyer sitelerinden birinde veri bilimcisi data scientist arayan kaç firma var diye aradım üç yüzden fazla şirket 1200 den fazla veri bilimcisi arıyordu bütün amerika geneline baktığımda ise tam tamına 10 bin 52 veri bilimcisi aranıyordu yıllık gelirler ise 120 bin dolardan başlayıp tecrübesine göre 300 bin dolara kadar çıkıyordu başka bir deyişle yapay zekâ bilen birisi ayda en az 10 bin dolar 73 bin tl en fazla 25 bin dolar 110 bin tl kazanıyor hal böyle olunca bu hafta ben de kendimi bir muhasebeye çektim yapay zekâya yeniden başlasaydım şu anki bilgi birikimim tecrübem ve çözdüğüm problemleri düşünüp aynı seviyeye daha kısa sürede gelmek için neyi farklı yapardım diye düşünmeye başladımşimdiki benin geçmişteki bana yapay zekâ ve veri bilimi öğrenme konusunda ne gibi tavsiyerlerde bulunacağını ben de merakla bekliyorum yıllar önce bir arkadaşım arizonada kalp krizi geçirmişti ambulans gelene kadar tam 10 dakika kalbi durmuştu etraftaki insanlar kalp masajı ve suni teneffüs yaptılarsa da başarılı olamadılar ambulans gelince elektrikli cihazlarla kalbini yeniden çalıştırdılar bu sürede beyne oksijen gitmediği için hafızasından son 10 yıl silinmişti eşini hatırlamıyor bu kadında kim diye soruyor kız kardeşlerinin evlenip çocuğa çoluğa karışmış olduğuna inanamıyor eniştelerini kız kardeşlerinin yanında görünce kıskanıp onlara tepki gösteriyordu hastaneden taburcu olunca hafızasının bir kısmı geri gelse de son 10 yıl yoktu krizden sonraki hayatında daha önce yaptığı hataları tekrar yaptı aynı problemlerle karşılaştığında aynı tepkileri verdi ve aynı sözleri tekrar söyledi buradan da anlıyoruz ki insanlara ikinci bir şans verilse yine aynı hataları yapacaklar ve aynı tecrübeleri tekrar edeceklerbugünkü tecrübelerim ışığında yapay zekâ veri bilimi ve makine öğrenmesi konusunda yeniden bir başlangıç yapacak olsaydım bu işe daha erken başlardım 2012 yılında harvard business review dergisi 21 yüzyılın veri bilimi yılı olacağı ve en popüler mesleğinde veri bilimi olacağını yazması ile iş dünyası ve bilgisayar programcıları yapay zekâ ve veri bilimine yöneldiler ben o sıralar batı los angelesta bir finans şirketinde bilgi işlem müdürü olarak çalışıyordum günlük rutin işleri yapıp yanında php programlama dili ile web uygulamaları geliştiriyordum yapay zekâ ile fiilen ilgilenmeye başlamam 2014 yılında kazara bir veri bilimi konferansına katılmamla başladı ve sonra o kadar heyecanlandım ve o kadar hoşuma gitti ki hızlıca öğrenip bir an önce çalışmak için can atıyordum nihayet 2017 yılında işimden ayrılıp yapay zekâ üzerine çalışmaya başladım ve bir çok kurumda daha önce yıllarca çözülemeyen problemleri yapay zekâ ile bir kaç saatte çözdüm ben geç başlamış olsam da sizin için geç değil önümüzdeki 30 yıl hatta harvard üniversitesine göre 21 yüzyıl veri bilimi ve yapay zeka yüzyılı olacak bu durumda hemen çalışmaya başlamalı ve yapay zekâyı öğrenmeliyizyıllarca php programlama dilinde yazılım yapmış biri olarak şunu söyleyebilirim ki eğer aynı yazılımları python ile yazsaydım ömrümden en az beş yıl kâr ederdim yani php yerine python kullansaydım aynı projeleri hem daha kısa sürede bitirir hem de daha kapsamlı programlar yazabilirdim bu durumda yeniden başlamış olsaydım java c asp php gibi programlama dilleriyle hiç zaman kaybetmez yerine sadece python gibi çok ileri düzey bir dil ile çalışırdım siz siz olun çocuklarınıza daha bugünden itibaren python programlama dilini öğretin hatta önce kendiniz öğrenin sonra çocuklarınıza öğretineğer yapay zekâyı yeniden öğrenecek olsaydım bu konuda tecrübeli kişilerle çok önceden tanışır onların tecrübelerinden azami derecede istifade eder ve bana yol göstermelerini isterdim bildiğim konularda bile sessiz kalıp o uzmanların yorumlarını çok dikkate alırdım bazen bir cümle sizin 300 sayfalık bir kitaptan elde edeceğiniz bilgilerden çok daha önemli olabiliyor ne demişler akıllı insan aklını kullanandır daha akıllı insan ise başkalarının aklını da kullanandır bu sözü şöyle değiştirebiliriz akıllı insan kendi tecrübesini kullanandırdaha akıllı insan ise başkalarının tecrübesini de kullanandıryapay zekâyı ve veri bilimini yeniden öğrenecek olsaydım arkasındaki matematik ve istatistik bilgilerini ilk zamanlar çok dikkate almazdım türev integral lineer cebir diferansiyel denklemler ve istatistik gibi konularda kafa yormayı sonraya ertelerdim öncelikle bir proje alır hazır algoritmaları çağırıp sonuca ulaşır ve birkaç esaslı projeden sonra geri dönüp matematik kısmını hallederdim hatta bazı konularda halletmezdim bile sonuç odaklı çalışırdımyoutubede son zamanlarda hatırı sayılır yapay zekâ eğitim videoları mevcut benim zamanımda bu kadar yoktu ancak bu videoların çoğu kuru laftan ibaret onları izleyince insan yapay zekâ sanki çok zormuş gibi bir hisse kapılıyor youtube videoları evet çok şey öğretiyor gibi görünüyor fakat sadece meşgul ediyor aynı salıncak gibi sizi oyalıyor fakat bir yere götürmüyor aynı bindiğiniz yerde iniyorsunuz youtube videoları eğer bir kursun tamamını baştan sonra veriyorsa ve bu videolar kesintisiz birbirinin arkasına geliyorsa izlenebilir diğer türlü zaman kaybıdır yapay zekâyı yeniden öğrenecek olsaydım asla youtube videoları ile zaman kaybetmez bir kursu baştan sona bir plan ve program çerçevesinde anlatan online dersleri alırdım ayrıca belli başlı yapay zekâ uzmanlarını sosyal medyadan takibe alır ve github sayfalarındaki kod örneklerini incelerdimyapay zekâyı öğrenmek için paraya kıyar ya bir üniversitenin yüksek lisans programına kaydolur veya 4 ay süren ve projelerde desteklenen yapay zekâ kamplarına katılırdım yüksek lisansın bir dezavantajı var hem uzun sürüyor hem pahalı kendi kendine kitaplardan ve videolardan öğrenmek de mümkün fakat çok zaman alıryapay zekâ gelecekte her mesleğin olmazsa olmaz şartı olacak almanyadan los angelesa gezmeye gelen bir tanıdığım vardı arabaları mercedes ve diğerleri diye ikiye ayırırdı gelecekte insanlar da ikiye ayrılacak yapay zeka bilenler ve bilmeyenler  humanoidlerle evlenir miydiniz  humanoidleri insan mı yoksa robot mu olduğunu ayırt edemediğimiz insansı robotlar olarak tanımlayabilirizyapay zekâ her alanda kendisini hissettiriyor yapay zekâ toplum insan ve aile kavramını da kökünden değiştireceğe benziyor uluslararası uzay i̇stasyonunda insan vücudunun bütün parçalarını üretebiliyoruz dünyada üretmek çok zor çünkü yer çekimi var ve dokular yere yapışıyor fakat uzayda yerçekimi hissedilmediği için vücut parçalarını kolayca üretmek mümkün oluyor hal böyle olunca robotlarda insanlardan farkı olmayacak nitekim japonyada çok sayıda insandan farkedilmeyen robotlar var üretemediğimiz tek parça ise insan beyni onun için de daha hızlı makineleri veya kuantum bilgisayarları bekleyeceğizi̇nsandan ayırt edilemeyen robot tasarımında japonya açık ara önde 2016 yılında japonyada 2 robotun evliliğine de şahit olmuştuk çin ise japonyayı yakından takip ediyor hatta bazı konularda çinin japonyayı geçtiğini de söyleyebiliriz öte yandan yapay zekânın çok fazla ilerlemesiyle artık bedenleri insana benzeyen robotlara konuşma davranış insansı hareketler ve duygularda öğretebiliyoruz geçtiğimiz hafta bu köşede yazdığımız gbt3 yazılımı artık insanlar kadar rahat konuşabiliyor ve söz üretebiliyorrobotları istediğimiz vücut ölçülerinde istediğimiz güzellikte veya yakışıklılıkta ve hep aynı yaşta kalacak şekilde tasarlayabiliyoruz bu robotlara yapay zeka ile konuşma öğrettiğimizde bir anda insanlığın ürettiği bütün bilgileri bilen dünyada kaç dil varsa hepsini konuşabilen kaç tane basılmış kitap varsa okuyan fizik profesörü kadar fizik kimyacı kadar kimya matematikçi kadar matematik edebiyatçı kadar edebiyat kısacası her bilim dalında her tür bilgiye sahip olan dünyanın bütün ülkelerini gezmiş gibi coğrafya bilgisi olan bir humanoid olacak hatta uzay çalışmaları hakkında yayınlanmış bütün akademik makaleleri okumuş roket bilimini rocket science çözmüş çocukların en zor türev veya integral problemlerini milli saniyeler içinde çözen çözülemeyenleri de en gelişmiş bilgisayar modellleri ile modelleyerek sonuca ulaşan bir profesörden bahsediyoruzmuhafazakâr bir hayatınız varsa bütün dini kitapları manalarıyla ezberlemiş bütün ulemâ ve fukahanın içtihatlarını bilen ve sorulduğunda insan gibi konuşarak size bu konularda cevap veren bir insanımsı hocadan bahsediyoruzbilim ve teknoloji dışında size her gün en sevdiğiniz yemekleri yapan vücudunuzun kaç kaloriye ihtiyacı varsa o kadar kalorilik yemek yapan malzemeleri en optimumda kullanarak ne kadar lazımsa o kadar kullanarak israfları ve masrafları en aza indiren dünyanın bütün yemek kültürlerini tanıyan ve istediğiniz her tür yemeği yapabilen ve hafızasında her tür yemek tarifi bulunan bir gurmeden bahsediyoruz yine ev işlerinde temizlikten bulaşığa ütüden araba kullanmaya market alışverişinden çocukların okuldan alınmasına her türlü işinizi hızla yapabilen bir hizmetçiden bahsediyoruz yine evinizde bulunan diğer akıllı cihazlarla konuşup hangi cihazın ne zaman bozulabileceğini tahmin eden ve ona göre önlemini alan bir ustadan sözediyoruzi̇şlerinizi ve randevularınızı takip edecek ve sürekli hatırlatacak randevularınızı ayarlayacak banka hesabınıza bağlanıp gerekli ödemeleri yapacak muhasebe tutacak gereksiz harcamaları kesecek telefon konuşmalarınızı arayıp size bağlayacak doktor ve dişçi görüşmelerinizi takip edecek söylediğiniz hiçbir sözü unutmayacak ve hepsini kaydedecek katıldığınız toplantılarda konuşulanları not edecek ve yapılacakları liste halinde hazırlayacak bayram ve akraba ziyaretlerinizi ve uçak biletlerinizi ayarlayacak kısacası dört dörtlük bir kişisel asistandan bahsediyoruz i̇şyerinizde verileri inceleyip gereksiz harcamaları kesecek zaman kaybını önleyecek bilgisayar programcısının yazacağı programları birkaç saniyede yazacak bir bilgisayar mühendisinden bahsediyoruzhastalandığınızda bir anda doktorluk modunu aktif ederek yüz ifadenizden hastalığınız anlayan kızıl veya mor ötesi kameralarıyla vücudunuzun filmini çeken ve anında idrar ve kan tahlili yapıp hastalığınıza doktorlardan 9 daha isabetli teşhis koyabilen ve gerekirse ameliyat modülünü yükleyerek sizi anında ameliyat eden ve gerekli ilaçları en yakın eczaneye sipariş eden bir doktordan bahsediyoruzkonuşmak ve dertleşmek istediğinizde yanınıza oturan ve yüz halinizden derdinizi anlayıp sizi teselli eden ve en analitik ve en kestirme çözüm önerilerini sunan ve saatlerce sizinle sohbet edip yinede uykusu gelmeyecek size komik hikayeler anlatıp neşelendirecek dünyanın en güzel şarkısını en güzel sesinden söyleyecek resminizi çizecek en özel anlarınızın fotoğraflarını çekecek size ne kadar özel olduğunuzu hissettirecek ve içinde isminiz geçen edebi değeri yüksek şiirler yazacak bir dost ve arkadaştan bahsediyoruz şimdi söyleyin bakalım istediğiniz güzellikte seçebileceğiniz bir angelina jolie bir brad pitt gibi taktınmı koluna yakışacak vurdun mu duvara yapışacak bir humanoid ile evlenmek istemez misinizbütün bu güzelliklerin yanında bir de işin zeki mürende bizi görecek mi kısmı var acaba bu robotlar bizi beğenecek mi 2018 yılında microsoftun los angelesta bulunan ofisinde yapay zeka ve derin öğrenme sempozyumuna katılmıştım i̇lginç bir sunum vardı big databüyük veri ve deep learningderin öğrenme algoritmaları kullanan programcılar milyonlarca insana milyonlarca resim gönderip bu resimlerde güzel kim çirkin kim yakışıklı kim çekici kim gibi sorular sorup resimlere yorum yapmalarını istemişler ayrıca sosyal medyada çok beğeni ve yorum alan resimlerden yüz tanıma sistemleri ile veri toplamışlar toplanan veriyi modelleme ve derin öğrenme algoritmaları ile sınıflandırmışlar ve toplanan verinin 80 ini öğrenmek kalan 20 sini de öğrendiklerini test etmek için kullanıp modellerini sağlama almışlar böylelikle makinalar bilgisayarlar ve robotlar yeni bir insan gördüklerinde kim olduğunu hangi milliyetten olduğunu güzel mi çirkin mi yakışıklı mı çekici mi kilolu mu evli mi yoksa bekâr mı olduğunu anlayabiliyorlarmış bundan sonra makinaları paramızla bile alamayacakmışız çünkü makinalar bizi tanıyacak yakışıklı veya güzel bulmazsa ben buna varmam diyebilecekmişbu haftada humanoidlerin şahsında yapay zekânın yapabileceklerini anlattık yapay zekâ öğrenmeye bir an önce başlanması gerekmektedir zira önümüdeki 30 yıl yapay zeka bilenlerin yılı olacaktır  yapay zekâ bilgisayar programcılığını bitirdi mi  son birkaç haftadır yapay zekâ dünyası yapay zekânın insanlığın sonunu getireceğini iddia eden elon muskun kurduğu ve desteklediği openai şirketinin ürettiği gbt3 isimli yapay zekâ uygulamasını konuşuyorgbt generative pretrained transformer insanlara benzeyen cümleler kurup verilen bir atasözü üzerine 2 sayfa kompozisyon yazıp ve çok sofistike sözlerle çok güzel şiirler üretebiliyor atasözü ve özlü sözlere benzer güzel cümleler kurabiliyor aynı zamanda kendisine iş tanımını verdiğinizde o işi yapan bilgisayar programını üretip size bir kaç milisaniyede teslim edebiliyor hatta cep telefonunuzda çalışmak üzere resimleri işleyen güzelleştiren ve sınıflandıran bir uygulama istiyorsunuz ve gbt3 bunu size anında üretiyor mesela bana çilek şeklinde bir buton yap rengi koyu kırmızı olsun diyorsunuz gbt3 bir saniye geçmeden butonu oluşturuyor ve gerekli html ve css kodunu üretiyor siz de kodu kopyalayıp web sitenizde kullanabiliyorsunuz öyleki siri alexa google home gibi kişisel asistanlar gbt3ün yanında bebek kalıyorlari̇nsanlık her saniye büyük miktarda dijital veri üretmeye ve bunları kaydetmeye devam ediyor eskiden veri depolama üniteleri çok pahalı idi ve sadece çok önemli bilgiler kaydedilirdi şimdi ise veri kaydetme birimlerinin ucuzlaması bilgisayarların hızlanması ve geçen haftakiyazımızda derinlemesine anlattığımız bulut bilişimin gelişmesiyle artık veri depolamak çok ucuz aynı zamanda veri çok değerli bilişim dünyasıyla içli dışlı olanların çok iyi bildiği gibi bu çağda petrolün yerini büyük veri alıyor ayrıca veriler artık veri tabanında tutulan tablolar satır ve sütunlardan ibaret değil veritabanında veya excel tablolarında tutulan verilere yapılandırılmış veristructured data tablolar halinde tutamadığımız karmaşık verilere de yapılandırılmamış veri unstructured data diyoruz resimler videolar ses dosyaları web siteleri epostalar pdf dokümanları kitaplar dergiler bloglar sözleşmeler sosyal medya paylaşımları ders notları ve doktorların hastaları hakkında tuttukları raporlar yapılandırılmamış veriye örnek gösterilebilir gerçekte şu an elimize mevcut verilerin yaklaşık 75i yapılandırılmamış veridir ve bu veriler herhangi bir tabloya sığamayacak kadar karmaşıktırmesela bir fotoğrafı veya videoyu düşünelim bir videoyu tablo olarak nasıl saklayacağız ya da bir fotoğrafı yada bir elektronik postayı ele alalım kimin ne zaman ne yazacağını bilemeyiz ve bu metinlerin hangi trendi takip ettiklerini göremeyiz her gün milyonlarca çok önemli ve kritik bilgilerin olduğu elektronik posta gönderiliyor fakat bu epostaların çoğunu bir veritabanında tutmak karmaşık bir mevzudur web sitelerinin ise takip ettikleri bir standart yoktur herkes istediği tasarımı yapmakta ve istediği kadar yazı resim ve video eklemektedir hal böyle olunca elimizdeki verinin 75i yapılandırılmamış veridir ve bu verileri standart programlama dilleri ile programlamakkullanılabilir hale getirmek ve veri analizi yapmak çok zorlaşmaktadırancak yapay zekânın bir kolu olan doğal dil i̇şleme natural language processing tam da bu iş için vardır doğal dil i̇şleme nlp bilgisayarların yazılan metinlerin içeriğini anlaması ve ona göre cevap vermesi sesli komutların yazıya çevrilmesi ve metin üretilmesi demektir doğal dil i̇şleme verilen metinleri bir dilden başka bir dile çeviri yapabildiği gibi bir anda birçok dile de çevirebilir biz nlpyi bilgisayarlarla insanların daha kolay iletişim kurması için kullanıyoruz bilgisayarlara erişmek ve onlarla iletişim kurmak için kullandığımız klavye ve fareye bağlı kalmamamız gerektiğini ve bu iletişimin çok daha basit bir çözümü olması gerektiğini düşünüyoruz bu sebeple bilgisayarları nesnelerin i̇nterneti ile akıllı cihazları ve robotları harekete geçirecek komutun klavyeden yazarak değil değil konuşarak verilmesini istiyoruzyük bir ilerleme kaydederek yapılandırılmamış verileri modellerini eğitmek için kullandılar wikipediada bulunan 309 dilde 29 milyar kelime milyonlarca kitap ve milyonlarca web sitesinden milyarlarca kelime kullanıldı bu veri öylesine büyüktü ki modeli eğitmek için tam 175 milyar parametre kullanıldı bu modelleri eğitmek 46 milyon dolara mal oldu sonuçlar ise inanılmaz derecede başarılı idi bu sonuçlar bize daha önce hiç işlenemeyen yapılandırılmamış veriler modellere eğitim için verildiğinde yeterli veriniz varsa çözülemeyecek problemin kalmayacağını gösteriyor gbt3 şu an openai web sitesinden başvuru formu dolduranlara verilen api ile deneme maksatlı kullanıma izin veriyor ben de başvurdum fakat henüz onaylanmadı fakat geçtiğimiz hafta yapay zekâ toplulukları hep gbt3ün başarılarını konuştu ve sosyal medya yapay zekâ ürünü şiirler kompozisyonlar web site tasarımları html ve css kodları ve i̇ngilizce dili ile yazılan emirleri algılayıp sözle tanımlanan programların kodları ile dolup taştıbir kaç satır sözle arama motoru yapanlar sorulan sorulara akıllı bir insanın vereceği cevaplardan hiç farkı olmayan cevaplar hafta boyunca paylaşıldı hatta linux işletim sistemindeki shell komutlarını bile düz i̇ngilizce ile yazıyorsunuz gbt3 size gerekli shell komutunu bulup çalıştırıyor ve bunu çok yüksek doğruluk oranı ile yapıyor yazdığı şiirler normal bir şairi aratmayacak cinsten ve çok gerçekçi eksik kelimeleri ve cümleleri tamamlayabildiği gibi eksik resimlerdeki pikselleri de tahmin edebiliyorgbt3 daha önceki versiyonlarından çok daha başarılı çünkü kullanılan veri miktarı milyarlarca parametre artırıldı ve daha güçlü bilgisayarlar kullanıldı eğer insan beynindeki nöron sayısı kadar parametre kullanılırsa bu başarıların daha da artacağı aşikâr bu durumda makinelerin insanlar kadar akıllı ve güzel sözler üretebileceğine şahit oluyoruz ve olacağızgbt3 ile böylece yapay zekânın bilgisayar mühendisleri ve programcılarının yaptığı işleri yapabilir duruma geldiğini ve bilgisayar programcılığının altın çağını artık yitirdiğini görüyoruz bilgisayar programcıları henüz işsiz kalmayacak fakat zamanla değer kaybedecek openai şirketi bu yıl sonunda bu ürünü api üzerinden belirli bir ücret karşılığı ile isteyen şirketlerin kullanımına açacak kullanım için izin verildiğinde ben de yapay zekâya türkiye ekonomisinin nasıl düzeltilebileceğini soracağım  bulut bilişim ile tanışın  yıl 1994 i̇nternet iş modellerinin yeni yeni patlama yaptığı yıllarzamanın genç girişimcilerinden jeffrey preston bezos internet iş modelleri tutarsa ve başarılı olurlarsa zamanında bir şey yapmamış olmaktan pişman olmamak için bir online satış şirketi kurdu bu kurulan şirketin ismi cadabra idi sonra amazon olarak değiştirildi çünkü amazon sözlükte egzotik ve değişik manasına geliyordu ayrıca amazon nehri dünyanın en büyük nehri idi ve bezosda kendi online marketinin dünyanın en büyük kitap satış dükkanı olmasını istiyordu i̇lk başlarda kitap satan amazon com sonraları teknoloji ürünleri ve en sonunda her bir şeyi satmaya başladıi̇nternet iş modellerinin patlama yaptığı yıllarda bill clinton abdnin başkanlığını yapıyordu 2000 yılına gelindiğinde al goreun seçimi mahkeme kararıyla kaybetmesinin ardından george bush başa geçince yatırımlar teknoloji şirketlerinden petrol şirketlerine kaydırıldı ve teknoloji şirketleri çok büyük zararlara uğradılar ve amazonda bu zararlardan nasibini aldı ve büyük yıkım yaşadı ancak ayakta kalmayı başardıi̇lerleyen yıllarda amazonun online satışları iyice büyüdü ve dünyaya açıldı aynı anda yüzbinlerce kişi alışveriş yapmaya başladı amerikalılar senede iki gün çok fazla alışveriş yaparlar bunlardan birisi genelde kasım ayının son perşembesi kutlanan şükran gününün ertesi günü olan cuma günü bu güne kara cuma denir ve insanlar gece yarılarında mağazalar önünde uzun kuyruklar oluştururlar ve gün boyu alışveriş yaparlar diğeri ise hz i̇sanın doğum günü olduğuna inanılan 25 aralık ve neredeyse 40 milyon kişi bu günü aileleriyle kutlamak için yolculuk yaparlar ve hediyeleşirler i̇şte bu iki gün internet satışlarına modellenince ve marketler önünde sıra beklemek istemeyenlerde internetten alışveriş yapmaya başlayınca amazoncomun online satışlarının yürütüldüğü sunucu bilgisayarlar yetersiz kalmaya başladı milyonlarca ziyaretçinin aynı anda alışveriş yapabilmesi için amazon yüzlerce yüksek kapasiteli sunucuserver bilgisayarlar almaya başladı bu bilgisayarlar senede sadece 2 gün kullanılıyor diğer 363 gün ise boşta duruyorlardı i̇şte bu noktada amazonda çalışan uzmanların aklına bir fikir geldi senede sadece 2 gün kullandıkları serverların boş durması yerine kiraya vermeyi düşündüler makinalar çalışır vaziyette tutulacak hızlı bilgisayar gücüne ihtiyacı olanlar web sitesi host etmek isteyenler veya veri analizi yapacak kişiler bu makinalara çok ucuza bağlanacaklar ve işlerini halledecekler ve işleri bitince de dosyalarını sileceklerdi i̇şte bulut bilişim cloud computing buradan doğdu ve amazona her yıl milyarlarca dolar gelir getiriyor amazonun gelirlerinin yüzde 135i bulut servislerinden gelmektedirbugün bulut bilişim yıllık dünya genelinde yaklaşık 400 milyar dolarlık bir ticaret hacmine sahip ve günden güne artıyor amazondan sonra microsoft google ibm ve birçok teknoloji şirketi bulut bilişim servislerini başlattılar fakat amazon bulut piyasasının yaklaşık yüzde 50sini elinde tutuyor i̇şler büyüyünce amazon yerlerini çok az kişinin bildiği yerleşim yerlerinden uzak enerjinin ve vergilerin ucuz olduğu küçük kasabalarda veya büyük dağları oyup içerisine büyük veri merkezleri kurdular bu merkezlerde yüksek güvenlik önlemleri alındı ve dünyanın değişik yerlerinde bu sistemlerin kopyaları oluşturuldu ve verilerin karşılıklı yedekleri alındı dolayısı ile bir bölgede sistem çökerse veya sel deprem elektrik kesintisi gibi bir doğal afet olursa servisler kesintisiz devam ediyorbulut bilişim ile şirketlerin it harcamaları 56 ile 85 arası azalıyor mesela yeni bir iş kurdunuz i̇şleri yürütmek için bir web sitesine muhasebeyi tutmak için başka bir bilgisayara çalışanların bağlanması için bir sunucuya ve çalışanlar için ayrı ayrı birer bilgisayara ihtiyacınız var bu sunucuların çalışır durumda olması için bu işten anlayan bir veya birkaç elemana ve serverlara kurulacak yazılım lisanslarına verileri yedekleme ünitelerine elektrik kesintilerine karşı güç kaynağı ve jeneratörlere antivirüs yazılımlarına ve daha hesapta olmayan başka eleman ve donanım ihtiyacınız var bunların hepsini almak kurmak bu işten anlayan eleman bulmak ve onları eğitmek çok uzun zaman alıyor bulut bilişim ile bunların hiçbirisine ihtiyacınız yok sadece internet bağlantınız olan bir cihaz ile muhtemelen bir laptop veya akıllı telefonunuzla bulut bilişime bağlanıp istediğiniz özellikte bir server kurmak birkaç tıklamaktan ibaret bilgisayarları sipariş vereceksiniz adresinize teslim edilecek eleman bulup kurulum yapacaksınız yazılımların lisansını alacaksınız gibi durumlar yok sadece bir iki tıklama ile bu problemleri çözmüş oluyorsunuz yedek alma ve veri kaybı derdi yok deprem olursa sel basarsa bir kaç saat sonra başka bir şehirden verilerinize ve serverlarınıza erişip sanki hiçbirşey olmamış gibi kaldığınız yerden işlerinize devam edebilirsinizbulut bilişim ile donanımdan bağımsız hale geliyorsunuz diyelim ki seçtiğiniz server işlerinizi kaldıramaz oldu bulut bilişim kullanmıyorsanız ya eski servera yeni bellek ve hard disk alacaksınız veya serverı değiştirip yenisini alacaksınız bu durumda eski server boşa çıkacak eski bilgisayarlardan yeni bilgisayarlara hem yazılım hem de veri transferi yapacaksınız bu arada sistemleriniz çalışmayacak çalışanlarınız günlerce birşey yapamayacaklar o sırada bir çok it şirketine tonlarca ödeme yapacaksınız bulut bilişimde ise bir kaç tıklama ile bütün makinelerinizi upgrade edebilir ve birkaç saniyede yeni sisteme geçmiş olursunuz i̇ş akışınız kesintiye uğramaz verileriniz ve servisleriniz donanımdan bağımsız hale gelir bulut bilişimde servislere ve serverlara kullandıkça ödeme yaparsınız birçok işyerinde ihtiyaçları olmadığı halde onlarca gereksiz makina alındığına ve boş durduğuna üzerinden zaman geçtiği içinde elden çıkarmanın artık zorlaştığına şahit oldum bulut bilişimde ise seçtiğiniz makinaya ihtiyaç yoksa birkaç tıklama ile elinizden çıkarıyorsunuz ve kullanmadığınız için hiç ödeme de yapmıyorsunuz yapay zekâ algoritmaları çalıştırıyorsanız binlerce makinanın gücünü ve belleğini aynı anda kullanıp normal bilgisayarlarla yapılamayacak hesapları bulut bilişimle çok hızlı yapabiliyorsunuzbulut bilişim uzaktan çalışmak için ideal bir ortam ve elinizdeki akıllı telefonlardan laptoplardan ve tabletlerden ve internet bağlantısı olan her yerden bağlanabilir ve evden işten köyden tatil beldesinden toplu taşıma araçlarında yolculuk yaparken veya herhangi bir kafeden çalışabilirsiniz büyük şirketler ve nasa gibi devlet kurumları artık donanıma yatırım yapmayıp bulut bilişime geçeceklerini duyurdular amerikan savunma bakanlığı birkaç ay önce microsoft ile 11 milyar dolarlık bulut bilişim anlaşması yaptı ve birçok servisini bulut bilişime taşıdı biz de bir an önce bulut bilişime geçmeli veya kendi bulut bilişimimizi kurmalıyız değilse rekabet gücümüz azalır ve it harcamalarımız rakiplerimize göre kıyaslanamayacak derecede çok artar ve yine teknolojiyi milyarlarca dolar harcayarak dışarıdan almaya devam ederiz  beklenen gelecek geldi  yaklaşık altı aylık bir aradan sonra yeniden karar gazetesi okurlarıyla buluşmanın heyecanını yaşıyorumocak ayında sağ gözümde meydana gelen bir problem yüzünden 5 kez ameliyat oldum ve uzun bir tedavi sürecinden sonra nihayet görmeye başladım bu süre boyunca merak eden sosyal medya ve email yoluyla yazılarıma ne olduğunu soran ve yeniden yazmam için istekte bulunan herkese teşekkürlerimi iletiyorum ayrıca karar gazetesi çalışanları ve yönetim kadrosuna bu zorlu süreçte anlayışlı tavırları ve destekleriyle yanımda oldukları için şükranlarımı arz ediyorum bundan sonra sağlığım elverdiği müddetçe bu köşeden bilim teknoloji uzay çalışmaları astrofizik ve geleceğin mesleği olan veri bilimi ve yapay zekâ üzerine son gelişmeleri aktarmaya devam edeceğimönümüzdeki 30 yılın teknolojisi olan yapay zekâ artık hayal yada geleceğin teknolojisi değil gelecek geldi ve şu anda yapay zekâ edebiyattan sağlığa gazetecilikten tarıma askeriyeden bilim ve teknolojiye uzay çalışmalarından siyasete kişisel bakım ürünlerinden modaya hukuktan ulaşıma otonom araçlardan tedarik sistemlerine kişisel asistanlardan elektronik ticarete ve burada sayamadığımız her alanda kendini hissettiriyorbugün hayatımızın vazgeçilmezi olan teknolojik cihazların neredeyse hiçbiri bizim üretimimiz değil son 200 yılın en büyük gelişmelerine bakarsak bu teknolojik gelişmeleri yüksek fiyata satın alan ve ömrümüzü bu teknolojik araçlara sahip olabilmek için taksit ödeyerek geçiren bir toplumuz meselâ her gün kullandığımız ulaşım araçları olan arabalar otobüsler trenler uçaklar bizim bulduğumuz ve ürettiğimiz araçlar değil bu pandemi döneminde artık iyice vazgeçilmez olan internet bilgisayar ve bu bilgisayarlara yüklenen işletim sistemlerinin hiçbirisini biz bulmadık müptelası olduğumuz televizyonları da biz keşfetmedik i̇zleyerek en değerli varlığımız olan zamanımızı boşa harcadığımız televizyon dizilerinin çekimini yapan kameraları da bir üretmedik hep yabancı ülkelerden satın aldık bugün üçbeş dakika bile ayrı kalamadığımız akıllı telefonlarımızı da biz üretmedik bütün bu teknolojileri başka ülkeler üretti biz gelirimizin büyük bir kısmını bu ürünleri alabilmek için harcadık ve harcıyoruz hatta çoğumuz 36 ay taksitle bir akıllı telefon sahibi olabiliyoruz ve 36 ay sonra yeni bir versiyonu çıkıyor ve bu kez onu almak için taksit ödemeye başlıyoruz silahlı kuvvetlerimizin elindeki savaş uçakları tanklar ve bilumum silahlar hep milyarlarca dolar harcanarak başka ülkelerden ithal ediliyor milli havayolumuzun elindeki bütün yolcu uçakları yine başka ülkelerden ithal ediliyor ve üzerine bayrağımızı koyup bu bizim uçağımız diye gururlanıyoruz fakat yolculardan alınan ücretlerin büyük bir kısmı bu uçakların taksidine ödenmek üzere başka bir ülkeye gönderiliyoryukarıda saydığımız bu örnekleri çğaltmak mümkün i̇şin özüne baktığımızda son 200 yıldır neredeyse hiçbir teknolojik gelişmede katkımız yok ve daha da ilginç olan kısmı biz bunun bile tam anlamıyla farkında değiliz bu böyle gelmiş ancak böyle gitmemeli i̇şte tam bu noktada yapay zekâ bir fırsat kaçırdığımız teknolojik gelişmeleri yapay zekâ ile yakalayabilir hatta geçebiliriz bilgisayarların çok hızlanması ve veri depolama cihazlarının ucuzlamasıyla eskiden hayal bile edemeyeceğimiz hesaplar yapay zekâ ile birkaç milisaniyede yapılabiliyor ve bir hastalık için yıllar sürecek ilaç tasarımları yapay zekâ ile birkaç ayda tamamlanabiliyorherkese göre tanımı farklı olsa da yapay zekâyı bilgisayarların verilere bakarak kod yazmadan insanlar gibi düşünerek karar vermesi ve veri içerisindeki gizli trendleri görerek geleceğe yönelik öngörülerde bulunması olarak tanımlayabilirizeskiden elektronik ortamlarda sadece çok elzem olan veriler tablolar halinde veritabanlarında kaydedilirdi şimdi veri artık veritabanına sığmayacak kadar büyük ve tablo haline getiremeyecek kadar karmaşık meselâ videolar resimler epostalar gazeteler dergiler kitaplar sosyal medya paylaşımları radar sinyalleri ses kayıtları web siteleri kitaplar ders notları uydu resimleri uzay teleskoplarından gelen bilimsel veriler başka gezegenlere gönderdiğimiz uzay araçlarından gelen veriler artık veri olarak kabul ediliyor ve bu verileri tek tip bir veritabanında tablo olarak tutmak imkansız hal böyle olunca bu verileri işlemek ve bu verileri analiz ederek değerlendirmek geleceğe yönelik öngörülerde bulunmak normal programlama dilleri ve eski tür programcılık alışkanlıkları ile mümkün değil bu durumda farklı düşünmek ve bu kadar farklı veriyi analiz edebilecek bir yaklaşıma ihtiyaç doğuyoryapay zekâ bu iş için biçilmiş kaftan ve bütün bunları yapabiliyor makine öğrenmesi algoritmaları ile büyük veri üzerinde çok kısa süren analizler yapılabilmekte ve insanların dahli olmadan kararlar alınarak yapılması gerekenler yapılabilmektedir başka bir ifadeyle sistemler yapay zekâ ile akıllanmakta ve işletmelerin masrafları ve israfları azaltilarak gereksiz harcamalar insan hataları ve iş tekrarı engellenerek problemler yapılabilecek en optimum şekilde çözülebilmektedirbu kadar faydalı olan ve insanların işlerini kolaylaştıran yapay zekâyı kimler öğrenebilir diye sorarsanız cevabı çok basit elinde internet bağlantılı bir bilgisayarı olan herkes bunu kolayca öğrenebilir ve öğrenmelidir özellikle 5g teknolojileri ve nesnelerin i̇nterneti devreye girdiğinde yapay zekânın piyasadaki hakimiyeti gitgide artacak hangi meslek sahibi olursanız olun yanına yapay zekâyı eklemezseniz önümüzdeki 30 yıl işsiz kalma ihtimaliniz çok yüksek i̇şe nereden başlayalım derseniz en basitinden python programlama dilini öğrenerek başlayabilirsiniz ve bunu sizi oyalayan fakat bir yere götürmeyen dizileri izlediğiniz vakitte günde bir kaç saat çalışarak öğrenebilirsiniz i̇nternette bu konuda yüzlerce doküman kitap ve video bulabilirsinizönümüzdeki teknoloji fırsatını da kaçırmak ve geri kalmış bir ülke olmak istemiyorsak yapay zekâ çağını iyi değerlendirmeli ve gelecekte hem maddi açıdan rahat etmek hem de dünyada söz sahibi olmak için yapay zekâyı hem devlet kurumlarında hem de özel sektörde bir an önce gündemimize almalıyız  küresel ısınmanın sorumlusu türkler mi  nasa ve ulusal okyanus ve atmosfer i̇daresi noaa tarafından yapılan bağımsız analizlere göre 2019 yılı 1880den bu yana en sıcak ikinci yıl oldu i̇lki ise 2016 yılı idi bu da bize gösteriyor ki gezegenimiz git gide ısınıyor yangınların ve doğal afetlerin sayısı zamanla artıyor ve ölüm oranları yükseliyor küresel ısınmanın en büyük nedeni sera etkisi karbondioksit ve metan gazı üretimi olduğu biliniyor hatta bir bilimsel araştırmaya göre kurufasulyenin küresel ısınmaya çare olabileceği söyleniyor araştırma eğer insanlar et yerine kurufasulye yeseler aynı miktarda besin aldıkları halde büyük oranda metan gazı üretiminin engelleneceğini çünkü büyük baş hayvan yetiştirmeye gerek kalmayacağını söylüyor lakin üniversitemdeki laboratuvar arkadaşlarıma göre küresel ısınmanın en büyük sebebi ben ve benim şahsımda türklerkaliforniya eyalet üniversitesi fizik ve astronomi bölümüne başladığım ilk günlerde bilgisayar bilgimi ölçen bir anket doldurmam istenmişti o ankette 10 yıllık web programcılığı tecrübemin yanında yapay zekâ makine öğrenmesi ve veri bilimi konusunda da bilgi sahibi olduğumu hatta başka bir üniversitenin sertifika programında yapay zekâ dersleri verdiğimi yazdım bunun üzerine bir biyofizik profesörü beni yanına çağırdı ve beraber çalışmak istediğini söyledi çünkü bilimsel veriler üzerinde yapay zekâ ve makine öğrenmesi kullanarak daha önce hesaplanması aylar sürebilecek çalışmaları birkaç milisaniyeye indirmek mümkün görünüyordu eğer güzel sonuçlar elde edebilirsek beraber bir akademik makale yazacaktık ve böylece bilimsel kariyerim açısından önemli bir adımı daha atlatmış olacaktımi̇lk başta bu teklife sıcak bakmadım çünkü ben astrofizikçiyim ve astronomi uzay gezegenler yıldızlar galaksiler ve ötegezegenler üzerine çalışmak istiyordum üstelik biyoloji çok ezber gerektirdiği için hiç de istediğim bir alan değildi aradan bir kaç ay geçti ve aynı profesör tekrar davet edip fikrimin değişip değişmediğini sordu i̇lk başta soğuk durmama rağmen bilimsel verileri yapay zekâ algoritmaları ile analiz etmek kısmı cazip geldi üstelik biyofizik kısmını profesör bilgisayar kısmını ben halledecektim böylelikle biyofizik kariyerim başlamış olduyeniden biyoloji öğrenmeye başladım hücreler amino asitler dna ve rnalar üzerine bir kitap okuyup bitirdim onları istatistik ve termodinamik kitapları takip etti sonra yavaş yavaş bilimsel verileri analiz etmeye başladım bu sırada biyofizik profesörü ile beraber çalıştığımız laboratuvarda çay kaynatıp içmeye başladımbiz türkler çayı çok seviyoruz her muhabbetimiz çay eşliğinde oluyor üç yıl aradan sonra bir arge ve teknoloji şirketinin daveti üzerine yapay zekâ dersleri vermek üzere türkiyeye davet edilmiştim geçtiğimiz 2 hafta türkiyede yoğun bir yapay zekâ programının ardında bazı okullarda uzayın sırları ve yapay zekâ konulu konferanslar verdim her nereye gitti isem hep çay ikram edildi hatta bir bardak bitmeden diğeri geliyordu çayı seven birisi olarak bu ikramlardan ziyadesiyle memnun kaldımi̇şte bu laboratuvarda bir yandan çalışırken bir yandan da çay kaynatıp içerken olanlar oldu ve adım müsrif bilim insanına çıktı çünkü alışkanlık olacak ki çaydanlığı ağzına kadar doldurup kaynatıyor ve üzerinden bir kaç bardak içip kalanını öylece bırakıyordum laboratuvarda beraber çalıştığımız arkadaşlardan birisinin dikkatini çekmiş ve benim içmeyeceğim çayı kaynatıp üzerinden birazını içip kalanını içmediğim halde boşu boşuna kaynattığımı ve böylelikle büyük israf yaptığımı iddia ediyordu sonra mesele büyüdü başkaları içecekleri kadar kaynatıyor en son bardağı içtiklerinde çaydanlıktada bir damla bile su kalmıyordu kendimi savunmak için biz türklerin çayı çok sevdiğini hatta çay üzerine şarkılar türküler şiirler ve ilahiler olduğunu sonra bütün türkiyede adetin böyle olduğunu çayın kaynadığını ve üzerinden birkaç bardak içilip ve kalanını kimsenin dert etmediğini söyledim o sırada arkadaşlar türkiye üzerine bir araştırma yaptılar ve işyerlerinde özel çaycı çalıştırıldığını öğrendiler misafirlikte ne kadar çay tüketildiğine kadar istatistik çıkardılar sonunda işi bilimsel boyuta taşıdılar çaydanlıkta içilmeden arta kalan ve gereksiz yere kaynatılıp soğutulmaya bırakılan su miktarını ve onun için gerekli enerjiyi hesap ettiler bu hesapları günlük aylık ve yıllık olarak yeniden hesapladılar bayramları seyranları kahvehaneleri işhanlarını da öğrendikçe veri ve istatistik büyüdü hatta bazı türklerin nasada çaycı olmak istediklerine dair attıkları twitleri buldularsonuç olarak yıllık yaklaşık 4 milyar dolarlık fazla doğalgaztüp harcandığını bu suyu ısıtmak için çok enerjiye ihtiyaç olduğunu ve kaynatılıp hiç kullanılmadan çaydanlıkların altında kalan suyun küresel ısınmaya bilmem ne kadar katkı sağladığını ve hatta küresel ısınmanın en büyük sebebinin türkler olduğunu şakayla karışık söyleyecek kadar ileri gittiler i̇tirazlarımı bilimsel verilerle çürüttüler hatta büyük işyerlerinde kazan kazan çay kaynatıldığını söylemeye dilim varmadı amerikalılar hiç mi boş yere su kaynatmazlar diye soracak oldum dediler ki amerikalı kadınlar kocalarının içtiği çay veya kahvenin istatistiğini tutar bir hafta boyunca her gün kaç bardak çay veya kahve içtiğini sayar ortalamasını alır ve ondan sonra o kadar kaynatır böylelikle çaydanlıktaki en son damla bittiğinde çay veya kahve ihtiyacı da bitmiş olur son kısım pek inandırıcı gelmese de diyecek söz bulamadımbu hesaplar biraz abartılı olsa da ve arkadaşlarımın beni kızdırmak için rakamları şişirmiş olma ihtimalleri yüksek de olsa son türkiye ziyaretimde gördüm ki çay bizim kültürümüzün büyük bir parçası ve inanılmaz derecede su kaynatılıp içilmeden geriye soğumaya bırakılıyor her gün aile başına 1 liralık doğalgaz gereksiz yere kullanılsa senede 365 lira ediyor ve bir ülke mevzubahis olduğunda gerçekten israfın ve masrafın boyutu çok büyük miktarlara ulaşıyor bu kadar suyu ısıtmak için çok fazla enerji harcandığı için küresel ısınmaya da ciddi katkı sağlamış oluyoruz hem suyu ısıtırken havayı ısıtıyoruz hem de su soğurken ısıyı havaya aktarıyor alışkanlıklarımızı gözden geçirmek ve farkında olmadığımız masraf ve israflarımızı engellediğimizde ciddi kazanımlar elde edeceğimiz aşikâr  yeryüzündeki en değerli madde antimadde  dünyada en değerli şey nedir diye sorarsanız şüphesiz akla altın gümüş platin ve elmas gibi maddeleri gelir lakin bunların hiçbirisi paha da erişilmez değil ancak öyle bir madde var ki insanların erişmesi hem zor hem de dünyanın en pahalı maddesi ve o da antimadde ve 1 gramı tam 25 milyar dolarçevremizdeki her şey normal maddeden oluşur bilim insanları büyük patlamadan birkaç milisaniye sonra eşit miktarda madde ve antimadde olduğu anlamına gelen bir asimetri olduğuna inanıyorlar evrenin doğuşundan sonra madde tarafından yönetilir antimaddeyi görüntülemenin tek yolu ise yüksek enerji deneyleridirbu deneyler ise ancak avrupa nükleer araştırma merkezi cernde yapılabilmektedir antimadde madde ile aynı özelliklere sahiptir antimaddenin farkı ise maddenin zıt elektrik yüküne sahip olmasıdır mesela proton ve elektron gibi bilinen her parçacık için bir antiproton ve antielektron vardır parçacık ve antipartikül aynı kütleye sahip oldukları halde farklı yüke ve aynı manyetik momentlere sahiptirler ancak madde ile antimadde karşılaştığında şiddetli bir reaksiyonda enerji ve fotonlar oluşturmak için birbirlerini yok edecektir karşımadde madde ile etkileştiğinde yüksek bir enerji reaksiyonu meydana gelir bir bilim insanı büyük patlamadan sonra ilk birkaç milisaniyede meydana gelen bir dizi koşul olduğuna inanıyordu bu da maddeyi antimadde baskın hale getirdi cernün i̇sviçredeki antimadde fabrikasındaki bilim adamları antihidrojen üretmenin bir yolunu buldular ve antihidrojen ürettiler cernde çalışan yaklaşık 10 bin fizikçi antimaddenin özelliklerini inceleyerek antimadde ve evrenimizin doğuşu hakkında daha fazla şey öğreniyorlarantimaddenin varlığı ilk kez 1906 yılında bir bilim adamı tarafından paul dirac tarafından tahmin edildi günümüzün bilim insanları is yaptıkları deneylerde antimaddenin varlığını doğruladı çünkü yüksek enerjili parçacık hızlanma deneylerinde gözlemlendi büyük patlamadan sonraki ilk birkaç saniye içinde birbirleriyle temas ettiğinde çok yüksek enerjili uçucu bir reaksiyonda yok olacak olan eşit miktarda madde ve antimadde vardı soru şu büyük patlamadan sonra erken evrende neden sadece sıradan madde hâkim oldu bilim insanları maddenin ve antimaddenin yok edilmesinden sonra evrenin üzerinde arta kalan bir madde kaldığına inanıyorlar büyük patlamadan birkaç milisaniye sonra evrenin doğuşu sadece madde ve birbiriyle etkileşime giren ve halka şeklindeki ve kaybolan eşit ancak karşıt karşı antimadde vardı hem madde hem de antimadde eşit miktarda yapıldı erken evrende artık bir şey olmamalıydı ama az miktarda madde kaldı ve evreni doldurmayı başardı1928de i̇ngiliz fizikçi paul dirac elektronların göreli hızlarını hesaba katarak görelilik teorisini ve kuantum teorisini birleştiren bir denklem buldu dirac bu formül sayesinde 1933 yılında nobel ödülüne layık görüldü bu denklemin iki tane çözümü vardı bir negatif yüklü elektron ve pozitif yüklü pozitron eğer pozitron ve elektron bir araya gelirse madde ortadan yok olup sadece saf enerji üretilmiş olur buna göre fizik kanunları ve kuantum mekaniği artık her bir parçacığın mutlaka bir anti parçacığının olduğunu söylüyorbuna göre madde ve antimadde evrenimizin doğumundan sonra eşit miktarlarda ortaya çıkmış olmalıydı ancak varoluşta biraz daha fazla madde vardı cmbr kozmik mikrodalga arkaplan radyasyonuna bakıldığında görülen şey bunu gösteriyorduöte yandan bilim dünyası eskiden bu evrenin hep var olduğunu ve bundan sonra da hep var olacağını savunuyorlardı edwin hubble galaksilerin birbirinden uzaklaştığını ve eğer uzaklaşıyorlarsa geçmişte daha yakın olmaları gerektiğini gördü ve en sonunda 137 milyar yıl önce bütün bu evrenin tek bir noktada birleştiklerini buldu fakat bazı hesapları tutmuyordu bunun üzerine hubbleın buldukları bilim dünyası ilk başta kabul edilmedi sonra 1965 yılında arno penzias and robert wilson isimli iki elektronik mühendisi uzaya gönderdikleri bir haberleşme uydusundan sinyal beklerlerken ilginç bir radyasyon buldular ve ne olduğunu bilemediler sonradan anlaşıldı ki bu radyasyon evrenin ilk ortaya çıkma anında oluşan kozmik mikrodalga arkaplan radyasyonu olduğu ortaya çıktı ve büyük patlama teorisi bir delil kazanmış olduantimadde antielektronlar antiprotonlar ve antinötronlardan yapılırken tüm normal maddelerin elektronlardan protonlardan ve nötronlardan yapıldığı iyi bilinmektedir pozitron zıt yüklü bir antielektrondur ve ağır bir parçacıktır antiproton negatif ağır bir parçacıktır ve bir protondan sorumludur madde olarak zıt yüke sahip olmasına rağmen karşımadde sıradan madde ile aynı olmalıdır cern avrupa nükleer araştırmalar merkezinin kısaltmasıdır ve büyük hadron çarpıştırıcısının lhc bulunduğu yerdir ayrıca cernde antimadde fabrikası adı verilen bir tesis bulunmaktadırbilim insanları laboratuarda daha fazla bilgi edinmek için antimadde oluşturuyorlar antimadde fabrikası lhc boyunca çekilen protonları hidrojenin antimadde versiyonu olan antihidrojene dönüştürmek için kullanılır cerndeki bilim insanları antihidrojeni yakalar ve özelliklerini araştırır antimadde maddeye dokunamaz çünkü yok ederler böylece cerndeki bilim insanları antihidrojeni yakalamak ve tutmak için manyetik alanlar kullanmalıdır manyetik alanlar enerji kullanır ve antipartikülü manyetik penningmalmberg tuzağında tutar manyetik bir alan antihidrojeni tuzağın kenarlarına çarpmaktan alıkoyar ve tutar çünkü madde antimadde ile temas edemezsimetri evrenimizin nasıl çalıştığını tahmin etmek için önemlidir simetri ve evrenin mekaniği arasındaki ilişki 1915te matematik ve fizik arasındaki ilişkiyi birleştiren noether teoremi tarafından keşfedildi doğanın asimetrisinin olduğu her yerde onunla birlikte gelen karşılık gelen bir koruma yasası olduğunu söyleyen bir açıklamada fizikteki simetri dönüşüm yapıldıktan sonra sistemi temelde değişmeden bırakan bir dönüşüm olarak tanımlanır kesinlikle hiçbir değişiklik yapmayan bir değişikliktirmadde ve antimadde deneyi büyük hadron çarpıştırıcısında test edildiğinde eşit oranda üretiliyor yani madde fazla ve antimadde az değil ancak büyük patlama big bang anında maddenin biraz fazla oluştuğunu görüyoruz bunun nedenini ise henüz bulamadık ve ancak bazı tahminlerimiz var  yapay zekâ sağlıkta  yapay zekâ açısından son derece heyecan verici gelişmeler yaşanıyor filmlerde yıllar önce işlenen fütüristik mevzular yapay zekâ ile artık hayata geçiyor yapay zekâ ile makineler programlamaya gerek kalmadan verileri okuyup trendleri buluyor ve bilimde teknolojide sağlıkta iş dünyasında ve daha bir çok alanda geleceği şekillendirmeye devam ediyor bu yıl yapay zekânın sağlık sektöründe büyük gelişmelere sahne olacağını tahmin ediyoruz çünkü yapay zekâ doktorlardan daha fazla doktorluk yapıyor ve hastalıklara doktorlardan daha isabetli teşhis koyabiliyor doktorlar hayatları boyunca belirli sayıda hastaya bakıp tecrübe sahibi olabiliyorlar fakat yapay zekâ dünyadaki bütün teşhisleri görüp diğer doktorların tecrübelerinden de faydalanarak daha isabetli kararlar alabiliyor ayrıca computer vision yani bilgisayarların görmesi ile birlikte resim işleme sağlık sektörüne müthiş katkılar sağlıyor bu sayede hastalar cep telefonlarına bakarak ayna ayna söyle bana benim hastalığım nedir diyebiliyor ve cep telefonu hastanın yüzüne bakarak teşhis koyabilecek geçtiğimiz aylarda yapay zekâ makine öğrenmesi ve veri bilimi dersi alan bir öğrenci bir uygulama geliştirdi bu uygulamaya göre derilerinde eczema kızamık ve melanoma olan hastalardan yüzlerce resim çekildi ve resimler makinaya gösterilerek eğitildi şimdi hastalar derilerindeki kızarıklığın resmini çekip bu uygulamaya gönderdiğinde hastalık otomatik olarak teşhis edilebiliyor bu sayede hasta daha doktoru görmeden sadece telefonundaki bir uygulama ile kendisine teşhis koyabiliyor ve alması gereken ilaçlar listeleniyor bu yıl bu tür uygulamaların çok daha yaygın olacağını görüyoruz  robotlar ve yapay zekâ diş doktorlarını da devre dışı bırakmaya aday 2018 yılında bir robot hiç bir insanın katkısı olmadan sadece yönlendirmesiyle bir diş implant operasyonu gerçekleştirdi bu sayede diş doktorları insan hatasının önüne geçmiş olacak robotların ölçümleri çok daha kesin ve hassas olması ve bilimsel veriye dayanması sebebiyle başarı oranının daha yükseldiği görülüyor aynı zamanda yapay zekâ bu işi insana göre çok daha hızlı gerçekleştirdiği için hem vakit hemde nakit israfı önlenmiş oluyor tıbbi görüntüleme doğru teşhisin temelidir daha önceki hastaların görüntülerinden algoritmalar eğitilerek yeni hastalara doktor daha resimleri görmeden teşhis konulabilir özellikle resim işleme konusunda yapay zekâ algoritmalarının çok hızlı çalıştıklarına şahit oluyoruz bununla birlikte görüntü analizi doktorlar için zaman alıcı ve zor bir iştir üç boyutlu 3d tıbbi taramaları karşılaştırmaları ve değişiklikleri analiz etmeleri doktorlar için saatler alabilir fakat haziran 2018de bir mit araştırma ekibi 3d taramaları doktorlardan 1000e kadar daha hızlı analiz eden bir makine öğrenme algoritması geliştirdiklerini duyurdu bu keşif özellikle cerrahlar için inanılmaz derecede önemlidir bazen ameliyattan sonra bir tümörü tamamen çıkaramadıklarını fark ederlerse hastaları ameliyathaneye geri getirmeleri gerekir tıbbi görüntüleri daha hızlı okuma yeteneği bu açıdan hayat kurtarıcıdır bu teknoloji ile değişiklikleri gerçek zamanlı olarak inceleyebilirler yapay zekâ hastaneler içinde büyük bir yardımcı geçmişteki hastaların durumuna ve aynı şikayetten kaç gün kaldıklarına göre gelecekte aynı şikayetle gelen bir hastanın hastanede kaç gün kalacağını ve buna göre yatak sayısının en optimum kullanılmasını sağlayabilir hatta acil servise ne zaman kaç hastanın ve hangi şikayetlerle gelebileceği öngörülebilir hava durumunu tahmin ettiğimiz gibi bir hastanenin kullandığı ilaçları ihtiyacı olacak cihazları ve personel sayısını yapay zekâ ile tahmin etmek mümkün hemşireler doktorlar ve diğer tüm sağlık sektörü çalışanları zamanlarının çoğunu idari görevler için harcarlar yapay zekâ bu durumda da çalışanların imdadına yetişiyor yapay zekâ doktorların konuşmalarını yazıya dökerek hastalar hakkındaki raporları çok hızlı bir şekilde kayıt altına alabilir bu sayede kazanılan zamanda doktorlar diğer hastalar ile ilgilenerek kısa zamanda daha çok sayıda hasta ile alakadar olabilirler tüp bebek merkezlerinde başarı oranların takip edilerek toplanan veriler gelecekte başvuru yapay bir hastanın tedavisinin başarılı olup olmayacağını daha ilk gün tahmin edebilir geçmişteki verilerde çalıştırılacak makine öğrenmesi modelleri kendisini eğiterek geçmişte tüp bebek tedavisi almış olanların ortak özelliklerinden ve sağlık problemlerinden gelecekte olacakları tahmin etmek yapay zekâ için işten bile değildir sağlık sektörünün en önemli problemlerinden birisi de kalifiye elemandır i̇ş ilanlarında binlerce kişi başvurup özgeçmiş gönderiyor i̇nsan kaynakları biriminin binlerce özgeçmişi anında değerlendirme şansı yoktur ancak yapay zekâ iş tanımı girilen yazı ile binlerce özgeçmiş dökümanını anında inceleyerek işe en uygun adayı belirleyebilir yapay zekânın doğal dil i̇şleme kısmı bilimsel literatürü milisaniyeler içerisinde tarayıp doktoru yeni teknolojiler ve bilimsel gelişmeler hakkında bilgilendirebilir ve istatistik ve makine öğrenmesi algoritmaları ile bir hasta hakkında en uygun tedavi yöntemini tavsiye edebilir gelecekte ise bilgisayar çiplerinin gitgide ucuzlaması ve akıllı iot cihazlar internet of things ile evlerde sürekli insanların kan ve idrar değerlerini takip eden cihazlar olacak bu cihazlar hasta hakkında sürekli veri toplayacak ve benzer kan değerlerinden çıkan sonuçlar diğer hastaların sonuçları ile karşılaştırılacak ve önleyici hekimlik müessesesi canlanacak hatta algoritmalar halihazırda doktorlardan daha isabetli teşhis koyabilmektedirler bu durumda hastalar hastaneye gelmeden önce kendileri hakkında bilgi sahibi olabilecekler bu akıllı cihazlar sonunda insanlık hakkında sürekli sağlık verisi toplayan devasa cihazlara dönüşebilir hatta bu bilgiler ışığında yapay zekâ ilaç tavsiyesinde bulunabilir bu açılardan baktığımızda yapay zekânın sağlıkta büyük katkıları kaçınılmaz duruma geliyor yapay zekâ ile işletmeler masraflarını ve israflarını minimuma indirirken kârlarını da maksimuma çıkarıyorlar i̇nsanların yapabileceği rutin işleri yapay zeka bir kaç milisaniye içerisinde çok daha doğru bir şekilde yapabiliyor ve sağlık sektöründe de yapay zekânın önemi büyük  sesin arkasındaki yüz  yapay zekânın en önemli parçalarından birisi yapay sinir ağlarıdır yapay sinir ağlarıyla geliştirilen algoritmalara derin öğrenme deep learning diyoruz yapay sinir ağları insanların beyinlerindeki sinir ağları model alınarak geliştirildi geçtiğimiz hafta yayınlanan bir akademik makaleye göre youtubeden alınan videolardan elde edilen ses ve resimler bir yapay sinir ağı algoritmasında eğitildi ve ilginç sonuçlara ulaşıldı bu verilere göre yapay zekâ insanları sesinden tanıyor ve sadece sesini dinlediği kişinin yüz resmini dijital olarak oluşturabiliyor bilim insanlarına göre insanın fiziksel görüntüsü ile sesi arasında kuvvetli bir korelasyon varses ağzımızdan çıktığında dudağımızın şekli boğazımız dilimiz dişlerimiz ve burnumuz yüzümüzün kemik yapısı dudaklarımızın kalın veya ince olup olmadığı ses tonuna etki eder bu sesi algılayan kulağımız ise en gelişmiş uydu anteni gibi çalışır kulağımız ses dalgalarını toplayıp kulak zarına gönderir ses kulak zarından öteye gitmez fakat ses dalgaları kulak zarını sesle aynı frekansta titretir ve orta kulaktaki malleus incus ve stapes denilen kemiği titretir stapes kemiği ise iç kulakta cochlear denilen içi sıvı dolu bir kanalı titretir kanalın içinde tüyler ve altında sinirler var ve tüylerin titreşimi sinirlerde ses dosyası olarak ulaşır ve beynimize gider beynimizin vestibulocochlear denilen kısmı sesi algılayıp anlamamızı sağlar i̇ç kulak içinde yarı dairesel kanallar vardır ve o kanalın içindeki sıvı dengede durmamızı sağlar sarhoş olanlarda alkol dogrudan bu kanala gittiği için sıvının yoğunluğunu azaltır ve tüyler kendiliğinden hareket etmeye başlar ve insanlar dengesiz olduklarını düşünüp düzeltmek için uğraştıkça dengesizleşirler mevlevi dervişler gibi dönersek durduktan sonra da hala başımız dönüyor gibi hissederiz sebebi ise bu yarım daire kanallardaki sıvılar biz durduğumuz halde hala hareket halinde olmalarıdır kendi sesimiz kendi kulağımıza çok farklı gelir ve yapılan araştırmalara göre insanların çoğu kendi sesini dinlediğinde beğenmiyor i̇şte bu ilginç kulak yapımız da ses tonumuza etki eden bir organımız eğer ses tonumuza etki eden bu organlarımız boynumuzun üst tarafında bulunuyorsa ve ben bu etkinin yada korelasyonun matematiksel bir sayı değerini bulabilirsem ses ile yüzümüzün kemik yapısı arasındaki bağıntıdan sesini duyduğum kişinin yüz şeklini tahmin edebilirimi̇şte yapay zekânın derin öğrenme algoritması bu ses dosyaları ile yüz şekilleri arasındaki bağlantıyı çözdü ve ses dosyalarından insanların yüz resimlerini oluşturmayı başardı derin öğrenme yapay zekânın en başarılı alanlarından birisi ve çoğu kez hiç başarılamaz zannedilen ve bazende hiç akla gelmeyen çözümler derin öğrenme ile mümkün olabiliyor derin öğrenme algoritmaları daha iyi ve daha kolay kullanmayı sağlıyor ve yapay zekâda çığır açacak ve geleceği şekillendirecek teknolojilerin oluşmasında büyük rol oynuyorhiç tanımadığımız bir insanla telefon görüşmesi yaptığımızı düşünelim ve kendisini sesinden tanımaya çalışalım sesinden başta cinsiyetini hemen öğrenebiliriz sonra ses tonundan stresli mi yoksa mutlu mu veya nötr mü olduğu hakkında bilgi sahibi olabiliriz konuşan kişinin yine yaşı hakkında bir fikre sahip olabiliriz ses tonundan çocuk mu yoksa yetişkin birisi mi olduğunu anlayabiliriz aynı şekilde kurduğu cümlelerden çocuk olup olmadığına karar verebiliriz ancak bazen küçük çocuklar büyük cümleler kurabilir ve yanılabiliriz aksanlı konuşmasından yerli mi yabancı mı olduğunu etnik kökenini ve hatta şivesinden hangi şehirden olduğunu da tahmin edebiliriz bazı tanıdığım insanlar var konuştukları kişinin ses tonundan mutlu bir evliliğinin olup olmadığını tahmin edebiliyor biz insan olarak bütün bu anlattıklarımızı sadece dinlediğimiz sesten çıkartabiliyor isek insan beyni esas alınarak tasarlanan yapay zekâ algoritması derin öğrenmenin bunu yapması ve sesini duyduğu insanın resmini dijital olarak oluşturması gayet doğalyapay zekâ geçmiş verileri analiz ederek bu veriden değerler ve formüller çıkarak geleceğe yönelik tahminlerde bulunur bu durumda ise bilim insanları youtube videolarından ve internette paylaşılan videolardan yüzbinlerce resim topladılar ve konuşmalarını kaydettiler sonra resimleri bir filtreden geçirerek yapay zekâ algoritmalarına göndermek için hazırladılar nihayetinde sesler ve seslerin sahibi sadece yüzleri görünen fotoğraflar algoritmalarla eğitildi ve bu sayede makine sesler ve yüzler arasındaki bağıntıyı buldu ve bu bağlantıların formüllerini çıkardı en sonunda algoritmalara yüzleri olmayan ses dosyaları verildi ve algoritma geçmiş yüzbin yüz ve sesten elde ettiği öğrenme modelini kullanarak sesini duyduğu kişinin fotoğrafını tahmin etti ve bu fotoğrafları dijital olarak oluşturdu bu sayede makineler insanları sesinden tanımaya başlamış oldu ve sesin arkasındaki yüzü bulabildii̇nsanların hiç görmedikleri bir kişi ile yaptıkları konuşmadan sadece sesinden ve ses tonundan kim oldukları hakkında fikir sahibi olmaları bu algoritma ile ete kemiğe büründü ve dijital bir resim olarak karşımıza çıktı kısa bir konuşma segmentinin karmaşık spektrogramını girdi olarak alan bir sinir ağı modeli yüzü temsil eden bir özellik vektörünü tahmin ediyor ve insan yüzünün tam belirlenmiş 4096 özelliği var başka bir ifadeyle yüz tanıma veri tablosunun 4096 tane sütunu varbu algoritmanın şüphesiz eksikleri de var algoritma üzerinde yapılan testlerde bir çok kişinin sesinden cinsiyetini deri rengini etnik kökenini yüz şeklini gayet net bir şekilde tahmin edebilirken aynı insanların bazen ses tonuna göre vardıkları kararın yanlış olması gibi çok cüzi bir oranda başarısız da oldu uzmanlar bu algoritmanın gelecekte büyük gelecek vaad ettiğini düşünüyorbu arada türkiye uzay ajansımız kuruluşunun birinci yılını doldurdu bu bir yılda uzay ajansımıza çok müthiş bir yönetim kurulu atandı ve atanan kişilerin ehil olduğunu görüp umutlanmış ve mutlu olmuştuk lakin bu koskoca bir yılda henüz bir web sitesinin bile hazır olmaması biz uzay meraklılarını biraz hayal kırıklığına uğratmış durumda buna rağmen ekibimize güveniyor ve çalışmalarında başarılar diliyor ve türkiye uzay ajansının kuruluşunun birinci yılını kutluyoruz  boeingin yeni uzay aracı yanlış yörüngede  boeingin uzaya astronot taşıyacak olan yeni cst100 starliner uzay aracı ilk uzay yolculuğu testi sırasında bir yazılım hatası sebebiyle uluslararası uzay i̇stasyonuna çıkamadı ve yanlış yörüngeye yerleşti fırlatıldıktan 2 gün sonra abdnin new mexico eyaletinde beyaz kum denilen çöle indirildi hedefine yani uzay i̇stasyonuna ulaşamasa da uzay yolculuğu açısından büyük bir gelişme i̇çerisinde astronot olmadan yapılan test uçuşu başarısız oldunasa 2011 yılından bu yana uluslararası uzay i̇stasyonuna astronotlarını rusların soyuz uzay araçları ile sağlıyor 1 şubat 2003 tarihinde columbia uzay mekiğinin dünya atmosferine girişi esnasında ısı kalkanında meydana gelen bir arıza sebebiyle parçalanarak 7 astronota mezat olmuştu bunun üzerine uzay mekiği uçuşlarına uzun süre ara verildi bu arızanın nedeni araştırıldı fakat bir sonuca ulaşılamadı bu sebeple son bir kaç uçuş daha yapılarak 2011 yılında uzay mekikleri emekliye ayrıldı o günden beri nasa bütün astronotlarını uzaya rusların soyuz uzay araçları ile sağlıyorlar ruslar bu işi ticarete dökmüş 20 milyon dolar veren turistleri uzay i̇stasyonuna götürüp getiriyordu nasa bütün boş koltukları satın alarak ve astronot başına 80 milyon dolar ödeyerek uzay turizmine ayrılan kontenjanı kendisi kullandıbu durumdan kurtulmak isteyen nasa spacex boeing ve sahibi türk asıllı olan sierra nevada şirketleri ile anlaşarak uzaya astronot taşıyacak kapsül üretmeleri için anlaştı si̇erra nevadanın uzay mekiği dreamchaser ise uzay mekiği konseptini devam ettirecekti bu projeler için nasa spacexe 14 milyar dolar boeinge 4 milyar dolar yardımda bulundu anlaşmalara göre 2017 yılında uzaya astronotlar boeing ve spacexin kapsülleri ile taşınacaktı neredeyse 2020 yılına geldik hala bu sağlanabilmiş değilgeçtiğimiz 10 yıl uzay yolculuğunda spacex yılı oldu önceleri uzaya uydu fırlattı sonrasında uzay i̇stasyonuna kargo taşıdısonrasında dragon ismi verilen uzay aracını geliştirdi dragon hem kargo hem de insanları yörüngedeki hedeflere ulaştırmak için tasarlanmış bir uzay aracıdır dragon an itibariyle dünyaya uzay i̇stasyonunda önemli miktarda kargo geri getirebilen tek uzay aracıdır dragon şu sıralar sadece uzaya kargo taşıyor ancak en başından beri insanları taşımak için tasarlandı nasa ticari mürettebat programı kapsamındaki ilk test uçuşunu 2 mart 2019da yaptı dragon uzay aracı 3 mart 2019da uzay istasyonu ile başarılı bir şekilde kenetlendi ve tarihte uluslararası uzay i̇stasyonu ile özerk bir şekilde kenetlenen ilk amerikan uzay aracı oldu ancak nasanın uzay aracı üzerinde yaptığı bir test sırasında dragon patladıancak nasanın spacexin başarılarına rağmen nasanın zaten ucak ürettiği için yeterince zengin olan boeinge daha fazla maddi destek verip spacexe üvey evlat muamelesi yapması tartışma konusu oldu hep buna rağmen 20102020 arası uzay yarışında spacex yılları olarak hatırlanacakboeing şirketinin uzay aracı starliner sürekli ertelenen uçuşunu nihayet geçtiğimiz cuma günü yaptı deltav roketi ile floridadan uzaya fırlatıldı roketten ayrılma esnasında hiç problem yoktu delta v roketi uzay aracını gitmesi gereken yörüngeye çıkardı ancak ayrılma sonrası bir üst yörüngeye geçip uzay i̇stasyonuna kenetlenecekti bu sırada kapsülün içindeki saat farklı bir anı gösteriyordu uzay aracını kontrol eden yazılıma göre bir üst yörünge için ateşleme yapılmış görünüyordu bu sebeple ateşleme yapmadı bunun üzerine yazılımı devre dışı bırakıp dünyadan gönderilen komutlarla ateşleme yapmak istediler fakat o sırada uzay aracı sinyalleri alabileceği bir noktada değildi ve haberleşme uydularından uzaktaydı haberleşme sağlandığında ise artık uzay i̇stasyonunun yörüngesine çıkacak kadar yakıtı kalmamıştı boeing yetkilileri hatanın neden kaynaklandığını tam olarak bilemediklerini ancak uzay aracının kendisini uçuşun daha ileri bir aşamasında olduğunu düşünüp ateşlemeden sonra yapması gereken manevraları erken yaptığını ve böylelikle bir üst yörüngeye çıkmak için yeterli yakıt kalmadığını söyledilertesti geçemeyen starliner 2 gün dünya yörüngesinde kaldı eğer içerisinde astronotlar olsaydı durum farklı olacaktı astronotlar hemen durumu otomatik uçuştan manuel uçuşa alıp motorları ateşleyebilirler ve bu sayede istenilen yörüngeye çıkabilirlerdi dolayısı ile hem nasadan hem de boeingden yapılan açıklamaya göre bu hata astronotların hayatı için bir tehlike oluşturmuyor dolayısı ile bir sonraki uçuşun içinde insan olup olmayacağı henüz netleşmese de ihtimal dahilindestarline fırlatıldıktan yaklaşık iki gün sonra bu yazının yayına hazırlandığı sıralarda new mexicoya iniş yaptı her ne kadar uzay i̇stasyonuna ulaşamamış olsa da dünyaya sağ salim gelmesi boeing açısından bir başarı olarak gösterildi kapsülün güvenli bir şekilde dönmesi misyonun üzüntüleri hafifletti ve bu da hedeflenen testin hepsi olmasa da büyük bir kısmı tamamlandı bu misyon nasanın abdden insanlı uzay uçuşuna devam etme çabalarında çok önemli bir adımdı nasa yetkilileri starlinerin bir sonraki uçuşunun şu anda planlanan astronotları içerip içermeyeceğine karar vermenin çok erken olduğunu söyledi bundan sonra uçuş esnasında toplanan veriler analiz edilerek hatanın nedeni bulunacak ve tekrar etmemesi için gerekli önlemler alınacakbu arada şahsımla alakalı bir gelişmeyi de sizlerle paylaşmak istiyorum bir bilim insanının hele hele bir fizikçinin kariyer olarak varabileceği en güzel yerlerden birisi de avrupa nükleer araştırma merkezi cernde çalışmaktır benim için o gün işte bugün california eyalet üniversitesi fresno kampüsü fizik bölümünden aldığım bir emaile göre 20 california state üniversitesini temsilen 2020 yılı yaz aylarında cernde bilimsel araştırma yapmak üzere görevlendirildim yapacağım iş ise cernde yapılan deneylerden elde edilen petabytelarca veriyi yapay zekâ ve makine öğrenmesi algoritmaları ile analiz ederek gelecekte yapılacak deneylerin sonuçlarını daha deney yapılmadan tahmin etmek yaz aylarında cernde yapacağım bilimsel çalışmaların ayrıntılarını bu köşeden paylaşmaya devam edeceğim  her yer karanlık  i̇çinde bulunduğumuz galakside yaklaşık 200 milyar yıldız ve gözetlenebilir evrende içerisinde 200 milyar yıldız olan 200 milyar tane galaksi var güneşimiz hacim olarak yaklaşık 1 milyon 300 bin dünyayı içine sığdıracak kadar büyük güneşten binlerce kat büyük başka yıldızlar ve milyarlarca kat büyük kara delikler var ancak gelin görün ki bütün bu kütle içinde bulunduğumuz evrenin ancak 5ini oluşturuyorlar kalan 95lik kısmın 67si karanlık enerji ve 28i karanlık madde yani evrenin 95i karanlık karanlık madde ve karanlık enerji evrenin geçmiş şimdiki ve gelecekteki durumunu tayin ediyor şimdiye kadar geliştirilen bilim sadece 5lik kısımda çalışıyor ve geriye kalan 95i hakkında bir şey bilmiyoruz ve eşyanın hakikatinin ancak 5i hakkında fikrimiz var bu açıdan baktığımızda ne kadar çok şeyi bilmediğimiz de ortaya çıkıyorkaranlık enerji ve karanlık maddenin ne olduğunu tam olarak bilmiyoruz ve doğrudan gözetleyemiyoruz fakat var olduklarını dolaylı yollardan öğrenebiliyoruz mevcut fizik bilgimize göre galaksileri bir arada tutan şey kütle çekim kuvveti ancak içerisinde milyarlarca yıldız olan galaksileri mevcut kütle ile bir arada tutmak mümkün değil ayrıca galaksilerde bulunan yıldızların toplam kütlesi bütün bir evrende var olması gereken maddenin ancak 1ini oluşturuyor diğer 4 ü ise gaz ve toz bulutu bu galaksileri bir arada tutan bir başka bir kuvvet olması lazım i̇şte bunun karanlık madde olduğu düşünülüyoröte yandan 1929 yılında edwin hubble los angelesta bulunan mount wilson gözlemevinde ilginç bir buluşa imza attı doppler efektini ışığa uygulayıp evrenin genişlediğini keşfetti galaksiler birbirlerinden hızla uzaklaşıyorlardı evrenin başlangıcının büyük bir patlama ile meydana geldiği göz önüne alındığında patlamadan arta kalan parçacıkların hızlarının zamanla yavaşlaması ve en sonunda da durması gerekiyordu 1977 yılında uzaya fırlatılan ve 40 yıldır güneş sisteminin dışına doğru yol alan voyager uzay araçlarının yakın zamana kadar güneşin etkisiyle hızları düşüyordu ancak 1990larda bilim insanları uzaktaki galaksilerin daha da hızlanarak uzaklaştıklarını keşfettiler ayrıca galaksilerin birbirlerinden hızla uzaklaşmasının sebebi açıklanamıyor öyle ki normal şartlar altında ışık hızını geçmek mümkün değil ancak galaksilerin birbirlerinden uzaklaşması yada evrenin genişlemesi ışık hızından daha da hızlı olabiliyor i̇şte galaksilerin zamanla hızlanarak birbirlerinden uzaklaşmalarını sağlayan kuvvetin karanlık enerji olduğu düşünülüyorkaranlık maddenin varlığını dolaylı yönden anlamamızı sağlayan ikinci bir metot ise gravitational lensing yani kütle çekimsel mercek etkisi einsteinın özel ve genel görelilik teorilerine göre gök cisimleri uzay zamanı büküyorlar bu durumda o gökcisminin etrafından geçen ışınlar bükülüyorlar bu sayede bazı galaksileri çift görüyoruz çünkü ışık büküldüğü için gökcisminin iki tarafındanda geçiyor ve bir görüntü iki görüntü haline geliyor yani bir gök cismini iki farklı yerde görmüş oluyoruz ancak çok uzaklardaki yıldız ve galaksilerden gelen ışıklar ortamda bir gökcismi olmadanda bükülüyorlar i̇şte bilim insanları bu bükülmeye karanlık maddenin sebep olduğunu düşünüyorlarastronomi konferanslarımda bana sıkça sorulan sorulardan birisi de esir ether maddesi esir maddesi ile karanlık madde karıştırılıyor esir maddesinin michelson  morley deneyi ile var olmadığı ispat edildi ve esir maddesi yok karanlık madde ve karanlık enerji esir maddesinden çok farklı eskiden esir maddesinin ışığın içinde hareket ettiği ortam olarak düşünülüyordu nasıl bir dalga denizde ilerlemek için su ortamını kullanıyorsa nasıl ses ilerlemek için havayı kullanıyorsa ışıkta bir elektromanyetik dalga olduğu için güneşten dünyaya gelirken esir maddesini kullandığı sanılıyordu 1887 yılında yapılan deney ile ışığın içerisinde ilerlediği ortam olarak görülen esir maddesinin olmadığı ispat edilmiş oldu işığın birbirine dik elektrik ve manyetik alan oluşturarak boşlukta ilerlediği anlaşıldı karanlık madde ise galaksileri bir arada tutan ve elektrik yükü olmayan hiçbir şeyle etkileşime geçmeyen ancak uzayzamanı büktüğü için ışıkta kütleçekimsel mercek oluşturan maddedir2020  2030 yılı arası bilimsel araştırmalar karanlık madde ve karanlık enerjinin araştırılmasına yoğunlaşacaklar nasa ve avrupa uzay ajansı esa önümüzdeki 10 yılda 2 tane uzaya gönderilecek ve şiliye yerleştirilecek bir teleskop inşa ediliyorbüyük sinoptik araştırma teleskobu lsstthe large synoptic survey telescope tam 84 metre ve 3200 megapixel kameraya sahip olacak şu akıllı telefonlara kullanılan kameralar 16 megapixel çözünürlükte ve insan gözü 576 megapixel tenis sahası büyüklüğünde olacak olan bu teleskop her 4 günde bir güney yarımküreden görülen 37 milyar yıldız ve galaksiyi inceleyecek ve karanlık madde ve karanlık enerjiyi bulmaya çalışacak 2022 yılında faaliyete geçecek olan teleskop tam 10 yıl bilime hizmet edecek bu projeye 24 ülke maddi ve bilim insanı desteği ile katılıyoravrupa uzay ajansının 2022 uzaya göndereceği öklideuclid misyonu evrenin genişlemesinin neden hızlandığını ve fizikçilerin karanlık enerji olarak adlandırdığı bu hızlanmadan sorumlu olan kaynağın doğasının ne olduğunu ve evrenin son 10 milyar yıl içerisinde karanlık enerjinin karanlık maddenin ve yerçekiminin doğası ve özellikleri hakkındaki temel fizik ve kozmoloji ile ilgili soruları anlamaya çalışacak ancak bu teleskobun ömrü sadece 6 yılkaranlık madde ve karanlık enerjiyi araştıracak ikinci uzay teleskobu nasanın wfirst the wide field infrared survey telescope  isimli teleskobu bu teleskobun en büyük özelliği ise hubble uzay teleskobu ile aynı boyutta olmasında rağmen hubbledan 100 kat daha güçlü olması 2025 yılında uzaya gönderilecek olan teleskop yeryüzündeki teleskopların atmosferden dolayı kayıplarını giderecek ve 6 yıl bilime hizmet edecekayrıca avrupa nükleer araştırma merkezi cernde karanlık madde ve karanlık enerjiyi doğrudan bulmak için kolları sıvamış durumdagelecek 10 yıl karanlık madde ve enerji yılları olacak karanlık madde ve karanlık enerjiyi keşfeden kişi veya ekip ise nobel ödülünün sahibi olacağı gibi bu yüzyılın en başarılı ve en saygı duyulan astronomları arasına girip tarih ve ders kitaplarında en az iki bin yıl adının anılmasını garantileyecek  büyük veri ve süper bilgisayarlar  geçtiğimiz hafta pittsburgh süper bilgi i̇şlem merkezinin düzenlediği iki günlük büyük veri kampına katıldım program boyunca süper bilgisayarlara bağlanıp normal bilgisayarlarla aylarca sürecek hesapları ve yapay zekâ uygulamalarını birkaç milisaniyede yaparak sonuca çok hızlı bir şekilde ulaştık başka bir süper bilgisayar merkezi ise bana yapay zekâ projelerim için 50 bin saatlik işlemci zamanı verdi binlerce sütun ve milyonlarca satır veriyi süper bilgisayarlarda analiz etmek harika bir tecrübe oldubüyük veri big data standart programlama ile işlenmesi mümkün olmayacak kadar fazla binlerce sütun ve milyonlarca satırdan oluşan büyük ve karmaşık veri kümeleri için kullanılan bir terimdir standart veritabanı programlarında bir server sunucu bilgisayar bilgileri tutar ve üzerinde alan isimleri tanımlanmış tablolar olur ve bilgisayar programları bu sunucuya bağlanıp istenilen verileri sql denilen program kodlarıyla alıp program içerisinde işleyip kullanıcıya uygun bir arayüzle gösterip işi bittiğinde de bağlantıyı keser büyük veride ise standart sql komutları çalışmaz çünkü veri bütünlüğü yoktur ve işlenebilecek veri çok çok büyüktür bilgisayarların rami yetmezhâla bu eski programlama mantığını kullanan çok kişi olsa da devir çoktan değişti artık veri sadece ilişkisel veri tabanlarında tutulmuyor çünkü insanlık akıllı cihazları ile o kadar çok büyük veri üretiyor ki veritabanına bu veriyi yazmaya bile zaman yok veri artık sadece tablolardan ibaret değil veri türleri de değişti çok farklı kaynaktan değişik formatlarda veri üretiliyor bu durumda ilişkisel veri tabanları yetersiz kalmaya başladı veri kaynağı olarak her bir web sitesi her bir konuşma podcast video kitap sosyal medya paylaşımları resimler uydulardan gelen fotoğraflar dev teleskoplardan gelen veriler bilim insanlarının laboratuvarlarda ürettiği veriler hastanelerde hastalar okullarda öğrenciler polis kayıtları mahkeme kayıtları akademik yayınlar bloglar televizyon yayınları gazetelerde çıkan haberler iot cihazlarından gelen veriler ve daha sayamadığımız yüzlerce çeşit veri son 20 yılda çok popüler olan ilişkisel veri tabanlarının sınırlarını aşıyoran itibariyle internette her bir dakika üretilen veri korkunç boyutlarda her dakika yaklaşık 1 milyon dolarlık online alışveriş yapılıyor netflixde 694 bin 444 saat film izleniyor 62 milyon mesaj gönderiliyor 188 milyon email gönderiliyor 87 bin 500 tweet atılıyor akıllı telefonlara 390 bin uygulama indiriliyor youtubeden 45 milyon video izleniyor 1 milyon kişi facebook hesabına bağlanıyor ve googleda 38 milyon arama yapılıyor listeyi daha da uzatmak mümkünöte yanda teleskoplar da müthiş bir veri üretme makinası palomar gözlemevinin ürettiği data 3 tb iken caltechin uzay teleskobu galex the galaxy evolution explorer 30 tb avustralyanın teleskobu skymapper  southern sky survey 500 terabyte nasa jplin hawaiideki teleskobu panstarrs 40 pb data üretiyor dünyadaki bütün teleskopları birleştirdiğimizde oluşan datanın miktarı nerdeyse zettabytelara ulaşıyorbüyük veriyi kolaylaştıran başka bir sebep ise bilgisayar çiplerinin zamanla ucuzlaması ve küçülmesi oldu özellikle veri depoladığımız belleklerin ucuzlaması ve bilgisayarların sürekli hızlanması zaten var olan algoritmaları test ederek hızlı sonuçlar almamızı sağladı eskiden işlemle yapıldıktan sonra sadece önemli görülen sonuçlar veritabanlarına kaydediliyor gerisi siliniyordu şimdi her şey kaydediliyor ve ayrıca biz gönüllü olarak her yaptığımız işi her gezdiğimiz yeri her yediğimiz yemeği resimli belgeli sosyal medya sitelerinde paylaşıyoruzhal böyle olunca bu verileri işlemek analiz etmek yapay zekâ algoritmaları ile geleceği ufak bir hata payı ile tahmin etmek standart bilgisayarların yapabileceği iş değil kuantum bilgisayarlar henüz arzu edilen seviyeye gelemediği için iş süper bilgisayarlara düşüyorsüper bilgisayarda binlerce işlemci ve terabytelarca ram bulunuyor benim kullandığım makinede ise bellek 128 terabyte idi i̇şlemci ve bellekten başka nvidianin liderlik ettiği gpular graphics processing unit yani ekran kartları var ekran kartları normal şartlar altında bilgisayar ekranlarına görüntü oluşmasını sağlar ve grafik arayüzü fazla olan oyunlarda yüksek performans sağlar yapay zekâ algoritmalarını daha hızlı çalıştırdığı için cpulardan daha çok gpular çok işimize yarıyorancak yüksek performans gpular biraz pahalı 10 bin dolardan başlıyor ve 400 bin dolara hatta yarım milyon dolara çıkabiliyor bilimsel araştırmalar için her ne kadar donanım çok önemli olsa da bu verileri analiz edebilecek yüksek seviye bir programla diline ve veriyi depolayacak bir yazılıma ihtiyaç var bu konuda benim ve birçok bilim adamının kullandığı programla dili python ve verileri çok hızlı işlememizi sağlayan program ise sparksparkın en önemli özelliği hadoopdan 100 kat daha hızlı olması dağıtılmış dosya sistemi kullanarak donanıma bağlılığı azaltmaktadır eskiden bir server olur ve diğer bilgisayarlar bu makineye bağlanıp veriye ulaşırlardı sparkda ise veri tek bir makinede değil binlerce makinede olabilir ve spark çok hızlı bir şekilde bu makinelere bağlanıp veriye ulaşmamızı sağlarsüper bilgisayarlarını bana kullanma fırsatı veren pittsburgh süper bilgi i̇şlem merkezi carnegie mellon üniversitesi ve pittsburgh üniversitesinin ortaklaşa kurdukları bir birim üniversite hükümet ve endüstri araştırmacılarına ülke çapında bilim adamları ve mühendisler için yüksek performanslı bilgi işlem iletişim ve veri depolama için en güçlü sistemlere erişim sağlamaktadır abd ulusal bilim vakfının siber altyapı programı olan xsededeye aşırı bilim ve mühendislik keşif ortamı bağlı bir süper kurumdurgeçtiğimiz aylarda bir proje için süper bilgisayara ihtiyacım olmuştu aynı kurum içerisinde başka bir birim tam yarım milyon dolar harcayarak bir süper bilgisayar almış kullanabilmek için başvuru yaptım defalarca toplantı yaptık fakat bir sonuç çıkmamıştı geçtiğimiz hafta çok gelişmiş bir süper bilgisayar kullanarak hedefime ulaşmış oldum  senede 100 bin deney yapan robot  los angelesta bir finans şirketinde bilgi teknolojileri müdürü ve web programcısı olarak çalışırken en büyük hobim astronomi idi nerede bir astronomi etkinliği varsa oraya gidiyor nasa jplde bütün etkinliklere katılıyor ve yerel astronomi dernekleri ile şehir ışıklarından uzak ıssız ve sessiz mekanlarda ya bir çöl ortasında ya da bir dağ başında gökyüzü gözlemlerine katılıyordumastronomi ve bilimde çığır açan buluşlara imza atmış gözlem evlerini ziyaret ediyor ve astronomi ile alakalı ne varsa öğrenmeye çalışıyordum evime çok yakın olan bir üniversitede verilen bütün astronomi derslerini aldım programa uymayan derslere de profesörlerin izniyle misafir öğrenci olarak katıldım astronomi ve fizik üzerine çekilmiş ne kadar belgesel varsa hepsini izliyordumnereye bir astronot bilim insanı veya fizikçi konuşmacı olarak gelse hemen soluğu orada alıyor toplantının bitiminde mutlaka o astronotla tanışıp uzayda iken neler hissettiği uzaydan döndükten sonra hayatında neler değiştiği hakkında röportajlar yapıyor ve gelecekte yazacağım muhtemel kitap için malzeme topluyordum bu sayede 50ye yakın astronot ile tanıştım en son uzayda en uzun süre kalan rus kozmonot gennady ivanovich padalka ile tanıştım padalka toplamda 878 gün 11 saat 30 dakika yani 2 yıldan çok daha uzun bir süre uzayda kaldı 6 kez uzaya gidip geldi 10 kez ve 38 saat uzay yürüyüşü yaptı uzayda en uzun süre kalan kişisonra mevsim değişiverdi teknoloji çok hızlı bir şekilde bulut bilişim yapay zekâ büyük veri ve robotlara kayıyordu bundan geri kalamazdım hemen kolları sıvayıp işimden ayrıldım ve zaten yabancı olmadığım yapay zekâ ve veri bilimi üzerine çalışmaya başladım bu arada bir üniversitede part time astronomi dersleri vermeye başladım ve akademik hayata geri döndüm hobim olan astronomi ve fizik birden mesleğim oluverdi yapay zekâ konusunda uzmanlaştıkça özel şirketlerin verilerini inceleyip masraflarını ve israflarını aşağı çekip üretim ve kârını artırma konusunda algoritmalar geliştirdim halen los angelesın en büyük yapay zekâ şirketlerinden birinde teknoloji şirketlerinde çalışan bilgisayar mühendislerine daha ileri teknolojileri ve yapay zekâyı öğretiyorum bir yandan da akademik olarak yapay zekâyı bilime uygulayıp astronomi ve fizik alanında yeni keşifler yapmanın peşindeyim üniversite bünyesinde başka yıldızların yörüngesinde dolanan ötegezegenleri otomatik keşfedebilecek yapay zekâ donanımlı yüksek teknoloji bir cihaz geliştirmeye çalışıyorumlakin yeni çıkan yapay zekâ donanımlı robotlar benim için çok güzel ve özel mesleğimi elimden alacak gibi duruyor çünkü mit the massachusetts institute of technology ve brown üniversitelerinden araştırmacılar akışkanlar dinamiği hakkında 100 bin deney yapan bir robotik sistem tasarladılar bu olayın en etkileyici kısmı ise bunu yalnızca bir yılda yapmayı başarmasıdır yani neredeyse insanlığın şimdiye kadar yapabildiği bütün deneylerden daha fazla deneyi daha hassas ve daha doğru şekilde ve bir yılda yapabilen bir yapay zekâ donanımlı robottan bahsediyoruz bu robotlarla kim yarışabilir bilim insanlarının işini kolaylaştırıp onların yıllarca sürecek deneylerini bir yılda bitiren ve bilim üreten robotlara ne isim vereceğiz eskiden bilimle uğraşan kişilere bilim adamı diyorduk son yıllarda bayanlarında bilimde hatırı sayılır sayılara ulaşması sebebiyle bilim adamını bilim insanı olarak değiştirdik bilim ile uğraşan robotlara ne isim vereceğiz araştırmacılar bu robota intelligent towing tank itt yani akıllı çekme tankı adını vermişler buna sebep ise insanlarla kol kola çalışıp rutin işleri hızlı yapmaları ayrıca insanlar yorulup kahve yemek ve uyku molası verirken robotlar 724 çalışabiliyorlar ve insanların yapamayacakları hızda sonuca ulaşıyorlar hal böyle olunca robotların ve yapay zekânın bilimde daha fazla yer alması ile bilim ve teknolojide eksponansiyel gelişmelere şahit olacağız demektirbilimsel araştırma yapan tek robot itt değil elbet bazı robotlar kimyasal reaksiyon deneyleri gerçeleştiyorlar bazı deneylerde zehirli gaz çıkışı olmasından dolayı bilim insanları için tehlike arz ediyor ancak robotlar için gazdan zehirlenmek söz konusu bile değil en zor şartlarda bile işlerini yapmaya devam ediyorlar üstelik bilimde yeni bulunmuş metotları anında uygulamaya geçiriyorlar bilimsel verilerden insanları göremeyeceği trendleri görüyorlar diğer robotların tecrübelerinden faydalanıyorlar ve bu sayede diğer robotların yaptığı hataları tekrar etmiyorlaritt bir yılda 100 bin deney yaparak bir rekor kırdı son 30 yılda dünyadaki bütün laboratuvarlarda yapılan deney sayısına eşit bir doktora öğrencisinin 5 yılda yaptığı toplam deneyi 2 haftada bitirecek hızda yani itt her iki haftada bir doktora yapmış olacak gelişmiş bilgisayarlar yapay zekâ ve insanların işbirliği ile bilimsel araştırma ve keşiflerde çok büyük ve hızlı mesafeler kaydedilecekbilgisayarların kullanılmaya başlaması bilimsel araştırmaları çok ileri seviyelere taşımıştı normal şartlarda yıllarca sürecek hesaplamalar bilgisayarlar ile milisaniyeler seviyesine inmişti şimdi ise yapay zekâ ve robotlarda aynı sıçrama gerçekleşiyor ayrıca yapay zekâ ve makine öğrenmesi algoritmaları ile geçmiş deneylerin sonucuna bakarak gelecekte yapılacak deneylerin sonuçlarını daha deney yapılmadan tahmin etmek mümkün bu da bilimsel araştırmalarda çok daha büyük gelişmelerin habercisigeçtiğimiz hafta endonezya cumhurbaşkanı joko widodo 2020de iki üst düzey kamu görevlisi görevini yapay zekâ ile değiştireceğini açıkladı widodo endonezya hükümetindeki en üstteki dört pozisyonun bürokrasiyi azaltmak için sadece ikiye indirileceğini söyledi hedefi ise doğal kaynakların kullanımını azaltarak tasarruf sağlamak ve insan hatalarını en aza indirmek ve devlet bünyesinde birbirinden habersiz aynı işi yapan elemanları bulup en az masraf ile en çok verimi elde etmekgörüldüğü gibi yapay zekâ her alanda kendisini ciddi oranda hissettiriyor bilim ve teknolojide yeni keşifler ve hızlı çözümler üretiyor i̇nsan eliyle yıllar sürecek bilimsel deneyler birkaç haftaya sığdırılabiliyor itt projesinin bilimin her alanında uygulamaya geçmesiyle bilim otomasyona geçmiş olacak ve mühendislikte de birçok alanda çığır açacak  astronomlar python sever  python programla dili son yıllarda çok popüler bir dil oldu bunun en önemli sebeplerinden birisi yapay zekâ algoritmalarının python ile yazılmış olması diğer taraftan bilim insanlarının en çok kullandığı dil yine python çünkü python açık kaynak yani bir ücret ödenmiyor python programlamayı kolay ve eğlenceli hale getiriyor ve çoklu programlama paradigmaları nedeniyle büyük kuruluşlarda yaygın olarak kullanılıyor otomatik bellek yönetimi ve dinamik özellikleri ile kapsamlı ve geniş bir standart kütüphaneye sahip bilgisayar devi googleın pythonu resmi programlama dillerinden biri haline getirilmesiyle dünya çapında önem kazanmıştırorta ölçekli bir teleskop bir gecede insanlığın şimdiye kadar ürettiği data veri kadar data üretiyor palomar gözlemevinin ürettiği data 3 tb iken kaliforniya teknoloji enstitüsü caltechin uzay teleskopu galex the galaxy evolution explorer 30 tb avustralyanın teleskobu skymapper  southern sky survey 500 terabyte nasa jplin hawaiideki teleskobu panstarrs 40 petabyte veri üretiyor dünyadaki bütün teleskopları birleştirdiğimizde oluşan datanın miktarı nerdeyse zettabytelara ulaşıyor bu verileri incelemek analiz etmek ve bilim adamlarının kullanımına sunmak python için işten bile değil kısacası python ile az zamanda ok ve büyük işler yapabilirsinizastronom veya astrofizikçi deyince akla hemen edwin hubble gibi teleskop başında gözlem yapan bilim insanları akla gelir ancak profesyonel astronomlar belki de yıllardır bir teleskop başına geçip gökyüzünü seyretmemiştir profesyonel astronomların yaptıkları tek şey büyük teleskoplardan gelen verileri python kullanarak analiz etmekten ibarettir çünkü optik teleskoplarla gökyüzüne baktığımızda uzak mesafelerde nokta şeklinde görülen gök cisimlerini görürüz hatta çoğu zaman göremeyiz bile optik teleskoplar uzun pozlama ile saatlerce ışık toplar ve insan gözüyle görülemeyecek gök cisimlerini bu sayede görüntüleyebilir özellikle nebulauzaydaki gaz ve toz bulutları arkasında saklanmış yıldızları galaksileri norma gözle görmek zaten imkansızdır onları xışınları algılayan teleskoplar ile gözleriz fakat bu gözlem optik değil bir virgül ile ayrılmış bir metin dosyasına kaydedilen rakamlardan ibarettir i̇şte bu cisimlerin özelliklerini anlamak için bu metin dosyalarındaki veriyi toplayıp analiz etmek gerekir bunu analiz etmek için en iyi araç ise python programlama dilidiryaklaşık 10 yıl uzaydan yıldızları izleyip 4 binden fazla öte gezegen keşfeden ve başka dünyalar hakkında inanılmaz bilgiler elde etmemizi sağlayan kepler uzay teleskobunun bilime çok büyük katkısı var ötegezegenleri optik teleskoplarla görmek çok kolay birşey değil o yüzden yıldızın ışığının tayfını incelemek gerekir bunun içinde veri toplamak ve bu verileri analiz etmek yine pythonun işi kepler uzay teleskobunun topladığı veriler genelde hep python ile analiz edilmiştir ve bu githubcom açık kod olarak durmaktadır yani ufak bir arama ile kepler teleskobunun gönderdiği bütün verilere ulaşabilir ve bu verileri analiz eden python kodunu görebiliriz fırlatılması yılan hikayesine dönen james webb uzay teleskobu ay üzerindeki bir demir paranın bile resmini çekebilecek özelliklere sahip james webb uzay teleskobu tenis sahası büyüklüğünde 15 metrelik 18 tane aynadan yapılan teleskobun yüzeyi 24 karat altınla kaplandı kalınlığı milimetreden bile küçük 1000 angstrom olan altın tabaka 25 metrekare teleskobun yüzeyine sırlandi toplamda 4825 gram altın harcandı altın kullanılmasının sebebi ise alüminyuma göre aldığı ışığın 98ini yansıtması diğer teleskoplarda bu oran 85 idi bu teleskobun göndereceği veri ise şimdiye kadar üretilen verilerden kat kat fazla veri üretecek ve bu veriyi analiz etmek yine python programlama dilinin işiöte yandan hubble uzay teleskobu milyonlarca galaksinin resmini çekmiş ve bize inanılmaz güzel uzay fotoğrafları göndermiştir her gece çekilen binlerce fotoğrafı insan gözüyle incelemek çok zordur bunun yerine basit bir algoritma ile milyonlarca resmi bir kaç saniye içerisinde analiz etmek ve insanların asla göremeyeceği ayrıntıları görmek için computer vision ile python programlama sayesinde olabilir bir insan günde sayılı sayıda fotoğrafa bakabilir fakat python milyonlarca resmi milisaniyeler içinde insanlardan daha teferruatlı inceleyebilir ve insanların hiç bakmadığı bir açıdan verileri analiz edebilir2015 yılında ligo dedektörleri tarafından algılanan kütleçekim dalgaları yine python programlama dili sayesinde olmuştur bu keşif bilim insanlarına nobel fizik ödülünü de kazandırmıştır görüldüğü gibi başarılı bir bilim adamı olmak için python öğrenmek ve onu iyi kullanmak nobel ödülü almak için neredeyse yeter değil fakat gerek şarttırşahsım adına yaptığım bütün bilimsel araştırmalarda hep python kullandım i̇lk bilimsel araştırmam biyofizik üzerine idi makine öğrenmesi ve yapay zekâ algoritmalarıyla moleküllerin serbest enerjilerini tahmin etme ve bunu ilaç tasarımında kullanmak üzere analizlerimizi hep python ile yaptık i̇kinci araştırmam kuantum fiziğinin en ilginç alanlarından birisi olan yoğunluk fonksiyonel teorisi üzerine idi şüphesiz python en önemli yardımcım oldu sonra i̇yonik sıvıların özellikleri üzerine yaptığım bilimsel araştırma yine python ile mümkün oldu şu an üzerinde çalıştığım bilimsel araştırma güneş lekeleri üzerine ve bu lekelerdeki anormallikleri python ile bulmaya çalışıyorumpython programlama dilinin astronomlar için en önemli özelliklerinden birisi de astronomlar için özel olarak hazırlanmış kütüphaneleri olması çünkü bu kütüphaneler aylarca sürecek analizleri tek satır koda indirilecek şekilde tasarlanmış ve astronomların kullanımına sunulmuş ayrıca dünya çapında bütün teleskoplardan toplanan veriler hadoop denilen açık kod bir yazılım ile birbirlerine bağlanmış böylelikle bir astronom dünyanın öteki ucundaki bir teleskoptan anında veri alabiliyor ve analiz edebiliyor ayrıca gözlem yapılması için seçilen gün hava kapalı olur veya yağmur yağarsa görev başka ülkedeki başka bir teleskopa transfer edilebiliyor ve bu sayede istenilen sonuç alınıyorlos angelesta başka bir üniversitede yapay zekâ dersleri veriyorum ve bütün uygulamalarımız ve projelerimiz python ile hal böyle olunca python bir bilim insanının en önemli yardımcısıdır ve neredeyse tanıdığım bütün astronomlar python kullanıyor  yapay zekâ için en önemli mahkeme kararı  geçtiğimiz hafta yapay zekâ açısından en önemli davalardan birisi sonuçlandı amerika birleşik devletleri anayasa mahkemesine göre telif hakkıyla korunan verileri yapay zekâ algoritmalarını eğitmek için kullanmak yasadışı değilçin ve abd yapay zekâ yatırımlarında büyük yarış içerisindeler abd hükümeti yapay zekâ konusunda küresel rekabete çok önem veriyor öte yandan çin yapay zekâda dünya lideri olma planını istikrarlı bir şekilde yürütmekte ve avrupa birliği 2020 yılına kadar bu teknolojiye en az 24 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı8 temmuz 2017 tarihinde çin devlet konseyi yönetim organlarını teşvik etmek için yeni nesil yapay zeka gelişme planı yayınladı yapay zekânın gelişimine katkı sağlamak için mentougou bölgesindeki bir yapay zekâ sanayi parkına 21 milyar dolar yatırım yaptı yapay zekâ konusunda dünya liderliğine ulaşmak için gerekli donanıma sahip veri bilimcisi yetiştirmek konusunda kamu ve özel sektörde milli seferberlik başlatıldıyapay zekâ konusunda bu kıyasıya yarış devam ederken ve teknoloji son sürat ilerlerken bunun karşısında bazı engellerin olduğu da bir gerçek melesa yapay zekâ insanlardan daha zeki olduğunda ne olacağı sorusu insanlığı korkutuyor yapay zekânın hangi kanunlara tabi olacağı hangi ülkenin değerlerine sahip olacağı yine tartışma konusu buna ek olarak abd yazarlar loncası authors guild teknoloji devi googleı arama sonuçlarında kaynaklara daha isabetli ulaşmak için telif hakkı ile korunan kitapları yapay zekâ algoritmalarını eğitmek suçundan mahkemeye vermiştigoogle geçtiğimiz 10 yılda san francisco kütüphanelerindeki bütün kitapları dijital ortama aktarıyor belki de hiç kimsenin içeriğini bilemeyeceği unutulmuş ve hiç okunmayan fakat kütüphanede bir rafta duran bütün kitaplar tek tek taranıp optik yazı tanıma sistemleri ile bilgisayarlara aktarılıyor sonra da arama sonuçlarında bu içerik ortaya çıkıyor ve normal şartlar altında hiç okunmayan kitaplar böylelikle gün yüzüne çıkmış oluyor ancak herkes aynı fikirde değil2005in son aylarında yazarlar loncası ve amerikan yayıncıları birliğinin googlea dava açması şirketin bir kitap arama algoritmasını eğitmek için telif hakkıyla korunan kitapları kullanması nedeniyle telif hakkı ihlali gerçekleştirdiğini iddia etti google ise projesinin verilerin adil kullanımını fair share temsil ettiğini ve uygulanmasının kütüphanelerde bulunan katalog aramasına eşdeğer olduğunu iddia etti 2011 yılında amerikan yayıncıları birliği google ile masaya oturup davadan vazgeçti ancak yazarlar locası davasını sürdürdü2013 yılında mahkeme google lehine sonuçlandı dava hakimi danny chinin kararında telif hakkı ile korunan kitapların googleın algoritmalarında kullanılmasında kamu yararına büyük katkısı olduğunu ve bilim ve teknolojinin ilerlemesine yardımcı olduğunu söyledi telif hakkı sahibini ekonomik zarara uğratmasından çok eserlerin arama sonuçlarında çıkmasından satışların artması konusunda yardımcı olduğunu da iddia etti ancak yazarlar loncası bu karara itiraz etti ve dava bir üst mahkemeye taşındıüst mahkeme tarafların dinlenmesinden sonra googleın izinsiz olarak telif hakkı ile korunan kitapları dijital ortama aktarması ve arama sonuçlarında bu kitaplardan alıntı yaparak göstermesinin suç olmadığına karar verdi ve konu anayasa mahkemesine taşındı anayasa mahkemesi ise son noktayı koydu ve dava google lehine sonuçlanmış oldubu kararın yapay zekâ için en önemli olmasının sebebi ise derin öğrenme deep learning dediğimiz yapay zekâ algoritması alanında çok büyük çığır açacak olması yapay zekâ bu algoritma sayesinde bütün kitapları okuyup insanlar gibi ne demek istediğini anlayıp sentiment analizi yapabiliyor bu kitaplardaki konuşmalar ve kelime kullanımları aynen robotlara aktarılabiliyor ve robotların edebiyat yapması karşısında artık hiçbir engel yok yapay zekâ artık en güzel şiirden daha güzel bir şiir en güzel romandan daha güzel bir roman en etkili aşk sözlerinden daha güzel aşk şiiri üretebilecek güzel şiir okumada sayın hayati i̇nanç ile yarışan robotlarımız olacak tabiki robotlardan bu duygusal şiirleri dinleyen kızlarımız robotlara aşık olurlarsa ne olacak bu konu ayrıca bir tartışma konusu çünkü önümüzdeki yıllarda robotlar insanlardan ayırt edilemeyecek kadar gelişecek bu durumda robotlarla evlenmek isteyen insan sayısında da ciddi artış olacak din adamlarımıza da bu konuda bir görev düşüyor robotlarla evlenmek caiz mibu dava açıldığında derin öğrenme algoritması henüz piyasada yoktu mahkeme heyetinin muhtemelen bu algoritmadan haberi yok çünkü burada şöyle bir problem olacak robotlar insanlardan iyi bir kitap yazdığında ve resim yaptığında bunun telif hakkı kime ait olacak çünkü robotlar bunu kendileri icat etmedi telif hakkı ile korunan bu eserlerden ilham aldı ve algoritma geliştirdi ve daha güzelini yaptı eğer mahkeme heyeti bu konuyu biliyor olsaydı muhtemelen kararları da farklı olabilirdigeçtiğimiz hafta arizonanın yeşillikler içindeki şirin şehri flagstaffda plutoyu keşfeden lowell gözlemevini ardından kuzey arizona üniversitesi fizik ve astronomi bölümünü ziyaret ettim bu kampüste öğrencilerin maskotu olmuş sevip oynadıkları robotlar gördüm bu yapay zeka donanımlı robotlar çok ilginç özelliklere sahipti öğrenciler telefonlarına yükledikleri bir aplikasyon üzerinden yemek siparişi veriyor ve bu robotlar sipariş gelir gelmez yemeği alıp öğrenciye ulaştırıyor üstelik öğrenci kampüse yakın bir yerde yaşıyorsa annesine mesaj gönderiyor robot önce anneyi ziyaret edip yemeği alıyor ve öğrenci derste ise sınıfa kütüphanede ise kütüphaneye götürüyor üstelik bu sürede öğrencinin konumu değişirse robotto kendi rotasını otomatik değiştiriyor bu robotlar yayalara da çok saygılı yolda bir yaya algıladığı zaman hemen duruyor ve yolun boşalmasını bekliyor bu robotlarla konuşup sohbet edebiliyorsunuz ancak sevmek için kucağınıza alırsanız kızıyor ve polisi ariyor kampüsteki bütün ağaçları ve binaları ve binaların krokilerini ezbere biliyor son teknoloji kameraları sayesinde 3 boyutlu görebiliyor ve etrafındaki nesneleri tanıyor hatta öğrencilerin çoğunun ismini bile biliyor ve yüz tanıma sistemlerini kullanıyor  sabahı şerifleriniz hayrolsun yıldızlararası ortamda  gary flandro 1962 yılında kaliforniya teknoloji enstitüsünde yüksek lisans öğrencisi idi ve los angelesta bulunan nasa jet i̇tki laboratuvarında staj yapıyordu kendisine vaktini boşa geçirmesin diye gezegenlerin yörüngelerini ve hangi yıl nerede olacaklarını hesaplamasını isteyen göstermelik bir proje verdilerflandro öyle bir şey keşfetti ki uzay araştırmalarının seyrini değiştirdi flandronun hesaplarına göre gezegenler 176 yılda bir aynı hizaya geliyorlardı ve bu da 1980li yıllara denk geliyordu bu olayın bir sonraki tekrarı ise 2156 yılında gerçekleşecekti eğer nasa bir uzay aracı gönderirse ve gezegenlerin kütle çekimini sapan etkisi olarak kullanırsa 4 büyük dış gezegeni tek bir uzay aracı ile ziyaret edecek ve o günün teknolojisi ile 40 yıl sürecek bir serüven 10 yıldan kısa bir sürede tamamlanabilecektinasa bu projeyi kabul etti ve voyager 1 ve voyager 2 uzay araçları tasarlanıp dış gezgenlere gönderildi ve bu 2 araç insanoğlunun gidebildiği en uzak noktaya gittiler ve bu hafta yayınlanan bilimsel makalelere göre voyager 2 uzay aracı da güneş sisteminin dışına çıkıp yıldızlararası ortamda uzay boşluğunda evrenin derinliklerine doğru yol alıyor 4 kasımda nature astronomyde yayınlanan birkaç makalede bu iki yolculuğun birleştirilmiş sonuçları yayınlandı voyager uzay araçları i̇nsanoğlunu 60 yıl önce asla hayal etmediğimiz yeni yerlere götürüyoruzay araçları voyager 1 ve 2 1977 yılında uzaya fırlatıldı ve 40 yıldan fazla bir süredir yolculuklarına devam ediyorlar voyager 1 jüpiter ve satürn gezegenlerine ziyaretini tamamladıktan sonra güneş sisteminin dışına yönelirken voyager 2 ise uranüs ve neptün gezegenlerini ziyaret ettikten sonra güneş sisteminin dışına yönelmişti şu an yollarına başka yıldızlara doğru devam ediyorlar i̇şte bu uzay araçları hazırlanırken içerilerine bir plak konuldu o plakta ise dünyanın bütün dillerinden birer cümle vardı ünlü astronom carl sagan olaki bir uzaylının eline geçerse dinler diye koymuş o günün şartlarında bulunmuş bütün bilimsel sabitleri ve dünyanın galaksi içindeki konumunu da belirtmeyi ihmal etmemiş i̇şte bu plak içinde bir de türkçe kayıt bulunuyor bu kayıtta ise bir erkek sesi sayın türkçe bilen arkadaşlarımız sabahı şerifleriniz hayrolsun diyor i̇şte bu sözü taşıyan uzay araçlarından birisi olan voyager 2de artık güneşin etkisinden tamamen çıkarak yıldızlararası ortamda yoluna devam ediyorgüneşte her saniye 595 milyon ton hidrojen 590 milyon ton helyuma dönüşüyor ve aradaki 5 milyon tonluk kütle her saniye ısı ve ışık olarak uzaya yayılıyor bu kütle kaybından başka bir de güneş rüzgârları ile kütle kaybı yaşanır i̇lk defa astrofizikçi eugene parker tarafından gündeme getirilen güneş rüzgârları yayılan yüklü parçacıklar ve atomlardan oluşur ve güneşin hareket yönünün tersine uzanan damla şekilli heliosphere denilen düşük yoğunluklu bir ortam oluşturur bu parçacıklar yaklaşık saniyede 400 km hızla hareket ederler fakat güneşten yaklaşık 17 19 milyar kilometre uzaklıkta hızları artık yavaşlar parçacıkların ses altı hıza düştüğü bu bölgeye termination shock denir güneşten yaklaşık 22 milyar kilometre ötede güneş rüzgârları yıldızlararası rüzgarın gücüne yenik düşerek tamamen durur güneş rüzgarlarının tamamen durduğu bölgeye de heliopause denir i̇şte voyager 2 bu heliopause sınırını geçerek yıldızlararası ortama geçmiş oldu güneşin etkisinin bitti bu alana yıldızlararası ortam diyoruz çünkü uzay araçları bu noktada güneşten bağımsızlıklarını ilan etmiş oluyorlar voyager 2nin voyager 1den farkı ise üzerinde bulunan birçok bilim ekipmanlarının hala çalışıyor olması bu sebeple yıldızlararası ortamın sıcaklığını hızını ve etrafındaki plazmanın yoğunluğu ölçebiliyoruzvoyager 1 ve voyager 2 uzay araçlarını tasarlayan inşa eden uzaya fırlatan ve 40 yıl boyunca güneş sistemi ve gezegenler hakkında bugünkü ders kitaplarındaki bilgilerin çoğunu bu uzay araçlarından alıp bizlere ulaştıran ekipte yer alan bilim adamı dr alan cummings ile nasa jet i̇tki laboratuvarında tanışma fırsatı buldum ve kendisinden bu iki araç ile alakalı çok değerli bilgiler aldım carl sagan ile beraber çalışan cumings halen 12 kişilik ekip ile voyager uzay araçlarından bilgi almaya devam ediyorgüneş sisteminin dışına yolculuk yapan voyager uzay araçları yalnız değiller 1972 yılında uzaya gönderilen pioneer 1 ve 2 de güneş sistemini dışına yolculuk yaptılar fakat onların yakıtları bittiği için dünya ile bağlantıları kesildi 2015 yılında plutoya alçak uçuş gerçekleştiren yeni ufuklar new horizons uzay aracının ömrü de güneş sisteminin dışına varadam yakıtı bitecek2010 yılında voyager 2nin kullandığı bilgisayar programı çökmüştü ve bu böylelikle uzay boşluğunda sessizliğe bürünmek üzereydi ki bilim insanları milyarlara kilometre öteden radyo dalgaları kullanılarak yazılımı güncellendi böylelikle hem ömrü uzatıldı hem de dünya ile iletişiminin hala ne kadar güçlü olduğu görülmüş olduvoyager 1 ve voyager 2nin güneş sistemi dışına birbirinden çok uzak noktalardan çıkmış olsalar bile yıldızlararası ortamın iki farklı bölgede de benzer özellikler gösterdiği görüldü bu bölgelerde manyetik alanların aynı olduğu da gözlendiher ne kadar kameraları ve birçok özellikleri bozulmuş olsa bile voyager 1 ve voyager 2nin 2030 yılına kadar elektrik kaynakları var ve 11 yıl daha veri gönderebilecekler 2030 yılında ise kendini besleyen radyoaktif maddenin yarı ömrü biteceğinden elektriksiz kalacaklar dünya ile bağlantıları kesilecek ve uzay boşluğunda yollarına devam edecekler uzayın çoğunluğunun boşluk olması sebebiyle istatistiksel olarak yıldızlararası ortamda herhangi bir gök cismine çarpmasını beklemiyoruzsabahı şerifleriniz hayırlı olsun ses kaydı büyük ihtimalle milyonlarca yıl uzay yolculuğuna devam edecek gün kavramının dünyanın kendi etrafında bir kez dönmesi ve sabahın da güneşin doğması olarak düşünüldüğünde sabah ifadesinin uzayda bir manası olmasa da diğer diller ile beraber türkçe bir sözün bu kadar uzaklara gitmiş olması kayda değer bir durumbu yazıyı sabah okuyorsanız sizin de sabahı şerifleriniz hayrolsun  yapay zekâ insanlığın sonu mu  ünlü fizikçi stephan hawking ölmeden önceki son röportajlarından birindeki en büyük uyarısı yapay zekanın yükselişiyle ilgili ya başımıza gelen en iyi şey olacak ya da en kötü şey olacak dikkatli olmazsak son şey bu olabilir yapay zeka googleın algoritmalarından kendi kendini süren arabalara ve yüz tanıma yazılımlarına kadar her şeyi kapsayan insanlık için büyük bir fırsata sahiptir ancak bugün sahip olduğumuz yapay zekâ hala ilkel aşamada uzmanlar bu teknolojinin bizi geride bıraktığında ne olacağı konusunda endişeleniyorlar veya hawkingin belirttiği gibi  yapay zekânın kısa vadeli etkisi onu kimin kontrol ettiğine bağlıyken uzun vadeli etki kontrol edilip edilmeyeceğine bağlıdırbilimkurgu filmlerinde bu konu çok işleniyor ve yapay zekânın insanlardan daha zeki olduğunda bütün insanlığı yok edeceği veya onların beynini hackleyip kendi istediği biçimde yönlendirdiği gözleniyor hawkingin uyarısı ise kontrolü elden kaçırmanın insanlığın yapacağı en son hata olacağı yönündeyapay zekâ konusunda hawking yalnız değil spacex ve tesla şirketlerinin sahibi elon musk hawking ile aynı görüşü paylaşıyor ve yapay zekânın insanlığın sonu olacağını söylüyor i̇şin ilginç yanı kendisinin ürettiği otonom tesla araçlar da yapay zekâ kullanıyor ayrıca kendisinin neuralink isimli şirketi insan beyninden bilgi ve hatıraları bilgisayarlara transfer etmek veya tersinden insan beynine bilgi ve hatıra yüklemek üzere çalışıyor bu konuda ciddi mesafe kaydedildi musk 2014 yılında kimse kontrol edilmeyi sevmez ancak topluma tehlike oluşturabilecek otomobiller uçaklar ilaçlar ve gıdalar regüle edilmiş durumda yapay zeka da öyle olmalı demişti şimdilerde ise kurduğu bir kâr amacı gütmeyen bir hayır kuruluşu ile yapay zekânın insanlığı ele geçirmesine engel olmaya çalışıyorbatı dünyası westworld isimli dizi 2 sezon boyunca insanların ürettikleri yapay insanları işledi 3 sezonda yapay zekâ ürünü ve organların laboratuvarda yetiştirilerek oluşturulan insanlar ve onlara yüklenmiş yapay zekâ ile insanları yönettiği yeni bölümlerle gelecek bu teknoloji uzakta değil daha önceki yazılarımızda da sürekli belirttiğimiz gibi crispr ismi verilen ve dna yapılarını değiştirmeye yarayan teknoloji ile organ ve dokuları modelleyebiliyoruz bu sayede sadece bilgisayarları değil insanları da hackleyebiliriz i̇şte beden mühendisliği burada devreye giriyor i̇stediğiniz bebeğin özelliklerini söyleyeceksiniz genleri ile oynanan bebek istediğiniz özelliklerde doğacak olmadı mı o zaman istediğiniz parçayı sipariş edip değiştirebilirsiniz i̇nsanı hacklemek için biyomedikal verilere ve çok güçlü bilgisayarlara ihtiyaç vargüçlü bilgisayarlar demişken geçtiğimiz nisan ayında üniversitemizin fizik bölümü öğrencileri ile kaliforniya eyaletinin santa barbara şehrinde bulunan google kuantum bilgisayar araştırma laboratuvarına teknik bir gezi düzenlemiş ve yetkililerden kuantum bilgisayarların teknik özellikleri çalışma prensipleri ve gelecekte neler vaad ettikleri hakkında teferruatlı bilgiler almıştık bunu yine bu köşede anlatmış ve kuantum bilgisayar çağının çok yakında olduğunu söylemiştik geçtiğimiz ay google işte bu ziyaret ettiğimiz laboratuvarda normal bilgisayarlarla 10 bin yıl sürecek bir hesabı 200 saniyede yaptığını açıkladı ve resmi olarak akademik makale olarak yayınladı böylelikle yapay zekânın önündeki en büyük engel olan hızlı bilgisayar engeli de kalkmış olduyapay zekâ ve robotların insanlardan farkı bilimsel gelişmeleri anında kabul ederek kendisini hemen güncellemesi i̇nsanlar ise kendilerini güncelleyip uyum sağlaması zaman alıyor en basitinden müşterilerime yazdığım daha gelişmiş bir programı kabul ettirip kullanmalarını sağlamakta ciddi zorluklar çekiyorum i̇nsanlar uzun süredir kullandıkları ve alışageldikleri alışkanlıklarından vazgeçip yeni teknolojilere adapte olması kabullenmesi ve özümsemesi çok zor bazen dirençle karşılaşıyoruz fakat bu yapay zekâ için problem değil değişim ve gelişimleri anında takip edip kendisini güncelleyebiliyor bir doktorun kendi alanındaki yeni gelişmeleri takip edebilmesi için ilgili konuda bir konferansa katılması ve orada anlatılanlardan bu gelişmeler konusunda kendisini yeniden eğitmesi ve uygulamaya geçmesi lazım bu ise uzun zaman sürebiliyor fakat yapay zekâ o konuda bilimsel makale yayınlanır yayınlanmaz haberdar oluyor ve hemen adapte oluyor diyelim ki karşımızda bir yabancı var onunla konuşmak istiyoruz robotlar karşındakinden bir kaç kelime duyar duymaz hangi dilde konuştuğunu anlıyor ve hemen internete bağlanıp o dile ait modülleri yüklüyor ve bir iki saniye içerisinde yeni bir dil öğrenmiş oluyor ve o dilde konuşmaya başlıyor i̇nsanların dil öğrenmesi ise aylar hatta yıllar sürüyor 20 yıldır almanyada yaşayıp tek kelime almanca bilmeyen tanıdıklarım var 10 yıl amerikada yaşayıp doğru düzgün bir cümle i̇ngilizce kuramayan tanıdıklarım var hal böyle olunca robotların ve yapay zekânın insanları sollayacağı ve fark atacağı kesinhal böyle olunca yapay zekânın insanlardan daha hızlı bir şekilde teknolojiye kendisini uyduracağı ve insanlardan daha zeki olacağı aşikâr bazı bilim insanlarına göre ise insanlar yapay zekânın evlerinde beslediği biraz akıllı evcil hayvan konumuna düşecek evlerinde kedi köpek besleyenler bilir ki çoğu hayvan kendisinden beklenilmeyen akıllı hareketle sergiler i̇nsanlara göre daha vefalıdırlarşahsi olarak tehlike senaryolarına katılmıyorum yapay zekânın insanların masraflarını ve israflarını azaltacak insanların yükünü hafifletecek ve aileleriyle daha fazla zaman geçirmelerini sağlayacağını düşünüyorum yapay zekânın i̇nsanlarla kol kola daha iyi bir gelecek inşa edeceğini umut ediyorum ve yapay zekâ eğitimi verdiğim insanlara da bunu gözetmelerini tavsiye ediyorumyapay zekâ üzerine verdiğim konferanslarda bana en çok sorulan soru yapay zekânın insanlığını sonu mu olacağı yönünde beklediğim soru ise bu değil i̇nsanlığın sonu mu olacak diye endişe etmekten ziyade geleceğin teknolojisine nasıl ve nereden başlayabilirim şeklinde olmalı söyleyeni kim bilmiyorum lakin güzel bir söz var akıllı insan aklını kullanandır daha akıllı insan ise başkalarının aklını kullanandır biz de bizde daha zeki olacak yapay zekânın aklını kullanıp daha zeki olabiliriz  yapay zekânın burnu  koku almamızı sağlayan duyu organımız burnumuzdur i̇nsan burnu tam 50 bin farklı kokuyu algılayıp ayırt edebilir burun kasdan biraz sert fakat kemikten daha yumuşak kıkırdaktan meydana gelen bir uzvumuz olup yapısı itibariyle çok basit gibi görünse de faaliyetleri açısından eşsiz bir yapıdırburnumuzun ilk görevi hava filtresi özelliği olması kimyasal maddelerin yararlı mı yoksa zararlı mı olduğunu anlar akciğerlerimize giden havanın nemlendirilmesi mikroplardan arındırılması tozların ayıklanması burnumuzun görevi hava içerisinde bulunan ve gözle görülmeyen tozlar burnumuzdaki kıllar tarafından toplanıp daha sonra atılmak üzere biriktirilir burnumuz eğer havada koku varsa onu da algılayıp zehirli olup olmadığını algılayabilir ve eğer koku çok rahatsız ediyorsa bizi rahatsız ederek o noktadan uzaklaşmamızı sağlar bu uyarıyı da dikkate almazsak kokudan dolayı bir de öksürtüyor ki bize içinde bulunduğumuz ortamın sağlığımız için zararlı olduğunu üstüne basa basa söylemiş oluyor burnumuzun ayrıca soğutma ve ısıtma özelliği de var aldığımız nefes vücut sıcaklığından daha soğuk ise ısıtıyor daha sıcak ise soğutuyor yani burnumuz fiziğin termodinamik kanunlarını çok iyi biliyor ve uyguluyorbasit bir kıkırdak parçası olmasına rağmen burnumuz müthiş bir mühendislik harikası peki böylesine gelişmiş her insanda doğuştan var olan burnu en son teknolojilerle üretmeye çalışsaydık ne olurdu michigan üniversitesinden bilim insanları bir araya geldiler ve bir hesap yaptılar 50 bin kokuyu algılayıp ayırt edebilecek bir burun için şu an teknolojinin yetersiz olduğu olsa bile en az 15 milyar dolara mal olacağını hesapladılar dünyanın en zeki bilim adamlarının bir araya gelip ve 15 milyar dolar harcayarak yine de yapamayacakları daha ileri bir teknolojiye sahip burnumuza bu açıdan baktığımızda hepimiz birer milyarderiz bir de 15 milyar dolarlık burnunu beğenmeyip üzerine bir kaç milyon daha harcayarak estetik ameliyatı olanlar varbilim insanları ve parfüm üreticileri molekül yapıları ve koku arasındaki ilişkiyi parfümün üretildiği günlerden beridir çözmeye çalışıyor parfümün anavatanı olarak hep fransadan bahsedilir fransa kralı 14 louis 1682de 1300 odalı versailles sarayını inşa ettirdiğinde içerisine hiç tuvalet yaptırmamış o sebeple saray çalışanları kral ve kraliçeler defi hacet icap ettiğinde ya görünmeyen bir odada ya da bir şöminede ihtiyacını giderir üzerine de bir tavuk tüyü dikermiş böylece bir kaç gün bekler ve kuruduğundan emin olduklarında saray çalışanları o tüyden tutup balkondan fırlatıverirlermiş çoğu insan için avrupa sokaklarında gece yürümek büyük cesaret işiymiş 1800lü yılların ortasına kadar da sokaklar ve binaların duvarları hep kokarmış yüksek binalar yapılana kadar tuvalet ve tesisat avrupalıların kültüründe yokmuş bundan kurtulmak isteyen avrupalılar balkonlardan fırlatılan pisliğin kafalarına isabet etmemesi için önce şapkayı icat etmiş kokuları bastırmak için de parfüm sektörü gelişmişmoleküllerin rengini çözmek için ışığın dalga boyuna bakmak ve spectroscopy ile analiz etmek yeterli iken koku için aynı şeyi söylemek mümkün değil bu sebeple moleküller ile koku arasındaki ilişki uzun yıllardır tam olarak çözülemiyordu yapısal olarak birbirine çok benzeyen moleküller tamamen farklı koku verebiliyor ya da molekül yapısındaki çok minik bir değişim molekülün tamamen kokusuz hale gelmesini sağlayabiliyor buna rağmen molekül yapısındaki çok büyük değişimler aynı kokuyu verebiliyor bundan dolayı koku bilimi yapay zekâ gelene kadar karmaşık bir durumdaydıbu köşede sürekli bahsettiğimiz gibi yapay zekâ bir çok alanda çığır açan ve yazılması yıllar sürecek bilgisayar programlarını birkaç satıra indirmektedir yapay zekâ şimdi koku işine de el attı google beyin takımı 24 ekim perşembe günü arxivde 191010685v1 numaralı akademik makaleye göre yapay zeka kullanarak moleküllerin kimyasal yapılarına göre nasıl koktuklarını makinelere öğretti grafik sinir ağları gnn algoritmaları kullanan ekip ellerindeki veriyi ikiye böldüler verilerin 3 te ikisini öğrenme ve kalanını test etme için kullandılar sonuçlar ilginçti makineler molekül yapılarına göre maddelerin kokularını artık biliyorlar bu olay yapay zekânın zaten çok içinde olduğu parfüm sektöründe de büyük sıçrama anlamına geliyor yapay zekâ en gelişmiş teknoloji ile ancak 15 milyar dolar harcayarak yapılabilecek bir aleti bir kaç algoritma ile çözmüş bulunuyoryapay zekâda derin öğrenme makine öğrenim modellerinin çoğu girdi olarak düzenli veri gerektirir grafik sinir ağları gnnler grafikler gibi düzensiz girdilerin doğrudan makine öğrenim uygulamalarında kullanılmalarını sağlamıştır kullanım alanları arasında sosyal medya grafiklerindeki arkadaşlık ağları akademik literatürdeki kaynak gösterme ağları ve bu çalışma için kimyasal sınıflandırma ve regresyon görevlerini içerir sosyal medyada arkadaşlık tavsiyeleri ve kimi tanıyor olabileceğimizi grafik sinir ağları tahmin ederburnumuzun iki deliği burun septumu ile bölünür burnun şeklini oluşturan etmoid kemiği burun boşluğunu ve beyni ayırır burnumuzdaki koku alma sensörlerinin aldığı koku ile alakalı sinyali beyne göndermesi ile oluşan koku yapay zekânın derin öğrenme alanındaki son gelişmeler ile doğrudan tahmin edilebiliyor derin öğrenmedeki bu ilerleme yeni sentetik kokuların keşfedilmesine yardımcı olacak ve böylece doğal ürünlerin ekolojik etkisini azaltacaktır buna ek olarak beynimizin kokuları nasıl algıladığı konusuna da bilime katkı sağlaması bekleniyorgörüldüğü gibi yapay zekâ her alanda çığır açıyor ve daha önce yapılamaz denilen şeyleri yapılabilir hale getiriyor çok az ve öz kod yazarak büyük sonuçlar elde etmemizi sağlıyor i̇şletmelerde masraf ve israfı azaltıp üretimi ve kârı arttırıp giderleri azaltıyorgeçtiğimiz hafta kaliforniya eyalet üniversitesi northridge kampüsü fizik ve astronomi bölümünün misafirleri konya şehir koleji öğrencileri idi video konferans ile fizik laboratuvarıma bağlanan öğrencilerle yapay zeka üzerine yaptığım çalışmalar ve yapay zekanın geleceği üzerine çok faydalı bir sohbet gerçekleştirdik öğrencilerin yapay zekâ ile alakalı sorularını görünce geleceğimiz adına çok umutlandım kendilerini tebrik ediyor ve başarılar diliyorum  yapay zekâya nereden başlamalı  okuyucularımızdan gelen emaillerde yapay zekâya nereden başlayıp neler yapılabileceği konularında epey sorular alıyorum bu mevzuyu daha önceki yazılarımızda parça parça anlatmış olsak da bugün tekrar enine boyuna tartışmak ve fikirlerimi paylaşmak istiyorumgeçtiğimiz hafta 2019 nobel fizik ve kimya ödüllerinin sahipleri açıklandı kimya ödülleri benimde ilgi alanıma giren lityumiyon pilleri üzerine yapılan bilimsel araştırmalar ve keşiflere verildi lityum periyodik tabloda üçüncü element ve erime ve kaynama noktasının yüksek olmasına rağmen yoğunluğu düşük ve hafif bir element kullandığımız akıllı telefonlar tabletler dizüstü bilgisayarlar ve daha nice şarjlı elektronik aletler lityumiyon pilleri ile çalışıyor aynı şekilde elektrikli araçların son zamanlardaki yükselişi yine lityumiyon pillere bağlı ayrıca ilaç sektöründe de çok büyük bir öneme sahip özellikle depresyon ilaçlarının çoğu lityum barındırıyor dünyada en fazla lityum ise afganistanda bulunuyor afganistandaki bu lityum madenlerinin değeri ise birçok trilyon dolar civarında ve halk kendi arasında birbirine düşmüş ve birbirleriyle savaşıp dururken başka ülkeler buradaki lityum madenlerini çıkarıp dünyaya pazarlıyorpillerin tarihi ise 200 yıl öncesine dayanır 1800 yılında alessandro volta modern bataryanın öncüsü olan ilk pili icat etti resmi eğitimini yarıda bırakan volta 18 yaşında elektriğe merak sardı ve fizikçilerle çalışmaya başladı i̇lk keşfettiği pil daha sonra suyu oksijen ve hidrojene ayırmak için kullanıldı 1830 yılında faraday elektromanyetizma çalışmalarında voltanın bataryalarını kullandı ve piller kapı zillerinde ve daha sonra telgraflarda kullanıldı2019 kimya dalında nobel ödülüne layık görülen ilk isim john goodenough kendisi ilk lityum bataryayı yapan bilim insanı goodenoughın 1970lerde icat ettiği lityum piller sayesinde bugün akıllı telefonlarımız çalışıyor ödülün ikinci ortağı ise stanley whittingham kendisi lityum bataryaların potansiyellerini iki katına çıkardı lityum pilde katot olarak kullanılan titanyum disülfürü geliştirdi bu sebeple lityumiyon pillerinin kullanımında bizlere kolaylık sağlamış oldu ödülün japon ortağı ise akira yoshino kimyager yoshino pillerde saf lityum gereksinimini ortadan kaldırdı kimya ödüllerinde benim en çok ilgimi çeken nokta ise ödülün japon ortağı akira yoshino çünkü üniversiteden 1972 yılında master derecesiyle mezun olduktan hemen iş hayatına atıldı ve lityum şarjlı pilleri üzerine çalışmaya başladı doktorasını ise tam 33 yıl sonra yani 2005 yılında tamamladı doktorasını aldığında tam 57 yaşındaydı bugün 71 yaşında doktorasını aldıktan tam 14 yıl sonra nobel kimya ödülüne layık görüldüpili ilk keşfeden voltanın resmi bir eğitimi yoktu 18 yaşında fizikçilerin yanında çalışmaya başlayarak kendisini geliştirdi bugün nobel ödülü alan akira yoshino ise 52 yaşında üniversiteye dönüp 57 yaşında doktorasını tamamlayan bir bilim insanı i̇şte yapay zekâ öğrenmenin de yaşı yok ben çok gencim öğrenemem demekte yanlış ben çok yaşlandım benden geçti demekte yanlış zaten normal programlama dilleri ile yıllar sürecek projeler yapay zekâ ile birkaç ayda hatta birkaç haftada bitirilebilir kod yazmayı öğrenmek biraz vakit alabilir lakin hiç de zor değilyapay zekâ ile uğraşan kişilere veri bilimcisi data scientist diyoruz i̇yi bir veri bilimcisi olmak isteyen kişi temel düzeyde python veya r programlama dilini öğrenmeli ardından temel istatistik bilgilerini bilmelidir veri görselleştirmesi veri temizleme ve veri mühendisliğinin ardından makine öğrenmesi machine learning alanına odaklanmalıdır mesela tahmin etmeye çalıştığımız hedef fiyat veya bir rakam ise regresyon regression algoritmalarını cevabı evet veya hayır olan hedef ise sınıflandırma classification ve cevabı hangi gruba dahildir olan ise gruplandırma clustering algoritmalarını kullanmamız gerekiyor bu algoritmaları programlamak zorunda değiliz bunlar zaten birileri tarafından yazılmış ve hazır paket haline getirilmiş bize düşen verilerimizi öğrenme ve test için ikiye ayırıp bu algoritmalardan birini çağırıp çalıştırmakmakine öğrenmesi tamamlandıktan sonra yapay zekâ alanına geçilmelidir bu kısımda doğal dil işleme derin öğrenme yapay sinir ağları tavsiye sistemleri qöğrenme bilgisayar görmesi resim işleme yüz tanıma sistemleri sosyal medya analizleri ve sentiment analizleri öğrenilmelidirbunları öğrenmek neyi sağlar başta işletmelerinizin masrafları azalır israfları sıfırlanır ne zaman nerede hangi kararı almanız gerektiğini söyler veriye dayalı bilimsel raporlar ortaya çıkar farkında olmadığınız masraflarınız fark edilip ortadan kaldırılır normal programlama ile yıllarca sürecek projeler birkaç haftada sonuçlanır yapay zekâ işletmelerde ve devlet kurumlarında vakit kaybını ve gereksiz eleman çalıştırmayı engeller ve adeta bir kaç level atlamayı sağlar bir işe hangi elemanı atarsanız ne zaman da biteceğini ve ne kadar kâr edeceğiniz önceden tahmin etmek işten bile değildir geçmişteki verilerden geleceği öngörmek ve önceden planlamak mümkün olur en iyi profesörü yapay zekâ ile modelleyerek öğrencilerin evlerinden çıkmadan dünyanın en iyi profesöründen ders alması sağlanır robot askerler ile insan kaybı önlenir suç tahminleri ile kimin nerede hangi suçu işleyeceğini tahmin etmek mümkün olur şu an los angeles polisinde yapay zekâ ekip arabalarının nereye gideceğini ve hangi bölgeye hangi polis giderse oradaki insanların yapısına ve kültürüne uygun memurları görevlendirmesi gerektiğini belirlemektedir her gün girilen raporlarla hatalarından ders almakta ve hergün daha da iyi sonuçlar vermektediryapay zekânın en güzel taraflarından birisi de veri girişinde tekrarları önlemekte ve kurumlar arası çapraz sorgulamalarla yanlış veri girişlerini engellemektedir yapay zekâ hastalara doktorlardan daha isabetli teşhisler koymakta avukatlardan daha başarılı dökümanları takip edebilmektedir saniye saniye sosyal medya analizi yaparak canlı raporlar vermekte bu sayede nerede neler oluyor öğrenmek ve çözüm üretmek mümkündüryediden yetmişe herkes ve her kurum yapay zekâya geçmeli ve nimetlerinden yararlanmaya başlamalıdır yarın çok geç olabilir  çözüm yapay zekâ  yapay zekâ altın çağını yaşıyor her alanda yavaş yavaş kendini hissettiren yapay zekâ ile alakalı her gün inanılması güç gelişmeler yaşanıyor harvard business review dergisi 21 yüzyılın veri bilimi ve yapay zekâ yüzyılı olacağını söylüyor veri bilimi üzerine çalışan programcılar en fazla kazananlar grubunda ve çalıştığı işte en mutlu olanlar yine veri bilimcileri dünyada en çok veri bilimcisi kaliforniyada bulunuyor ve onlardan birisi olmak da beni mutlu ediyoryapay zekâ ve veri bilimi her alanda müthiş bir otomasyon ve hız kazandırıyor ve masrafları ve israfları engelleyip insanların hiç hesap edemeyeceği boyutlarda açık bulup onları kapatabiliyor geçmiş verilerden tecrübe edinip geleceğe dönük öngörülerde bulunabiliyor bu da geleceği hesaplama ve planlama da hislere değil veriye dayalı ve gerçekçi yaklaşımlar yapmaya zemin hazırlıyor hatta resim işleme teknikleri ile uydu fotoğrafları incelenerek hangi ülkenin ne kadar buğday mısır mercimek gibi tahıl ürünleri üreteceğini hesaplamak mümkün bu bilgiler nüfus verileri ile karşılaştırıldığında hangi ülkenin ne kadar ithalat ve ihracat yapabileceğini önceden öğrenmek ve buna göre tedbir alabilmek mümkün yapay zekâ ile çok az kod yazarak büyük projeleri çok kısa bir sürede bitirmek çok kolay  hal böyle olunca başta devlet olmak üzere her sektörün bir an önce yapay zekâya geçmesi gerekiyortesla ile otonom arabalar yollarda yerini almaya başladı bunun üzerine diğer araba şirketleri de harekete geçti ve sürücüsü olmayan arabalar üretmeye çalışıyorlar teknoloji devi google uzun yıllardır otonom arabasını test ediyor yeterli olgunluğa ulaştı ve artık seri üretime geçmeyi planlıyor sürücüsüz arabalar sayesinde trafiğin azalması insan hatalarına bağlı trafik kazalarının ortadan kalkması suç oranının düşmesi çocuklar yaşlılar ve engelliler için daha fazla hareket kabiliyeti bekleniyor otonom araçların en büyük destekçisi tabiki yapay zekâ nerede ne yapacağına hangi yolu takip edeceğine yapay zekâ ile karar verecek türkiye yerli ve milli bir araba üretecek ise doğrudan otonom ve elektrikli araç üretimine başlamalıdır başka çözümler zaten yüzyıl geriden başlayan yarışta hiçbir işe yaramazson yüzyılda neredeyse bütün savaşları teknolojik üstünlüğü olan ülkelerin kazandığı aşikâr i̇nsansız hava araçlarının önemini artık çok iyi biliyoruz ancak teknolojik üstünlüğe sahip ülkeler artık yapay zekâ donanımlı kendi kendine uçabilen ve yolunu bulabilen i̇halar üzerinde çalışıyorlar ayrıca robot askerler üretmek için büyük gayret sarfediyorlar robot askerler saniyeler içerisinde milyonlarca ihtimali değerlendirip en doğru ve en kestirme kararı bulmak üzere programlanıyor hal böyle olunca askeri alanda da yapay zekânın önemi çok büyük i̇nsan hayatı çok mühim yapay zekâ ve yüksek teknoloji sahibi sistemler insanların yükünü azaltmakta ve can kaybını önlemektedirhangi durumda ne adım atacağına karar veren ve mümkün olan en iyi çözümü bulmaya çalışan yapay zekâ algoritmalarına qöğrenme qlearning veya pekiştirmeli takviye öğrenme diyoruz takviye öğrenimi rl bir ajanın kendi eylemlerinden ve tecrübelerinden gelen geri bildirimleri kullanarak deneme yanılma yoluyla etkileşimli bir ortamda öğrenmesini sağlayan bir makine öğrenme tekniğidir ajan agent başarılı adımlarda ödül alıyor başarısız adımlarda hanesine ceza yazılıyor bu sayede aldığı ödüllerin sayısını arttırmak isteyen ajan ödül aldığı geçmiş tecrübelerini tekrar ediyor ve aynı zamanda yeni alanlarda da araştırmalar yapıyor bu durumda aldığı ödül sayısını mümkün olan en yüksek sayıya çıkardığında hedefine varmış oluyor mesela otonom bir araç bir yolcuyu alıp gideceği yere en kısa zamanda ulaştırması bu mantıkla sağlanıyor veya bir helikopterin pilot yardımı olmadan kendi kendine iniş yapabilmesi ve uçuş anındaki manevraları tamamen pekiştirmeli öğrenmenin konusuaynı şekilde finans şirketlerindeki protföy yönetimi bu algoritmayı kullanıyor ne zaman ve hangi şartlarda hangi işlemin yapılması gerektiğine qöğrenme karar veriyor bu sayede mümkün olan iyi işlem yapılarak finans marketlerinde sürekli kazanç sağlanmaya çalışılıyor hatta uzun vadede daha çok kazanmak için küçük kayıp ve fedakarlıklara da izin veriliyorqöğrenme sayesinde bilgisayarlar zekâ oyunlarında insanları ve dünya şampiyonlarını yenebiliyorlar yapay zekâ bu algoritma sayesinde artık insanlardan daha zeki ve daha tutarlı kararlar verebiliyorlaraslında bu düşünce tarzı bize yabancı değil çocuklara sınıfını dereceyle geçerse bisiklet aldığımız gibi başarılı olunca ödül gelecek yok derslerine çalışmazlarsa hediye de alınmaz bu durumda çocuklar hediyeyi kapmak için derslerine çok çalışır doğru işleri yapar hareketlerine dikkat eder ve başarılı olur ne yapması gerektiğini hangi durumda nasıl davranması gerektiğini bilir qöğrenme de aynı bu mantıkla çalışıyorqöğrenme diğer adıyla pekiştirmeli öğrenme insani yeteneklerin ötesinde bir güce sahip veri üretimi çok fazla ve insanların değerlendirmesi gereken alternatifler sınırsız hal böyle olunca bir meselede en doğru kararı verebilmek milyonlarca ihtimali bir anda değerlendirmek ve mümkün olan en iyi çözümü üretmek insanların bir anda yapabileceği bir şey değil bu görevi makineye verdiğimizde stratejik olaylarda karar verme mekanizmasını hızlandıracak müşterilere hizmet vermek için yeni yollar geliştirecek ve yenilikçi çözümler bulacaktırqöğrenme ile başarı oranını ve doğruluk payını hesaplamak çok kolay yanlış kararlarından ders çıkarması doğrudan başarıya odaklı olması araştırmacı ruhu ve yenilikçi olması en doğru zamanda en doğru seçimi yapabilmesi ölçümlerimizi kolaylaştırıyor qöğrenme aynı zamanda biyoloji kimya ve psikoloji ile de yakın alakası vardır yaptığımız iyi işlerin çevremizdeki insanlardan iyi tepki alması ve kötü işlerin eleştiri alması ve bu sayede doğru karar alma yönünde kendimizi düzeltmemiz bu yapay zekâ algoritmasının zeminini oluşturuyoreğer bir şirketin veya devlet kurumunun karar verme pozisyonundaysanız inşaallah sizleri yapay zekânın qöğrenme konusunu gözden geçirmenize ikna etmişimdir eğer bilimsel araştırma yapıyorsanız qöğrenmenin potansiyelini de göz önünde bulundurmanız gerektiğini anlatabilmişimdir   bilgisayarın gözü  teknoloji çok ilerledi bilgisayarlar yapay zekâ ile insan gibi düşünmeye başladı yazması aylarca hatta yıllarca süren bilgisayar programları yapay zekâ ile bir kaç satıra hatta birkaç kelimeye indirgendi döngüler ve şart cümleleri tarih oldu yapay zekâ insanların yaptıkları işleri yapmaya başladıdoğal dil i̇şleme nlp ile bilgisayarlar yazılan yazıları okunan şiirleri anlamaya başladı sonra siri gibi alexa gibi kişisel asistanlar devreye girdi ve makineler insanlarla konuşmaya başladı yapay zekâ ve doğal dil i̇şleme ile bebeklerin ağlama seslerini analiz edip neden ağladıklarını çözebildik yapılan araştırmalar bebeklerin acıkmaları veya bez değişmesini istemelerinden daha çok anneleri tarafından kucaklanmak istediklerinden ağladıklarını gösteriyor bu arada kucaklamanın bilimde çok önemli bir yeri var 1995 yılında massachusetts tıp merkezinde kyrie and brielle adlı ikiz kız bebek normal sürelerinden 12 hafta önce premature olarak doğdular doğum sonrası kız bebekler küveze alındılar i̇lk başta bebeklerin ikisi de sağlıklıydı daha sonra birisi zayıflamaya nefes almakta zorlanmaya ve hızlı kilo kaybetmeye başladı doktorlar ve hemşireler bildikleri her şeyi denediler fakat nafileydi bebek yavaş yavaş ölüme gidiyordu hemşirelerden birisi avrupa görmüştü amerikada hiç kullanılmayan ancak avrupada bazen kullanılan bir tedavi şeklini bebeklerin babasının da onayını alarak uyguladı i̇ki bebeği de aynı küveze koydu güçlü olan bebek elini zayıf olan bebeğin sırtına koyup kucakladı ve ikinci bebeğin hayati fonksiyonları normale döndü ve ölümden kurtuldu bunun üzerine tıpta prematüre doğan kardeşleri yanyana koymak en etkili tedavi yöntemlerinden birisi oldu bu da bize gösteriyor ki akrabalarla ilişkiyi kesmemek onları kollayıp kucaklamak çocuklarımızı sevip onlarla oynamak bayramlarda anne babaların ellerini öpmek ve kucaklamak insan hayatında çok önemli bir yere sahip bunların yanında makine öğrenmesi algoritmalarıyla geçmişten ders alıp geleceği tahmin etmeye başladık bankaların kime kredi vereceğini yapay zekâ belirlemeye başladı yıllarca sürecek hesaplamalar hızlı bilgisayarlar sayesinde milisaniyeler derecesine kadar indieskiden tek bir televizyon kanalından sınırlı videolar izleyebiliyorduk şimdilerde binlerce televizyon kanalı her saniye içerik üretiyor çözünürlüğü çok yüksek fotoğraf makinaları yaptık akıllı telefonlar ile neredeyse herkesin elinde bir kamera var saniyeler içerisinde sosyal medyada milyonlarca resim yüzbinlerce video paylaşılıyor bunların hepsini izlemeye ne zamanımız ne ömrümüz yeter bütün bu teknolojik gelişmelere karşı tek bir eksiğimiz vardı o da her şeyimizi emanet ettiğimiz zamanımızın en zeki makinaları görmüyordu resim çekmek görmek değil görmek ile bakmak arasında fark var dinlemek ile işitmenin farklı olduğu gibi ancak bu durum artık değişti şimdilerde bilgisayarlar da computer vision ile görmeye başladı bundan böyle bilgisayarlar yapay zekâ ile milisaniyeler içerisinde on binlerce fotoğrafı inceleyip analiz edebiliyor ve fotoğraftaki nesneleri tanıyabiliyor eğer fotoğrafta insan varsa mutlu mu mutsuz mu hasta mı sağlıklı mı olduğunu anlayabiliyor yüz tanıma sistemleri ile resimdeki insanları tanıyabiliyor peki bu noktaya nasıl geldikbir bebek gözlerini açar açmaz nesneleri görmeye başlar aynı nesneleri defalarca gördükten sonra yavaş yavaş nesneleri seçmeye başlar ancak görmek göz ile başlasa da aslında beyinde biter araştırmalar insan gözünün 576 megapixel kameraya eşit olduğunu söylüyor i̇nsan gözü görüntü kalitesinde en son teknoloji ve en gelişmiş fotoğraf makinasına bile uzay teleskopları hariç bir kaç kat fark atıyor i̇nsan gözü henüz fotoğraf makinalarında olmayan teknolojilere de sahip mesela fotoğraf makinasının lenslerine toz kaçsa kendi kendine temizleyemez kirpiklerimizin gerisinde sinirler ve sinirlerin ucunda sensörler var toz veya bir tehlike yaklaştığı zaman sensörler sinirlere haber verir haber beyne gider otonom sistem ile kaslar çalışır ve göz kapaklarımız kapanır bu iletişim ise saniyenin binde birinde olur bu şekilde gözümüz kirpik ve göz kapaklarımızla önce gözümüze toz girmesini engeller eğer engelleyemez ise tozu alıp yaydığı kimyasal maddelerle çapak haline getirip gözümüzün burnumuzdan taraftaki uçlarına bırakır en akıllı bilim adamlarının en zeki mühendislerin ve en son teknolojilerin henüz yetişemediği bir teknolojiye sahip gözümüzün modası geçmez fotoğraf makinalarının yeni versiyonu çıkınca eskisini atar yenisini alırız fakat gözlerimizin hadi yenisini alalım desek ondan daha gelişmiş bir teknoloji zaten mevcut değil üstelik 2 adet gözümüz var ve gözümüzden çıkan sinirler kablolar beynimizin altında adına optic chiasm denilen yerde birleşip iki gözden gelen veriyi birleştirip beynimize geniş açılı panoramik bir görüntü gönderiyor i̇ki gözden kameradan gelen fotoğrafları birleştiriyor görüntüde bir milim sapma olmuyor ve resim kalitesi tam 576 megapixel gözümüz muazzam bir elektrik elektronik ve optik mühendisliği harikası ancak görme işlemi gözümüzle bitmiyor göz kamera görevi görüyor asıl iş gördüğünü anlayıp karar vermek olan beyin yapıyor i̇şte bu noktada bilgisayarların görmesi de bu şekilde modellendibebeklere kimse nasıl görmeleri gerektiğini söylemiyor onlar etraflarındaki nesneleri devamlı görerek bilinçaltında eğitilmiş bir model oluşuyor bebeklerin gözlerini bir kamera gibi düşünürsek her 200 milisaniyede bir resim çekiyorlar bebekler 3 yaşına geldiklerinde yüz milyonlarca resim görmüş oluyorlar daha önce görülen nesneler tekrar görüldüğünde tanıdık geliyor ve artık bebekler nesneleri tanımaya başlıyorlar bilgisayarlara da aynı modeli denemek için milyonlarca fotoğrafa ihtiyaç vardı i̇şte burada sosyal medya devreye girdi çünkü insanlar gönüllü olarak kendilerinin binlerce fotoğrafını algoritmaların kullanımına sunuyor sosyal medyadan ve internetten toplanan milyarlarca resim dünyanın dört bir yanından binlerce insan tarafından tek tek işaretledi nesnelerin isimleri tanıtıldı ve 3 boyutlu geometri tanımlandı milyarlarca resim gören bilgisayar algoritmaları bilgisayarların da hızlanması ve belleklerin ucuzlaması ile artık görmeye başladı artık bilgisayarlar gördüğü nesneyi ve insanları tanıyor ve konuşulanları anlıyorlar  yapay zekâ bilimde  bir bilim insanı için en önemli konulardan birisi bilimsel bir yayın yapabilmektir bazı üniversiteler doktora programlarına öğrenci kabul ederken not ortalamasından ziyade adayların bilimsel bir yayın yapıp yapmadığına odaklanır bilimsel bir yayın yapmışsanız saygınlığınız artar ve akadamik kariyeriniz yükselir hele bir de başka makaleler sizin makalenize atıf yapmışsa tadından yenmezgel gör ki bu bilimsel yayınların okunma oranı binde 6 yani neredeyse kimse okumuyor siz aylarca hatta yıllarca çalışıp üniversitenizden ve diğer bilim araştırma kurumlarından tonlarca maddi destek alacaksınız ve orijinal birşeyler bulacaksınız sonuçlarınızı büyük uğraşlarla i̇ngilizce olarak hazırlayacaksınız ve yüksek miktarlarda para ödeyerek bilimsel dergilerde yayınlayacaksınız fakat neredeyse okuyan olmayacak siz yayın yaptığınız için akademik olarak yükseleceksiniz fakat yazdıklarınız öylece kalacak ancak yapay zekâ ile bu durum değişiyor yapay zekâ milisaniyeler içerisinde milyonlarca akademik yayını okuyup özetini size sunabiliyor hatta insanların bakmayı hiç akıl etmediği yayınlanıp bir köşede unutulmuş bütün makaleleri okuyup anlayabiliyor ve bilimde zaten birileri tarafından bulunmuş şeyleri veya bilim insanlarının gözünden kaçmış büyüleyici buluşları gün yüzüne çıkarıyor üstelik modelinizi o bilimsel konuda eğitmeniz de gerekmiyorbilim insanları bu sayede eski bilimsel araştırma makalelerinde saklanan yeni bilimsel bilgileri ortaya çıkarmak için makine öğrenmesi ve yapay zekâyı kullandılar sadece dilin gramer ve özelliklerini kullanarak yeni bilimsel keşifler yaptılar3 temmuzda natureda yayınlanan bir makaleye göre lawrence berkeley ulusal laboratuvarından araştırmacılar insanların kaçırdığı bağlantılar için bilimsel makaleler yoluyla word2vec adı verilen bir algoritma kullandılar algoritmaları daha sonra ısıyı enerjiye dönüştüren ve birçok ısıtma ve soğutma uygulamasında kullanılan olası termoelektrik malzemeler için öngörüleri belirledi algoritma termoelektrik tanımını bilmiyordu malzeme bilimi konusunda eğitim almadı yalnızca kelime ilişkilerini kullanarak şu anda kullandıklarımızdan çok daha iyi olabilecek gelecekteki termoelektrik malzemeler için adaylar belirlediyapay zekâ malzeme bilimi hakkında eğitilmemiş olsa da malzeme bilimi hakkında herhangi bir makale okuyabilir bu nedenle hiçbir bilim insanının yapamayacağı ve hiç aklına gelmeyecek bağlantılar kurabilir disiplinler arası çapraz sorgulama yapabilir ve bu sayede bilim insanlarının her konuda bilgi sahibi olmamasından kaynaklanan problemleri de çözebiliralgoritmayı geliştirmek için araştırmacılar yapay zekâ ile malzeme bilimi ile ilgili 33 milyon akademik makale özetini değerlendirdiler ve yaklaşık 500000 kelimelik bir kelime hazinesi ile özetleri word2vece besleyerek kelimeler arasındaki ilişkileri analiz etmek için kullandılar yapay zekâ makale özetlerinde kullanılan kelimelerden periyodik tablo ve moleküllerin kimyasal yapısı gibi kavramları kendi kendine anlayabildi i̇nsan gözüyle anlaşılamayacak ilginç bağlantılar da keşfettibu deneyin en ilginç özelliklerinden birisi de gelecekte yayınlanacak bilimsel makaleleri tahmin edebilmesi idi bunu test etmek için 2009 yılından önceki makaleleri yapay zekâ algoritmalarına verdiler ve 20092012 yılları arasında yayınlanabilecek makaleleri tahmin etmesini istediler algoritma çalıştı ve 2009 yılından 2012 yılına kadar bilgisayara göre daha henüz yayınlanmamış makaleleri tahmin etti sonra 20092012 yılları arasında yayınlanan makaleler ile tahmin sonucu ortaya çıkan makaleleri karşılaştırdılar sonuçlar inanılmazdı yapay zekâ 2009 yılından önce yayınlanan makalelerden elde ettiği bilgiler ile 2012 de keşfedilecek malzemeleri tahmin etti i̇şte bu nokta malzeme biliminin de ötesinde bir durum ve diğer disiplinlere de uygulanabilireğer tıp ve ilaç üzerine yazılmış makaleler incelenirse önümüzdeki yıllarda keşfedilebilecek ilaçları daha keşfedilmeden keşfetmek mümkün olacakgeçen hafta üniversitemizin fizik bölümünden bir arkadaşımla sohbet ediyorduk güneş teleskopundan yüzlerce resim çekmiş güneş lekeleri üzerine bir bilimsel araştırma yapmakta ve akademik yayın hazırlığı içindeydi fakat resimleri tek tek kendi gözleri ile inceleyerek güneş yüzeyinde oluşan lekeleri değerlendirip her fotoğrafla alakalı notlar alıyordu kendisine computer vision kullanmasını tavsiye ettim sonra bütün resimleri bir klasörde toplayıp bir kaç satır kodla bütün resimleri analiz edip hatta arkadaşımın gözünden kaçan yüzlerce noktayı da hesaplayarak fotoğraflar hakkında raporları otomatik olarak hazırlattım kendisi bu resimler üzerinde 3 ay çalışacak ve gördüğü değişiklikleri ve ölçüleri not edecekti yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile bu süreyi bir kaç dakikaya indirdimgörüldüğü gibi yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile artık veri ilişkisel veri tabanı olmaktan çoktan çıktı resimler videolar ses dosyaları web sayfaları sosyal medya paylaşımları bilimsel makaleler kitaplar el yazması yazılar uydu ve uzay resimleri de artık birer veri tabanı sayılıyor ve bu verileri yapay zekâ ile çok kısa bir sürede algılamak okumak ve analiz etmek ve sonuçlarını hızlı bir şekilde bilim insanlarının hizmetine sunmak mümkünayrıca yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile çok az kodla büyük işler yapıldığı için for döngüleri ve if yapılarıyla vakit kaybetmek yerine bir kaç satır kodla sonuç alınabildiği için bilimsel araştırmaların bundan böyle çok daha hız kazanacağını ve dünyamızın ve iş çevrelerinin çağ atlayacağını söyleyebilirizkimbilir belki bir gün eski deprem bilgilerinden ve yapılan haberlerden ve yayınlanan bilimsel deprem makalelerinden depremlerin ne zaman ve hangi şiddette olabileceğini yapay zekâ ile tahmin etmek mümkün olabiliryapay zekâ şu an altın çağını yaşıyor ve piyasada ihtiyacın ancak 3ü karşılanabiliyor bütün devlet kurumlarına ve özel şirketlere düşen görev bir an önce çalışanlarını yapay zekâ ve makina öğrenmesi konusunda eğitmeleridir değilse ülkemiz bu teknolojiyi de dışarıdan çok pahalıya alacak los angelesta yapay zekâ ile 4 satır kodla halledilecek bir iş için 4 bin satır java kodu yazan şirketler gördüm ve kendilerine açıkladığımda kabullenmekte zorlandılar değişim zor olsada bir an önce yapay zekâya geçmek en milli görevdir  gezegenler arası süper otoyol  farzedelim ki teknoloji çok ilerlemiş uzay araçları normal arabalar kadar sıradanlaşmış ve herkes çok ucuza uzaya gidip gelebiliyor evinizden çıktınız uzay aracınıza bindiniz sesten 16 kat hızla kendinizi uzaya fırlattınız ve sekiz dakika sonra derin bir karanlığın içerisindesiniz ve yerçekimini hissetmiyorsunuz uzay aracınızın içinde havada asılı kalıyorsunuz aya doğru hızla ilerliyorsunuz birden yemek ve ihtiyaç molası vermeniz gerekiyor nerede duracaksınız ay ile dünya arasında iki gök cisminin kütle çekimlerinin eşit olduğu noktada mola vermek en akıllıca seçim olur bu noktaya biz lagrange noktası diyoruz ve dünya ile ay civarında bu noktalardan 5 tane var güneş ile dünya arasındaki kütle çekim kuvvetinin eşit olduğu 5 lagrange noktası daha var bu noktalara park edilen dinlenme tesisleri fazla enerji ve yakıt kullanmadan yüzyıllarca kalabilirler lagrange noktaları ismini i̇talyan astronom ve matematikçi louis lagrangedan 17361813 almışhalihazırda nasa bu lagrange bölgelerine birkaç uzay aracı gönderip durumu test etmiş vaziyette soho güneş gözlem uydusu güneş ile dünyanın çekim kuvvetlerinin eşitlendiği l1 noktasında gözlemlerini sürdürüyorjüpiter gezegeni ve güneşin kütle çekim kuvvetlerinin dengelendiği lagrange noktalarında yüzlerce göktaşı hapsolup kalmışlar ve belkide ömürlerinin sonuna kadar bu noktada kalacaklar burada hapsolan gök cisimlerine trojans ismi veriliyoryapımı 20 yıldan fazla süren ve en son titreşim testlerinde bir vidanın sağlam yapılmaması nedeniyle çöken ve uzaya fırlatılması sürekli ertelenen james webb uzay teleskobununda güneş ile dünya arasındaki kütle çekim kuvvetlerinin birbirine eşit olduğu lagrange 2 noktasına gönderilmesi planlanıyor james webb uzay teleskobu tenis sahası büyüklüğünde teleskopun aynası altıgen olarak yapıldı ve katlanıp küçük bir kutu haline gelebiliyor 15 metrelik 18 tane aynadan yapılan teleskobun yüzeyi 24 karat altınla kaplandı kalınlığı milimetreden bile küçük 1000 angstrom olan altın tabaka 25 metrekare teleskobun yüzeyine sırlandı toplamda 4825 gram altın harcandı altın kullanılmasının sebebi ise alüminyuma göre aldığı ışığın 98ini yansıtması diğer teleskoplarda bu oran 85 idijames webb teleskobu astronomide çığır açan buluşlarıyla uzay hakkındaki bilgilerimizi kat kat artıran hubble teleskobunun tam iki katı büyüklükte bilim dünyasında büyük beklentiler var üzerine yerleştirilen bilimsel aletlerde çok gelişmiş özelliklere sahip gözle görülebilir ışık yanında gözle görülmeyen ışıkları da algılayan müthiş dedektörlere sahipjames webb teleskobunun iki yüzeyindeki sıcaklıklarda farklı olacak güneş panellerinin olduğu tarafta sıcaklık 85 derece olacak aynanın olduğu tarafta ise 233 derece olacak bu durumda neredeyse mutlak sıcaklıkta çalışacak mutlak sıcaklık 273 santigrad derece bu alemde hiçbir şey 273 dereceden daha soğuk olamaz i̇ki tarafını ise ortaya yerleştirilen koruma ile ayırmışlar aletlerin bir kısmı soğukta çalışırken bir kısmı sıcakta çalışacaknasanın şimdiye kadar ürettiği en iddialı ve karmaşık uzay gözlemevi olan james webb uzay teleskobunu 16 eylül 2017 cumartesi günü merkezi los angeles havaalanına yakın bir yerde bulunan northrop grumman şirketinde yapım esnasında ziyaret edip bir hayırlı yolculuklar diledim o zamanlar ekim 2018de uzaya fırlatılması planlanıyordu daha önce uzaya gidip gelmiş uzay mekikleri ve kapsüllerini bir bir ziyaret etmiş ve yakından inceleme fırsatı bulmuş biri olarak james webb uzay teleskobunu uzaya gidip bir daha gelmeyecek olması sebebiyle büyük bir heyecanla inceledim ve sanki bir insanla konuşur gibi iyi yolculuklar diledim benim ziyaretimden bir kaç ay sonra dediler test esnasında teleskop çöktü herşey yeniden yapılacak ve 2021 yılında uzaya fırlatılacak hala bekliyoruz bunun üzerine 2039 yılında uzaya gönderilecek olan uzay araştırma laboratuvarı ve teleskopları luvoirın hazırlık raporları tamamlanmak üzere luvoir james webb teleskopundan çok daha fazla gelişmiş özelliklere sahip eğer 10 milyar dolarlık james webb bir kez daha tökezlerse bu kez işi zor çünkü abd kongresi ve nasa son kez kaynak ayırdı ve artık bitmesini istedilagrange noktalarının bu özelliklerinden başka bir özelliği daha var ki gezegenler arası seyahati çok kısa bir zamana indiriyor nasa ve diğer uzay ajansları lagrange noktalarını kullanarak gezegenler arası süper bir otoyol planlıyorlar mesela bir kayayı çok yüksek bir dağın tepesine çıkarsak ve en zirve noktasından hafifçe itersek sürekli hızlanarak dağdan aşağıya doğru gider ve en son bir derede durur aynı şekilde lagrange noktalarından hafif bir enerji ile dışarı itilen uzay araçlarını kütle çekim kuvvetinin etkisiyle sürekli ivmelendirerek ışık hızına yakın bir hıza ulaştırmak mümkün onları bekleyen bir dere de olmadığı için ulaştığı hızla yoluna devam edecekler hal böyle olunca gezegenler arası yıllar süren yolculuk bir kaç güne belki birkaç saate düşebilecek bu sayede uzay araçları ile birlikte gönderilen yakıt tanklarına ve güneş panellerinede fazla ihtiyaç kalmayacak ve dünyadan uzaya araç göndermek hem yükte hafif hemde masrafta az olacakbenzer şekilde dünyadan başka gezegenlere gönderilen bazı uzay araçları slingshot  sapan etkisi ile gezegenlerin çekim kuvvetinden yararlanılıp çok hızlandırılmıştı mesela jüpitere gönderilen juno fırlatıldıktan 2 yıl sonra tekrar dünya yörüngesine getirildi ve sapan etkisiyle hızı müthiş arttırıldı bu sayede jüpiter beklenenden çok daha hızlı sürede varabildi aynı şekilde plutoya gönderilen ve pluto hakkında inanılmaz bilimsel veriler toplayan yeni ufuklar uzay aracıda jüpiterin yörüngesine yaklaştırıldı ve kütle çekim kuvveti kullanılarak hızlandırıldı ve son anda yönü değiştirildi ve sayede hızı çok arttı ve plutoya dokuz yılda varabildi sapan etkisi başka gezegenlere uzay aracı gönderme konusunda nasıl bedava enerji kaynağı olmuşsa lagrange noktaları da bir sonraki sıçrama olabilir i̇lk olarak bir nasa çalışan martin lo tarafından ortaya atılan bu fikir uzay araştırmaları açısından büyük önem taşıyor özellikle jüpiterin uydularına gönderilecek uzay araçlarının oralara ulaşması için artık 10 yıllarca beklemek zorunda değiliz  ay vahşi bir yer  geçtiğimiz hafta hindistan ay üzerine bir uzay aracı indirmeyi denedi uzay aracının ayın güney kutup bölgesine yumuşak ve kontrollü bir iniş yapmadaki benzeri görülmemiş girişimi son derece acımasız bir sessizlikle sonuçlandı ayın yüzeyine 21 kilometre kala dünya ile irtibatı kesildi nasa ve hindistan daha sonra robotik arazi aracı vikramın yerini ve tek parça halinde parçalanmamış vaziyette bulunduğunu uydulardan tespit ettiler chandrayaan2 misyonunun bir parçası olan robotik arazi aracı vikram eğer ay yüzeyine planlandığı gibi inebilseydi hindistan ay üzerine inebilen dördüncü ülke olacaktı şimdi hindistanın yanı sıra nasa dünyanın değişik yerlerindeki devasa antenleri yardımıyla uzaya aracı ile bağlantı kurmaya çalışıyoray çok vahşi bir yer hiç acıması yok aya iniş yapmak için binlerce şeyi bir anda ve bir nefeste düşünmek ve hayata geçirmek zorundasınız her saniyenin önceden planlanması ve dünyada benzer yerlerde defalarca test edilmesi gerekiyor buna rağmen hala başarısız olma ihtimaliniz çok yüksek nasanın moon fact sheet verilerine göre son 60 yılda gerçekleştirilen ay misyonlarının başarı oranı yüzde 60tan az toplam 109 ay görevinden 60ı başarılı oldu ve geri kalanı yaklaşık yüzde 45i ya başarısız ya da kısmi başarı olarak sınıflandırıldı hindistan uzay ajansı isro chandrayaan2nin görev hedeflerinin yaklaşık yüzde 95inin başarıldığını belirten bir bildiri yayınladıbu yıl aya iniş yapmayı deneyen tek ülke hindistan değildi i̇srail özel şirketlerin desteği ile tasarladığı beresheet isimli uzay aracı da nisan ayında ay yüzeyine hızlı bir şekilde çarparak dünya ile bağlantısını kesti bu yılın tek başarılı inişi ise çina aitdünyanın ötesindeki bir dünyaya yapılan tüm yolculuklarda olduğu gibi vikramın uçuşu da riskli bir işti uzay aracının kendisini durma noktasına kadar yavaşlatmasını radarlarla yüzey engellerini taramasını ve ardından ineceği en düz yeri belirlemesi ve tespit ettiği engellerden uzak durması için adımlar atmasını gerekiyordu aya robot indirme girişimlerinin çoğu ya fırlatma sırasında ya da yüzeye giderken bu yüzden başarısızlıkla sonuçlandı22 temmuzdaki günü uzaya fırlatılan chandrayaan2 aya kadar güzel bir yolculuk geçirdi 20 ağustosta ay yörüngesine girdi 2 eylül günü chandrayaan2den ayrılan vikram fren manevraları ile inişe geçti son ana kadar kadar herşey planlandığı gibi gitmişti lakin yüzeye 21 kilometre kala bağlantı kesildi canlı yayından izlediğime göre inmesine ramak kala uzay aracı vikram ters döndü ve hızını düşürmek için çalışan motorlar bu kez ters yöne etki edip aracın hızlı bir şekilde ayın yüzeyine düşmesine sebep oldu ve tahminlerime göre çarpmanın etkisiyle dünya ile bağlantı kuran cihazlar zarar gördü isro ve nasanın uydulardan yerini tespit ettikleri vikram tek parça olarak ay yüzeyinde duruyor ancak zaman aleyhine işliyor bir an önce canlanıp pillerini çalıştırmazsa artık ümitler tükenecekeğer vikram başarılı olabilseydi beraberinde götürdüğü bilimsel araçları ayın gizemli iç mekanına ve ince dış dünyasına ışık tutacak ve gelecek ay astronotları için en zorlayıcı kamp alanlarından biri olan ayın güney kutup bölgesinin kimyası hakkında önemli bilgiler sağlayacaktı aynı zamanda yine hindistan tarafından 2008 yılında gönderilen chandrayaan1 uzay aracının keşfettiği buzullarıda inceleyecekti çünkü buradaki buzlar eritildiğinde gelecekte astronotlar için hayat kaynağı da olacakhindistanın en büyük özelliği ise uzay teknolojilerini diğer uzay ajanslarına göre 10 kat daha ucuza maletmesi başrolünü matt damonın oynadığı marslı filminin bütçesi 108 milyon dolar buna rağmen hindistanın 2014 yılında marsın yörüngesine yerleştirdiği mangalyaan isimli uzay aracı 70 milyon dolara mal oldu yani mars filmi çekmek marsa uzay aracı göndermekten daha pahalı chandrayaan2 projesi ise 144 milyon dolar ve interstelllar yani yıldızlararası filminin bütçesi ise tam 160 milyon dolar hal böyle olunca diğer ülkelere göre uzay aracı yapmak ve uzaya göndermek hindistan için çok basit bir olay bunun sebeplerinden birisi ise daha lise çağında öğrencilere çok ileri düzey bilgisayar programlama ve kodlama öğretiliyor olması bu arada biz daha almanlarla işbirliği ile bir yapay zekâ enstitüsü kurmayı planlarken çin liselerde öğrencilere yapay zekâ dersini zorunlu hale getirdi ve bugün her bir çinli çocuk yapay zekâ öğreniyorhindistan uzay ajansı isronun sonu başarısız olan bu ay misyonundan geriye ayın yörüngesine yerleştirdiği chandrayaan2 kaldı bu uzay aracı esas olarak chandrayaan1in geliştirilmiş bir versiyonu ve ayın yüzeyini 16 fit çözünürlükte haritalayabilen bir kamera taşıyor aynı zamanda magnezyum gibi bazı elementlerin yüzey oluşumunu haritalandırabiliyor ve radar sistemi ayın kraterlerinde sürekli gölgeli alanlara bakabilecek ay toprağı ile karıştırılmış kirli buz chandrayaan2 ile görebilecekbu misyonun genel amacı su buzu dağılımını ve ayın kutuplarına yakın yüzey ve maden yapılarını incelemek ve ayın iç yapısını daha iyi anlayabilmek bu tür bir araştırma bilim insanlarına ayın kökenlerini ve güneş sisteminin daha iyi anlamalarını sağlayacak ve gelecekteki astronotların potansiyel su kaynaklarını daha iyi haritalandırmasına yardımcı olacakhindistan uzay ajansı her ne kadar sonu başarısız olsa da yörüngeye yerleştirdiği araçla bilime katkı sağlamaya devam ediyor ve uzay çalışmalarına daha da hız verdi şimdi de gözünü venüs gezegenine dikti 2023te yılında venüsün yörüngesine shukrayaan1 isimli bir uzay aracı yerleştirmeyi planlıyor venüse uzay aracı göndermek kolay iş değil tabibi venüs gezegeni diğer gezegenlere göre kendi etrafında ters yönde dönüyor yani venüste güneş batıdan doğuyor doğudan batıyor venüsün yüzeyi 450 derece sıcaklığa sahip ve basınç çok yüksek ayakta yürümek mümkün değil yüzeyine inen araçlar basınçtan yere yapışıp kalıyorhindistan başbakanı narendra modi 2022ye kadar hint astronotları uzaya taşıyacak gaganyaanı sky craft isimli uzay aracı inşa edeceklerini duyurdu bu durumda hindistan rusya amerika birleşik devletleri ve çine katılarak kendi astronotları kendi araçlarıyla uzaya gönderen dördüncü ülke olacak darısı türkiye uzay ajansının başına  günde 15 dakika  yaz ayları bitti okullar açılıyor ve tatilciler geri döndü bilim insanlarının yaptıkları araştırmalara göre doğa ile iç içe geçirilen tatilin sağlık ve iş hayatına olumlu etkileri var özellikle kapalı alanlarda çalışanların güneş görmesi hem kemik yapılarının sağlamlaşmasına hemde psikolojik olarak daha mutlu bir birey olmalarına sebep oluyor ancak geçen hafta pozitif psikoloji dergisinde  the journal of positive psychology yayınlanan yeni birmakale günde 15 dakika dünya işlerinden uzaklaşıp meditasyon yapmanın bir günlük tatile bedel olduğunu ve ömrü uzattığını söylüyorbirçok uzman ve bilim insanı iç barışı bulmak günlük problemlerle kolayca baş etmek ve stresten uzak durmak için farklı teknikler üzerinde çalıştılar değişik alışkanlıklar geliştirdiler ve strese neden olan birçok şeyi elimine ettiler ancak bunların hiçbiri yeterli olamadıtatil yapmak güzel bir şey hem farklı bir ortama girmenin hem de güneşlenmenin faydaları çok büyük güneşte her saniye 600 milyon ton hidrojen 596 milyon ton helyuma dönüşür böylece güneş her saniye 4 milyon ton kütle kaybeder ve bu kaybolan kütle ısı ve ışık olarak uzaya yayılır güneşin merkezindeki sıcaklık 15 milyon dereceye kadar çıkarken yüzeyindeki sıcaklık yaklaşık 6 bin derecediryıldızımızın merkezinde nükleer füzyon denilen termonükleer reaksiyonlarla hidrojenlerin helyuma dönüşmesi sonucu açığa çıkan fotonların güneşin yüzeyine çıkması binlerce yıl sürer yüzeye çıktıktan sonra dünyaya ulaşmaları ise yaklaşık 8 dakikadır yani şu an güneşten bize gelen ışınlar binlerce yıl artı 8 dakika yaşındadırgüneşin ikinci kütle kaybı ise güneş rüzgarları sayesindedir yıldızımız her saniye 15 milyon ton daha kütle kaybeder rüzgarlar sebebiyle bu rüzgarlar dünyanın manyetik alanına çarpıp aurora denilen güzelim ışık gösterilerine sebep olurlar dolayısıyla güneşin her saniye kütle kaybı kabaca 55 milyon tondur bir yılda ise 174 trilyon ton gibi muazzam bir kütle kaybı yaşarşu anda 55 milyar yaşında olduğunu hesapladığımız yıldızımız her saniye 55 milyon ton kütle kaybetmesine rağmen daha 5 milyar yıl ömrü vardır 5 milyar yıl sonra ise bu kayıp ancak binde 34ü kadar olacaktırgüneşin kaybettiği bu kütlenin tek hissedildiği nokta güneşin kütle çekim kuvvetinin göreceli olarak zayıflaması sebebiyle dünyamızın her yıl 16 cm gibi bir miktar güneşten uzaklaşmasıdıri̇şte uzaya ısı ve ışık olarak yayılan 55 milyon ton kütlenin 2 milyarda biri dünyamıza ulaşır bu sayede sular buharlaşıp bulut olur atmosfer canlanır bitkiler fotosentez yaparak hayat bulur karbondioksit alıp oksijen verirler bazı bitkiler gün battıktan sonra bile depoladıkları güneş ışınları ile pasif fotosentez yaparlar güneş ışınları olmasa bitkiler fotosentez yapamazlar ve kısa bir süre sonra ölürler nitekim bu yılın başında çin aya bir uzay aracı indirdi ve bu araç beraberinde 6 adet canlı pamuk koza tohumu patates meyve sineği maya ve arabidopsis çiçekli bitki bulunduran bir biyosfer tankını da götürmüştü böceklerden karbondioksit alıp patatese verecek patatesten oksijen alıp ipekböceğine verecekti bu sayede ileride kuracağı ay üssünde insanların hayatta kalmaları için gerekli gıda üretimi hakkında altyapı çalışmalarına başlayacaktı lakin güneş kaybolunca bitkiler de fotosentez yapamadı ve kısa sürede öldülergüneş ışınları sadece bitkiler için hayati önem taşımıyor güneşimizin insan hayatı için çok kritik bir görevi var i̇nsan derisi altındaki bir madde ile reaksiyona giren güneş ışınları insanların kalsiyum ve d vitamini üretmelerini sağlar d vitamini bitkilerde kolay kolay bulunmaz bazı balık türleri ve sütte vardır ancak bu miktar insanın d vitamini ihtiyacının ancak 10unu karşılar d vitamini ihtiyacımızın 90lık kısmını güneşten karşılarız tatile gidenler çok güneşlendikleri için çokça d vitamini üretirler bu da insanlarda mutluluğa sebep olur güneş görmeyen insanların kemikleri zayıf kasları uyuşuk ve duygusal olarak karamsar olurlar hiçbir şeyden memnun olmaz herşeyden negatif bir sonuç çıkarırlar güneş görmeyen insan vücudunda beyin felci diş çürümesi hipertansiyon kalp yetmezliği parkinson kemik erimesi depresyon gibi hastalıklara neden olduğu gibi son yapılan bilimsel araştırmalara göre de prostat kanseri kalın bağırsak meme kanserine yakalanma riskini arttırır atalarımız güneş girmeyen eve doktor girer sözünü boşuna söylememişlerancak tatilciler evlerine döndükten sonra bir müddet mutlu ve mesut hayatlarını devam ettirebilirler fakat bir müddet sonra tekrar karamsarlığa bürüneceklerdir çünkü güneş altında çok kalmak da bolca d vitamini üretip bunu depolayacığınız anlamına gelmiyor aşırı doymuş bir çözelti gibi bir müddet sonra ne kadar eklerseniz ekleyin bir işe yaramıyor dolayısıyla her şeyin aşırısı zarar kaidesine göre düzenli ve aşırı olmayan miktarlarda güneşlenerek günlük d vitamini ihtiyacımızı karşılamak zorundayızi̇şte yeni yayınlanan bu bilimsel makaleye göre günde 15 dakika meditasyon yapmak da d vitamini almış ve güneşlenmiş gibi mutlu olmamızı sağlıyor hollandada bulunan groningen üniversitesindeki araştırmacılar 2 ay boyunca 40 üniversite öğrencisinin bir kısmını tatile gönderip bir kısmına da günde 15 dakika meditasyon yaptırdılar ve meditasyon sonunda değişik anketler yaparak duygusal ve zihinsel durumları hakkında veri topladılari̇ki ay boyunca her gün 15 dakika meditasyon yapan öğrencilerin derslerde dikkatlerinin arttığı daha barışçıl olup kolay sinirlenmedikleri karşılaştıkları problemler karşısında daha sakin ve karamsarlıktan uzak oldukları hayata daha olumlu baktıkları ve stres derecelerinin düştüğü gözlemlendi2019 yılının başlarında yayınlanan başka bir çalışma ise 10 dakika meditasyon yapmanın bir saat uykuya bedel olduğunu söylüyor görüldüğü gibi meditasyonun faydaları saymakla bitmiyor meditasyon yapanlarda sürekli olumlu düşünmenin yanında güçlü bir sinir sistemi stressiz bir hayat ve düşük kan basıncı görülüyor daha iyi nefes almayı sağladığından beynimize daha çok oksijen gidiyor ve zihinsel olarak uzun süre yorulmadan çalışabiliyoruzgünde hakkıyla 15 dakika meditasyon yapanlarda daha sağlıklı karar verme hayat hakkında derin tefekkür başkalarına karşı daha duyarlı olma gibi özellikler de gelişiyor  uzaya taşınacak endüstriler  bugün başta elektronik cihazlar olmak üzere kullandığımız çoğu eşyaların etiketlerinde made in china yani çinde yapılmıştır yazıyor bu yakında made in space yani uzayda yapılmıştır olarak değişecek çünkü uluslararası uzay i̇stasyonunda yapılan deneyler sonuç vermeye başladı ve bir çok ürünün uzayda üretilmesi dünyaya göre daha ucuz ve daha kolay bunun yanında dünyada üretilen her şeyin bir bedeli var küresel ısınma ve iklim değişikliği hal böyle olunca üretimi uzaya çıkarmakucuz ve kolaylığının yanında dünyamızı kurtarmak içinde bir çözüm olabiliruluslararası uzay i̇stasyonu dünyamızdan yaklaşık 402 kilometre yukarıda saatte 28 bin 163 km hızla dünya yörüngesinde dönmektedir dünyanın etrafında her 90 dakikada bir tur atar ve yerden gözle görülebilir telefonunuza yükleyeceğiniz bir uygulama her saniye nerede olduğunu göstermektedir ve yaşadığınız yerden mutlaka geçecektir bu saati takip edip dizilerden ve siyasi gündemden vakit bulabilirsek yukarıya baktığımızda bu uzay laboratuvarını görmemiz mümkün olacaktır hatta bir dürbünümüz varsa daha güzel görme imkanımız oluruzay i̇stasyonu yaklaşık 5 odalı bir ev büyüklüğünde olup 2000 yılından beri sürekli astronotlara ve kozmonotlara ev sahipliği yapmaktadır i̇lk olarak 1998 yılında rusların zarya modülü istasyonun ilk parçalarını uzaya taşıdı ardından endeavour uzay mekiği diğer parçalarını uzaya taşıyıp zarya ile birleşti ve adım adım yapımı tamamlanarak insanların yaşayabileceği bir laboratuvar haline geldi projeye kanada japonya ve avrupa da dahil oldu ve bugün devasa bir araştırma laboratuvarı ve uzay oteli haline geldii̇şte bu uzay istasyonunda yapılan çok ilginç deneyler var özellikle insan vücudunun dokuları ve parçaları yerçekimin hissedilmediği ortamlarda çok daha iyi üretilebiliyor bu da sağlık sektörü açısından çok büyük bir adım yapay zeka ve veri yönetimi ile beden mühendisliği sektörümüz oluşacak yakında üniversitelerde gen mühendisliği beyin mühendisliği vücut mühendisliği gibi bölümler olacak ve insan vücudunun her bir parçası bilgisayarda modellenebilecek ve bu bilgiler uzaya gönderildiğinde orada istenilen bütün vücut parçaları üretilip dünyaya gönderilecek ve organ nakli ile insanların parçaları değiştirilebilecekbu bağlamda yapay zeka ve toplanan dijital verilerin önemi çok büyük i̇leri de kim verinin sahibi ise dünyayı yöneten ve yönlendiren de o olacak bazı veri bilimcilerine göre büyük veri yeni petrol eskiden toprak sahipleri gücünde sahibiydi çünkü tarlasından çok ürün elde ederdi sonra makineler arabalar ve uçaklar ortaya çıktı bunların çalışması için petrole ve enerjiye ihtiyaç vardı bunlara sahip olanlar güçlü oldular sonra bilgisayar ortaya çıktı ve yazılım şirketleri ve bu şirkete sahip olan ülkeler güç sahibi oldular bugün ve gelecekte ise veriye ve yapay zekâya sahip olanlar çok güçlü olacaklar sosyal medya şirketleri neden bedava eski arkadaşlarınızı bulmanızı sağladığını mı düşünüyorsunuz bir tweet attığınız da siyasi görüşünüze destek olduğunuzu mu zannediyorsunuz sosyal medya hakkınızda veri topluyor bazen eski paylaşımları gördüğümde bunu ben mi yazmışım dediğim çok oluyor google bizim hakkımızda bizden daha çok şey biliyor anne ve babaların çocukları hakkında bilmedikleri şeyleri sosyal medya şirketleri biliyor ve buna uygun reklam modelleri geliştiriyorhal böyle olunca toplanan büyük miktarda veriler ile hastalıkların bilimsel araştırmaların sonuçları bu verilerle birleştirildiğinde ortaya müthiş bir zenginlik çıkıyor crispr ismi verilen ve dna yapılarını değiştirmeye yarayan teknoloji ile organ ve dokuları modelleyebiliyoruz bu sayede sadece bilgisayarları değil insanları da hackleyebiliriz i̇şte beden mühendisliği burada devreye giriyor i̇stediğiniz bebeğin özelliklerini söyleyeceksiniz genleri ile oynanan bebek istediğiniz özelliklerde doğacak olmadı mı o zaman istediğiniz parçayı sipariş edip değiştirebilirsiniz i̇nsanı hacklemek için biyomedikal verilere ve çok güçlü bilgisayarlara ihtiyaç var bu bilgilerin birkaç kişinin elinde toplandığını düşünürsek sonuçlarının ne olacağı da gayet aşikar makine öğrenmesi ve yapay zekâ ile artık her şeyi modellemek mümkünbiyokimya alanındaki gelişmeler yapay zekâ ile birleştiğinde bir insanı dokularını ve organlarını modellemek mümkün ancak üretim dünyada olursa çok verimli olmuyor bunu uzaya taşırsak çok daha hızlı ve kolay olacak uzaya gidip gelmek git gide ucuzluyor ve insan göndermeye de gerek yok yapay zekâ donanımlı robotlar bu işi insanlardan daha hızlı şekilde yapabilirlersadece sağlık sektörü değil diğer bütün sektörler de uzaya taşınma arefesinde dünyanın kaynakları artık insanların ihtiyaçlarını karşılamaya yetmiyor 2040 yılında bilgisayarlar ve internete bağlı cihazlar o kadar artacak ki dünyada üretilen elektrik sadece bu bilgisayarları çalıştırmaya bile yetmeyecek ayrıca israf ve masrafların çok olması dünya kaynaklarının hızla tükenmesine sebep oluyordünya çok küçük uzay ise çok büyük başka gezegenlerde göktaşlarında ve ayda dünyadan kat kat fazla maden ve su var bunları değerlendirmek ve insanlığın yararına sunmak çok önemli üstelik dünyada üretim sırasında üretilen karbondioksit küresel ısınmaya sebep oluyor i̇klim değişikliği kapımızda seller doğal afetler birbiri ardına geliyor bunun için üretimin uzaya kaydırılması ve dünyanın kurtarılması gerekiyornasa 2024 yılında aya yeniden insan indirmeyi planlıyor bazı çevrelerce çok gerçekçi bulunmasa da tekrar gidilme ihtimali yüksek 1969dan farkı ise bu kez kalıcı olarak gidecekler orada önce astronotların sonra insanların yaşayabileceği bir laboratuvar inşa edilecek oraya ulaşan insanlar madencilik yapıp aynın kendi kaynaklarından yararlanmaya başlayacaklar buz halindeki su güneş enerjisi ile sıvı hale getirilip kullanılabilir hale gelecek ve böylelikle ayda hayat başlamış olacak tek problem ise radyasyon bunun çözümü ise insanların toprak altında evler ve özel laboratuvarlar inşa etmesiamazon ve spacex gibi teknoloji şirketleri yönlerini tamamen uzaya çevirmiş durumda ve hepsi uzay çalışmalarına yatırım yapıyor ve gelecekte çoğu şey uzayda üretilip dünyaya getirilecek biz de şu kısır siyaset tartışmalarından yönümüzü bilime ve teknolojiye bir çevirsek ne iyi olacak  yapay zekâ bana yakışıyor  sanayi ve teknoloji bakanı mustafa varank geçtiğimiz hafta berlinde katıldığı bir yapay zekâ konferansında ulusal araştırma kurumu tübi̇tak bünyesinde ilk kez bir yapay zekâ enstitüsü kurmayı planladıklarını söyledi devletimize yakışan da bu biran önce bütün kurumlarda yapay zekâya geçilmeli israflar ve masraflar önlenmeli rutin işler yapay zekâya devredilmeli ve kaynaklar en optimum derecede kullanılmalı çok gecikmiş bir kararda olsa ve henüz kurulmamış fakat sadece düşüncede de olsa sayın bakanı tebrik ediyorum bu vesile ile özel sektöre de bir an önce yapay zekâya geçmelerini tavsiye ediyorumözel sektörde çalışan bilgiişlem müdürlerine bilgi teknolojileri uzmanlarına bilgisayar mühendislerine ve bilgisayar programcılarına çağrımdır şu an eğer yapay zekâ ve makine öğrenmesi kullanmıyorsanız yaptığınız işlerin tamamı yanlış ve bitirmeniz çok uzun zaman alacak onun yerine yapay zekânın nimetlerinden faydalanmayı denerseniz for döngüleriyle if yapılarıyla yüzlerce karşılaştırma yapıp iç içe döngülerle harcadığınız zamanı daha üretken işler için harcayabilirsiniz zamanınıza ve emeğinize yazık bütün bunlar yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile tek satır kodlara bazende tek kelimeye indirgendi dolayısı ile enerjinizi zamanınızı ve kaynaklarınızı boşa harcamayın en son yaptığım çalışmalardan birisinde 4 bin satırlık bir bilgisayar programını python programlama dili ile 5 satıra indirdim yıllardır süren ve bir türlü bitirilemeyen başka bir projeyi bir günde ve 28 satır kodla bitirdimbüyük işletme sahiplerine ve iş insanlarına çağrımdır bugünden tezi yok derhal yapay zekâya geçin ve teknik personelinizi ve işletmeniz için bilgisayar programları yazan dostlarınızı derhal toplantıya çağırın ve yapay zekâ ve makine öğrenmesi konularında fikirlerini alın çünkü yıllarca sürecek yazılımlar artık yapay zekâ algoritmalarıyla çok basite indi ve çok karmaşık programlar bile birkaç günde bitebilecek duruma geldi yapay zekâ artık yeterli olgunluğa ulaştı ve size milyonlarca dolar tasarruf ettirecek ve gelecek 30 yılda öncü ve sürekli büyüyen bir firma olmanızı sağlayacak eğer yapay zekâya geçmezseniz kaynaklarınızı boşa harcayacaksınız ve bir kaç günde bitecek ve size katma değer kazandıracak projeler eski programlama teknikleriyle aylar hatta yıllar sürecekhastanelere çağrımdır derhal yapay zekâya geçin ve personelinizi yapay zekâ konusunda eğitin çünkü yapay zekâ hastalara teşhis koyma konusunda doktorları sollamış ve fark atmış durumda yapay zekâ on binlerce resmi birkaç milisaniye içerisinde analiz edebilmekte milyonlarca hastanın laboratuvar sonuçlarını anında işleyebilemekte ve olabilecek bütün ihtimalleri siz daha söylemeden değerlendirmektedir hatta geçmiş yılların verisine bakarak her gece acil servise kaç kişinin ve hangi şikayetle geleceğini bile tahmin edebilmektedir yapay zekâ sayesinde her ay her hafta hatta her gün hangi ilaçtan ne kadar ihtiyacınız olacağını tahmin edebilir ve gereksiz ilaç alımını engelleyebilirsiniz bazı algoritmalarla en fazla hastaya en hızlı nasıl servis verebileceğinizi bile hesaplayabilirsinizpolis teşkilatı ve emniyet birimlerine çağrımdır derhal yapay zekâya geçin ve personelinizi yapay zekâ konusunda eğitin çünkü yapay zekâ ile kimin nerede hangi suça bulaşacağını 86 doğruluk payı ile tahmin edebilirsiniz yani suçların 86sını yapay zekâ kullanarak engelleyebilirsiniz milletimizin yüreğini dağlayan kadın cinayetlerini sonlandırmak istiyorsanız derhal yapay zekâya geçmeli ve makine öğrenmesi algoritmaları ile iddia edilen sebeplere bakarak ne zaman nerede bu harekete teşebbüs edeceklerini tahmin edebilir ve önlem alarak engelleyebilirsiniz sosyal medyada saniye saniye sentiment analizi yapıp kimin neye cüret edeceğini anlayabilir ve paylaşımlarda ileri sürülen argümanlarından anında haberdar olabilirsiniz sosyal medya da diyorlar ki aile bakanı ve aile bakanlığı aileyi koruma bakanlığı olmayı çoktan bırakıp yuva yıkma bakanlığı olmuş pireyi deve yapıp evliliklerdeki ufak problemleri geri dönülemeyecek adımlara dönüştüyor ve bireylerin barışmasına engel oluyormuş kadının beyanı esastır deyip yıllardır çalışıp kazandıkları evlerine girmeleri engelleniyormuş buna ek olarak maaşlarına banka hesaplarına el konuyor ve çocukları da kendilerine gösterilmiyormuş bu durumda erkeğe cinayetten başka çıkar yol kalmıyormuş böyle olan insanları ve geçmişte bu acımasız suça teşebbüs edenlerin profillerinden elde edilen tecrübeleri yapay zekâ algoritmaları ile tespit etmek bir kaç saniye bile almaz hal böyle olunca ve böyle bir nimet elinizin altında iken kullanmamak çok büyük kayıp sosyal medyada bu paylaşımları yapanları bulmak yapay zekâ için işten bile değil yani çaresiz gibi görünen bir hastalığın aslında tedavisi var fakat kimse kullanmadığı için hastaları kaybediyoruz başta kadın cinayetleri olmak üzere bütün cinayetlerin büyük bir kısmını engellemek yapay zekâ ile artık mümkün silahlı kuvvetler ve askeri birimlere ve hatta türk hava kurumuna çağrımdır derhal yapay zekâya geçin ve personelinizi yapay zekâ konusunda eğitin çünkü yapay zekâ ile hangi uçağın ne zaman arızalanacağını hangi sistemin ne zaman devre dışı kalacağını tahmin etmek mümkün aynı işi yapan ve aynı problemi çözmeye çalışan fakat birbirinden haberi olmayan birimleri yapay zekâ ile anında tespit etmek ve verilerde ve ödemelerdeki anormallikleri saniyesinde algılamak mümkün radar sistemlerindeki eksik bilgileri yapay zekâ ile tamamlamak ve uydu resimlerini ve resimlerdeki nesneleri algılayıp milyonlarda resim video ses dosyasını analiz etmek mümkün olmaktadırgörüldüğü gibi yapay zekâ her alanda çok işimize yarayacak bir araçtır devletimizin ve özel sektörün bir an önce bütün birimlerde yapay zekâya geçmesi elzemdir bütün bilgisayar mühendisleri ve programcılarımız derhal yapay zekâ ile tanışmalı normal programlama ile yıllar sürecek projeler yapay zekâ ile derhal sonuçlandırılmalıdır her alanda bu teknolojiden yararlanmalı ve hatta öncü olup ürettiğimiz teknolojileri ihraç etmeliyiz alacağımız karar duyumlara ve hislere göre değil veriye ve bilime dayalı olmalıdır son beş yılda abdde yüzlerce üniversite yapay zekâ üzerine yüksek lisans programları başlatmışken ve çin yapay zekâya milyarlarca dolar yatırırken bizimde bir enstitümüzün olması geç kalınmış fakat isabetli bir karar  türkçe kelime yardang ve nasanın titan misyonu  bazı bilim insanlarını dinlediğinizde ufkunuz açılır ve kendilerine imrenirsiniz onun bildiği şeyleri bilmek ve yaşadığı tecrübeleri yaşamak istersiniz bu bilim insanları en zor meseleleri bile ilkokul öğrencilerinin anlayacağı basitlikte anlatır konuşmalarında olumsuz negatif iç karartıcı ve moral bozucu hiç bir kelime kullanmazlar kendilerini dinlerken konuşması bitmesin diye bakarsınız bu bilim insanları mesleğine aşıktır işlerine giderken severek hatta koşarak giderler karşılaştığı engellere hiç aldırmaz ve hayatın bir parçası olarak görürler çalıştıkları her andan zevk alırlar öğrendiklerini paylaşmaktan memnun olur ve alçak gönüllüğü elden bırakmazlargeçtiğimiz hafta arizonanın tucson şehrinde yaklaşık 20 tane astronot ve 1 tane rus kozmonotun katıldığı uzay festivalindeydim bu festivalde yukarıda bahsettiğim özelliklere sahip bir bilim insanı ile tanıştım kendisi bir jeolog ve ismi jani radebaugh brigham young üniversitesi öğretim üyesi olan radebaugh orta asya türklerinin kullandığı yardang kelimesinin peşinden dünyayı dolaşmış yardanglar rüzgârların kil silt gibi gevşek tortul kayaçları aşındırnası sonucu meydana gelen ilginç şekillerdir ters dönmüş tekne görüntüsü veren yardanglar gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkının çok yüksek olduğu çöllerde oluşur aşırı sıcaklarda genişleyen ve gece büzülen kayalardan parçalar kopar ve güçlü rüzgârlar kopan kum taneciklerini sürükleyerek ve havalandırarak başka kayalara çarptırırlar bunun sonucunda kayalarda girintili çıkıntılı çizikler ve oluklar oluşur bu yardanglardan bizdeki ismi zühal olan satürn gezegeninin uydusu titanda çok sayıda var ve nasanın bir sonraki uzay misyonu dragonfly titandaki yardangları araştıracak ve profesör radebaughda bu projenin en önemli isimlerinden birisi olarak seçildibu kararın verilmesinde tabiki cassini uzay aracının emeği çok 1997de uzaya fırlatılan cassini 2004 yılında satürnün yörüngesine girdi ve 2017 yılının eylül ayına kadar satürnü ve uydularını inceledi 2004ten önce titan hakkında çok da fazla bir bilgimiz yoktu satürnün en büyük ayı olan titanın kalın dünya atmosferine göre daha yoğun hidrokarbon bakımından zengin bir atmosferden bir atmosferi var hal böyle olunca optik teleskoplarla titanın yüzeyini göremiyoruz ancak cassinideki özel tasarımlı aletler ve radarlar nedeniyle titanın görünmeyen yüzeyi ilk kez bu uzay aracı tarafından gözlemlendisatürn gezegeni tam 62 tane uyduya sahip eğer biz dünyada değilde satürnde yaşıyor olsaydık gökyüzüne baktığımızda geceleri tam 62 ay görecektik i̇şte o aylardan birisi de titan titan satürnün en büyük ve güneş sisteminin ikinci büyük uydusu 1655 yılında hollandalı astronom huygens tarafından keşfedildi yarıçapı 2575 kilometre ve dünyanın uydusu aydan ve merkür gezegeninden daha büyük güneş sisteminde yoğun bir atmosfere sahip tek aydır ve yüzeyinde nehirler göller ve denizler de dahil olmak sıvı kütlelerine sahip dünya dışındaki tek gök cismidir titanın satürn yörüngesinde bir tur atması yaklaşık 16 dünya günü sürercassini uzay aracının en önemli keşiflerinden biri de titanın ekvatorunda yakın kısımlarda bulunan kumullar ve binlerce kum tepeciklerin olması kum tepecikleri namib sahra arap ve avustralyalı simpson çöllerinde olduğu gibi dünyanın birçok büyük çöllerinde bulunan kum tepelerine benziyor radar görüntülerinden anladığımıza göre de çok sayıda yardang var titanın yüzeyi kaya gibi davranan buz tabakası ile kaplı ve buzun altında sıvı su var yüzeyinde ise sıvı metan denizleri gölleri ve nehirleri hava sıcaklığı titanda 179 derece olduğu için dünyada gaz halinde bulunan metan titanda sıvı halde bulunuyor titanın güneşe uzaklığı dünyagüneş uzaklığından tam 95 kat fazla o sebeple güneş ışınlarından fazlaca yararlanamıyor ayın dünyaya göstermediği bir yüzü olduğu gibi titanın da satürne göstermediği bir yüzü varbilim insanları birçok teori olmasına rağmen dünyada hayatın nasıl şekillendiğini henüz bilmiyorlar titanın ise dünyanın ilk zamanlarındaki kimyasal yapıya sahip olduğu düşünülüyor ayrıca hayat için gerekli organik moleküller titanda mevcut dünyanın atmosferi yüzde 78 oranında azot gazından oluşuyor titanın atmosferi de aynı şekilde yüksek miktarda azot barındırıyor ancak dünya atmosferine göre 4 kat daha yoğun bu noktada titanda uçmak dünyada uçmaktan 4 kat daha kolay i̇şte bu yüzden nasa titana dragonfly ismini verdiği 8 pervaneli drone benzeri bir helikopter gönderiyor new horizons juno ve osirisrex gibi milyar dolarlık en büyük bütçe ayrılan projelerden birisi olacak olan dragonflyin bizdeki ismi yusufçuk böceği yüzünün güzelliğinden dolayı kendisine yusufçuk denilmiş nasa ise bir yere konup biraz bekleyip sonra başka yere konmasından dolayı bu ismi titan misyonuna vermeyi uygun bulmuş2026 yılında uzaya fırlatılacak olan dragonfly 8 yıllık yolculuğun ardından 2032 yılında titana ulaşacak çiçeği burnunda uzay ajansımız türkiye uzay ajansı yeni bir teknoloji keşfetse de bu araçları daha hızlı yollasak uzaya bu sayede bilimsel araştırmalar hız kazansa ne iyi olurdu dragonfly daha önce hiç denenmemiş teknolojiler barındırıyor dragonfly diğer misyonların aksine uzay aracından doğrudan titanın yoğun atmosferine bırakılacak ve titanın yüzeyine inmeden uçmaya başlayacak güneş ışınlarının az atmosferinin yoğun olmasından dolayı junonun aksine enerjisini güneşten değil bir nükleer reaktörden alacak radyoizotop termoelektrik jeneratörü rtg ismi verilen bu reaktör dragonflyın pillerini 27 yıl boyunca şarj etmeye yetecek durumda her şey planlandığı gibi giderse yapımı 7 yıl yolculuğu 8 yıl olan bu araç ancak 27 yıl çalışabilecekastrobiyoloji misyonu ile titana gidecek olan dragonfly titanın atmosferine bırakıldıktan sonra yusufçuk böceği gibi ordan oraya konacak ve organik molekülleri inceleyip yardanglardan bilimsel veri toplayacak saatteki hızı 36 kilometreye çıkabilecek olan dragonfly titan yüzeyinden 4 kilometre yükseğe çıkabilecek kontrollü uçuşlar ve yapay zekâ ile donatılmış cihazlar ile titanın jeolojik yapısını inceleyecek ve bizlere bilim açısından yeni ufuklar ve bakış açıları getirecek  bir uzay festivalinin ardından  en büyük iki hobimden birisi uzaya giden astronotların maceralarını dinlemek diğeri ise ya bir dağ başında ya da bir çöl ortasında şehir ışıklarından uzakta yıldızları ve yıldızlı semalardaki haşmeti izlemek ve gece gökyüzü fotoğrafları çekmek bu yıl 10su düzenlenen uzay festivali spacefestx geçen yıl olduğu gibi bu yıl da arizona eyaletinin tucson şehrinde gerçekleştirildi bu festivali benim için özel kılan tarafı ise 20 den fazla astronotu bir arada bulabilmem ve hepsiyle teker teker tanışıp hatıralarını dinleme fırsatı elde etmem hal böyle olunca los angelestan arabayla yaklaşık 10 saat süren bir yolculuktan sonra tucson şehrine geldimdiğer yandan geçen haftanın en önemli olayı türkiye uzay ajansının yönetim kurulunun belirlenmiş olması ve üyelerin tamamının etkin yetkin ve ehil kişilerden seçilmiş olması memnuniyet verici bir durum festivali türkiye uzay ajansı perspektifinden de izleyip yapılan çalışmaları ve astronotların tecrübelerinden türkiye uzay ajansının misyonunun neler olabileceği açısından kendi çapımda fikir yürütme fırsatı da buldumnasa astronotlarının yanında festivale ilk defa bir rus kozmonot da davet edilmişti ancak rus misafirin uzay tecrübesi herkesi döver cinstendi şimdiye kadar hep nasa astronotlarıyla tanışmış olmamdan dolayı rus bir kozmonotla ilk defa tanışma fırsatı buldum rus kozmonot gennady ivanovich padalka toplamda 878 gün 11 saat 30 dakika yani 2 yıldan çok daha uzun bir süre uzayda kaldı 6 kez uzaya gidip geldi 10 kez ve 38 saat uzay yürüyüşü yaptı nasada bu kadar uzun süre uzayda kalan hiç kimse yok bu sebeple kendisiyle tanışmaktan onur duydumfestivale astronotların yanında uzay fotoğrafçıları uzay tarihçileri ressamlar uzay misyonlarına logo tasarlayanlar nasanın başka gezegenlere gönderdiği uzay araçları projesinde çalışan bilim insanları yazarlar sanatçılar bilim insanları film yapımcıları ve oyuncuları da davet edilmişti sanat eserleri fotoğrafçılar ve ressamlar için bir galeri de vardı ve orada sanat eserlerinin sergi ve satışı yapılıyordukendi açımdan en önemli gördüğüm konuşmalardan birisi ise sanatı bilim için bir alet olarak kullanmak ve özellikle filmlerle bilimi desteklemek üzerineydi rusyanın nasa ya göre çok daha başarılı uçuşları ve uzayda daha uzun süre kalmış kozmonotları olmasına rağmen nasanın dünya çapında bilinirliği daha fazla bunun nedenlerinden birisi de bilimkurgu filmlerinde uzay konusunun işlenmesi ve nasa çalışanlarının da bu filmlerde rol alması i̇şte türkiye uzay ajansının en önemli görevlerinden birisi de uzay misyonları daha gerçekleşmeden yıllarca önce filmlerinin yapılması ve bununla hem gelecekte kendileri için çalışacak bilim insanlarına daha küçükken ilham vermek ve iyi yetiştirmelerini sağlamak tanıştığım astronotların ve bilim insanlarının çoğunun star trek dizisinden etkilendiklerini ve bu sayede önce bilim insanı sonra astronot olduklarını defalarca duydumtürkiye uzay ajansının zaten geç kalınmış bir proje olduğu aşikâr yetişmiş mühendis bilim adamı ve teknik ekip bulmak hayli zor uzun yıllar hizmet edecek bir kurumun iyi eğitilmiş işinin ehli bir kadroya ihtiyacı var uzay misyonları ise çok uzun süren ve çok sabır gerektiren bir çalışma meselâ nasanın satürnün uydularından titana göndereceği drone helikopter projesinin yapımı 5 yıl titana varması 8 yıl sürecek yani bir misyonun başlaması için 13 yıl lazım ve bu helikopter titanın yoğun atmosferinde uçarak bilimsel araştırma yapması sadece 3 yıl sürecek çünkü kendisine bir nükleer reaktör yerleştirilecek ve bu reaktör 3 yıl boyunca elektrik ihtiyacını karşılayacak yaklaşık 15 yıllık bir projede sürekli aynı kişiler çalışamaz kimisinin emekliliği gelecek kimisi istifa edip başka işlerde çalışacak hal böyle olunca sürekli yeni insanlara ihtiyaç olacak bunu da en fazla filmlerde ve dizilerde yer alarak yeni nesli bilimle iç içe büyümelerinin sağlanması ve bilimsel düşünce ve metotların daha küçüklükten beyinlere programlanması gerekiyornasa astronotlarında gördüğüm ve çok takdir ettiğim başka bir durum ise en zor ve uzun bilimsel mevzuları ilkokul çocuklarının bile anlayabileceği basitlikte anlatmaları o kadar ilginç analojiler yapıyorlar ki hem küçükler hem de her şeyi bildiğini zanneden büyükler çok şey öğreniyorlar türkiye uzay ajansı çalışanlarında da toplum önünde konuşmak ve en zor bilimsel mevzuları çok basit anlatabilme kabiliyetinde olmaları da gerekiyoruzak mesafelere gönderilecek uzay misyonlarında en önemli konulardan birisi de şüphesiz yazılım desteği eğer en başarılı bilgisayar mühendislerini ve programcılarını işe alsanız bile eğer yapay zekâyı göz ardı etmişseniz hiçbir işte başarı ve hızı yakalayamazsınız son 3 aydır amerikan donanmasına ait bir devlet kurumuna yapay zekâ desteği veriyorum yüzlerce bilgisayar mühendisi ve programcısı almışlar fakat yapay zekâ konusundan hiç haberleri yok böyle olunca yazdıkları programlar hem çok zaman alıyor hemde yapay zekâ ve makine öğrenmesi ile birkaç saniyede yapılabilecek işleri aylarca hatta yıllarca bitiremiyorlar bazı projelerde 4 bin satır kod gördüm bu kodları yapay zekâ ile önce 100 satıra sonra 5 satıra kadar indirdim 4 bin satırlık kod da aynı işi yapıyor benim yazdığım 5 satırlık kod da aynı işi yapıyor bu sayede bütün birimlerde yapay zekâya geçme kararı alındı ve yeni işe alınacak kişilerde yapay zekâ ve makine öğrenmesi bilmesi şartı getirildi böylelikle iş ve kod tekrarının önüne geçilecek ve kaynakların en verimli şekilde kullanılması sağlanacak bu durumda türkiye uzay ajansının herşeyden önce yapay zekâ konusunda bütün personelini eğitmesi ve rutin işleri yapay zekâya bırakması ve insanların zamanını daha üst düzey işlere ayırmasını sağlaması gerekiyor teknoloji devi microsoft bile kendisi için çalışan 15 bin bilgisayar mühendisi ve programcısına yapay zekâ eğitimi almalarını şart koştu hatta bu konuda los angelesta bulunan ve yapay zekâ eğitimi veren bir kurum ile anlaştı microsoftun hemen ardından amazonda aynı kararı aldı ve çalışanlarına yapay zekâ eğitimi aldırıyortürkiye uzay ajansıda uzak mesafelere göndereceği misyonları tamamen yapay zekâ ile donatması gerekiyor değilse zaten 60 sene geriden başlamış olduğu yarışta ileri gitmesi ve öncü olması beklenemez bu vesileyle yeni atanan yönetim kuruluna başarılar diliyorum  güneş ışığında sörf  son 10 yıldır pasifik okyanusuna yürüme mesafesinde yaşıyorum çoğu pazar günü sabah erkenden sahile gidip sörf yapanları ve yelkencileri izlerim pasifik okyanusunun devasa dalgalarında süzülen sörfçülere hep imrenmişimdir şimdilerde ise merkezi los angelesın pasadena i̇lçesinde bulunan ve kâr amacı gütmeyen ve bütün çalışmalarını uzay araştırmalarına adamış bir dernek olan planetary societye imreniyorum bu dernek tamamen üyelerinin bağışları ile tasarladığı bir uyduyu uzaya gönderdi ve bu uydu uzay boşluğunda güneş ışığında sörf yapıyor ve güneş ışığının şişirdiği yelkenleriyle hareket ediyorbaşkanlığını science guy  bilim çocuğu lakabıyla ünlenen bill nyein yaptığı dernek spacex şirketinin falcon heavy roketiyle 25 haziran günü lightsail 2 işık yelkenlisi 2 isimli uydusunu uzaya gönderdi bu yelkenli itme gücünü güneş rüzgarının yüklü parçacıklarından değil doğrudan güneş ışınlarından alıyor ve adeta güneş ışınları üzerinde sörf yapıyorplanetary society uluslararası aktif bir dernek ve astronomi gezegen bilimi ve uzay araştırmaları ile ilgili mühendislik projelerinin araştırılmasına bilim lehine kamuoyu oluşturmak ve bilim ve teknolojiyi savunan politik adımlar atmak adına çok önemli görevler üstleniyor 100den fazla ülkede 60 binden fazla üyesi olan dernek ünlü bilim insanı carl sagan tarafından uzay araştırmaları ve dünya dışı hayat arayışı için kurulmuş son 5 yıldır katıldığım her uzay sempozyumunda ve okullarda düzenlenen stem etkinliklerinde kendilerini hep görüyordumi̇şte bu dernek uzun yıllardır ışık yelkeni projesi üzerinde çalışıyordu güneş ışınlarını rüzgâr gibi kullanarak hareket edecek bir uzay aracı tasarlamak için yıllarca uğraştılar i̇lk olarak 2005 yılında cosmos 1 adlı bir güneş yelken uydusunu uzaya göndermeye çalıştılar ancak uyduyu uzaya götürecek olan rus volna fırlatma roketi yörüngeye ulaşamadı ve uydu daha çalışamadan hayata veda etti2009 yılında nasanın başarısız olan bir projesini devralıp nasa jplden emekli olan 3 kişiyi de kadrosuna dahil ederek çalışmalarına hız verdi 2015 yılına gelindiğinde lightsail1 isimli uydu uzaya gönderildi ancak talihsizlik bu aracında peşini bırakmadı i̇lk zamanlarda devamlı bağlantı kesildi sonraları ışık yelkenini açabildi ve bir kaç gün sonra da dünya atmosferine girerek yandı2016 yılına gelindiğinde dernek artık yeterli tecrübeyi kazanmıştı lightsail 2 amerikan hava kuvvetlerinin üniversite nanosat destekleme programının bir parçası olarak seçildi ve büyük bir valiz büyüklüğünde ve bir georgia teknoloji enstitüsü öğrencisi tarafından yapılan uzay aracı olan prox1in içine yerleştirildi her iki uzay aracı abd hava kuvvetlerinin uzay test programı 2 stp2 görevi için 24 uyduyu uzaya bırakıp gelen spacexin falcon heavy roketinin üst kademesine bağlandı prox1 ve lightsail 2 24 derecelik bir eğimle 720 kilometrelik bir yörüngeye yerleştirildi ve yaklaşık 20 yıllık bir proje ve hayal gerçeğe dönmüş oldu yıllarca bilgisayar simülasyonu ve sayısız zemin testleri sonuç verdi ve proje başarıya ulaştıfırlatıldıktan yedi gün sonra 32 metrekarelik yelkenlerini açabilen uydu güneş ışınlarından aldığı ivme ile daha yüksek yörüngesine geçmeyi başardı ve dünyaya çok sayıda resim gönderdi yörüngede yaklaşık bir yıl kalacak olan uydu atmosfere girip yanarak görevini tamamlamış olacak katlandığında bir somun ekmek büyüklüğünde olan uydu daha önce hiçbir küçük uzay aracı tarafından kullanılmamış bir tekniği kullanması açısından da büyük önem taşıyor ve bilim açısından çok heyecan verici bir durum fotonlardan başka hiçbir itme gücü kullanmayan aracın güneş ışığına yelken açması kayda değer bir gelişme daha önce 2 kez başarısızlığa uğramış olan derneğin üçüncü denemede ve yıllar sonra başarılı olması ayrıca takdire şayan bir başarıişık foton denilen enerji paketlerinden oluşur fotonların kütlesi yoktur fakat momentumu var güneş yelkenleri bu momentumu mylar gibi büyük yansıtıcı materyallerle çarpıştıklarında fotonlar momentumlarını aktarırlar ve bu sayede uzay aracı hız kazanır güçlü itme sağlayan kimyasal roketlerin aksine güneş yelkenleri sürekli hafif bir itme sağlar ve zamanla daha yüksek hızlara ulaşabilir güneş ışığı bedava ve sınırsızdırkimyasal yakıtlar ise eninde sonunda bitmeye mahkumdur ve dünyadan sürekli yakıt aktarımına ihtiyaç duyar bu proje daha da geliştirilip verim arttırılabilirse gezegenler arası seyahat hem çok daha ucuz ve hem de çok hızlı gerçekleşebilir bu teknik küçük uzay araçları güneş sistemi boyunca veya diğer yıldızlara daha hızlı ve daha düşük hızda seyahat etmesini sağlayabilecek bir tekniktir bu gelişmeyle birlikte gezegenler arasında yepyeni bir uzay araçları ve uzay aracı motorları göreceğizbu projenin toplam maliyeti ise yaklaşık 7 milyon dolara oldu ve 40 bin kişi tarafından yapılan bağışla gerçekleştirildi devlet desteği yanında i̇nsanların ve vakıfların bağışlarıyla gerçekleşmesi açısından da dikkate değer bir proje olarak görüyorum çünkü biz herşeyi devletten bekliyoruz i̇lk teleskopu kullanıp jupiter gezegeninin 4 uydusu olan io europa ganymede ve callistoyu keşfeden galileo devletten hayatını zor kurtardı az kalsın asılıyordu hayatının sonuna kadar en hapsinde yaşadı devlet desteği olmadan bilime katkı sağladınewton annesinin kendisini terk edip gitmiş olmasından dolayı kızgındı ve kendi başına birisiydi halley kendisine bir soru sormamış olsaydı bugün newton diye birinden haberimiz olmayacaktı einstein bir çok üniversite tarafından akademik olarak yetersiz bulunarak kadroya alınmamıştı bruno başka yıldızların etrafında başka gezegenler var dediği için diri diri yakılmıştıdemek istediğim her şeyi devletten beklememek gerekir bazen inisiyatif alarak uzay çalışmalarına yönelik proje geliştirmek ve kaynak bulmak bilim seven insanların gönüllü görevi olabilir ayrıca sonuç almak için uzun uzun plan yapmak ve çeyrek asırlık sabır da gerekebilir siyasi tartışmaları ve ideolojileri bir kenara bırakıp bilim ve teknoloji üretme konusunda milli seferberlik ilan edilmeli ve devlet kurumlarında bir an önce yapay zekâya geçilmeli ve bu sayede masraflar ve israflar önlenmelidir herkesin yapabileceği rutin işler yapay zekâya bırakılmalı ve insanlar bilimsel araştırmalara yönlendirilmelidir  yeni nesil uzay robotları ile tanışın  nasa mühendisleri bir dizi uzay robotları üzerinde çalışıyorlar duvarda yürüyebilen kayalara tırmanabilen uçurumları düşmeden geçebilen ve bir zorlukla karşılaştığında yapay zekâ kullanarak zorlukları aşabilen akıllı robotlar bir sonraki uzay mistonlarında sıkça göreceğimiz teknolojiler olacakuzayda nesneleri kavramak ve değiştirmek robotik sistemler için büyük zorluklar çıkarmaktadır dünyada kullanılan birçok geleneksel robotik kavrama tekniği uzayda mümkün değildir bu durumu çözmek için bazı böcek ve hayvanları inceleyip dikey duvarda yürümek gibi onların kullandıkları teknikleri kullanarak elde edilen robotlar bizlere müthiş fırsatlar sunuyorbu güzelim robotlar dünyada gidecekleri yerlere benzeyen mekanlarda bir bir test edildi ve bu testleri başarıyla geçtiler ve yakın zamanda uzaya gönderilecekler ve insan göndermekle bile ulaşılamayacak bölgelere ulaşıp bilimsel veri toplayacaklarbu yeni sınıf robotların çoğu doğada bulunan böcek ve hayvanlardan esinlenerek yapıldı ve hepsinin kendine has özellikleri var uzaya gönderildiklerinde başka gezegenlerde ve aylarda gözümüz ve kulağımız olacaklarbu robotlardan birisinin adı buz kurdu ice worm buz kurdu aynı kurtlar gibi vücudunu küçültüp uzatabiliyor bir ayağını ileri uzatıp buzlu yüzeyde sondaj yapıyor ve ayağını oraya sabitliyor sonra vücudunu ileri doğru çekip ilerliyor sensörleri sayesinde hangi yöne gideceğini belirleyip yapay zekâ ile kıramayacağı sert zeminlerden uzak duruyor her adımda kazdığı zeminden örnekler alıp içindeki minik laboratuvarında analiz ederek mikro fosil ve canlı arıyor nasa çalışanları bu robotları antartikada vahşi şartlar altında çalıştırarak buz üzerinde nasıl çalışmaları gerektiği konusunda eğittiler çünkü antarktikadaki buzullar jüpiter ve satürn gezegenlerinin aylarının yüzeylerindeki buzullarla benzerlik gösteriyor böylelikle robotlar yapay zekâ kullanarak başka dünyalarda akıllı hareketler sergileyecekler14 metre uzunluğundaki buz kurdu robotu makine öğrenmesi ve desen tanıma sistemleri ile donatılmış vaziyette bu da ona geçmiş hatalarından ders alma ve geleceği en az hata ile planlama özelliği kazandırıyor dünya dışı gök cisimlerinde mağaralara da girecek olan robotlar yanlarından sırt çantası da taşıyıp duruma göre çantalarından yardım alabilecekler ve en nihayetinde topladığı numuneleri daha fazla analiz için dünyaya getirecekler satürn gezegeninin aylarından enceladusa gönderilecek olan dört ayaklı robot robosimian ise ulaşılması zor bölgelerde çalışmak üzere planlandı öyle ki karnı üstünde kayabiliyor sürünebiliyor ve diz çöküp oturabiliyor simian ilk olarak doğal afetlerde ve olağanüstü durumlardan insanların ulaşamadığı yerlere ulaşması için tasarlanmıştı sonradan uzaya gönderilmek üzere yeni versiyonları üretildi karmaşık arazileri geçmek ve zorlu görevleri gerçekleştirmek için tasarlanan robosimian manevra ve manipülasyon için dört genel uzuva sahip robosimian yedi boyutlu stereo kamera ve çevresini 3dde haritalamak için bir lidar işık algılama ve değişme cihazı ile donatılmış durumda robosimian ile gelecek robotların insanlarla aynı uzuv teknolojisine sahip olmaları hedefleniyorbu robotların temeli ise geko denilen bir kertenkele cinsine dayanıyor dik yüzeylere tırmanmak için kullanılabilecek bantlar birkaç kullanımdan sonra işe yaramaz hale geliyor fakat bu küçük kertenkelelerin ayaklarında kolayca duvara tutunmalarını sağlayan saçları var dik yüzeylere sentetik yapışan saçların yapışkanlığı hiç bitmiyor i̇şte nasa bilim insanları geko türü kertenkelenin ayağından esinlenip başka gezegenlerde çalışacak robotlar üretmeyi başardılar bu kıskaçlar 150 newtona kadar kuvvet taşıyabiliyorlar ve mikro gravite ortamlarında test edildiler hatta bu test yapışkanın yıpranmadığından emin olmak için 300000 kez tekrar edildi ve sonuçta ilk günkü yapışkanlığını koruduğu görüldü bu robotlar bir gün uyduları tamir etmesi için uzaya gönderilecek ve uzay çöplerini toplamak için kullanılacakmars2020 misyonu ile nasa marsa bir helikopter de gönderecek mars helikopterinin 2021 şubatına kadar marsa ulaşması ve iniş alanlarında jeolojik değerlendirmeler yapması gelecekteki uzay misyonları için doğal kaynakları ve tehlikeleri değerlendirmesi bekleniyor ayrıca yine hayvanlardan esinlenilerek başka aylarda metan denizleri içerisinde yüzecek su altı robotları da varneden insan değil de robot gönderiyoruzbir robotu uzaya göndermek insan göndermekten çok daha ucuz robotların yemek yemesi uyuması ya da tuvalete gitmesi gerekmez uzayda uzun yıllar hayatta kalabilirler ve orada bırakılabilirler ve dönüş yolculuğuna gerek yok robotların güvenlikleri hakkında çok fazla endişe duymuyoruz ancak robotların uzun süre dayanmasını istiyoruz verdiğimiz görevleri ve hedefleri eksiksiz yerine getiriyorlarve araştırma yapmak için yeterince uzun süre dolaşabiliyorlar ancak bir robotik görev başarısız olsa bile görevle ilgili insanlar güvende kalırlarayrıca robotlar insanların yapamayacağı birçok şey yapabilir bazıları aşırı sıcaklıklar veya yüksek radyasyon seviyeleri gibi zorlu koşullara dayanabilir robotlar ayrıca astronotlar için çok riskli veya imkansız olan şeyleri yapabilirlerdiğer taraftan robotlar yıllarca uyuyup gezegene yaklaştığında uyandırılabiliyor bir insanı en basitinden marsa göndersek gidiş 7 ay dönüş 7 ay sürer i̇nsanların bu kadar süre vahşi uzay ortamında psikolojileri bozulmadan durmaları çok zor robotlar için bu hiç de problem değil ayrıca robotların yapamadığı ancak insanların yapabildiği çok da fazla birşey kalmadıyani doğada bulunan hayvanların davranışlarından ilham alıp robotların hareket kabiliyetini arttırıp yapay zekâ ile donattığımızda karşımıza çok zeki ve her türlü görevi başarıyla bitirebilen makineler ortaya çıkıyor bu makineler insanlar gibi yemek istemiyor uykuya ihtiyaçları yok çoğu zaman güneş enerjisi bazen de nükleer enerjiyi yakıt olarak kullanılıyor ve 724 çalışabiliyorlar uzay çalışmaları her zaman olduğu gibi robotların ve yapay zekâ çalışmalarının da öncüsü olmaya devam ediyor bu tür çalışmaları türkiye uzay ajansından da bekliyoruz  yapay zekâ devlette  teknoloji son sürat ilerlerken bütün devlet kurumlarında dijital sistemlere geçildiği için devlet dairelerinde büyük miktarlarda veri toplanıyor bu verileri işlemek değerlendirmek verilerin doğruluğunu kontrol etmek ve bu veriler ışığında geleceğe yönelik bir tahminlerde bulunmak normal memurlar açısından çok zor çünkü nüfus arttıkça ve teknoloji ilerledikçe üretilen veri çok fazla ve bu verileri değerlendirecek yetişmiş eleman bulmak çok zor buna bir de devlet dairelerindeki yavaşlık eklenince işler iyice sarpa sarıyor bu işin çözümü ise yapay zekâda yatıyor eğer bütün devlet kurumları yapay zekâya geçerse hem zaman hem de maddi israflar engellenecek hem de milli ve yerli değerler kapasitelerini sonuna kadar kullanmak zorunda kalacakları için devlet yükselip yücelecekdevletler için yapay zekâ en başta verimliliği artırma ve maliyeti düşürme sözü veriyor sonra milyarlarca saat çalışma zamanı tasarrufu sağlıyor böylelikle çalışanlar zamanlarını herkesin yapabileceği rutin işler yerine sınırlarını zorlayan ve hizmet kalitesini yükselten işlerde harcayaklarabdnin new jersey eyaletinde yapay zekâ uzmanları mahkemeler ve polisin bir araya gelerek geliştirdikleri modellerde bir sonraki suçun hangi mekanda işleneceğini ve kimlerin dahil olacağını önceden tahmin edebiliyorlar suçlar ve suçluların profilleri ve davranış şekilleri önceden bilindiği için veya hiç suç işlememiş birinin daha önceki suç işleyenlere benzerlikleri sebebiyle nerede ve ne gibi bir suç işleyeceğini tahmin etmek hiçte zor değil hal böyle iken alınacak tedbirler ile suç işlemeleri engellendiğinde mahkemelere hakimlere savcılara mübaşirlere ve avukatlara ihtiyaç kalmayacakbir şahıs veya şirkete ait bilgiler herhangi bir devlet kurumunda varsa artık başka bir devlet kurumunda yeniden veri girişine aynı bilgileri tekrar tekrar girmeye gerek kalmayacak el yazısıyla doldurulan formlar yazı tanıma sistemleri ile ait oldukları veritabanına automatik gidecekler eskiden beri saçma bulduğum bir durum var bir devlet kurumundan belge alıp diğer devlet kurumuna vermek mesela askerlik durumu ve savcılıktan iyi hal kağıdı almak gibi devlet zaten elinde olan bilgiyi niye bir taraftan aldırıp diğer tarafa verdiriyor üstelik ülke genelinde her yerde onbinlerce insan bu belgeleri düzenlemek ve almak için çalışıyor zaten elinde olan bilgi için niye bu kadar zaman harcanıyor ve eleman çalıştırılıyorkaliforniya üniversitesi san diegoda geliştirilen yapay zekâ modelleri bir sonraki orman yangının nerede çıkacağını tahmin edebiliyor bu algoritma devlet sistemine entegre edildiğinde alınacak tedbirler ile orman yangınlarını engellemek mümkün olacak ve bu da hem doğanın korunması hem de mal ve can kaybının önüne geçeceksosyal medyada dolaşan ve seçim dönemlerinde on binlerce kişi tarafından paylaşılan bir takım iddialarda göre şirketleri desteklemek ve ekonomiye katkılarını artırmak için verilen sıfır faizli destek kredileri ve hibe olarak verilen yardımlar maksatları dışında kullanılıyormuş mesela alınan yardım ve krediler ya faize yatırılıyor veya lüks arabalar ve deniz manzaralı evlere pahalı yurtdışı seyahatlerine harcanıyor ve böylelikle devlet zarara uğratılıyormuş ya da insanlar çalıştıkları halde patronları ile anlaşıp çalışmıyor gözüküyorlar ve bu sayede hem maaş hem de işsizlik yardımı alıyorlarmış bazı hanımlar babalarından kalan maaşlarını alabilmek için evli oldukları halde kâğıt üzerinde boşanmış gösterip devletten maaş alıyorlarmış çiftçiler tarlalarını ekmedikleri halde ekmiş gibi gösterip devlet desteği almaya devam ediyorlarmış doktorlar eczacılarla eczacılar ilaç firmalarıyla ilaç firmaları emperyalist güçlerle işbirliği içindeymiş ve hastalara gereksiz ilaç satıp yarı doğrulardan tam yalanlar üretiyor ve hem devleti hem hastaları kandırıyorlarmış eğer böyle şeyler gerçekten varsa ve doğru ise yapay zekâ ile yazılacak basit bir algoritma ve çapraz sorgulamalar ile bütün bunları tespit etmek ve engellemek çok basit üstelik yapay zekâ bu gibi işlemleri devletin haberi bile olmadan kendiliğinden bulup otomatik email veya mektup gönderip uyarabiliyordevletlerin en büyük gelir kaynağı vergilerdir bazı ülkelerde vergiler gelirlerden ve satışlardan alınmaktadır bazı ülkeler halkının vergi ödeyeceğine inanmadığı için akaryakıt gibi araba gibi satışlarda vergisini fiyata fazla fazla dahil edip en başta gelirini garanti altına alır ancak yapılan bilimsel araştırmalara göre insanlara en ağır gelen şey vergi ödemektir sabahın erken saatinde kalkan benim i̇şe giden benim trafikte bunalan benim çocuklarımdan ailemden zaman çalıp çalışan benim fakat gelirime ortak olan devlet üstelik vergi oranları çok yüksek buna ek olarak toplanan vergilerde kullanılması gereken yerlere kullanılmıyor o zaman boşu boşuna gelirimi devletle niye paylaşayım düşüncesi hakim hal böyle olunca vergi kaçırmak mükelleflerin gözünde bir suç gibi gözükmüyorabd vergi idaresi irs kullandığı yapay zekâ algoritmalarıyla her yıl milyarlarca dolar vergi kaçağı tespit ediyor ve çalışanlarının sayısını gitgide azaltıyor ve federal hükümetten vergi dairesine daha az bütçe ayrılıyor çünkü insanların yapacağını yapay zekâ yapıveriyor üstelik ne kadar eleman alırsanız alın 300 milyon kişinin vergi dökümanlarını incelemeye yetmez fakat yapay zekâ için işten bile değiltabiki bir de madalyonun öbür yüzü var türkiyeden los angelesa gelen bir grup işadamı ile bu mevzularda sohbet ediyorduk i̇çlerinden birisi bana ilginç bir hikaye anlattı bu işadamı arkadaşımız her yıl vergi levhasında zarar göstermekten utanmaya başlamış çünkü işleri iyimiş fakat muhasebeciler sürekli zarar göstermesini tavsiye ediyormuş sonunda direnmiş ve kâr göstermiş sen misin kâr gösteren ofisine maliye müfettişleri akın etmiş ve eften püften nedenler bulup ceza üstüne ceza kesmişler i̇şadamı akıllanıp sonraki yıllarda zarar göstermeye devam etmişdevlet yapay zekâya geçmezse önlemini almazsa ve yukarıda saydığımız durumları engellemezse insanlar açık buldukları yerde çalışmadan ve üretmeden gelen kazanca meyillidirler aynı şekilde yapanları görüp onlara birşey olmadığını görünce ayrıca cesaretleri artmaktadır bunu engellemek ve bir an önce yapay zekâya geçmek devletin asli görevi olmalıdır  yapay zekâ uzayda  nasa uzay araçları genellikle dünya ile iletişim kurmak için insan kontrollü radyo sistemlerine ihtiyaç duyar uzay araçlarının sayısı ve toplanan bilimsel veriler arttıkça bu verileri analiz etmek ve bir sonuca bağlamak uzun zaman alıyor çözüm yapay zekâ uzay araştırmalarında yapay zeka ivme kazanıyor gelecek yıllarda kuyruklu yıldızlara aylara ve gezegenlere seyahat ederken ve uzay madenciliğinde asteroitleri araştırırken yeni görevlerin yapay zekâ tarafından yönlendirileceği görülmektedir yapay zekâ ai bilimsel araştırmayı ve araştırmayı çok daha verimli hale getiren bir araç ve bilimsel araştırmaların hızını 10 kat artıracak potansiyele sahipgeçtiğimiz çarşamba günü los angelesta bulunan üniversitemizin astrofizik profesörlerinin birisinden bir email aldım emailde nasanın bir sonraki öte gezegen avcısı olarak inşa edilecek olan uzay teleskobu için bir cihaz geliştirmekten bahsediyordu hiç tereddütsüz ilgilendiğimi söyledim hemen cevap geldi ofisime gel diye şimdi şehirden uzak bir yerde çalıştığımı cuma günü uğrayacağımı söyledimcuma günü profesörü ziyarete gittim laboratuvarını gezdirdi üç ayrı uzay misyonundan bahsetti national science foundation ve nasanın desteklediği bir projede görev almamı istedi nasanın kepler uzay teleskopu yakıtı bittiği için dünyadan çok uzak bir noktada parkedildi onun yerine tess uzay teleskobu gönderildi onunda ömrü iki yıl onların yerine yeni bir uzay teleskopu tasarlanıyormuş i̇şte tam bu noktada o teleskop üzerine monte edilecek ve ötegezegenleri otomatk algılayıp yapay zekâ algoritmalarıyla uzayın ilginçliklerini araştıracak son teknoloji bir cihaz ve yazılım geliştirmem için anlaştık üç yıl sürecek projede onlarca bilimsel makalem yayınlanacak ve hiç denenmemiş teknolojileri üretmek ve bu konuda tez yazmak benim işim olacak en heyecanlı kısmı ise üreteceğim son teknoloji bir cihazın uzaya gönderilecek olması adamlar haklı bir nevi gazete köşelerinden nasa ve uzay misyonları hakkında atıp tutuyorsun al kolaysa sen yap dediler yani halep ordaysa arşın burda ben de seve seve kabul ettim yapay zekâ ve fizik bilgimi bir arada kullanabileceğim bir uygulama olduğu için ayrıca mutluyumşu anki uzay misyonlarının çok azı yapay zekâ kullanıyor dünyayı olağanüstü durumlar için gözetleyen uydulardan birisi olan ve yapay zekâ ile donatılmış eo1 uydusu yanardağ patlamalarının ve sel felaketlerinin daha yerdeki ekiplerin haberi olmadan resimlerini çekiyor ve kameralarının yönünü bu olayların yoğun olduğu tarafa çeviriyoryapay zekâ ile donatılmayan uzay araçları ise kendilerine yıllar önceden belirlenmiş görevleri icra ediyor ancak yapay zekânın yeni uygulamaları ile bu değişecek mesela mars yüzeyindeki gezginlerden birisi kendisine saatler öncesinden gönderilen komutları icra ediyorlar eğer onların çalıştığı mekanların arka planında ilginç bir gelişme varsa onu kaçırıyorlar mars ile iletişim kurmak 4 dakika ile 22 dakika arasında değişiyor gidiş geliş yönünü de hesaba katarsak 8 dakika ile 44 dakika arasında hal böyle olunca gelen resim ve verileri anında analiz edip uzay araçlarına yeni komut göndermek zor iş bazı durumlarda ise verileri analiz etmek yıllar sürebiliyor o sırada ilginç bir durum varsa ve o bölgenin izlenmesi gerekiyorsa uzay aracının gözünden kaçacak mesela plutona alçak uçuş yapan yeni ufuklar uzay aracının topladığı bilimsel verileri dünyaya göndermesi 15 yıl sürdü yapay zekâ tam bu noktada devreye giriyor akıllı iot cihazları ile donatılacak uzay araçları anormal durumları otomatik algılayıp yaptığı işi bırakacak ve diğer taraftaki ilginç olayları inceleyecek veri ve resim toplayacak ve bu verileri dünyaya gönderecek ve sonra kaldığı yerden rutin bilimsel araştırmalarına devam edecek2020 yılında marsa gönderilecek olan gezgin tamamen yapay zekâ ile donatıldı sanki uzay aracı değil yapay zekayı marsa gönderiyorlar yapay zekâ ile mars2020 gezgininin daha önce gönderilen gezginlere göre 2 ile 4 kat arası fazla performans göstereceğini hesaplıyorlar ayrıca gezgin üzerinde bulunan bilimsel aletlerin en optimum düzeyde ve en verimli şekilde çalışmasını yapay zekâ sağlayacak bu sayede eğer mars yüzeyinde bir volkan patlar bir göktaşı düşer bir rüzgar eser bir fırtına çıkar ve en ilginci ola ki bir canlı varlık arkadan geçerse uzay aracı yaptığı işleri bırakıp etrafında olan bitenleri algılayıp kayıt altına alacakönümüzdeki 3 yıl boyunca üzerinde çalışacağım projede tamamen yapay zekâ odaklı olacak öncelikle güneşin manyetik alanını ve uzay iklimini inceleyip modelleme yapacağız sonra bu modeli başka başka yıldızların etrafında deneyeceğiz ve yeni ötegezegen bulmaya çalışacağız bunun yanında yeni keşfettiğimiz gezegenlerin atmosferinden geçen ışınları inceleyip atmosferinde bulunan elementleri ve hayat için uygun olup olmadığını araştıracağız sonra bu sonuçları yapay zekâ ile modelleyip uzay teleskobuna yükleyeceğiz ve teleskop uzaya gönderildiğinde herhangi bir yıldızda bir anormallik keşfederse hemen o bölgeye yönelip veri ve resim toplamaya başlayacak ve ötegezegenleri daha veriler dünyaya gelmeden bulup özelliklerini sıralayacak ve hayat için elverişli olup olmadığını bildirecek böylelikle işin büyük kısmını yapay zekâ yapmış olacakbiz bilim insanlarına da sadece sonucu açıklamak düşecekancak uzaydaki yapay zekâ bilimsel araştırmaları yaparken yerdeki yapay zekâ da bu verilerden yararlanıp otomatik haber yazabilecek kısacası her şeye çözüm yapay zekâ ordular yapay zekâ donanımlı robot askerler üretecekler fabrikalar yapay zekâ sayesinde dünyadaki insan sayısını bilecek ve ihtiyac göre üretim yapacak tekstilciler yapay zekâ ile dünyada yaşayan herkesin boyunu ve ölçüsünü bilecek ve ona göre elbise üretecek bir tane bile gereksiz mal üretimi olmayacak çünkü müşterilerinin alışveriş alışkanlıklarını sevdiği renkleri ve ölçüleri bilindiği için ihtiyaç kadar üretim yapılacakkısacası yapay zekâ her alana girdiği gibi uzaya da el atmış durumda eski yapılandırılmış veri tabanları yerine yazı ses video resim ve doğal dil analizi yapabilen yapay zekâ ile daha fazla içli dışlı olacağız ancak yapay zekânın insanlık için hayır mı şer mi olacağını bekleyip göreceğiz elon muska göre yapay zekâ insanlığı yok edecek ibme göre insanlık ve yapay zekâ kol kola hareket edecek  uzay yolculuğunun fiyatı  nasa 2020 yılında uluslararası uzay i̇stasyonunu özel astronotlara açacağını duyurdu bu sayede ekonomik gücü yeten herkes parasıyla astronot olabilecek ve 30 güne kadar uzay i̇stasyonunda bilimsel deneylere katılabilecek i̇stasyonda geçen her gece için 35 bin dolar ödenecek uçuşun toplam maliyeti ise tam 50 milyon dolarspacex ve boeing şirketleri uzaya insan taşımak için kapsül geliştiriyorlar nasa 2020 yılında faaliyete geçecek olan kapsüllerden kendi astronotları için yer kiralayacak ve firmalara boş kalan koltukları uzay turistlerine satmalarına izin verecek bu sayede 50 milyon dolar ödeyen herkes uzaya gidebilecekbu uygulama daha önce soyuz uzay araçları ile rusya tarafından yapıldı ancak nasanın columbia uzay mekiğinin dönüşte infilak etmesi sonucu uzaya insan götüren tek uzay aracı olan soyuzun tüm boş koltuklarının tamamını alması sonucu bu uygulamaya son verildi şimdi nasa aya ve olası marsa astronot götürmek için gelir kaynağı sağlamak maksadıyla uluslararası uzay i̇stasyonunu yüksek gelir getiren bir otel olarak kullanmayı planlıyor uzay i̇stasyonunun nasaya maliyeti her yıl 45 milyar dolar başka gezegenlere seyahat için bu masrafların azaltılması düşünülüyor ancak bunu ruslar ilk defa 1990ların sonunda denemiştio zamanlar uzay istasyonundan sorumlu olan özel bir girişim olan mircorp bakım maliyetlerinin bir kısmını karşılamak için potansiyel turistleri uzaya götürüp miri ziyaret ettirmek için aday aramaya başladı amerikalı bir işadamı ve eski nasa jpl bilim adamı dennis tito ilk aday oldu tito mircorp ve abd merkezli space adventures arasında bir anlaşma yaparak seyahatini mir yerine uluslararası uzay i̇stasyonunda iss geçirmeyi başardı dennis tito uzay i̇stasyonunu yedi gün kaldı ve mayıs 2001de dünyanın ilk ücretli uzay turisti oldutitoyu 2002 yılının nisan ayında güney afrikalı mark shuttleworth takip etti üçüncü uzay turisti ekim 2005te gregory olsen oldu şubat 2003te uzay mekiği columbia dünya atmosferine yeniden girerken dağıldı ve yedi astronot öldü bu felaketten sonra rus soyuz programındaki uzay turizmi geçici olarak beklemeye alındı çünkü soyuz araçları uzay i̇stasyonuna insan taşıyan tek nakliye aracı oldunasanın uzay mekiklerinin temmuz 2005te hizmete geri dönmesiyle uzay turizmi yeniden başladı 2006 yılının eylül ayında anuşa ensari adlı i̇ran asıllı amerikalı iş kadını dördüncü uzay turisti ve uzaya giden ilk müslüman kadın oldu 2017 yılında oscar ödülleri verilirken i̇ran filmi the salesman en iyi yabancı film ödülünü aldı yönetmen asghar farhadi trumpın 7 müslüman ülkeye uyguladığı seyahat engelini protesto ederek oscar ödüllerine katılmadı ödülü ise farhadi adına astronot anuşa ensari aldı 2006 yılında uluslararası uzay i̇stasyonundan ilk blog yazan kişi ünvanına da sahip olan ensari elektronik mühendisi ve multi milyon dolarlik bir telekom şirketinin sahibiensariyi nisan 2007de macar kökenli amerikalı bir işadamı olan charles simonyi takip etti ve uzaya kendi imkanlarıyla giden beşinci turist oldu hızını alamayan simonyi bu kez mart 2009da ruslara uzaya gitmek için tekrar ödeme yapan ve uzay turistliğini tekrarlayan ilk kişi oldu i̇ngilizamerikan richard garriott ekim 2008de bir sonraki uzay turisti oldu kanadalı guy laliberté eylül 2009da uzay i̇stasyonuna uçan en son turist oldukenarda bir 50 milyon dolarınız varsa uzaya giden ilk türk olma şansınız var uzaya gitmek için küçücük bir kapsüle istifleniyorsunuz ve geri sayım başladığında 10987654321 fırlatma anındasınız altınızda cayır cayır yanan bir roket var ve ses hızından 16 kat daha hızlı hareket edeceksiniz roket uzaya doğru ivmelenirken müthiş bir titreme ve göğsünüze uygulanan yüksek bir basınç var kasırgaya kapılmış bir ağaç yaprağı gibi savruluyorsunuz her milisaniye ne yapılacağı sırasıyla belirlenmiş bir çok hesabı bir nefes alma süresinde yapmak zorundasınız mavi gökyüzü hızla bitiyor ve atmosferin dışına doğru gidiyorsunuz fırlatmadan 32 saniye sonra 100 kilometre yüksektesiniz ve birden karanlıktasınız ve uzay aracının motorları duruyor ve bir sessizlik herşey geride kaldı gürültü titreme ve ışık artık yok artık ağırlığınızı hissetmiyorsunuz yerçekimini hissetmediğiniz için karanlıkta sessizlikte öylece asılı kalacaksınızuzay i̇stasyonu dünyadan yaklaşık 400 km yükseklikte bir roket sizi 10 dakikadan daha kısa bir sürede uzaya taşıyabilmesine rağmen uluslararası uzay i̇stasyonu ile buluşma saatlerce hatta günlerce sürebilir çünkü uzay i̇stasyonu saatte 27580 km hızla dünyanın yörüngesinde dönüyor bu hızdaki bir laboratuvarı yakalamak kolay iş değil roketler düz yukarı çıkarlarsa hızlı bir şekilde istasyonun menzili dışına çıkar ve derin uzayda kaybolurlar o sebeple uzay araçları doğrudan istasyona kenetlenemiyor ayrıca roketlerin uzay araçlarını nerede bırakacaklarını önceden kestirmek zor bundan dolayı uzay araçları evvela dünyanın alt yörüngesine yerleşiyorlar sonra hohmann transfer denilen sıçramayı tamamlayarak daha düşük bir dairesel yörüngeden daha yüksek bir dairesel yörüngeye geçiş yapıyorlar i̇stasyona kenetlenmek rusların soyuz araçları ile 6 saat sürebildiği gibi 25 günde sürebiliyor bu süre boyunca altınıza bebekler gibi bez bağlayacaksınızherşey yolunda giderse ve uzay i̇stasyonuna ulaşırsanız sizi orada bulunan astronotlar karşılıyor ve yaklaşık 30 gün orada kalacaksınız uzay i̇stasyonunun penceresinden dünyaya bakacak ve bu güzel manzara karşısında hayretler içerisinde kalacaksınız bir günde dünyanın etrafını tam 16 kez dolaşacaksınız her dakika bir ülkeden başka bir ülkeye geçiş yapacaksınız okyanuslar bir göl gibi görünecek altınızdan mevsimler gelip geçecek çünkü dünyanın bir tarafı yaz iken diğer tarafı bir tarafı gece iken diğer tarafı aydınlık uzay i̇stasyonunın hızı ve yönü sabit fakat dünya kendi etrafında döndüğü için her turda başka bir ülkede başka bir şehrin okyanusun çöllerin veya kutupların üzerinde olacaksınız uykunuz ise atlar gibi ayakta olacak çünkü yerçekimi hissedilmediği için yatak yoksüreniz bittiğinde bir kapsüle tıkılıp dünyaya doğru fırlatılacaksınız atmosfere girişte uzay aracı 1400 dereceye kadar ısınacak ve bir paraşüt açılacak sonra hızla yere çakılacaksınız 50 milyon dolar bu macera için değer mi bilemem fakat benim imkanım olsaydı hiç çekinmeden giderdim  gezegenler arası navigasyon  spacexin en güçlü roketi falcon heavy 25 haziran salı günü yerel saatle sabah 230da floridada bulunan kennedy uzay üssünden uzaya fırlatıldı roket beraberinde abd hava kuvvetlerine ait uyduların yanı sıra planetary societye ait araştırma uyduları ve nasaya ait bir atom saatini de uzaya bırakıp dokuz dakika sonra geri geldiuzaya gönderilen uydu ve uzay araçlarının uzayda yollarını bulmaları için öncelikle bir sinyal gönderiliyor uydular aldıkları sinyale karşı sinyal gönderiyorlar bu sinyallerden uzay aracının konumu hızı ve yörüngesi tespit ediliyor dünyada dev antenlerle dinlenen bu sinyallere göre uydu ve uzay araçlarının konumları belirleniyor ve ona göre gidecekleri hedef belirleniyor lakin bu araçlar çok hızlı hareket ettikleri için geri gönderilen sinyaller oraya ulaştığında yerleri çoktan değişmiş oluyormesafeler uzadıkça uzay araçlarına komut göndermekte zorlaşıyor mesela marsı ele alalım marsa radyo dalgalarıyla mesaj göndermek en az 4 dakika ve en fazla 24 dakika sürüyor bir de bu haberleşmenin 2 yönlü olduğunu düşünürsek dünyaya en uzak olduğu zaman haberleşmek 48 dakikayı buluyor hal böyle olunca uzay araçlarının uzay boşluğunda yollarını şaşırmadan devam etmeleri için yeni nesil bir navigasyona ihtiyaç var hadi dünya etrafında yörüngede dolanan binlerce gps uydusu var bu uydulardaki atomik saatler telefonumuzun gps uygulamasının uydudan telefonunuza giden sinyalin sürdüğü süreye bağlı olarak dünyanın neresinde bulunduğumuzu hesaplayarak bizi a noktasından b noktasına adres sormadan gitmemizi sağlarancak uzay araçlarının derin uzayda yollarını bulmalarına yardımcı olacak gpsleri yoktur bunun yerine navigasyon ekipleri yer verilerini belirlemek için dünyadaki atomik saatlere güveniyorlar dünyadan ne kadar uzağa gidersek bu iletişim o kadar uzun sürüyor uydu ve uzay aracı sayıları arttıkça yeryüzündeki antenler yetersiz kalıyor i̇nsanların ve astronotların güneş sistemini keşfetmesini istiyorsak bir uzay aracındaki astronotların nerede olduklarını bilmeleri için daha iyi daha hızlı bir yola ihtiyacımız var ideal olarak dünyaya geri sinyal göndermeye gerek kalmadan otomatik yer tespiti yapıp uzay aracını hedefine götürecek olan yeni teknolojimiz derin uzay atomic saati dünyanın yörüngesinin ötesine geçen uzay araçları için gps ve navigasyon görevi görecek olan yüksek teknolojiye sahip ilk atom saatidirbu tür bir navigasyon için kullanılacak herhangi bir atomik saatin inanılmaz derecede kesin olması gerekir tek bir saniye bile kapalı olan bir saat marsa inmek için hedefi kilometrelerce ıskalamak anlamına gelebilir yeryüzünde yapılan testlerinde bu yeni üretilen yüksek teknolojili derin uzay atomik saati gps uydularındaki atomik saatlerden 50 kat daha stabil olduğunu gösterdi eğer uzayda da bu istikrarı tekrarlayabilirse evrendeki en kesin saatlerden biri olacak hata payı ise 10 milyon yılda ancak 1 saniye bu da uzay araçlarının dünyadaki antenlerle bağlantı kurmadan yolunu otomatik bulması için inanılmaz bir kolaylık ve fırsat sağlayacakbilim insanları zamanı çok farklı tarif ediyorlar genel olarak dünyamızın kendi etrafında dönmesi 24 saat sürdüğüne göre bir uzunluk birimi olarak düşünülüyor dünya kendi etrafında dönmüyor olsaydı saniye dakika ve saat tanımlanmamış olacaktı dönmek de bir mesafe katetmek olduğuna göre zaman bir uzunlukturbazı bilim insanları ise zamanı geçmişten geleceğe doğru akan bir vektör olarak tanımlıyor yerçekimi ve kuantum mekaniği gibi fizik kanunlarının çoğu zamana göre simetriktir bu zamanın ileri veya geri hareket etmesinin önemli olmadığı anlamına gelir zaman tersine akarsa tüm fizik yasaları aynı şekilde çalışır ancak termodinamiğin i̇kinci yasası bir yönü ifade eder termodinamiğin i̇kinci yasası zamanla her şeyin düzenli bir durumdan düzensiz bir duruma geçtiğini belirtir geriye dönmeyen tek fiziksel kanun bu geçmişe zaman yolculuğu yapmamızın en büyük engeli termodinamiğin bu i̇kinci yasası o sebeple zaman geçmişten geleceğe akan bir vektördürh h heinsteinın özel ve genel görelilik teorilerine göre de uzay zamanı büküyor yüksek hızlarda hareket eden uzay araçlarında zaman daha yavaş akıyor mesela 30 yaşındaki bir baba 3 yaşındaki oğlunu dünyada bırakıp ışık hızına yakın bir hızla hareket eden bir uzay aracına binse ve 3 yıl sonra dönse bu üç yıl oğlu için 30 yıl olabiliyor böylece baba da oğul da 33 yaşında olabiliyorküçüklüğümüzde büyüklerimiz bize zaman içinde zaman mekan içinde mekan olabilir derlerdi ve şu hikayeyi anlatırlardı bir zamanlar bir hoca kürsüden vaaz ederken zaman içinde zaman olabilir demiş bu dinleyenlerden birisi kalbinden böyle saçma şey mi olur diye geçirmiş ve vaazı terkedip dışarı çıkmış ve deniz kenarında elini yıkamaya başlamış o sırada suyun içine düşmüş ve kendisini bir adada bulmuş ve cinsiyeti de bayan olarak değişmiş bu adada yedi yıl yaşamış ve evlenip çoluğa çocuğa karışmış sonra tekrar bir gün deniz kenarında su ile elini yıkarken suya düşmüş ve ilk düştüğü yere geri gelmiş ve cinsiyeti de normal haline dönmüş geri geldiğinde ilk dinlediği vaaz hala devam ediyormuş ve vaaz veren hoca geri gelen adamın gözlerine bakarak tekrar zaman içinde zaman olur demiş ve eklemiş birkaç saniye içerisine 7 yıl ve 3 çocuk da sığar demiş bu hikayeyi ilk duyduğumda çok ilginç bulmuştum şimdi modern fizik bize aynen bu hikayede geçen olayların tek bir farkla aynısını söylüyor yüksek hızlarda zaman daha yavaş akarkuantum fiziği ise zamana çok farklı bir noktadan bakıyor atom altı parçacıklar aynı anda birkaç yerde olabiliyor duvarlardan geçebiliyor enerjisinin yetmediği yerlere dalga özelliğini ve dalga boyunun büyüklüğünü kullanarak ulaşabiliyor kuantum dolanıklığı entanglement ile gönül bağı trilyonlarca uzaktaki başka bir parçacıkla sinyal ve zaman olmadan haberleşebiliyor hatta kuantum fiziği geçmiş zaman gelecek zaman ve şimdiki zamanın aynı anda var olduğunu söylüyorgeçtiğimiz 20 yıl boyunca nasa jpldeki mühendisler bu atom saatini sürekli olarak geliştirdiler küçücük bir hale getirdiler ve derin uzayın vahşi şartlarında çalışmaya hazırladılar ve sonunda uzaya yolladılar testler olumlu sonuç verirse bundan böyle uzaya giden her aracın içine otomatik yön bulmaya yarayan bir atomik saat yerleştirilecek  yapay zekâ ile bebekler konuşuyor  fotoğrafçı roselynn fisher 2010 yılında gözyaşı resimleri çekmeye başladı sonra gözyaşlarının yapısını merak etti ve mikroskopta incelemeye başladı araştırma sonuçları ilginçti her gözyaşı ağlama sebebine göre farklılık gösteriyor kimyevi muhtevası ve şekli değişiyordu üzüntüden sevinçten gülmekten ve soğandan dolayı ağlayanların gözyaşlarını toplayıp inceledi ve aynı nedenden ağlayanların gözyaşlarının şekli benziyor fakat farklı nedenlerden ağlayanların gözyaşı şekilleri ve muhtevası değişiyordu zaten gözyaşının 1i su kalanı insanın duygularıymışaynı gözyaşı gibi bebeklerin ağlama şekli de ağlama nedenlerine göre farklılık gösteriyor i̇şte tam bu noktada abdde kuzey illinois üniversitesinde bilim insanları geliştirdikleri yapay zekâ algoritmaları ile bebeklerin açlıktan mı uykusuzluktan mı yoksa bir hastalıktan kaynaklanan ağlamamı olduğunu fark edebiliyor hatta be algoritma bebeğin hastalığını bile tespit edebiliyor bir nevi bebeklerin konuşan dili oluyor ve ebeveynlerin erken önlem almasını sağlıyorbebek ağlaması aileler için büyük bir mesele bazı anneler özellikle ilk defa bebek sahibi olanlar doğum sonrası depresyonuna postpartum depression giriyorlar anneler bebekleri doğduktan sonra kendilerini annelik için yetersiz oldukları zannına kapılıyorlar buna ek olarak aile ve arkadaş çevresinden gelen sözlerle anneler sosyal hormonal finansal fiziksel zihinsel baskılara maruz kalıyor bazı çalışan anneler bebeklerine bakmak için işlerini bırakmak zorunda kalıyorlar ve iş hayatından ve sosyal hayattan geri kaldıklarında strese giriyorlar yeni annelerde bebeğin gece çok ağlaması sonucu uykusuzluk ve halsizlik baş gösteriyor vücudun ürettiği hormonların miktarları değişiyor ve annelerde umutsuzluk ve acizlik kendisini değersiz hissetme ve nihayetinde ölümü ve intiharı düşünme eğilimi artıyor buna bir de araya her konuda uzman akraba ve dostlar eklenince stresin derecesi iyice yükseliyor bebeklerinde her ihtiyacını karşıladığı halde ağlaması ve bir türlü susmaması bebeğin derdini anlayamamak anneleri intiharın eşiğine getirebiliyoryapay zekâ ile bu problemler artık geride kalacak çünkü yapay zekâ ile artık bebekler konuşabiliyor ve dertlerini anlatabiliyorlar her bebeğin ağlaması benzersiz olsa da bazı ortak özellikleri paylaşırlar araştırma ekibi bebek ağlamalarının özelliklerini tespit etmek ve tanımak için zaten mevcut olan otomatik konuşma tanıma sistemine speech recognition dayanan bir algoritma geliştirdi sıkıştırılmış algılama adı verilen bu teknikle özellikle çok seyrek verilere dayanarak oluşturulan sinyal arka planda gürültüleri es geçip bebeğin sesine odaklanabiliyorbu algoritma daha önce deneyimli bebek hemşireleri ve bakıcılar tarafından tanımlanan kaydedilmiş bebek ağıtları veritabanından seçilen seslerden bebeklerin çığlık biçimlerini analiz edebiliyor mesela bebekten neh sesi genellikle aç olmakla ilgilidir tipik olarak bir bebek emme refleksine sahipse ve dilleri ağzın çatısına itildiğinde bir neh sesi çıkar benzer şekilde eh sesi bir bebeğin geğirmesi gerektiği anlamına gelir ve genel olarak konuşursak beslendikten sonra olurbu teknolojinin temeli ise makine öğrenmesi algoritması olan doğal dil i̇şleme veya diğer adıyla nlpye natural language processing dayanıyor bu teknik konuşulan dili anlayabiliyor ve sizden türkçe birkaç kelime duymuşsa hemen internete bağlanıp aynı matrix filmindeki helikopter kullanma modülünü yükledikleri gibi türkçe dil modüllerini yükleyip sizinle türkçe konuşabiliyor espri yaparsanız gülüyor ve üzüntülü bir ses tonuyla konuşursanız üzülüyor yani bu teknoloji ile robotlar ve bilgisayarlar insani duygular kazanıyorlarbu projenin nihai hedefi daha sağlıklı bebekler ve daha az stresli ebeveynler görüldüğü gibi yapay zekâ herşeye çözüm üretmeye devam ediyorkağıt paranın devri bitiyor mugeçtiğimiz hafta en çok tartışılan teknoloji olayı şüphesiz facebookun yeni dijital kripto para birimi libra oldu birkaç yıldır kripto para üzerinde çalışan facebook sonunda resmi olarak duyurdu ve hem piyasaları hem de tartışmaları alevlendirdi bu projeyle facebook 17 milyar insanın aynı resim ve emoji gönderir gibi çok düşük miktarda bir komisyon ile birbirlerine para göndermesine imkan vermeyi hedefliyor libranın misyonu ise milyarlarca insana güç veren basit küresel bir para birimi ve finansal altyapı oluşturmak libra 2020 yılında kullanıma hazır hale gelecek ve piyasaya sürülecekliranın ortasına bir b harfi eklemekle elde edilen yeni para birimi libra türk lirasının değerini arttıramasa da bitcoin fiyatlarında patlama yaptı ve bitcoin 10 bin doların üstünde işlem görmeye devam ediyorlibranın en büyük problemi ise kişisel verileri koruma konusunda sicili hiç de temiz olmayan facebooka ait olması 2016 yılında milyonlarca insana ait özel bilgileri başka şirketlere satma güvenlik açıkları ve uygulamaların kişisel mesajları bile okuyabiliyor olması libraya olan güveni sarsıyor öyleki bir yanda devletlera ait özel bilgileri paylaşan julian assange hain ilan edilip tutuklanırken aynı işlemi yapan ve milyarlarca insana ait kişisel bilgileri başkalarına satan facebook örnek kuruluş ve dünya devi ilan edilebiliyorlibranın dijital cüzdan hesabına ise calibra ismi verildi calibraya facebooktan instragramdan ve whatsapp messenger üzerinde oluşturulacak minik ikonlardan ulaşılabilecek bu da dünyanın artık tek ve dijital bir para birimine doğru gittiğini gösteriyor zaten dünyada işlem gören paraların yarısından fazlası basılı değil sadece bilgisayar ekranındaki bir rakamdan ibaret teknoloji bu kadar ilerlemişken ve neredeyse herkesin akıllı telefonunun olduğu bir devirde cebimizde kağıt para ve özellikle çok ağırlık yapan ve maliyeti değerinden daha fazla metal para taşımak çok da iyi bir seçim değildi zaten para dediğimiz şey bilgisayar ekranında bir rakama kadar indirgenmiş vaziyette belki bu sayede sadece abdnin yapabildiği ve diğer ülkelerin yapamadığı paraya bedel olarak bankalarda altın tutma devride ortadan kalkabilir  yapay zekâya hücum  yıl 1849 su değirmeni yapmak için nehir yataklarında çalışan james w marshall abdnin kaliforniya eyaletinde nohut büyüklüğünde bir altın madeni buldu bu haber bütün dünya ülkelerinde dalga dalga yayıldı ve altına hücum hareketi başlamış oldu kısa yoldan zengin olmak isteyen yüzbinlerce insan kaliforniyaya akın etti öyle ki nüfusu 300500 kişi olan kasabalar bir anda 10 binlere sonraları 100 binlere çıktıaltına hücum hareketiyle bölgeye gelen insanlar bir anda kasabaların çehresini değiştirdi yeni oteller evler restaurantlar devlet binaları inşa edildi ve abd ekonomisinin canlanmasına sebep oldu nehir yataklarında birikmiş siyah kumların içerisinden milyonlarca kilo altın bulundu sonraları nehir yatağında altınlar tükenince akıllara altının dağlardan su kaynaklarına karıştığı geldi ve dağların tepelerinde altın aranmaya başlandı fakat bu zahmetli bir işti ve kişisel çalışmalar yeterli değildi bu sayede maden şirketleri kuruldu ve altın aramaya gelenler de bu şirketlerin çalışan elemanı oldularkaliforniyadan sonra nevada da altın aramaları devam etti ve milyonlarca kilo altında orada bulundu kaliforniyadan farklı olarak nevadada bulunan altınların yanında gümüş madeni de vardı halen dünyanın en büyük maden yatakları nevada eyaletinde bulunuyoraltına hücum hareketinden en çok para kazananlar ise altın şirketleri veya altın bulanlar değildi aksine bu akımdan en çok gelir sağlayanlar altın aramaya gelenlere kazma ve kürek satanlar oldu milyonlarca insana milyonlarca kazma ve kürek satıldı ve bu sayede en çok kazananlar kazma kürek ticareti yapanlar oldugünümüzde yapay zekâ aynı altına hücum hareketi gibi altın çağını yaşıyor peki yapay zekâ zenginleri kimler olacak son 30 yılın en zenginleri hep bilgisayar ve teknoloji dünyasından çıktı önceleri microsoft vardı sonraları google microsoftu yakalayıp geçti ve en son amazon hem eticaret hem de bulut bilişim konusunda dünya lideri durumuna geldi apple ve samsungun akıllı telefon pazarında elde ettikleri başarılarını da unutmamamlıyız dünya genelinde bu akıllı cihazların kullanımından üretilen verileri analiz edip geleceği tahmin edebilen ve geleceğimizi şekillendirecek olan yapay zekâda şüphesiz yeni dolar milyarderleri belki de trilyonerleri oluşturacak potansiyele sahip peki bu yeni milyarderler kim olacakher ne kadar altına hücum hareketinde altın aramaya gelenler çok paralar kazanamasa da bugün dünya genelinde en çok kazananlar yapay zekâ ile uğraşanlar yapay zekâ makine öğrenmesi ve veri bilimi konularında kendini geliştirenler yıllık ortalama 200 bin dolar kazanıyorlar bu rakamı 12ye bölersek aylık gelirleri yaklaşık 17 bin dolar ediyor ve türk lirasına çevirecek olursak yaklaşık aylık gelirleri 100 bin lira cybercoders isimli web sitesinde verilen iş ilanlarında yapay zekâ üzerine çalışan ortalama bir data scientist veri bilimcisi yıllık 150 bin dolar ile 250 bin dolar arası bir gelirle işe başlayabiliyoryapılan araştırmalara göre yapay zekâ sektöründe çalışanlar aynı zamanda işlerinde en mutlu olanlarmış çünkü büyük verisi olan büyük şirketler ve devlet kurumlar verilerini analiz edip onlara geçmiş verilerinden ders ve gelecek için yol çizen masrafları en aza indirip üretimi en fazlaya çıkaran ve işlerin hızlı ve en kaliteli şekilde bitirmelerini sağlayan çözümler tavsiye ettiğinizde tasarruf ettirdiğiniz mitarın büyük bir kısmını sizinle paylaşmaktan çekinmiyorlarhal böyle olunca yapay zekâ ile uğraşanlar çok kazandıkça aynı altına hücum hareketinde olduğu gibi çok kazanmak isteyen binlerce kişi de yapay zekâya alaka duymaya başlıyor ve sektör git gide canlanıyoryapay zekâ üzerine çalışanlarda durum bu iken onları çalıştıran 4 büyüklerin bu işten en kârlı çıkacağını düşünüyorum bu 4 büyükler amazon google microsoft ve ibm bu 4 büyükler yapay zekâya yaklaşık 20 milyar dolar yatırım yaptılar çin devleti tek başına bu rakamlardan daha yüksek oranda yatırım yaptı ve yapay zekâ konusunda abd ile başabaş bir yarış içerisinde çin ve abdden geri kalmak istemeyen avrupa birliğide yapay zekâya 20 milyar dolarlık yatırım yaptı dünya liderliğine soyunan her devlet yapay zekâ konusunda ciddi yatırımlar yapıp bilim insanlarını bu konuda eğitiyorlaryapay zekâda özel sektördeki 4 büyüklerin başını amazon çekiyor i̇nternetten kitap satma işi ile elektronik ticaret işine giren amazon sonraları internet üzerinden neredeyse her şeyin satışına başladı ancak yılbaşı ve kara cuma alışveriş çılgınlığı günlerinde internet satış serverları ihtiyacı karşılayamadı bunun için sadece bu 2 gün web sitelerini ayakta tutmak için süper bilgisayarlar aldılar bu süper bilgisayarlar senede sadece 2 gün çalışıyor diğer günler boş duruyordu bunun üzerine bu bilgisayarları kullanmadıkları 363 gün kiraya vermeye karar verdiler ve oradan bulut bilgisayar yani amazon web services ortaya çıktı ve şu an yapay zekâ uygulamalarında liderliği önde götüyor çünkü elinde hem çok veri var hem de her yıl geliştirdiği bulut bilgisayar sistemi var bu sayede yapay zekânın ihtiyacı olan bilgisayar gücünü saniyeler içinde amazondan kiralamak mümkün amazon ayrıca geliştirdiği yapay zekâ uygulaması olan ve insanlarla doğrudan konuşan ve sorulan her soruya cevap veren alexa ile milyarlarına milyonlar ekliyorgoogle ise bulut bilgisayar sistemini canlı tutmak için yapay zekânın en çok kullandığı programlardan birisi olan tensorflow yazılımını bedava veriyor kullananlar memnun kaldıkça google kendi servislerini öneriyor ibm watson ile bilgisayarların insan zekâsını sollayacağını iddia ediyor microsoft ise azure platformuyla gelişmelere geriden yetişmeye çalışıyor hatta gelirlerinin büyük bir kısmını artık windows işletim sisteminden değil yapay zeka uygulamalarından kazanıyorhal böyle olunca yapay zekânın en büyük kazananı 4 büyükler olacak çünkü bu konuda hem yatırım yapacak paraları hem de en iyi programcıları işe alacak güçleri var ancak her ne kadar 4 büyükler bütün köşeleri tutmaya çalışsa da gpu ve tpu üreticileri yapay zekâ eğitimi veren kuruluşlar ve tableau gibi küçük şirketler hala şanslı bilindiği gibi geçtiğimiz hafta salesforce veri görselleştirmesi yapan tableauu 15 milyar dolara satın aldı bizde ufak şirketler kurup yapay zekânın en ilginç alanlarında algoritmalar geliştirip büyük destek olabiliriz  başkan adayım  geçtiğimiz aylarda abd başkanı trump yapay zekânın bütün devlet kurumlarında uygulanması için bir başkanlık kararnamesi imzaladı bu tarihten itibaren devlet birimleri özel şirketlerden geri kalmamak için kolları sıvadı ve yapay zekâ uygulamaları konusunda adeta seferberlik ilan edildi hızlı bir şekilde yapay zekâya uyum sağlamak ve yapay zekânın nimetlerinden istifade etmek isteyen kurumlar evvela çalışanlarını yapay zekâ veri bilimi ve veri analizi konularında eğitmeye başladılar bu eğitimlerden birisine ben de davet edildim ve bu kurumda çalışan devlet görevlileri ile yaptığımız görüşmelerde yapay zekâ üzerine yaptığım çalışmalar titizlikle incelendikten sonra derhal eğitim vermem konusunda mutabık kaldık ve eğitim takvimini belirledikbilgisayarlar ve dolayısı ile robotlar önümüzdeki 10 yıl içinde 128 kat 20 yıl içinde 8 bin kat ve 30 yıl içinde de bir milyon kat akıllanacaklar kuantum bilgisayarların devreye girmesiyle bu olay beklenenden daha da hızlı gelişebilir yapay zeka ve ilgili teknolojiler tüm ülkelerin iş piyasalarını büyük ölçüde etkileyecek hal böyle olunca neredeyse bütün meslekler makineler tarafından icra edilecek ve artık bir çok işte insanlara ihtiyaç kalmayacakyapay zekâ algoritmaları birçok alanda insanları zaten sollamış durumda son yapılan araştırmalara göre yapay zekâ uygulamalarının laboratuvar analizleri yüz tanıma sistemleri ve retina taramalar ile hastalıklara doktorlardan daha isabetli teşhis koydukları gözlendi bu durumda yapay zekâ ile doktorlar devre dışı kalıyor aynı şekilde yapay zekâ avukatlara da açık fark atıyor ve pilot olmadan uçak uçurabiliyorher meslek alanına girecek olan yapay zekânın politikadan uzak durması da düşünülemez bu durumda gelecek seçimlerde başta i̇stanbul büyükşehir belediyesi olmak üzere başkan adaylığına yapay zekâyı tavsiye ediyorum üstelik bunu yapan ilk ülke de biz olmayacağız zira 2020de yeni zelandadaki seçimlerinde yapay zekâ siyasetçisi sam aday olacak sam facebook messenger ve twitter üzerinden kampanya başlattı seçmenlerin sorularını cevaplıyor ve eğitim işsizlik ve iklim değişikliği hakkındaki projelerini anlatıyoryeni zelanda bu mevzuda yalnız değil rusyadaki son cumhurbaşkanlığı seçimlerinde alice adında bir kişi aday oldu alice bir yapay zekâ idi ve 25 bin oy aldı benzer şekilde tokyonun bir ilçesinde bir başka yapay zekâ michihito da belediye başkanlığına aday oldu 4 bin oy aldı michihito en çok oy alan üçüncü adaydıbelediye başkan adayı olarak yapay zekâyı tavsiye etmemin çok özel sebepleri var öncelikle yapay zekâ aynı anda milyonlarca kişi ile aynı anda iletişim halinde olabilir ve ses tanıma sistemi sayesinde herkese ismiyle hitap edebilir araba ile işe giderken trafik durumuna göre size en hızlı güzegâhı söyleyebilir ve ilerledikçe en kestirme yolu yeniden ve yeniden hesaplayarak işe en kısa sürede gitmenizi sağlar eğer toplu taşıma araçları ile seyahat ediyorsanız sefer halindeki bütün araçlarla iletişim kurarak onların konumlarını ve hangi dakikada nerede olacaklarını bilir ve sizi ona göre yönlendirerek en kısa sürede hedefinize ulaşmanızı sağlar eğer işsizseniz bütün iş ilanlarını milisaniyeler içerisinde değerlendirip eğitim ve profilinize en uygun işi seçmenizi sağlaryapay zekâ duruşunuzdan ve yüz ifadenizden hasta mı yoksa sağlıklı mı olduğunuzu bilir ve ona göre ilaç tavsiyesinde bulunur mahkemelik bir durumunuz varsa avukatlık yapar bilimsel bir mevzuyu öğrenmek isterseniz dünyanın en güzel ders anlatan profesörünü modelleyerek ders anlatabilirçok büyük bir şirketiniz var ve çok veriniz varsa veri analizi ve veri bilimi ile yapay zekâ yapılacak işleri önemine göre sıraya dizip meseleleri en kısa sürede çözüme ulaştırır şirketinizin verilerinden tecrübe kazanarak masraflarınızı azaltmaya ve kârınızı yükseltmeye çalışır çalışanlarınızı yeteneklerine göre gruplara ayırıp işi ehline verir ve gereksiz elemanları uzaklaştırırduygusal olarak birisiyle ilgileniyorsanız yüz tanıma sistemleri ile neyin nesi kimin fesi olduğunu bulabilir ve ilişki durumunu size özetler ayrıca sizin özellikleriniz ve beklentilerinizi bildiği için aynı şekilde karşı tarafı da çok iyi tanıdığından elindeki istatistiki verilere dayanarak ilişkinizin yürüyüp yürümeyeceğini bile tahmin edebilirbaşkanlığa seçilmesi halinde ise dünya ekonomisini saniye saniye takip ederek gelecek hakkında tahminlerde bulunur ve ona göre gerekli önlemleri alır milisaniyeler içerisinde bütün uydu görüntülerini inceleyebilir ve bu görüntülerdeki yeşilliklerden her ülkenin ne kadar tahıl üreteceğini daha hasat yapmadan hesaplayabilir ve kendi nüfusunu da saniye saniye takip edeceğinden ne kadar ithalat ne kadar ihracat yapacağını ve gelir gider durumunu aylar öncesinden bilir ve gerekli önlemleri alıp pazarlıklar yapar ülkenin bütün kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirecek çözümleri üretir yetişmiş insan gücünü özelliklerine göre sınıflandırarak işi ehline veriryapay zekâ bilimsel yayınları ve teknolojik gelişmeleri yakından takip eder milisaniyeler içerisinde milyonlarca kitap okuyabilir ve bu kitaplardan elde ettiği bilgileri modelleyerek güzel şiirler ve hikayeler yazabilir ve sanat eserleri oluşturabilir hatta okuduğu her kitaptan bir film senaryosu yazıp anında oluşturacağı karakterlerle filmi canlandırabilir aralarda gösterilecek reklamlarda da çok hassas kararlar verebilir mesela erkeklere bayan ürünleri reklamı yapmazken bekâr insanlara da çocuk ürünleri reklâmı göstermezyapay zekâ eğitim öğretim mevzusunda da çok iyidir kitapta yazılanları anında animasyon haline getirip belgesel tadında ders anlatabilir astronomi eğitimi verirken güneş sistemini gezegenleri yıldızları galaksileri anında modelleyerek ekranlarda gösterir ve simülasyonlarla meselelerin kolay anlaşılmasını sağlar derslerde 3 boyutlu görüntüler ile tarih ve coğrafya öğretir tarihi savaşları anında temsili hale getirerek dersleri sıkıcı olmaktan kurtarır çocuklarınıza ev ödevlerinde yardımcı olur ve sorulara doğru ve anlaşılabilir cevaplar verebiliryapay zekâ hatalarından ders çıkarmayı bilir ve veri arttıkça öğrenme modellerini güncelleyerek hatalarını günden güne azaltır yapay zekâ yorulmaz yaşlanmaz ve uyumaz her daim 724 hizmet halindedir herkesin derdini dinlediği için herkesi memnun edecek çözümler üretmeye çalışır şimdi siz söyleyin yapay zekâ seçilmeyi hak etmiyor mu  ay yarışı hızlanıyor  uzay çalışmaları her hafta başka gelişmeler ile baş döndürücü bir hızla ilerliyor nasa 50 yıl aradan sonra yeniden aya insanlı uçuş yapmamın planlarını yaparken bu kez ayda kalıcı bir üs için kolları sıvamış durumda hatta kendisine 3 tane taşeron şirket seçti bu şirketler nasaya aya malzeme taşımada ve uzay aracı tasarlama konusunda yardımcı olacaklar2019 yılının başında ise çin ayın görünmeyen yüzüne bir uzay aracı indirmeyi başarmış ve bitki yetiştirmeyi denemişti lakin filizlenmeye başlayan bitkiler güneş görmez olunca oracıkta ölüverdiler çin bu başarısı ile abd ve rusyadan sonra aya yumuşak iniş yapabilen üçüncü ülke oldu2007 yılında google bir yarışma başlattı google lunar x prize veya moon 2 olarak adlandırılan yarışma şartlarına göre aya gönderilmek üzere bir uzay aracı inşa edilecek ve devlet yardımı almadan tamamen özel teşebbüs ile desteklenecek ay üzerine inip 500 metre yol alacak ve dünyaya yüksek çözünürlüklü resim ve video gönderecekti bu yarışmada kazanan olmadı lakin i̇srailden bu yarışmaya katılan ekip zengin iş insanlarının da desteği ile aya bir uçuş gerçekleştirdi lakin iniş aşamasında kontrolü kaybedip ay yüzeyine çakıldı geçtiğimiz hafta nasanın ayı gözetleyen uyduları uzay aracının enkaz görüntülerine ulaştı i̇srailli işadamları aya gidecek yeni bir araç tasarlamaları için kesenin ağzını açtılar ve birinci denemedeki noksanlıkların giderilerek başarılı bir ay misyonu için destek vereceklerini açıkladılargelecek ağustos ayında hindistan uzay ajansı isroda aya bir gezgin ve beraberinde ayın yörüngesine göndereceği uzay araçları için gün sayıyor chandrayaan2 adı verilen bu araç aynı zamanda nasanın bir emanetini de aya götürecek hindistan uzay ajansı nasanın tasarladığı ve gelecekteki ay misyonlarında çok daha ince hesaplar yapmak için kullanılacağı lazer yansıtıcıyı da ay yüzeyine yerleştirecek hindistan bu misyon için öncelikle ruslarla işbirliği yaptı fakat bu ortaklık uzun sürmedi ve hindistan kendi başına ay misyonunu geliştirme kararı aldı fakat bunun yan etkisi olarak ay misyonu planlanandan bir kaç yıl gecikmeli oldu hala da belirsizlikler sürüyoray yarışında devletler ile beraber özel şirketlerde yer alıyor geçtiğimiz hafta milyarder işadamı ve amazonun sahibi jeff bezos sahibi olduğu özel uzay şirketi blue origin tarafından inşası süren blue moon mavi ay uzay aracını ayın güney kutbuna göndermek istediğini açıkladı washington dcde sadece özel davetlilerin katıldığı bir etkinlik sırasında bezos şirketin ayın güney kutbunda su bakımından zengin ve 13 mil genişliğindeki shackleton kraterini hedeflediğini açıkladıancak çin hariç bütün ay misyonları güney kutbuna odaklı orası özel kılan ise güneş sistemindeki bilinen en büyük kratere sahip olması güney kutbu aitken havzası olarak adlandırılan bu bölge bilim insanlarının en çok araştırmak istediği bölgelerden birisi aynı zamanda yüksek miktarda donmuş su yani buz var bu kraterin içinde başka kraterlerde var bir nevi krater içindeki krater içindeki krater ve yaklaşık 13 kilometre derinliğe sahip bu dev havza büyüklüğünün yanı sıra ayda daha kalıcı bir yer edinme niyetinde olanlar için çok önemli kaynaklara sahip bunların en önemlisi su ve çok güneş görmesinden dolayı elde edilecek güneş enerjisi ayrıca buraya kurulacak bir üs gelecekte mars ve ötesine yapılması planlanan insanlı uçuşlar için altyapı ve tecrübe kazandıracakayda su olan bir bölgeye üs kurmanın diğer bir güzel tarafı ise güneşten elde edilen elektrik enerjisi ile su molekülleri birbirinden ayrılabilecek böylelikle ayda kurulacak uzay üssünde yaşayacak astronotların hem su ihtiyacı hem nefes almak için oksijen ihtiyacı hem de dünyaya dönmek isteyenler için roket yakıtı olabilecek çünkü şu an roket yakıtı olarak en fazla oksijen ve hidrojen kullanılıyorhal böyle olunca ayın güney kutbuna olan alaka artınca oradaki emlak fiyatlarının ne olacağı da tartışma konusu oluyor çin ay için abdnin babasının tapulu malı değil yorumunu yaparken oradan çıkarılacak madenler de başka bir tartışma konusu olmaya devam ediyoray yarışında diğer önemli bir özel şirket ise tabiki elon muskın spacexi spacex şu günlerde uzaya gönderdiği 60 internet uydusuyla astronomların tepkisi çekti çünkü gönderilen uydular ışık saçıyor ve planlanan 12 bin uydu var elon musk bu uydular ile bütün dünyaya ve özellikle erişilmesi güç kırsal alanlara bile yüksek hızlı internet götürmeyi planlıyorstarlink ismi verilen proje kapsamında uzayda güneş enerjisi ile çalışan 250 kiloluk haberleşme uyduları hem optik hem de radyo bağlantıları aracılığıyla birbirleriyle iletişim kuracak yerdeki kullanıcı ağa bağlandığında gökyüzünden geçen yeterince geniş bir uydu dizisi ile sürekli hızlı ve kesintisiz internet hizmetine erişebilir olacakayrıca spacex her uydunun yörüngede enkazları izleyebileceğini ve alıcıları sayesinde başka uydularla çarpışmayı önleyebileceğini ve uyduların yüzde 95inin ömürlerini tamamladığında dünyanın atmosferinde hızla parçalanacağını söylüyorancak astronomlar bu gelişmeden şikayet ediyorlar çünkü gökyüzünde 12 bin tane yapay yıldız olacak ve yeryüzünde milyar dolarlar harcanarak kurulan radyo teleskopları ile neredeyse aynı frekansta çalışacak bu da büyük bir sinyal kirliliğine sebep olacak ayrıca optik gözlem yapan teleskoplar gökyüzündeki 12 bin sahte yıldızın kayıtlarını tutup uzaydan yaptıkları gözlemlerde bu yıldızları görüntüden çıkarmak zorunda kalacaklar bu da onlara hem zaman kaybı hem de bilgisayar gücü açısından büyük bir yük getirecekkonumuza geri dönersek spacex geçen yıl ünlü japon bir işadamıyla ayın etrafında tur atıp getirmek üzere sözleşme imzalamıştı ancak japon işadamının işleri artık iyi değil ve eskisi gibi para kazanamıyor bu durumda ay seyahatinin hala geçerli olup olmadığını bilemiyoruznasa en geç 2024 yılında aya insanlı bir uçuş için çalışmalarını sürdürürken trump hükümeti nasaya bu işi başarıyla yürütmesi için 16 milyar dolar ek bütçe verdi darısı türk uzay ajansımızın başınabu haftaki yazımızı 17 yıldır yurtdışında yaşayan birisi olarak almanyaya göç eden türklerden alınmış bir sözle noktalayalımgurbet bize dokunmaz 2 yıl çalışıp döneriz diyorduk ama o bayram sabahı yok mu işte onu hesap edemedik koca adamlar kuzu gibi meledikbayramınız mübarek olsun  gezegen 9  üç yıl önce 2016 yılının ocak ayında kaliforniya teknoloji enstitüsü caltech profesörlerinden mike brown and meslektaşı konstantin batygin güneş sisteminin en dış kısmında kuiper kuşağından ötede bir gezegen olması gerektiğini söylediler bilim insanları arasında büyük tartışmalara neden olan bu açıklama hala sıcaklığını koruyor ve bu muhtemel gezegen planet 9 yani gezegen 9 olarak isimlendirildii̇şin ilginç yanı ise bu gezegenin varlığını iddia eden bilim insanı mike brownun plütoyu gezegenlikten çıkaran kişi olmasıydı mike brown aynı zamanda 27 farklı cüce gezegen olarak isimlendirilen gökcisminin keşfedilmesinde de büyük rol oynadı 2005 yılında cüce gezegen eris keşfetti ve plüton ile benzerlikler gösteren eriş küçük gezegen sınıfına alınınca plütonun gezegenlikten düşürüldüplüton ise 89 yıl önce 18 şubat 1930 tarihinde arizonanın şirin şehri flagstaffda bulunan lowell gözlemevinde clyde william tombaugh tarafından keşfedildi dünyamıza uzaklığı 75 milyar km bu uzaklığı en hızlı uzay araçlarıyla ancak 95 senede alabiliyor yüzölçümü ancak rusya büyüklüğündeki bu küçük gezegen uzun yıllar dokuzuncu gezegen olarak kabul edildi 2006 yılında ise tenzili rütbe ile mike brownun çabalarıyla gezegenlikten çıkarılıp küçük gezegen sınıfına alındı 2015 yılında new horizons  yeni ufuklar uzay aracı tarafından alçak uçuşla en net resimleri çekildi new horizons yola çıktığında plüton gezegen kategorisindeydi ancak 95 yıllık yolculuktan sonra plütona ulaştığında gezegenlikten çıkarılmıştı uzay aracının plütondan topladığı bilgi ve resimleri nasanın bilgisayarlarının indirmesi tam 15 yıl sürdü fakat tombaughdan önce edwin powell hubbleın yanında çalışan ve katır sürücüsü iken ünlü bir astronom olan milton humason tarafından daha önce görüntülenmişti fakat ne olduğu tam olarak anlaşılamamıştıi̇ste bu güzelim plüton yaklaşık 76 yıl ders kitaplarında öğrencilere dokuzuncu gezegen olarak öğretildi 2006 yılında plütonu gezegenlikten çıkaran mike brown plütonu nasıl gezegenlikten çıkardığını anlatan bir de kitap yazmış sosyal medya da plutokiller profilini kullanıyorbrown ve ekibi plütonun yerine güneş sistemimizde dünyamızdan 6 kat daha büyük bir gezegen olduğuna inanıyor ve durumu neptün gezegeni nasıl matematik hesapla keşfedilmiş ise gezegen 9unda aynı yöntemle bu kez verilerin süper bilgisayarlarda analiz edilmesiyle tespit edildiğini iddia ediyor orada bir gezegen var uzakta henüz görmesek de varlığını hissediyoruz diyorünlü alman bilim insanı william herschel kızkardeşi ile beraber uranus gezegenini 13 mart 1781de keşfetti uranusu gece gökyüzünde yıldızları incelerken kendi inşa ettiği özaman göre yüksek çözünürlüklü teleskopla keşfetti herschel bu yıldızlardan birinin farklı göründüğünü fark etti ve birçok kez gördükten sonra güneşin etrafında döndüğünü anladı bu gök cisminin bir yıldız olmayıp gezegen olduğuna karar verdi uranusun dünya ile güneş arası uzaklıktan 150 milyon km tam 18 kat daha uzak bir yörüngesine sahip olduğunu hesapladı herschel ayrıca uranusun iki ayını keşfetti herschel aynı zamanda ışık üzerine de çok çalıştı ve gözle görülmeyen kızılötesi ışınları da kazara keşfettifakat 1871de yeni keşfedilen bu uranus gezegeni newtonun kütle çekim kanunlarına uymuyor ve biraz yalpalayarak hareket ediyordu bunun nedenini araştıran zamanın astronomlarından fransız astronom ve matematikçi urbain le verrier ve i̇ngiliz bilim insanı john couch adams tarafından ayrı ayrı hesaplanmıştı verrier fransada adamsda i̇ngilterede neptune gezegeninin varlığına dair hesaplarını anlattılar ve eğer astronomlar teleskopla söylenilen yere bakarlarsa yeni bir gezegen keşfedileceğini iddia ettiler fransızlar ve i̇ngilizler hesaplara hayret etselerde teleskoplardan bakmaya değecek kadar değer vermediler ancak fransız bilim insanı verrier ile mektuplaşan alman astronom johann gottfried galle berlin gözlemevinde 1 saat içinde neptünü teleskoptan bulmayı başardı ve yeni gezegenin kaşifi olarak tarihe adını yazdırdı sonra geriye doğru verilere bakıldı ve aslında galileonun çizimlerinde neptune gezegenin şekillerinin çizildiği fakat onu yıldız olarak kaydedildiği görüldüo tarihten bugüne plütoyu hesaba katmazsak yeni bir gezegen keşfedilmedi caltechden mike brown ve ekibi şimdi harıl harıl 9 gezegeni bulmaya çalışıyorlar kaliforniya teknoloji enstitüsünde yaklaşık 3000 tane bilgisayar gezegen 9un varlığı üzerine hesaplar yapıp modeller geliştiriyor bu hesaplara göre uzaklarda bir yerlerde bir gezegen olması gerekiyor fakat henüz bulunamadıgeçtiğimiz hafta yayınlanan bilimsel makalelere göre astronomların nispeten yakın bir zamanda bulunacağı konusundaki iyimserliğini yansıtmaktadır eğer varsa gezegen 9 doğrudan gözlem yerine ayrıntılı bilgisayar simülasyonları ile bulunan ilk gezegen ve neptünden sonra matematik hesapla bulunan ikinci gezegen olacaki̇sminizi marsa göndermek2020 yılında marsa gönderilecek ve beraberinde bir de helikopter alacak olan uzay aracı kendisine yerleştirilecek minik bir bilgisayar çipine yazılan isimleri de marsa götürecek bu nasanın daha önceki misyonlarında da yapıldı ve şahsım adına konuşmam gerekirse hem i̇nsight uzay aracı ile marsa hemde parker uzay sondası ile güneşe ismimi gönderdim şimdi de mars 2020 ile tekrar marsa gönderiyorumi̇lginç olan ise bu kez türkiyeden çok sayıda kişinin başvurması ve ilk sırada yer alması bu yazının yayına hazırlanması sırasında türkiyedan başvuran kişi sayısı başlangıçta 1 milyon 52 bin iken yazının bitiminde 2 milyon 102 bin civarında idi bir köşe yazısı yazma zaman diliminde 50 bin kişi daha ismini marsa göndermek için form doldurduüzülerek ifade etmeliyim ki bazı köşe yazarlarımız sayının yüksek olmasını kendi pençelerinden değerlendirmişler ve nedenlerini sıralamışlar ve eleştirmişler gözlerinden kaçan nokta ise bilimsel araştırmalara göre astronomi ve uzay etkinlikleri gençlerde heyecan oluşturuyor ve fizik matematik ve bilimde daha başarılı olmalarını sağlıyor sadece bu nedenle bile ismini marsa gönderenler için sevinmemiz gerekir henüz ismini marsa göndermeyenler bu linkten başvuru yapabilirler httpgonasagovmars2020pass  mayıs 1919  günümüzden tam 100 yıl önce bugün 20 yüzyıl biliminin temellerini sarsan bir olay gerçekleşti i̇ngiliz kraliyet astronomi topluluğunun maddi desteği ile yola çıkan bir bilim araştırma gemisiyle sir arthur eddington afrikanın batı kıyısındaki küçük bir ada olan príncipeye çıktı i̇şte bu seyahat yüzyıllardır alışılagelen evren anlayışımızı kökünden değiştirdi ve almanyada kendi halinde yaşayan bir bilim insanı olan einsteinı tarih sahnesine çıkardı bu tarihten sonra bilimde newtonun devri bitti ve einstein devri başladı einsteinın genel görelilik teorisini gözlemsel olarak doğrulayan bu ilk deney mayıs 1919da tam güneş tutulmasını gözetleyen arthur eddington tarafından yapıldı1687 yılında newtonun kafasına bir elma düştü newtonun kafasına o elma düşmeseydi kütle çekimini daha uzun yıllar bulamayacak gezegenlerin hareketlerini çözemeyecektik ancak newtonun kütle çekim kanunları merkür gezegeni için geçerli değildi merkür newtonun kanunlarına göre yapılan hesaptan çok daha hızlı hareket ediyordu bu da newtonun kütle çekim kanununda bir noksanlık meydana getiriyordu einstein kütle çekimine getirdiği yeni yorum ile bütün evren algımızı değiştirdi artık gök cisimlerinin uzay ve zamanı büktüğü ortaya çıktı uzay zamanın ve ışığın gök cisimleri tarafından bükülmesini ispat etmek için tam güneş tutulmasından yararlanılabileceğini söyledi einstein zamanın herkes için farklı olduğunu da söylüyordu hatta yüksek hızlarda hareket eden cisimlerde zamanın akması daha yavaştıeinstein astronomları ışığın kütle çekimi bükmesini ölçmeye ikna etmeye çalıştı ağustos 1914te rusyaya erwin findlayfreundlich isimli bir meslektaşını göndermeye ikna etti fakat birinci dünya savaşının patlak vermesi ile rusyada bir alman vatandaşı olarak tutuklandı lick gözlemevinin müdürü william campbell aynı girişimlerde bulundu fakat hava şartları müsait değildi yoğun bulut nedeniyle 1914 yılının güneş tutulması ve haziran 1918de washington eyaletinde bir güneş tutulması daha kaçırıldı 19111918 arasındaki hiç kimsenin bulutsuz gökyüzü bulamaması aslında einsteinın işine yaradı i̇lk çalışmalarında yanlış hesaplamalar yapmıştı savaş sırasında hesaplamalarını geliştirdi ve güneşin uzağındaki yıldızların 17 ark saniyesini gerçek konumlarından taşıyacaklarını öngördü ve 29 mayıs 1919daki tam güneş tutulmasını hedef gösterdi güneş güneş tutulması düzlemindeki en yoğun parlak yıldız popülasyonu olan hyades yıldız kümesinin önünde olacaktı bunlar gelen ışıktaki bir sapmayı ölçmek için birçok yıldız ışık kaynağı sağlayacaktıbirinci dünya savaşında i̇ngilizler ve almanlar ile savaş halindeydi dolayısı ile biz de almanların yanında yer aldığımız için i̇ngilizler ile savaş halindeydik i̇ngiliz kraliyet bilimler akademisi ve astronomi topluluğu üyelerinin çocukları i̇ngiliz ordusunda asker olarak almanlara karşı savaş halinde idiler bazı üyelerin çocukları ise alman bilim insanlarının keşfettiği zehirli kimyasal gazlarla öldürülmüştü bundan dolayı i̇ngilterede yaşayan alman bilim insanlarına karşı aşırı bir düşmanlık ve şiddet vardı bu ortamda einsteinın ismi i̇ngilizler tarafından duyulmuştu fakat einsteinın fikirleri fazla rağbet görmüyordu i̇ngilizler sir arthur eddingtonu büyük i̇ngiliz bilim insanı newtonun gök cisimleri üzerine geliştirdiği teorileri geçersiz kıldığını iddia eden einsteinı araştırması ve akademiyi bilgilendirme konusunda görevlendirdilereddington uzun müddet einsteinı araştırdı 1905 yılında kaleme aldığı özel görelilik teorisini inceledi ve kendisine mektup yazarak bazı konularda sorular sordu aldığı cevaplar karşısında şaşıran eddington einsteindan newtonun açıklayamadığı merkür gezegeninin hareketine dair ipuçları aldı eddington nihayet 1919 yılındaki keşif gezisini gerçekleştirdiafrikanın batı yakasında bulunan príncipe adasında şanssızlıklar peşini bırakmadı i̇ngiltereden kalkıp aylarca yolculuk yaparak bu minik adaya gelen bilim insanları bulut ve yağmur engeli ile karşılaştılar fakat tam güneş tutulmasının bitmesine 6 dakika kala bulutlar dağıldı ve güneş tutulması ortaya çıktı bu 6 dakikada 8 resim çekti lakin 6 tanesi bozuktu ve net değildi kalanları ise yıldızlardan gelen ışığın güneşe yakın bir yerden geçerken büküldüğünü ispat edecek kadar güzel resimler çekebilmişti bu olaya newtonun pabucunun dama atılması manasına geldiğinden i̇ngilizlerin pek hoşuna gitmedi eddington ise bu olayı basın toplantısı ile duyurdu bu sayede einsteinı dünyaca tanınan bir bilim insanı haline getirdiaslında benzer bir durum newtonun da başına gelmişti sir isaac newtonu büyük annesi büyütmüştü çünkü babası onu ve annesini küçük yaşta terketmişti ve annesi de başka birisiyle evlenip sırra kadem basmıştı annesi yeni kocasıyla geri döndüğünde newton çok büyümüştüevrenin sırlarını ve gezegenlerin hareketlerini matematiksel olarak çözen newton bu bilgileri hiçbir yerde yayınlamamıştı ve cambridge üniversitesinde bir köşede kendi halinde yaşıyordu derken edmond halley çıkageldi ve newtona gezegenlerin hareket prensiplerini sordu o da bu işi matematiksel olarak çözdüğünü anlattı fakat kağıtları bulamadı sonradan posta ile halleye ulaştırdıedmond halley bu konuda çok heyecanlandı ve newtona bulduklarını yayınlaması içi ön ayak oldu bu sayede aynı einstein gibi newton da dünyaca bilinir bir bilim insanı haline geldi sonradan kraliyet bilim akademisinin başına geçen newton meşhur alman bilim adamı leibnitzi türev ve integral konularında fikirlerini çalmakla itham etti kendisi hem şikayetçi hem de hakimdi bu sayede leibnitz davayı kaybetti newtonun bu hareketinden sonra uzun yıllar i̇ngiltere bilim konularında dünyada yalnız kaldılarsavaş bitince einstein i̇ngiltereye davet edildi ve eddington ile buluştu bu olaydan sonra eddington bilim sahnesinden yavaş yavaş kayboldu ve dini bir hayat yaşadıalbert einsteinın genel görelilik teorisi belki de modern kozmoloji tarihindeki en önemli gelişmedir tüm kozmoloji alanını nicel bir bilime dönüştürdü  herkes kod yazmayı öğrenmeli  akademik çalışmalarda başarılı bir bilim adamı olmak için artık bilimde iyi olmak yeterli değil bilgisayar kodlama bilmek bir araştırmacının bugün bilimde ihtiyaç duyduğu en önemli becerilerden biri haline gelmiştir bilimsel çalışmalara katılacak olan insanlara ilk sorulan soru artık ne kadar kodlama bildiği üzerinedireskiden üniversitelerde fizik kimya biyoloji okuyan öğrenciler için laboratuvar dersleri vardı bu derslerde deneyler yapılır veriler grafik kağıtları üzerine işaretlenir ve deney raporları hazırlanırdı bugün teknoloji o kadar ilerledi ki artık bütün deneyler bütün yönleriyle bilgisayarlarda simüle edilebiliyor üstelik deneylerde zaman kısıtlı olduğu için ölçümler çok az veriden oluşuyordu şimdi herşey o kadar ilerledi ki bilgisayar programları için milyon veri bile çok az sayılıyorbizim zamanımızda osiloskop kullanmak çok önemli bir şeydi şimdi en basit bilgisayar programları bile osiloskoplardan kat kat fazla işe yarıyor hal böyle olunca bilim insanı olmaya niyetli olan herkesin bir bilgisayar programlama dilini çok iyi bilmesi gerekiyor sadece bilim insanları değil aynı zamanda diğer mesleklerde de artık bir proglama dili bilmek şart bir gazeteci yaptığı haberi veri ile desteklemesi lazım haberin içerisinde veri görselleştirmesi ile yüksek çözünürlüklü grafikler kullanılmalı ve istatistiksel sonuçlar bilimsel metotlarla yorumlanmalı bunu yapmak ya hazır bir program kullanmakla veya bir programlama dili bilmekle yapılabilir doktorlar hastalıklarla ilgili bütün verileri incelemek istediğinde mutlaka bir programlama diline ihtiyaç duyar avukatlar geçmiş davaları incelemek ve veri analizi yapmak için ya hazır bir programa veya programlama diline ihtiyaç duyarlar hazır programların dezavantajı ise çok sınırlı olmasıdır onun yerine bir programlama dili öğrenildiğinde sınırlar ortadan kalkmaktadırgeçtiğimiz ay nasanın los angelesta bulunan merkezi jplde 2020 yılında marsa gidecek olan uzay aracı ve jüpiter gezegeninin uydusu europaya inecek ve yüzeydeki buzu kırarak okyanuslarda organik molekül arayacak olan uzay aracının mikrop ve bakterilerden temiz tutulması üzerine eğitim ve atölye çalışmalarını tamamlayıp uzmanlık belgemi aldım mikroplar ve bakteriler biyolojinin konusu zaten atölyeye katılanların hepsi mikrobiyoloji bölümünden idi bir tek ben astrofizikçi ve bilgisayarcı olarak katıldım katılma sebebim ise biyologların yaptıklarını bilgisayar kodu ve veri bilimiyle yapabilme ihtimali idi uzaya gidecek araçların bütün parçalarından numune alınıyor laboratuvar ortamında bu örnekler inceleniyor mikropların ve bakterilerin çoğalması ve büyümesi bekleniyor bunu yapmak günler sürüyor benim yaptığım ise geçmişteki verileri alıp yazdığım bilgisayar kodu ile bu verileri analiz edip alınan numunelerden çıkacak mikrop miktarını küçük bir hata payı ile milisaniyeler içinde tahmin etmekti böylelikle kodlama sayesinde süper temiz bir laboratuvar kurmak bu laboratuvara çok pahalı cihazlar almak onlarca yüksek eğitimli eleman çalıştırmak ve hepsinin masraflarını karşılamak yerine bir kaç satır kod yazarak aynı sonuca ulaşabildik milyonlarca dolar yatırım yapılarak kurulan laboratuvarlar bir kaç satır kod ile gereksiz hale gelebiliyorşu an üzerinde çalıştığım bir diğer bilimsel araştırma ise moleküler modelleme atomların ve moleküllerin dizilişlerini deneyler yaparak ve veri toplayarak yapmak yerine eskiden yapılmış deney sonuçlarını alıp makine öğrenmesi modelleriyle bütün molekülleri ve oluşabilecek kombinasyonlarını kimyasal olarak daha oluşturmadan bilgisayar ortamında 3 boyutlu görüntülerini oluşturarak serbest enerjilerini hesaplamaya çalışıyorum bunun sayesinde sadece bir kaç satır kod yazarak aylarca sürecek deneyler ve malzeme ve kimyasal madde kullanmama gerek kalmayacak üstelik bu hesaplamalar bir kaç milisaniye içerisinde sonuçlanıyor böylelikle bilimsel yayın yapma süresi çok kısalıyorkodlama matematik ve istatistik alanında da büyük ilerleme kaydetti eskiden türev integral diferansiyel denklem çözümleri sayfalar sürerdi şimdi bunları bilmeye bile gerek yok bir kaç satır kod ile hepsini çözmek mümkün ayrıca daha önce başkaları çözüp paket program haline getirmiş bize de programınızın içinden çağırıp birkaç satır kodla işimizi halletmek düşüyorgeçtiğimiz ay çekilen kara delik fotoğrafı da terabytelarca tutan bilimsel verilerin python programlama dili ile analiz edilmesi sonucu ortaya çıkmıştı aynı şekilde 2015 yılında ligo dedektörleri tarafından keşfedilen kütle çekim dalgaları yine python programlama dili sayesinde olmuştur bu keşif bilim insanlarına nobel fizik ödülünü de kazandırdıbir programlama dili öğrenmek artık çok kolay profesör dr google artık her bilgiye ücretsiz erişme imkanı veriyor ayrıca video paylaşım sitelerinde yüzlerce farklı programlama eğitim videoları mevcut i̇nternet ortamında sosyal medyada gereksiz siyasi dedikodularla vakit kaybetmek ve ömrü boşa harcamak yerine bir programlama dili öğrenilebilirveri bilimi için en önemli iki programlama dili python ve r benim şahsi tercihim pythondan yana fakat r ile de her istenilen yapılabiliyor astronomlar ve fizikçiler python severler çünkü pythonun astronomi verilerini analiz eden özel paketleri mevcut ve kullanımı çok kolay ayrıca diğer programlama dilleriyle yüzlerce satır tutacak kodlar python ile birkaç satırda halledilebiliyorülkemizin şu anki en büyük problemi ekonomi ekonomi için yüksek teknoloji üretmek ve bunu ihraç etmek gerekiyor programlama bilen çok insanımız olursa sadece bir bilgisayar ve internet bağlantısı ile dünyanın dört yanında evini terk etmeden çalışmak mümkün mesela hindistanda lise yaşındaki çocuklar çok iyi programlama dersi alıyorlar ve başka ülkelere programcı olarak taşınıyorlar microsoft cisco ve google gibi teknoloji devi şirketlerinin birçok çalışanı kodlama bilen hindistanlı gençlerden oluşuyor ülkemizde de kodlama bilenlerin sayısı arttıkça bilim ve teknolojide ileri gitmek ve ekonomik başarıya ulaşmak mümkün olacak  kuantum uzay yapay zeka  geçtiğimiz ay üniversitemizin fizik ve astrofizik bölümü öğrencileri ile kaliforniya eyaletinin santa barbara şehrinde bulunan google kuantum bilgisayar araştırma laboratuvarına teknik bir gezi düzenledik ve yetkililerden kuantum bilgisayarların teknik özellikleri çalışma prensipleri ve gelecekte neler vaad ettikleri hakkında teferruatlı bilgiler aldıkkuantum bilgisayarlar teknik olarak henüz tam istenilen seviyeye ulaşmadı lakin çok yakında hayatımızda çok mühim bir yer işgal edecek beklenenden çok daha yakın bir süre sonra bugünkü kullandığımız bilgisayarlar artık yavaş yavaş yerlerini kuantum bilgisayarlara bırakacak gibi laboratuvarda kuantum bilgisayarlarda büyük mesafeler kat edildiğine şahit oldum hatta dwave and ibm şirketlerinin kuantum bilgisayarları internet ortamından erişime açtıklarını ve googleunda yakın zamanda bu kervana katılacağını öğrendikfizikçiler buhar makinaları ve termodinamik kanunları ile buharlı makinaları keşfetti bu endüstri devrimini başlattı yine fizikçiler 1960lı yıllarda mini transistörleri keşfettiler ve bu sayede uzay kapsülleri uydular ve bilgisayarlar geliştirildi sonra insanlık aya bu bu transistörler sayesinde inebildişimdi bilgisayar dünyasında yeni bir devrim bekleniyor kuantum bilgisayarlar kuantum bilgisayarların çözemediği şifre kıramadığı kod yok i̇stihbarat servislerinin kuantum bilgisayar kullanarak erişemedikleri hesap ulaşamadıkları email yok dolayısı ile yeni hayatımızda özel hayatın gizliliği diye birşeyde yok her bir saniyemiz her bir hareketimiz kayıt altında zaten kredi kartı kullanımının bu düzeylere gelmesiyle yaptığımız alışverişler kayıt altında akıllı telefonlarla sürekli konum bilgilerimiz gezdiğimiz yerler kayıt altındakuantum bilgisayarlar normal bilgisayarlara göre 150 milyon kez daha hızlı çalışmayı vaad ediyor hal böyle olunca yapay zeka algoritmaları kuantum bilgisayar kullanmaya başladığında makinelerin insanlardan daha zeki olması durumu ortaya çıkıyor batı dünyası westworld dizisinde de özellikle anlatıldığı gibi makinalar internete bağlanarak en son teknolojiler ve verileri alıp insanlara göre çok daha hızlı ve isabetli karar verme yeteneklerine sahip olacaklar hatta devlet başkanlığı görevini bile yapay zeka ve robotların yapacağı söyleniyor çünkü milyonlarca veriyi milisaniyeler içerisinde analiz edip en doğru kararı verebilecek ayrıca yapay zeka regresyon metodu ile geçmişteki verilerden edindiği tecrübeler ışığında geleceği yüksek bir ihtimalle tahmin edebilmektedir bütün ekonomik verileri analiz edip ekonomik programlar yapabilmektedir yapay zeka devlet başkanının bütün bankalara erişip ülke genelindeki ekonomik ve siyasi durumu milisaniyeler içinde çözümlemesi ve önceden akıllı adımlar atması işten bile değil dünya genelinde konuşulan konuları sentiment analizi ile anlayabilmekte ve anında akıllı cevaplar verebilmektedir en zor işleri en kısa sürede ve en az maliyetle halletme özelliği israfı ve gereksiz harcamaları önleme konusunda azami titiz davranması üzerine abd başkanı trump 2 ay kadar önce beyaz saray yapay zeka birimini kurdurdu ve devlet dairelerinin tamamında yapay zeka kullanılarak ve veri analizi yapılarak meselere veriye dayalı bilimsel çözüm üretilmesi konusunda gerekli adımlar atıldı ibm şirketinin watson platformu makinelerin zeka ve işgücünde insanları geçmesi üzerine faaliyet gösteriyorbu teknolojiler hayal değil çoğu gerçekleşmiş durumda kuantum bilgisayarların devreye girmesiyle çok daha ileri gidecek ve çözülemeyen bilimsel problemler bir bir çözülecek ve yeni keşifler çok hızlı bir şekilde ard arda gelecek şu an kullanılan süper bilgisayarlar ve bulut teknolojisi ile yapay zekada çok ciddi ilerlemeler kaydedilmiş durumda hatta makineler insanları güzel veya çirkin diye bir ayrım yapabilmekteldirergeçtiğimiz yıl microsoftun los angelesta bulunan ofisinde yapay zeka ve derin öğrenme sempozyumuna katıldım i̇lginç bir sunum vardı big databüyük veri ve deep learningderin öğrenme algoritmaları kullanan programcılar milyonlarca insana milyonlarca resim gönderip bu resimlerde güzel kim çirkin kim yakışıklı kim çekici kim gibi sorular sorup resimlere yorum yapmalarını istemişler ayrıca web scraping yaparak twitter ve facebookta çok beğeni ve yorum alan resimlerden yüz tanıma sistemleri ile veri toplamışlar toplanan veriyi modelleme ve derin öğrenme algoritmaları ile sınıflandırmışlar ve toplanan verinin 80 ini öğrenmek kalan 20 sini de öğrendiklerini test etmek için kullanıp modellerini sağlama almışlar böylelikle makinalar bilgisayarlar ve robotlar yeni bir resim verildiğinde kim olduğunu hangi milliyetten olduğunu güzel mi çirkin mi yakışıklı mı çekici mi kilolu mu evli mi yoksa bekâr mı olduğunu anlayabiliyorlarmış bundan sonra makinaları paramızla bile alamayacakmışız çünkü makinalar bizi tanıyacak yakışıklı veya güzel bulmazsa ben buna varmam diyebilecekmiş yani makinalar da insanlar gibi insanları din dil ırk renk güzel çirkin zengin fakir diye ayrımcılığa başlayabilecekmiş microsoft aynı zamanda kuantum bilgisayarlarla da yakından ilgileniyor normal bilgisayarlara işletim sistemi yazan şirket kuantum bilgisayarlarda çalışacak olan bir programlama dili geliştirdi q qşarp ismi verilen programlama dili gelecekte çok duyacağımız bir dil olacakbu teknolojilerin ortak yanı ise birçoğunun uzay çalışmaları sırasında keşfedilmiş olmaları geçtiğimiz günlerde kongre üyesi ve uzay bilim ve teknoloji komitesi başkanı eddie bernice johnson nasaya yapılan yatırımların 1e 5 olarak geri döndüğünü açıkladı akıllı telefonlar yazıcılar bilgisayarlar hatta internet bile uzay çalışmaları sırasında keşfedilen ve bugün milyarlarca dolar gelir getiren teknolojilertürkiye olarak biz de bu teknolojileri üretmek ve öncü olmak için uzay teknolojilerine yeterince yatırım yapmamız ve uzay ajansımızı bir an önce faaliyete geçirmemiz gerekiyor astronominin okullarda seçmeli değil zorunlu ders olmasını sağlamalı ve ülke genelinde astronomi etkinliklerini arttırmalıyız çünkü astronomi ve uzay çalışmaları gençlere çok fazla heyecan veriyor ve bilimsel araştırmalara sevk ediyor  dünya günü ve arşimet  geçtiğimiz hafta dünya günü idi ve dünya günü dünyanın değişik yerlerinde değişik etkinliklerle kutlandı bir kızılderili atasözü der ki dünyayı atalarımızdan miras almıyoruz çocuklarımızdan ödünç alıyoruz çocuklarımıza yaşanabilir bir dünya bırakmak için kaynakları sorumsuzca kullanmaktan ve israf etmekten aşırı kaçınmamız gerekiyorşikago üniversitesinden bir grup araştırmacıya göre her yıl insanların ihtiyacı olandan tam 3 kat fazla yemek üretiyoruz yani bir yılda çöpe atılan gıda 7 milyar nüfuslu insanlara 2 yıl daha yetecek kadar var meyve ve sebzelerin 40i sırf şekli bozuk diye hiç raflara gelmeden çöpe atılıyorlos angelesta katıldığım bir dünya günü programında arşimetin bana bir kaldıraç verin dünyayı yerinden oynatayim sözünden bahsettiler bana da bu hafta arşimetin hikayesini anlatmak düştümilattan önce iii yüzyılda sicilya adasının liman şehri syracuse yunanlılara aitti roma i̇mparatorluğu bu şehri kuşattı planlarına göre 1 yılda bu şehri alabileceklerdi lakin ilginç mancınıklar gemilere kayalar fırlatıyor devasa aynalar güneş ışığını gemilere yansıtıp askerlerin görüş alanını daraltıyor ve güneşten gelip aynadan yansıyan ışınlar gemilerde yangınlar çıkarıyordu roma i̇mparatorluğu bu küçücük şehirden bu kadar mukavemet beklemiyordu düşmanlarını çok hafife almışlardı bir yıl planlanan kuşatma 3 yıl sürdü syracuseun düşmesini iki yıl geciktiren bu teknolojinin arkasında kim vardısyracuse roma i̇mparatorluğunun eline geçince ilk emir bu gizemli bilim adamının derhal bulunup getirilmesi oldu komutan kendisini çok merak ediyordu bir an önce bu meşhur bilim insanıyla tanışmak ve yaptığı dahice buluşları dinlemek istiyordu askerlerini görevlendirdi derhal syracuse sokaklarına çıkacaklar ve bu meşhur ve dahi bilim adamını bulup getireceklerdiaskerler evleri tek tek boşaltıyor ve herkesi sokaklarda sıraya dizip bu bilim adamını arıyorlardı i̇smini bilmedikleri için de burda çok meşhur bir bilim adamı varmış onu arıyoruz diyorlardı yerel halk ise romalılara savaşta çok zarar verdirdiği için bu bilim adamını öldüreceklerini düşünüp bilmiyoruz diyorlardıaskerler bir eve daha geldiler ev ahalisini sokağa çıkarıp sorgulamaya başladılar lakin içerde 75 yaşında yaşlı kulakları duymayan bir adamın sırtı kapıya dönüktü kulaklari artık duymadığı için dışarıda olup bitenlerden habersizdi yüzbaşı arkadan bağırdı çık dışarıı diye önünde çizdiği dairelerle hesap yapan yaşlı adam yine duymadı sonunda sinirlenen asker adamın karşısına geçti ve kılıcını çekti gözleri yerde çizdiği dairelere odaklanmış olan yaşlı adam askerin ayağını görüp lutfen çizdiğim daireleri bozma dedi bunun üzerine daha da sinirlenen asker kılıcıyla adamın kafasını uçurdu i̇şte bu kafası uçan kişi arşimet idi yani askerin aradığı ünlü bilim adamı bu kafasını uçurup öldürdüğü kişiydi ve o sırada bir kürenin hacmini hesaplamaya çalışıyordu kullandığı sofistike metodlar bugünkü calculusun temellerini oluşturuyorbiz arşimeti genelde banyo yaparken çırıl çıplak sokağa fırlayıp euroka euroka euroka buldum buldum buldum diye bağırmasıyla hatırlarızrivayet o ki zamanın syracuse kralı hero yeni bir taç yaptırmak istemiş ve bir kuyumcu ustasını çağırıp taç yapması için bir miktar saf altın vermiş kuyumcu kısa sürede tacı tamamlayıp krala getirmiş fakat halk arasında kuyumcunun altınların bir kısmını çalıp yerine gümüş koyduğu böylelikle haksız kazanç sağladığı dedikodusu yayılıyormuş kralın kulağına da gitmiş bu söylenti tacı alıp tartmışlar ve verdikleri altın ile aynı ağırlıkta olduğunu görmüşlerse de içlerine sinmemiskral ünlü bilim adamı ve matematikçi arsimeti çağırmış ve bu taca zarar vermeden hepsinin altından mi yoksa gümüş karışımı varmı bulmasını istemiş arşimetin babası fidyas ise kralın eski matematikçisi arşimet ise zamanın bilim merkezi iskenderiye de matematik fizik ve astronomi eğitimi almış daha öğrenciyken arşimet vidasi denilen nehirden ve kuyudan su çekmeye yarayan bir alet icat etmiş eğitimini tamamlayınca syracusea geri dönmüş ve romalılar syracuseu kuşattığında ilginç icatlarla savaşın 2 yıl uzamasını sağlamış aynalarla gemileri yakması ise bugün bile tam olarak çözülebilmiş değiltacın şekli çok bilinen küp küre koni gibi bir şekil olmadığı için hacmini bulmak oldukça zor dyoğunlukmkütlevhacim formülünden tacın yoğunluğunu bulmak kolay fakat tacın hacmini bulmak problemin en kritik noktası arşimet tacın hacmini bulmak için aylarca uğraştı bir gün evinde banyo yapmak için küvete girdi ağzına kadar su dolu olan küvet arşimet içine girince taştı kendi vücudundan suya giren kısmın hacmi kadar su taşmıştı i̇şte bu noktada euroka euroka euroka  buldum buldum buldum diyerek çırıl çıplak sokağa fırladıarşimet bir kaba su doldurdu ve tacı içine attı taşan suyun miktarına baktı aynı şekilde yine aynı kaba kuyumcu ustasına verilen altın kadar normal altın attı taşan suları karşılaştırdı taç kullanılan deneyden taşan su saf altınla yapılandan daha fazlaydı bu da tacın yapımında altın yerine gümüş kullandığını gösteriyordu çünkü gümüşün yoğunluğu altına göre daha düşüktü böylelikle kuyumcunun üçkâğıdı ortaya çıktı ve kendisi de bu durum sonrası itiraf etticezası ise kafası uçurularak ölmek oldubugün fizikte arşimet prensibi olarak bilinen kanun suyun kaldırma kuvveti ile alakalıdır su içerisinde tartılan bir cismin ağırlığı normal tartılmadan daha az olacaktır bu durumda su içerisine batan cismin taşırdığı suyun ağırlığı suyun cisme uyguladığı kaldırma kuvvetine eşittir bu da iki tartı arasındaki farka eşittir2015 yılında mit ve arizona üniversitesi ortaklaşa bir deney ile aynalarla güneşten gelen ışınları yansıtıp ahşaptan sandalları yakmaya çalıştılar 22 metre ve 45 metre uzağa konulan aynalardan yansıyan ışık sandallara odaklandı birisinde yangın çıkarken diğerinden sadece duman çıktı arşimetin 2200 yıl önce yaptığını bugünkü bilimin en son noktasındaki iki üniversite henüz çözemedi  nasreddin hoca ve nasa  nasreddin hocaya dunyanin ortasının neresi olduğunu sormuşlar hoca merhum ayağını bastığı yeri gösterip burasidir demiş i̇tiraz edenlere de inanmazsanız ölçün demiş 2012 yılında aksehirde nasreddin hocanın kabrini ziyaretimde dünyanın ortası burasıdır yazılı levha dikkatimi çekmişti geçtiğimiz hafta nasanin los angelesta bulunan merkezi jplde 2020 yılında marsa gidecek olan uzay aracı ve jüpiter gezegeninin uydusu europaya inecek ve yüzeydeki buzu kırarak okyanuslarda organik molekül arayacak olan uzay aracının mikrop ve bakterilerden temiz tutulması üzerine eğitim ve atölye çalışmalarını tamamlayıp uzmanlık belgemi aldım bundan böyle başka gezegenlere gidecek uzay araçlarının içine gizlice sızıp kaçak göçmen olarak uzaya ve özellikle marsa ve europaya gidecek olan mikrop ve bakterilere engel olma işi bize ait  atölye çalışmalarında nasanin gezegensel koruma mükemmeliyet merkezi  the jpl planetary protection center of excellence uzay araçlarının beraberlerinde başka gezegenlere mikrop ve bakteri götürmemesi üzerine yoğun lastik bu merkez nasada çalışan bilim insanları ve mühendislerin en son teknolojiyle donatılmış olmalarını etkin bir şekilde eğitilmelerini görevle ilgili araştırma ve teknoloji geliştirme projelerine liderlik etmelerini ve önde gelen hükümet ve endüstri gelişmelerinden yararlanmalarını sağlar bunun için uzay mikrobiyolojisi araştırma ve teknoloji geliştirme faaliyetlerinde bulunur yetişen bilim insanları dünyadan fırlattığımız uzay aracıyla güneş sisteminin mikrobik kirlenmesini ve getirilen numunelerin kirlenmesini önlemek için çalışıyorlar mesela asteroidlerden ve aydan getirilen numunelerin dunyaya geldikten sonra kirlenmesini önlemek için de sıkı temizlik gereksinimlerini karşılar bu merkez nasanin güneş sistemi araştırma misyonları için uzay aracı temizliği sterilizasyon ve doğrulama teknolojilerini daha da ileri seviyeye taşımayı hedefliyor atölye çalışmamız nasa jplden uzay araçlarının biyolojik temizliğinden sorumlu iki bilim insanının sunumları ile başladı nasa ve jplin kısa tarihi anlatıldı ardından gezegen koruma programı hakkında detaylı bilgiler verildi sonra atölye çalışmalarımız başladı temiz ve izole edilmiş laboratuvarlarda bunny süit denilen özel ve temiz elbiselerle çalışmak güzel ve heyecanlı idi i̇şimiz biyolojik temizlik olunca kullanılan teknikler ve elbiseler de çok özel laboratuvarda giydiğimiz bunny suit özel olarak ve belirli standartlarda üretilip havası boşaltılmış plastik poşetlere yerleştiriliyor bu poşetler açılırken çok dikkatli olmak gerekiyor poşeti rastgele yırtmak tehlikeli çünkü sürtünmeden elektrik oluşabiliyor bu da zaten çok hassas olan elektronik aletlere zarar verebiliyor o sebeple statik elektrik üretimini engellemek veya oluşmuşsa ellerimizi topraklamak zorundayız bu özel elbiseyi giymeye tepeden başlayıp tırnakla bitiriyoruz i̇lk önce saçları ve varsa sakallar kapatılıyor sonra maske takip astronot elbisesine benzer bir parçayla kafamızı kapatıyoruz sonra birazda tuluma benzeyen temiz elbiseyi giyiyoruz sonra ayağımıza galoş benzeri fakat çok özel botları giyiyoruz tabiki bu botları giyerken ayağımız havada kalıyor ve giyer giymez temiz bölgeye adımımızı atıyoruz sonra diğer ayak için işlem tekrarlanıyor ellerde ise sürekli steril eldivenler giymek mecburi temiz bölgeye gitmek için hazırlanmak en az 15 dakika çıkmak da bir o kadar sürüyor  temiz odaya girdikten sonra nefes almak bile neredeyse suç sayılacak o yüzden maskelerin sürekli takılı olması ve hiç bir parçaya doğrudan vücut teması olmaması gerekiyor sonra parçalardan numuneler alınıyor ve analiz cihazlarına gönderilip bakteri ve mikrop testi yapılıyor bu testler sonucunda alınan örneklerde bakterilerin üremesi bekleniyor bir kaç gün sonra bakteriler sayılıyor eğer sonuçlar kabul edilen standartların üstündeyse bu kez temizlik için çalışmalara başlanıyor bakterili yüzeyler doğrudan ateşe tabi tutuluyor sonra aşırı soğuk ortamlara alınıyor fakat hala yaşayan bakteriler var bu kez elektrik veriliyor elektrik şokuna da dayanıklı bakteriler varsa bu kez ph değer yüksek veya düşük olan asitli ve bazlı ortamlara konuluyor temizlik mevzusunda çok hassas olan hanımlara bilim insanları olarak burada büyük fark atıyoruz birincisi özellikle temiz ortamlarda üretilmiş elbiselerimiz var i̇kincisi evlerde kullanılan temizlik maddelerinde sadece asit ve baz yöntemi kullanılıyor üçüncüsü ise temiz ve izole edilmiş laboratuvarlarda çalışıyoruz i̇çerideki hava özel filtrelerle yarım saniyede bir temizleniyor hanımların bize fark attığı nokta ise optik cihazlar uzaya gönderilen bazı cihazlara hiç dokunamıyoruz üzerinden örnek almak bile imkansız çünkü çok özel ve hassas üretim üzerine bir damla su düşse bütün uzay misyonunu iptal ettirecek cinsten hatalara sebep olabilir bütün bu temizliklerden sonra hala yaşayan bakteriler varsa uzayın derinliklerinde radyasyona ve 273 derece soğuğa maruz kalıyorlar buna rağmen ölmeyen veya ölü bakterilerin içine saklanıp hayatta kalmayı başaranlar var bu durumda artık yapacak bir şey yok mikropların uzaya ve başka gezegenleri gitmesinin sakıncası çok büyük mesela avrupalılar amerika kıtasını keşfettiklerinde beraberlerinde mikroplar da getirdiler kendi vücutları bu mikroplara dayanıklı idi fakat kızılderililer dayanıksız idiler ve avrupalılarla temasa geçtiklerinde milyonlarcası bulaşıcı hastalıklardan öldüler uzay araçlarında temizliğe bu kadar ehemmiyet verilmesinin sebebi de hayat olma ihtimali varsa o hayata dünyanın pisliğini bulaştırmamak mars2020 projesiyle marsa gidecek olan gezginin tekeri ilgi odağı oldu ancak bu tekerin ilginç özelliği nasreddin hocanın kavuğuna biraz benziyor olmasıydı veya en azından bana o kavuğu hatırlattı nasreddin hoca ve nasanin benzerliği bununla da bitmiyor uzaya gönderilen bütün uzay araçlarından gelen veriler kendilerinde toplandığı için nasa jpl kendisini kâinatın merkezi center of the universe ilan etmiş uzay araçlarının kontrol merkezinin tam ortasına da bir burasi evrenin merkezidir diye bir levha yapıştırmış yeni evlenen nasa çalışanları da orada resim çektiriyorlar  kara deliğin olay ufku  geçtiğimiz haftanın en önemli bilim olayı şüphesiz 55 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir karadeliğin olay ufkunun doğrudan görüntülenmesi idi 10 nisan çarşamba günü los angeles saati itibarı ile sabah saat 600da ulusal bilim vakfinin canlı yayınını ve basın toplantısını takip ettim günler önce duyuruları yapılan ve büyük heyecan uyandıran olay ufku teleskobu veya event horizon telescope eht projesi süper kütleli bir kara deliğin ve gölgesinin ilk görüntüsünü elde ettibilim insanları tarafından bilimde çığır açacak bir çalışma olarak gösterilen projede 40 ülkeden 200 bilim insani görev yaptı dünya genelinde 8 radyo teleskop ile elde edilen görüntü başak kümesinde büyük bir galaksi olan ve bize uzaklığı yaklaşık 55 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan messier 87nin merkezindeki kara delik idi yani buradan o kara deliğe ışık hızında bir radyo dalgası gönderirsek oraya ulaşması tam 55 milyon yıl sürecek aynı şekilde biz bu karadeliğin 55 milyon yıl önceki halini görüyoruz şimdiki halini 55 milyon yıl sonra göreceğiz bu karadelik güneşimizden tam 65 milyar kez daha büyük güneşin hacim olarak dünyamızdan 1 milyon 300 bin kat büyük olduğunu hesaba katarsak bu karadeliğin ne kadar devasa bir gökcismi olduğunu hayal etmek daha kolay olur bu büyüklükteki karadelik olay ufkuna giren gezegenleri yıldızları toz ve gaz bulutlarını ve hatta ışığı bile yutuyorbilimsel açıdan karadelik görüntüsü kadar ilginç olan diğer bir nokta ise kullanılan teleskopların büyüklüğü idi dünyanın değişik yerlerindeki teleskoplar aynı noktaya birbirinin devamı gibi eklenerek neredeyse dünya büyüklüğünde bir teleskop oluşturulmuş oldu hawaiden güney kutbuna ispanyadan siliye nasa teleskoplarindan japonyaya kadar uzanan uluslararası bir işbirliği ile başarıldı i̇şte bu teknik astronomik çalışmalar açısından hakikaten çığır açacak cinstenşimdiye kadar bilim insanları bir kara deliğin varlığını doğrudan değil yan etkilerine bakarak dolaylı olarak anlayabiliyorlardi bu teknikle ile defa doğrudan bir görüntüye ulaşılmış oldu 8 farklı radyo teleskobu gözle görülmeyen radyo dalgalarını gözetledi ve her gece petabyte derecesinde veri toplandı sonra bu veriler bilgisayar algoritmalarıyla analiz edildibilim insanları ilk önce içinde bulunduğumuz galaksimizin merkezinde bulunan ve sagittarius a ismi verilen 4 milyon güneş büyüklüğündeki kara deliğe odaklandı fakat istenilen görüntü elde edilemedi bunun üzerine göreceli olarak yakın olan 55 milyon ışık yılı uzaklıktaki m87 seçildi bu o kadar zor bir görev idi ki bilim insanlari ayda bulunan bir portakalın resmini çekmek gibi bir durum olduğunu ifade ediyorlarkara delik nedir ve nasıl oluşurkara delikler uzayımızın en gizemli varlıklarından biridir güneşimizden bir kaç kat büyük yıldızlar ömürlerini tamamladıklarında kara delik olmaya adaydır güneşten çok çok büyük yıldızlar ise ömürlerini tamamladığında süpernova patlamaları meydana getirip yeni yıldızlar yeni gezegenler doğururlarömrünü tamamlayan yıldız can çekişme anında büzülür güneşimizin hiç kütle kaybetmeden bir çay kaşığına sığacak kadar küçüldüğünü düşünelim bu durumda çok yoğun bir madde haline gelecek ve etrafında ne varsa kütleçekimi etkisinde kalır ve hızla dönmeye başlar öyle ki bir saniyede bir milyon kez kendi etrafında dönecektir yoğunluğu kütlesi ve çekim gücü artan yıldız etrafında ne varsa yutmaya başlar yuttukça kütlesi artacak ve dönme hızı artacaktır o kadar hızlı dönecektir ki bu alemi delip başka alemlere geçiş kapısı olacaktır öyle ki görüntü olarak toplu iğne büyüklüğündeki bir karadelik güneşin 100 katı büyük bir yıldızı yutabilirkaradeliğin artık geri dönülemez bir noktası vardır buraya düşenin geri dönüşü yok bu geri dönüşü olmayan gidenin dönmeyeceği noktaya olay ufku event horizon denir kara deliğe yakın bölgelerde uzayzamanı büker ve zaman yavaşlar ve olay ufkuna doğru yavaşlayarak tam olay ufkunda zaman durur ve saat hep şimdiyi gösterir olay ufkunu geçince zaman geriye gider mi belki fakat buna henüz delilimiz yok fakat olay ufkundan sonra ki kısım da her şey tek noktada birleşir buna bilimadamları tekillik singularity adını vermişlerdirkara deliğin olay ufkundan ötesinin resmi çekilemez çünkü ışık dahil etrafındaki her şeyi yutar resim çekebilmemiz için önce ona ışığın düşmesi ve bu ışığın yansıması lazımdır kara delik kendisine gelen ışıkları da yuttuğu için resmini çekmek mümkün değildir bu hafta çekilen resim ise karadeligin kendisi değil etrafında olanlardan olay ufkuna kadar olan kısmıdırpeki madem göremiyoruz varlığını nasıl anlayacağız kara deliklerin varlığı etrafında kuyruğundan yakalayıp yediği yıldızları görebiliyoruz aynen bir ip yumağını açar gibi yavaş yavaş yıldızları yiyip bitiriyor yedikçe oburlaşıyor kütlesi ve çekim gücü artıyor ve daha uzaktaki yıldız gezegen göktaşı ne varsa yiyip yutuyor ayrıca yutmaya başladığı bu cisimleri pişirerek yiyor sıcaklıklarını bir kaç milyon derece artırıyor ve bu cisimlar ölüm anında imdat çığlığı olarak radyasyon yayıyorlar i̇şte biz bu radyasyonu algılayıp ölçebiliyoruz ve bu sayede kara deliğin varlığını anlayabiliyoruz veya şimdiye kadar böyle anlıyorduk bugünden itibaren artık dünyadaki radyo teleskoplarini bir birine ekleyerek artik doğrudan gözetlememiz mümkün olacakkaradelikler ilk 1800lü yıllarda ortaya atıldı ancak 1964te cygnus x1 isimli karalık keşfedilince kesinlik kazandı geçtiğimiz yıl vefat eden ünlü bilim adamı stephen hawkinginde kara delikleri anlamamız açısından büyük katkıları oldu cygnus x1 bize en yakın kara delik işık hızıyla 6500 ışık yılı ötede galaksimizin merkezinde kütlesi güneşimizden milyonlarca kat fazla büyük bir karadelik olduğuna inanılıyor i̇smi ise sagittarius ageçtiğimiz hafta basınla paylaşılan görüntüde karanlık çember kara deliğin gölgesini ve etrafını saran parlak malzemenin yarattığı sınırını temsil eder ancak görüntüdeki parlak halkanın renkleri gazın gerçek renkleri değildir aksine eht araştırmacıları tarafından emisyonların parlaklığını göstermek için seçilen bir renk haritasını temsil ediyorlarbu çalışmayla birlikte astronomi alanında yakın zamanda büyük sürprizlerin bizleri bekliyor olduğunu tahmin etmek hiçte zor değil  gecelerimiz aydın geleceğimiz karanlık  astronomi bilinen en eski bilim dallarından birisidir çünkü binlerce yıl önce insanlık ilk var olduğunda gecelerimizi aydınlatan elektrikli lambalar henüz icat edilmemişti ve insanlar güneş batar batmaz gökyüzündeki yıldızlar galaksiler ve bulutsularla karşı karşıya kalıyorlardı hal böyle olunca akıllı varlıklar ilk yıllarından beri yıldızlı semalardaki haşmeti izleyip gök cisimlerini gözetliyorlar ve haklarında veri topluyorlardı bu sayede astronomi bilimine adım atılmış oldu astronomik şekiller şarkılarda şiirlerde ve sanat eserlerinde çok işlenen bir mevzu haline geldiler hal böyle olunca astronomiye de alaka duyan insan sayısı çok fazla idi çünkü her gün gözlerini gökyüzüne çevirince rahatça gök cisimlerini görebiliyorlardısonra 1879 yılına geldiğimizde mevsim değişiverdi thomas alva edison elektrik lambasını icat ettiğinde bu icadının ışık kirliliğine sebep olarak bugün gökyüzünü bir bulut gibi kaplayacağını ve yeni nesilleri gökyüzünün haşmetinden mahrum bırakacağını şüphesiz bilmiyordu elektrik ampullerini ilk edison bulmuş olsada ondan önce de bu konuda çalışan çok insan vardı hatta nbain ünlü basketbol oyuncusu kerim abdul cabbarın söylediğine göre elektrik lambasını edisonun yanında çalışan zenci bir adam bulmuştu ancak o sıralar zencilerin söz hakkı olmadığından edison bu buluşu kendisine maletmiştithomas edison bu icatla zengin olurken devreye sırp bilim adamı nikola tesla girdi tesla abdye göç ettikten sonra ilk zamanlar edisonun yanında çalıştı edison zor bir mühendislik problemini çözmesi halinde kendisine 50 bin dolar vereceğini vadetti bir dahi olan tesla edisonun çözemediği bu problemi çözdü lakin vaadedilen 50 bin dolar kendisine verilmedi bunun üzerine edisonun yanından ayrılan tesla inşaatlarda çalışmaya başladısonraları george westinghouse ile tanışan tesla alternatif akımı buldu ve 1893 yılında şikagoda düzenlenen ve osmanlı devletinin da katıldığı dünya fuarının aydınlatmasını ucuza halledince edisonun tüm itirazlarına rağmen alternatif akım kabul gördü ve bu sayede barajlardan üretilen elektrik tellerle uzun mesafelere ve başka şehirlere taşınmaya başlandı bu gelişmeden sonra batı sanayi devrimini gerçekleştirdi ve elektrikli motorlar icat edildi eskiden insanların aylarca çalışıp bitiremediği işleri makinalar saatler içerisinde yapmaya başladızaman içerisinde elektrik her eve girdi ve sokaklar aydınlatıldı bu sayede insanlar güvenli bir şekilde gece geç vakte kadar çalışma veya gezme imkanına sahip oldular i̇lk zamanlar geceleri çok az kullanılan lambalar her geçen yıl daha da uzun kullanılmaya başladı ve neredeyse artık 24 saat açık eskiden okullar ve işyerleri gündüzleri elektrik lambalarını yakmazlardı şimdi neredeyse kapatmaz oldulari̇şte bu elektrik lambalarının çok faydaları olsa da gece gökyüzü görüntümüzü alıp götürdü çünkü belediyelerin yerleri değil gökyüzünü gereksiz yere aydınlatmaları üzerine gezegenler yıldızlar bulutsular ve galaksiler görünmez oldu şehir ışıkları gökyüzünü kirli bir bulut gibi kapattı gökyüzünü izlemek için artık şehir ışıklarından çok uzağa gitmek gerekiyor yapılan araştırmalara göre büyük şehirlerde yaşayan çocukların çoğu hayatlarında bir kez bile samanyolu galaksisini göremeden ömürlerini tamamlayacaklarmışevrenin genişlediğini bulan edwin powell hubble bile gökyüzüne hayran kalıp astronom olmaya karar vermişti i̇ngiltereden abdye dönerken gemi güvertesinde yıldızları seyre daldı çünkü yıldızları ve gökyüzünün haşmetini izlemek için şehir ışıklarından uzaklaşmak gerekiyor şehir ışıklarından uzakta gökyüzüne baktığınızda binlerce yıldız ve galaksimizin bir kolunu hatta andromeda galaksisini bile çıplak gözle görmek mümkün i̇şte hubble gemi güvertesinde gökyüzüne aşık oldu ve astronom olmaya karar verdi bu sayede evrenin sırları hakkında çok ilginç bilgilere ulaştıkancak ışık kirliliği her yıl artarak devam ediyor şehirler genişliyor bir zamanlar şehir dışına inşa edilen teleskoplar genişlemeden dolayı artık şehir içerisinde kalıyorlar i̇nsanların biyolojik saatleri bozuluyor yeni inşaat alanları fabrikalar maden ocakları gece gündüz demeden çalışarak ışık kirliliğine katkıda bulunuyorlar işık kirliliği her yıl 2 artıyor çok yakın bir zaman sonra artık dünyada gözlem yapılabilecek çok az yer kalacaküniversiteler ve bilimsel araştırma kuruluşları en büyük teleskoplarını henüz kimsenin fazla bilmediği şilide yüksek dağların tepelerine kurdular fakat ışık kirliliği şimdi burayı da tehdit ediyor çünkü kırsal kesimdeki küçücük köyler bile geceleri ışıklarını açıyorlar ve sokak lambaları yerleri değil gökyüzünü aydınlatıyor i̇kinci büyük teleskop merkezi hawaii fakat hawaii halkı artık teleskop kurulmasına izin vermiyor bu durumda astronomik araştırmalar şehir ışıkları sebebiyle büyük risk altındahatta bazı yumurta üreten şirketler çok güçlü lambaları 4 saatte bir kapatıp açarak tavuklara güneşin doğup battığı izlenimi veriyorlar böylece bir günden 6 gün çıkarıp tavuklardan bir günde 34 yumurta almaya çalışıyorlarişık kirliliği sadece insanların gökyüzünü görmesini engellemiyor aynı zamanda her yıl binlerce kuşun ölümüne de sebep oluyor göçmen kuşlar yollarını şaşırıp aşağı iniyorlar ve gökdelenlerin pencerelerinden süzülen ışıklara doğru uçuyorlar büyük bir hızla binalara çarpan kuşlar yerlere düşerek telef oluyorlar her yıl torontodaki ışıklı yüksek binalara çarpıp ölen onbinlerce kuş varpeki çözüm ne insanların enerji tasarruflu ve sensörlü lambalar kullanması sensörlü lambalar gereksiz yere yanan lambaları engellemiş olacak belediyeler ile ortak çalışarak sokak lambalarının gökyüzüne bakan taraflarının kapatılması gece bilgisayar televizyon cep telefonu gibi cihazların kapatılması dış aydınlatmalarda sadece ihtiyaç duyulan yerlerin spot lambalarla değil yüksek binalarda perdelerin iyice kapatılması en önemlisi de gece karanlıkta uyumak çünkü vücudumuz yapay ışıklara maruz kaldığında gündüz ve geceyi birbirine karıştırıyor ve biyolojik saatimiz bozuluyor  seçim sonuçları  geçtiğimiz hafta bilim uzay çalışmaları astronomi ve yapay zekâ konularında o kadar çok gelişme oldu ki hangisini yazacağımı şaşırdım çözüm olarak kendi çapımda mini bir seçim yaptım haftanın bilimsel gelişmelerini sıraya koydum hepsi de önemliydi oyumu ilk sıradaki auroraya yani güneşteki fırtınalar sonucu meydana gelen ve kutuplarda genelde geceleri görülen renkli ve hareket eden ışıklara verdim şahsımdan başka oy kullanan olmadığı için seçimin kazananı da bu ilginç ışıklar oldubu arada bir oy deyip geçmeyelim bir oyun önemi çok büyük mesela 1776 yılında 1 oy ile amerikanın resmi dili almanca yerine i̇ngilizce olmuştur eğer o 1 kişi almanca lehine oy verseydi bugün bütün bilgisayar dilleri ve elektronik aletler i̇ngilizce değil almanca olacaktı bilimsel makaleleri i̇ngilizce değil almanca yazmak zorunda kalacaktık ve çocuklarımızı i̇ngilizce değil almanca öğrenmesi için kurslara gönderecektik aynı şekilde 1850 yılında california ve texas bir oy farkla amerika birleşik devletlerine katıldı eğer o bir oy olmasaydı california ve texas kendi başlarına devlet olacaklardı yine 1868 yılında abd başkanı johnson bir kişinin oyuyla başkanlıktan indirilmekten kurtuldu hitler tek bir oy farkıyla partisine başkan seçildi o 1 oy tersine olsaydı bugün tarihte hitler diye birisini bilmeyecektik son olarak bugün benim kullandığım bir oy bu bilim köşesinde yazılacak yazıyı belirledilos angeles ve san diegoda yaşayan bir grup amatör astronom alaskanın şirin fakat karla kaplı bir şehri olan fairbankse uçtu şahsımı da davet ettiler bu yolcuların hedefi ise güneş rüzgârları sonucu oluşan ve kuzey ışıkları da denilen auroraları izlemek resim ve video çekmek ve bunları da astronomi dergileri ve bloglarında yayınlamaktı beni davet etme nedenleri ise hem tanışıyor olmamız hem de bu ışıkların arka planında neler olup bittiğini bir astrofizikçiden yerinde dinlemekti bu nazik daveti önce kabul ettim sonra başka bir programla aynı günlere denk geldiği için reddetmek zorunda kaldım fakat bu işin arka planını da burda anlatmam için vesile oldugüneşimizde her saniye 600 milyon ton hidrojen 596 milyon ton helyuma dönüşür bu sebele güneş her saniye 4 milyon ton kütle kaybeder bu kayıp uzaya ışınım olarak dağılır güneşin ikinci kütle kaybı ise güneş rüzgarları sayesindedir yıldızımız her saniye 15 milyon ton daha kütle kaybeder rüzgarlar sebebiyle güneş her saniye milyonlarca ton kütle kaybetmesine rağmen güneşin en az 45 milyar yıl ömrü var çünkü güneş çok büyük hacim olarak güneş dünyadan tam 1 miyon 300 bin kat büyük i̇şte bu rüzgarlarla güneşten ayrılan yüklü ve zararlı radyoaktif parçacıklar elektronlar atom çekirdekleri saatte milyonlarca kilometreyi bulan hızla 4050 saat içinde dünyamızın manyetosfer tabakasına çarparlardünyamızın merkezinde kor olarak bulunan ve yüzeyde de az miktarda yer alan demir madeninin tamamını çıkarırsak mars kadar büyük demir gezegen yapabiliriz yani dünyamız mars kütlesine yakın demir madenlerine sahiptir sıvı halde gezegenimizin derinliklerinin dönen bu demir dünyamızın etrafında bir manyetik alan oluşturur biz bu alana manyetosfer tabakası derizi̇şte demir madeninin oluşturduğu manyetik alan aynı bir çatı gibi bizi bu tehlikeli güneş rüzgarından korur gelen parçacıkların büyük kısmının yönlerini değiştirip uzaklara gönderir dünyanın manyetik alanından ayrılan yüklü parçacıklar manyetik alan çizgileri boyunca enerjilerini azaltıp uzun bir yol aldıktan sonra dünyaya geri dönerler ve kutup bölgelerinden giriş yaparlaro sırada onları atmosferde bulunan hidrojen ve azot nitrojen gazları karşılar ve bu parçacıklarla etkileşime geçerek iyonize olurlar enerji seviyeleri yükselir bir müddet sonra kararlı hale geçmek isterler ve aldıkları enerjiyi bırakırlar i̇şte bu bırakılan enerji gözle görülebilen foton olarak atmosfere yayılır eğer hidrojen ile etkileşime geçmişse çoğunlukla yeşil ışık bazen kırmızı ışık azotla etkileşime geçmişlerse mavi ışık oluşuyorauroaları en iyi izleme yeri alaska veya norveçtir astronomi dergisi her yıl bu auroraları izlemek üzere bu iki izleme yerine turlar düzenlemekte ve fotoğraf ve video çekimi yapmaktadır norveçte ise buzulların arasında buzlardan otel odaları vardır ve bu odaların çatıları camdan yapılmıştır astronomi meraklıları gece boyunca yattıkları yerden bu muhteşem ışık gösterilerini izleyebilmektedirlerlos angeles ve san diego şehirlerinde yaşayan bu amatör astronomlar kasım ayında norveçe mart ayında da alaskaya tur düzenliyorlar yanlarına da hem bu işi anlatacak bir bilim insanı ve bu işi profesyonel fotoğraflayan ve katılan ekibe nasıl fotoğraf çekileceğini öğreten bir astronom almayı da ihmal etmiyorlar bu yıl bu güzel şansı kaçırmış olmam gelecekte gitmeme engel değil i̇lk fırsatta bu esrarengiz ışıkları ziyaret edeceğimauroraları görenlerden dinlediğime göre bu ışıkları izlemek müthiş bir tecrübe imiş çoğu hayatlarından yaşadıkları en ilginç olay olarak tanımlıyorlar ve anlatılmaz yaşanır diyorlar hatta ruhen bir başka seviyeye çıktıklarını ve ufuklarının genişlediğini söyleyenler bile varnasa ise auroraların sırlarını araştırmak üzere 5 uzay aracı tasarladı bu araçlardan ilkine ionospheric structuring in situ and groundbased low altitude studies veya isinglass ismi verildi görevi ise alçak irtifada güneş rüzgarlarının iyonosferdeki davranışlarını incelemek isinglass 2 uzay aracından oluşuyorauroraları inceleyecek 5 uzay aracından üçüncüsüne ise polarnox ismi verildi güneş rüzgarlarının azotla tepkimeye girmesinden azot oksit no oluşuyor azot oksit ise ozon tabakası için zararlı bu uzay aracının amacı ise bu azot oksiti incelemek i̇ste polarnox uzay aracı bu oluşan azot oksitlerin nerede toplandığını ve iklime etkisini araştıracakdördüncü ve beşinci uzay aracının adı neutral jets in auroral arcs yüksek enerjili elektronlar dünyanın manyetik alanı içinde nötr gazlarla etkileşerek 20 bin volt elektrik üretiliyor bu iki uzay aracı oluşan elektrik akımını ve auroraların oluşturduğu yayları inceleyecek  küçül de cebime gir  bir zamanlar bir bina büyüklüğünde olan bilgisayarlar önce transistörlerin icadı ardından nanoteknoloji sayesinde önce masaüstüne sığacak kadar küçüldüler sonra dizüstü bilgisayar oldular bugünlerde ise küçülüp akıllı telefon olarak cebimize girdiler eskiden evlerde kütüphaneler olurdu evlere sığmayacak kadar çok kitap ise kütüphanelere yerleştirilirdi şimdi milyon tane kitabı tırnak kadar küçük bir hafıza kartına sığdırmak mümkün eskiden bilgiye ve kitaplara ulaşmak zordu şimdi birkaç tıklama ile insanlığın ürettiği bütün bilgiye ulaşmak hem hızlı hem çok kolay eskiden kütüphanelerde indeks taraması yapılır uygun yayın bulunur sonra kitap alınır veya başkası almışsa geri gelmesi beklenirdi bugün saniyeler içerisinde ekranlarımızdan görüyoruznanoteknoloji atomlardan başlayarak malzemeyi tek tek inşa etmek manasına geliyor nano eski yunancadaki cüce kelimesinden geliyor nano teknoloji elektronikte tıpta bilgisayar sistemlerinde haberleşmede uzay teknolojisinde kısacası her alanda kullanılan malzemelerin küçülmesi ve hafiflemesi fakat aynı zamanda performans ve gücünün artması herşeyin küçülüp cebimize girmesi demekgeçtiğimiz hafta bir grup mühendislik öğrencileri ile beraber ilginç bir araştırma laboratuvarına teknik bir gezi düzenledik los angelesın kuzeyinde dağların arasında sanki gizli bir üs gibi inşa edilmiş olan bu laboratuvar dünyanın en iyi üniversitelerinde yüksek lisans veya doktora yapmış alanında en iyi bilim insanlarını bir araya toplamış ve günümüz meselelerine bilimin ışığında teknolojik çözümler üretmeye ve birçok mevzuda da yeni buluşlar ile bilime öncülük yapmaya çalışıyor en büyük çalışma alanı ise nanoteknolojiziyaret için önceden gidecek isimler tek tek bildirildi gerekli formlar doldurulup gönderildikten sonra ziyarete izin çıktı kapıda kimlik kontrolünün ardından güvenlik görevlileri bizi ana binaya götürdüler orada laboratuvarın medya ve halkla ilişkiler bölümü karşıladı ve tesisler hakkında kısa bir bilgi verildi sonra büyük toplantı salonunda laboratuvarda çalışan bilim insanlarından bazıları ile tanıştık ve ne iş yaptıkları ve bu prestijli araştırma laboratuvarında nasıl işe başladıkları hakkında bilgiler aldık sonra iki gruba ayrılıp tesisleri gezmeye başladıki̇lk durağımız nanoteknolojinin kalbinin attığı yerdi yaklaşık 300 bin metrekare alana sahip olan laboratuvarın 10 tane temiz odası var bu odalara giriş bunny suit denilen ve astronotların giydiği elbiseye benzer bir kıyafet ile giriliyor nanoteknolojinin en büyük düşmanı orada çalışan insanlar gözle görülmeyen ve bir saç telinin milyonda biri kadar küçük bir alanda elektronik devreler ve kartlar üreten tesislerde insanların ellerinden kopan minicik bir deri parçası yarım damla ter veya bir saç teli milyonlarca dolarlık yatırımların ve bilimsel araştırmaların boşa gitmesi demek nefes alıp vermek bile bu odalar için tehlike arz ediyor o sebeple bu temiz odalarda çalışan bilim insanları işe başlamadan önce kendileri için hazırlanmış astronot elbiselerini giyiyorlar ve hazırlanmak 1520 dakika sürüyor dışarı çıkmak da aynı şekilde uzun zaman alıyornanoteknoloji sayesinde elektronik devreler günden güne küçülüyor bugün en basit akıllı telefon bile 50 yıl önce aya insan indiren bilgisayardan kat kat hızlı ve kapasitesi çok yüksek nanoteknolojiyi her alanda görmek mümkün bu laboratuvarın en önemli müşterileri ve sahipleri uçak ve uzay araçları üreten firmalar ve bazı devlet kurumları hal böyle olunca nanoteknoloji sayesinde uzaya gönderilen uydular uçaklar ve uzay araçları günden güne daha az yer kaplıyor ve daha güçleniyor uzaya bir kg malzeme göndermek 15 bin dolara mal oluyor bu sebeple gönderilen malzemenin pahada ağır kiloda hafif olması gerekiyor nanoteknoloji ile bu laboratuvarda üretilen malzemeler ve elektronik devreler her geçen gün daha da hafif ve teknik olarak yüksek kapasiteye sahip hale geliyormalzeme bilimi ve kimya alanında da ilginç araştırmalar bu laboratuvarda yapılıyor bilimin sınırlarını zorlayan araştırma ve geliştirmelere öncü olmak isteyen bilim insanları mikrofabrikasyon teknolojisi laboratuvarı ile havacılık ve savunma sanayiinde ciddi katkılar sağlıyorlarsüper bilgisayarlar ve yapay zeka alanında da çalışmalarını sürdüren laboratuvar insan beyni ve bilgisayar işlemcileri arasında bir model kurmaya çalışıyor i̇nsan beyni inanılmaz bir bilgi işlem aracı beyinmakine zekası araştırmaları insanların bilgiyi nasıl işlediğini ve çevre ile nasıl etkileşime girdiğini anlamak için beyin fonksiyonlarının hesaplamalı ve matematiksel modellenmesine odaklanır bu araştırma daha iyi eğitim sistemleri gelişmiş insan karar destekleri daha akıllı özerk sistemler ve beyin benzeri düşük boyutlu fakat yüksek kapasiteli güç işleme sistemleri sağlayacaktırlaboratuvar gezimiz temiz odalardan sonra hafif ve dayanıklı malzemeler üreten bölümle devam etti mor ötesi ışıkla malzeme üretilen laboratuvar ilginç birimlerden oluşuyor uydularda kullanılan ve arı peteklerine benzeyen malzemelerin üretimi hem az yer kaplıyor hem de daha hafifteknolojinin nimetlerini önceden kestirmek ve lider olmak ve havacılık ve savunma sanayiinde müşterilerine katkı sağlamak için her alanda çalışan laboratuvar 3 boyutlu yazıcılar konusu da atlamamış tahmin edilebilen her alanda her türlü malzemeyi yazabilen 3d yazıcılar en çok seramik yazma konusunda problemleri vardı burada bu da çözülmüş artık 3 boyutlu yazıcılar seramik malzeme de yazabiliyorlar hatta gösterdikleri örneklerde roket nozılları bile yazdırmışlargezimiz bittiğinde okulu bitmek üzere olan öğrencilere bilim ve teknoloji alanında çalışmak için doktora yapmalarını ve eğitimlerini tamamladıklarında kendilerine iş başvurusu yapmalarını tavsiye ettilerbu laboratuvarda çalışma ortamı da çok güzel bir tarafı yeşil ve yüksek dağlara diğer tarafı pasifik okyanusuna bakıyor teknik gezimiz bittiğinde laboratuvar yönetimi öğrencilere okyanus manzaralı öğle yemeği ikram ederek artan yemekleri de öğrencilerin çantalarına koyarak yolcu ettiler  uzayda çalışacak komedyen aranıyor  bilim insanları yaptıkları araştırmalar sonucunda eğer marsa insanlı bir uçuş olacaksa astronotların doktorların ve bilim insanlarının yanı sıra bir de komedyen gönderilmesi gerektiğine karar verdiler şimdi nasa astronotların yanında marsa gidecek komedyenler de arıyor uzay yolculuğuna çıkacak komedyenin zeki sağlıklı soğukkanlı temkinli alçakgönüllü ve hoşgörülü olması gerekiyor ayrıca uzun bir çizmesi komik bir peruğu ve kırmızı burnu olması da şart2016 yılının ilk aylarıydı nasanın astronot adayı aradığına dair bir email aldım birkaç hafta sonra profilimin astronotluk için uyduğunu ve başvurmam gerektiğini söyleyen başka bir email aldım i̇lk başta pek ihtimal vermedim yani o kadar bilim insanı pilot bilgisayar programcısı varken aksanlı i̇ngilizce konuşan başka bir ülkeden göç etmiş olan beni neden seçsinler diye düşündüm ve ilanı görmezden geldim bir kaç hafta sonra nasanın fizikçi ve bilgisayarcı astronot aradığına dair bir başka email aldım şiddetle başvurmamı tavsiye ediyordu kendi kendime dedim bende her hastalıktan 150 gram var hem fizikçiyim hem bilgisayarcıyım bunun bana avantaj sağlayacağını düşündüm etrafımdakilerin de verdiği gazla astronotluk için başvurdum benimle beraber tam 18 bin kişi başvurmuştu yani şansım 18 binde 1 idi çoğunun üniversite ders ortalaması 4 üzerinden 4 yani dört dörtlük insanlar birçoğu bilimsel araştırmalar yapmış bazıları antartikada buzulların arasında kazı çalışmalarında bulunmuş binlerce insanın yanında abd hava kuvvetlerinde pilot olarak çalışan ve kondüsyonları astronotluk için çok uygun insanlar da başvurmuştukagglecomdan daha önce astronotluğa kabul edilen 370 kişinin profilini buldum veri bilimi ve yapay zeka algoritmaları ile kendi profilimi bu 370 kişi ile karşılaştırdım sonuçlar astronot kadrosuna seçilmeyeceğimi söylüyordu i̇statistik bilimi 18 binde 1 şans veriyordu fakat makine öğrenmesi algoritmaları bu kadar bile şansımın olmadığını söylüyordu başvurduğuma pişman oldum sonra da bu mevzuyu unuttum2017 yılının haziran ayında nasa başvuru yapan 18 bin kişinin içinden 12 kişiyi seçtiğini ve astronot olarak eğitmeye başladığını duyurdu beklediğim gibi seçilenlerin içinde ben yoktum olamayacağım da zaten önceden belirli idi lakin yine de etkilendim kırık kalp sendromuna tutuldum astronomi ve nasa ile o kadar alakalıydım ki bir müddet kalbim sıkıştı ve nefes almakta zorlandım bir ara arabamda arabesk şarkılar dinleyip kendimi teselli etmeyi bile düşündümi̇şin şakası bir yana her insanın bir zayıf noktası var ve astronot bile olsanız insan her yerde insandır ancak astronotların dünyadakilere göre bazı dezavantajları var dünyada bir nevi hazıra konarak elde ettiğimiz şartlar maalesef uzayda yok buda uzaya giden insanlarda hem fiziki hem de psikolojik problemler olarak ortaya çıkıyor yeryüzünde bulunduğumuz sürece yer çekimi kuvvetine karşı sürekli iş yaptığımızdan kaslarımızı ve kemiklerimizi güçlü tutabiliyoruz astronotlar her gün en az 2 saat kendilerine özel hazırlanan egzersizi yapmalıdırlar değilse kemikleri zayıflayacak sinir sistemleri sarsılacak ve sürekli halsiz hissedecekler kemiklerinin üzerine yük binmediği için kalsiyum oranı düşecek ve kemikleri çıtkırıldım olacakbununla beraber astronot olmak birçok konuda bilgi sahibi olmanın yanında sağlam bir fiziksel ve zihinsel yapıya sahip olmayı gerektirir çünkü uzay yolculuğu sırasında dünyanın manyetik alanından çıkınca büyük bir radyasyona tabi olacaklar bu radyasyon astronotları zayıflatacak ve sinir sistemine de zarar verecektirdiğer taraftan mars yolculuğu en az 7 ay sürecek bir yolculuk gidiş dönüş ve kalış süresini de eklersek 2 yıl sürecek bir macera bu süre boyunca küçücük bir kapsülün içinde kısıtlı alan içerisinde sürekli aynı insanlarla her saat beraber olmak insanların psikolojisini bozuyor hatta yapılan deneylerde uzun süre aynı ortamda hiç ayrılmadan yaşayan insanlarda birbirlerine tahammül etmek o kadar zorlaşıyor ki birbirlerini öldürmeleri hiç de zor olmuyorbunun yanında bir de kısıtlı yemek su banyo çamaşır meselesi var birinci gün tuvalete atık su olarak boşaltılan sıvılar ertesi gün arıtılarak yeniden içme suyu haline geliyor uzayda yerçekimikütleçekimi hissedilmediği için çamaşır yıkamak kolay iş değil uzayda çamaşır makinası yok üstelik olsa bile yerçekimi hissedilmediği için suyu çamaşırların üzerine dökseniz bile aşağı akmayacağı için hep elbisede kalacak öte yandan çamaşır yıkamak için yeterli su da yokbu olumsuzluklara ek olarak astronotlar egzersiz yapınca iyice terleyip ve kokuyorlar buna birde yemek ve tuvalet kokuları eklenince işler iyice tahammül edilemez hale geliyor pencereyi açıp havalandırayım deseniz mümkünatı yok basınç dışarıda sıfır içeride 1 atmosfer bütün hava birkaç saniyede dışarı çıkar ve kapsülde canlı kimse kalamaz hal böyle olunca bu kokuyla beraber yaşamayı öğreneceksiniz konuştuğum astronotlardan aldığım bilgilere göre uzay yanık et gibi kokuyormuş üstelik uzaya fırlatma anında astronotlarda bebekler gibi bez bağlıyorlarmış ve uzay i̇stasyonuna varana kadar da tuvalet ihtiyaçlarını bu bezlere yapıyorlarmış uzay i̇stasyonuna varınca bezlerini çıkarıyorlarmış ancak bu bezleri dışarı atamıyorlar bir odada toplayıp rus soyuz uzay araçlarının dönüşünde ek bölmeye yerleştirilen kirli ve kokmuş kıyafetlerle beraber içinde astronotların bulunduğu kapsül atmosfere girdiğinde ısı kalkanı ile beraber göktaşları gibi yanarak kül oluyori̇şte astronotlar bu olumsuz şartlara tahammül edip kavga etmesin birbirlerini boğazlamasın diye bilim adamları nasaya astronotların yanına bir de komedyen koymalarını tavsiye etti florida üniversitesinden antropolog jeffrey johnsona göre komedyenler herkesi bir araya getirme kabiliyetine sahipler gerginlikler ortaya çıktığında aralarındaki köprüleri ve morali gerçekten arttırıyorlar herkesin iyi geçinmesine yardım edebilecek birisinin olması işlerini yapabilmeleri ve oraya güvenli bir şekilde geri dönmeleri için komedyenlerin katkısı çok büyük olacak  spacexden ilk adım  nasa columbia uzay aracının 2003 yılında dünyaya dönüşü sırasında infilak ederek 7 astronotun hayatına mal olması sebebiyle uzay mekiği uçuşlarını askıya almıştı uzun yıllar bu kazanın sebebi araştırıldı ve kesin bir sonuca varılamadı bunun üzerine ellerinde kalan son iki uzay mekiği ile birkaç kez daha uçuş gerçekleştirdiler ancak 2011 yılına gelindiğinde uzay mekiği programını sonlandırdılar o gün bugündür uluslararası uzay i̇stasyonuna astronotlarını rusyanın soyuz kapsülleri ile astronot başına yaklaşık 80 milyon dolar ödeyerek taşıyorlarrus uzay ajansı roscosmosun kullandığı soyuz kapsülleri uzay i̇stasyonuna 6 saatte gidip 35 saatte dönebiliyorlar hal böyle olunca geçtiğimiz 8 yıl boyunca nasa soyuz kapsüllerinden sürekli yardım alıyordu ancak geçtiğimiz 2 mart günü bu durum değiştispacex şirketinin tasarladığı uzay kapsülü crew dragon test uçuşu için floridada bulunan cape canaveral hava üssünden uzaya fırlatıldı mürettebat yerine temsili ağırlıklıklar konuldu ve uluslararası uzay i̇stasyonuna gönderildi kapsül temsili astronotların yanında 182 kilo kargoyu da uzay i̇stasyonuna teslim etti spacex bu başarıyla uzay yarışındaki yerini sağlamlaştırdı böylelikle nasa özel şirketlerle yaptığı işbirliği sayesinde uzaya yeniden astronot gönderebilme imkanına sahip olmuş oldubu kapsül bilim insanlarının ve mühendislerin yeni donanımdaki hataları bulmalarına ve sistemin operasyonlarını yörüngedeyken test etmelerine yardımcı olmak için tasarlanmıştı i̇şin aslı rusya ile abd arasındaki soğuk savaş döneminde başlayan uzay rekabeti aya insan indirmesiyle abd lehine sonuçlanmıştı bu yarışta nasa uçak gibi inebilen uzay mekiği yapmaya yöneldi rusya ise astronotları bir kapsüle koyup uzay boşluğundan saatte 27 bin km hız ile dünya atmosferine bırakmak şeklinde oldu 27 bin kilometrelik hızı sıfıra indirmek haliyle çok zor i̇lk olarak uzay kapsülünün atmosfere belirli bir açı ile girmesi gerekiyor bu sırada ısı kalkanı devreye giriyor uzay aracı bir göktaşı gibi yanmaya başlıyor atmosfere 27 bin km hızla giren kapsül hava molekülleriyle çarpışması sonucu sıcaklık 1500 dereceye kadar çıkıyor kapsül bu yanmadan sağ salim çıkabilirse yanma sayesinde hızını büyük miktarda düşürüyor sonra paraşütler açılıyor ve kapsül yoluna paraşütle devam ediyor eğer paraşütler açılmazsa işte o sırada kapsül tamamen yanıyor ve astronotlar kömüre dönüyorlar1967 yılında rus kozmonot vladimir komarov soyuz 1 aracıyla uzaya fırlatıldıktan sonra güneş panelleri açılmadı motorlarında da arıza çıktı dünya etrafında 18 tur attıktan sonra atmosfere uzay aracını manuel olarak kullanarak girdi güneşe bakarak rotasını ayarlamaya çalıştı yanma sonunda paraşütlerde açılmayınca komarov yanıp öleceğini anladı olayı soğukkanlı bir şekilde uzay kapsülünün içinden karısını telefonla arayıp içeride ısının yükseldiğini ve birazdan öleceğini bildirdi ve veda etti ancak rus yetkilileri de arayıp kapsülünün hazır olmadan uzaya gönderilmesinden dolayı onlara küfür etti biraz sonra da göktaşı gibi yanarak kazakistan  rusya sınırındaki bir bölgede yere çakıldı ve uzay aracında ölen ilk kişi oldubu olaydan sonra rusya kapsül konusunda daha güvenli araçlar yapmaya başladı buna ek olarak son yıllarda nasanın kullandığı uzay mekiklerinden çok daha kısa bir sürede uluslararası uzay i̇stasyonuna kenetlenebilmesi ve 35 saat gibi kısa bir sürede astronotları dünyaya geri getirmesi ile büyük bir avantaj sağladı nasanın kullandığı uzay mekiklerinin uzay i̇stasyonuna gitmeleri 25 gün ve geri dönmeleri de 25 gün sürüyordu 1969da abd lehine sonuçlanan uzay yarışı son yıllarda rusya lehine dönüşmüştü çünkü uzaya insan gönderebilen tek kuruluş rusya uzay ajansı roscosmos kalmıştıi̇şte tam bu noktada nasa spacexe 1 milyar dolar boeinge de 4 milyar dolar yardımda bulundu ve kendilerine rusyanın kullandığı soyuz uzay araçlarının aynısından yapmalarını istedi normalde 2017de bitmesi gereken projeler güvenlik testlerini geçemeyince bu günlere kadar uzadı ancak bu olay geçtiğimiz hafta son buldu ve spacex insanlı uçuş için ilk basamak olan testi başarıyla geçti bu misyonun en zor kısmı şüphesiz atmosferde yanarak geri gelme kısmıydı 8 mart günü bu görevi de başarılı bir şekilde tamamlayan uzay kapsülü atlas okyanusuna iniş yaptı uzay i̇stasyonunda bir hafta geçiren dragon atmosfere girişte 15 dakika 20 saniye yandıktan deorbit burn sonra 4 paraşütünü açarak hızını yavaşlattı en sonunda atlas okyanunun uçuşa kapatılan bir bölgesine iniş yaparak görevini tamamlamış oldu gelişmeleri sürekli takip eden bir gemi hemen bölgeye giderek kapsülü düştüğü yerden aldı ve uzay i̇stasyonundaki astronotlar tarafından gönderilen kargoyu nasaya teslim ettibundan sonra önümüzdeki temmuz ayında nasa astronotları bob behnken ve doug hurley ile ilk insanlı uçuşunu gerçekleştirecek olan spacex uzaya resmen insan taşımaya başlamış olacakboeing ise starliner ismini verdiği bir uzay aracının yapımını tamamladı ve bu yılın ağustos ayında test uçuşlarını yapacakbuna ek olarak sahibi türk olan sierra nevada ise dreamchaser ismini verdiği ve uçak gibi iniş yapabilen uzay mekiği ile uzay i̇stasyonuna kargo taşıyacak bu araç ilk etapta uzaya astronot taşımak için planlanmıştı ancak yapılan testleri geçemedi nasa ise misyonu sonlandırmak yerine kargo taşımacılığı için kullanılmasını kabul ettiayrıca nasanın kendi tasarımı olan ve astronotları dünya ve aydan çok daha uzaklara taşıyacak olan orion kapsülü de devreye girdiğinde nasanın rusyaya bağımlılığı ortadan kalkacak gibi görünüyorancak tedbiri elden bırakmayan nasa çalışanları rus uzay ajansı roscosmos ile geçmişte olduğu gibi şimdi de beraber çalışmaya devam edeceklerini açıkladılarbizde ise türk uzay ajansının kuruluşu anayasa mahkemesine taşınmış ve bazı maddelerinin iptali istenmiş sanki başka problemlerimiz yokmuş gibi güçlükle kurulabilen uzay ajansımızın daha kuruluş aşamasında mahkemelerde sürünmesine sebep olanları şiddetle kınıyorum  üç boyutlu yazıcılar ve uzay  her yıl mayıs ayında los angelesta uzay teknolojileri fuarı düzenleniyor son 4 yıldır bu fuarı hiç kaçırmadan takip ediyorum hatta 2016 yılında türkiyenin en büyük astronomi platformu kozmik anafor takipçileri için fuar alanından bir de canlı yayın gerçekleştirmiştik bu fuarda bir yıl içerisinde geliştirilen yeni uzay ve uydu teknolojileri tanıtılır uzaya uydu ve uzay aracı gönderen bütün kuruluşlar bu fuarda bir araya gelerek sektörün geleceğini tartışırlar astronotlar ve nasa çalışanları da bu etkinliklere konuşmacı olarak katılırlar sivil askeri ve ticari alanda her tür işbirliği görüşülür abd ordusundan üst düzey askeri temsilciler sadece abd vatandaşlarının kabul edildiği bazı toplantılarda bir yıl boyunca uzay ve uydu teknolojileri konusunda ihtiyaçlarını anlatırlar ve özel sektörden bu teknolojik ürünleri tedarik etmek için uğraşırlarnasa ise bu fuarda küçük ve orta ölçekli işletmelerle görüşerek önümüzdeki yıllarda ihtiyaç duyabileceği teknolojik malzemeleri tedarik etmeye çalışır eğer ihtiyacı olan bir ürün henüz üretilmemiş ise şirketlere maddi destek sağlayarak bu ürünlerin üretilmesi konusunda tavsiyelerde bulunurlar hatta nasa kendi bünyesinde bir birim kurmuş durumda ve birim bu küçük ve orta sürekli irtibat halindelerancak bu fuarlarda son zamanlarda 3 boyutlu yazıcılar çok göze çarpmaya başladı bir ürünü çokça üretip satılmasını beklemek yerine ihtiyaç halinde hemen yazdırılabilecek şekilde bekletiliyorlar sipariş gelir gelmez 3 boyutlu yazıcılar hemen yazmaya başlıyor ve biter bitmez teslim ediliyor hatta bu fuarda üç boyutlu 3d yazıcı ile yazdırılmış bir roket motoru da görmüştüm ancak geçtiğimiz haftalarda i̇ngiltere merkezli bir şirketin 3d yazıcılar ile roket motoru üretme işini seri üretime bağladığı haberi geldi roket motor nozulları aşırı sıcaklıklarda ve yanma işleminden kaynaklanan basınçlarda çalıştıkları için üretimi karmaşık ve pahalıdır ancak yeni geliştirilen teknolojiler ile daha kolay bir hale geliyor 3d yazıcılar insanlığın ürettiği en faydalı ve en kullanışlı bir araç haline gelmek üzere yemekten elbiseye ayakkabıdan silaha arabadan oyuncağa elektronik kartlardan bilgisayarlara sanat eserlerinden heykellere hatta evlere kadar her şeyi 3d yazıcılar ile yazdırmak mümkün tek engel ise hayal gücümüz neyi hayal edersek onu yazdırabiliyoruz hayal edemediklerimizi ise başkaları hayal edebiliyorüç boyutlu 3d yazıcılara aslında alıştık diyebiliriz hayatımıza çoktan girdi bile 3d yazıcı pazarı her yıl ortalama 23 büyüyor ve 2020 yılında 85 milyar dolara ulaşacak bilim insanları üç boyutlu yazıcılar kullanarak insan organları ve dokuları yazdırmaya başladılar geçenlerde görme özürlü hamile bir kadının bebeğinin ultrason görüntülerini üç boyutlu yazıcıdan yazdırıp kadına elleriyle dokunarak bebeği hissetmesini sağladılaruluslararası uzay i̇stasyonunda yaşayan astronotlar ihtiyaçları olan aletleri dünyadan aylar sonra gelecek uzay aracı ile gönderilmesini beklemek yerine artık 3d yazıcıdan anında yazdırıyorlar hatta geçtiğimiz aylarda vidaları sıkıştırmak için bir anahtar yazdırdılar nasa 3 boyutlu yazıcılardan çok umutlu çünkü bu teknoloji uzaya gönderilecek malzemelerin boyutlarını çok küçültecek çünkü burada üretip katlayıp uzaya gönderme devri bitiyor sadece 3 boyutlu bir yazıcı göndererek uzayda veya başka gezegenlerde istenilen aletleri yazdırmak mümkünbirbirinden ilginç 10 farklı araba 3 boyutlu yazıcılar ile yazdırıldı bu arabalar henüz araba satış galerilerinde bulunmasa da yakın gelecekte bulunabilecek gibi görünüyor 3d yazıcılar ile yarış arabaları yazdırmak bile mümkün öte yandan oyuncak araba sektörü de 3d yazıcıların nimetlerinden yararlanıyor çocuklar istedikleri oyuncak arabayı tasarlayıp yazıcıdan çıktı olarak alabiliyorlar eğer bir 3d yazıcıya sahip değilseniz tasarımınızı internet üzerinden 3d yazıcı merkezlerine gönderiyorsunuz onlar sizin adınıza yazdırıp gönderiyorlar bazı websitelerinde hazır modeller bulmak ve onları yazdırmak mümkünüç boyutlu yazıcılar organ nakli bekleyen milyonlarca hastaya da umut olacak neredeyse her tür vücut parçasını 3 boyutlu yazıcılarla yazdırmak mümkün kulak burun kemik parmak böbrek karaciğer deri kalp yazdırmak da mümkün hatta robotlara insanımsı deri yazdırmayı bile başardılar bundan sonra robotların görüntüleri de insanlar gibi olacaklar3d yazıcılar kıyafet yazdırma konusunda da çok iddialı eskiden genç kızların tek hayali bir dikiş makinası idi şimdi bu hayal yerini yatlar katlar ve yazlıklara bıraktı ancak 3d yazıcı ile dikiş makinasına da gerek yok çünkü onlar istediğiniz boyutta istediğiniz renkte ve istediğiniz tarzda elbise yazdırabiliyor günümüzde büyük mağazalar satamayacakları kadar çok elbise bulunduruyorlar 3d yazıcılar ile sadece ihtiyaçları kadar ve müşterilerinin ölçülerine uygun elbise yazdırmak mümkün her ne kadar şu sıralar pahalı olsada yakın bir zaman sonra fiyatlar da düşecek ve uygun elbiseyi beğenip kendi tarzımıza uygun elbiseyi seçebileceğiz3d yazıcılar yemek konusunda da iddialı pizza yada herhangi bir yemeği yazdırmak mümkün ancak işin en ilginç kısmı et yakın bir zaman sonra et üretimi için hayvan kesmeye gerek kalmayacak çünkü laboratuvarlarda özel enzimlerle ve maddelerle et üretimi yapılabiliyor ayrıca 3d yazıcılar et bile yazdırılabiliyor her türlü yeniliğe açık olan insanlık acaba laboratuvar ortamında yetiştirilen etleri gönül rahatlığı ile yiyebilecek mibilim ve teknoloji büyük bir hızla ilerlerken geleceği önceden kestirmek zamana ayak uydurmak ve ileri teknolojilerden geri kalmamak için açık görüşlü ve yeniliklere açık olmak gerekiyor önümüzdeki yıllarda göreceğimiz en büyük teknolojileri beş kategoride toplayabiliriz akıllı telefonlarla 5g bağlantısı bulut bilişim cloud computing nesnelerin interneti iot yapay zeka  makine öğrenmesi kuantum bilgisayarlar ve 3 boyutlu yazıcılar  aya prestij uçuşu  geçtiğimiz hafta uzay çalışmaları yine gündemdeydi i̇lk olarak virgin galactic şirketi ilk yolcusunu uzaya taşıdı her ne kadar bu yolcu deneyimli bir nasa eski çalışanı ve virgin galaktikin astronot eğitim sorumlusu beth moses olsa da uzay turizmi açısından önemli bir adımdı i̇lk yolcusunu uzaya çıkarıp sağ salim dünyaya geri getirdi beth moses uzaya yolcu gözüyle bakmak için gitti yerçekimsiz ortamda koltuğundan kalkıp müşteri kabinini ve uzay uçuşu ortamını arkadaki insanlar açısından inceledi çünkü kendisi uzaya gidecek turistleri uçuşa hazırlayacak ve eğitimlerini verecekvirgin galaktik bundan sonra hızlı bir şekilde kişi başı 250 bin dolar ödeyen ve sırada bekleyen 650 kişiyi uzaya götürecek yaklaşık 90 dakika sürecek yolculuğun sadece 7 dakikası yerçekimi hissedilmeyen ortamda geçecek ve bu sürede dünyayı uzaydan seyretme havada asılı kalma ve boşlukta takla atma imkanı da bulacak olan turistler dakika başına 36 bin dolar ödemiş olacak bu fiyatlar uzaya giden kişi sayısı arttıkça daha da düşecek ve orta halli herkesin karşılayabileceği bir yolculuk olacak yani uzay yolculuğu uçak yolculuğu gibi sıradan bir olay haline gelecek eskiden askere gitmeyene kız vermiyorlardı şimdi uzaya gidip bir takla atıp gelmeyene kız verilmeyecek eğer bu yolculuklar planlanan şekilde giderse sıraya giren yeni yolculardan alınan ücretlerle yeni uzay araçları inşa edilecek ve uzay yolculuğu yaygınlaşacakgeçtiğimiz haftanın ikinci önemli gelişmesi ise japonyanın hayabusa 2 uzay aracını başarıyla asteroit ryuguya indirmesi oldu uzay aracı dünyaya 320 milyon kilometre uzaklıkta bulunan ryuguya iner inmez bir kurşun sıktı kurşunun etkisiyle yaralanan ve bir parçası kopan asteroid ne olduğunu kestiremediği bu uzay aracına kopan parçalarını vermek zorunda kaldı hayabusa 2 uzay aracı 2020 yılının aralık ayında bu parçaları dünyaya ulaştıracak ve analiz edilmesi için japon bilim insanlarına teslim edeceküçüncü ve en çok konuşulan ve haberlerde en çok yer bulan gelişme ise 8 milyon nüfuslu i̇srailin aya minik bir uzay aracı göndermesiydi eğer misyon başarılı olursa i̇srail abd rusya çinden sonra aya uzay aracı indiren 4 ülke olacak2007 yılında google 30 milyon dolarlık bir yarışma başlattı google lunar x prize veya moon 2 olarak adlandırılan yarışma şartlarına göre aya gönderilmek üzere bir uzay aracı inşa edilecek ve devlet yardımı almadan tamamen özel teşebbüs ile desteklenecek ay üzerine inip 500 metre yol alacak ve dünyaya yüksek çözünürlüklü resim ve video gönderecekti son tarih 2014 yılı olarak belirlendi ancak yarışmaya katılan takımların hiçbiri bu tarihe kadar gerekli atılımları gerçekleştiremedi yarışma önce 2015 yılına ardından 2017 yılının ağustos ayına ve sonra da 31 mart 2018 tarihine ertelendi ancak finale kalan 5 takımdan hiçbiri istenen şartları gerçekleştirememişti 2018 yılının ilk günlerinde hiçbir takımın bu tarihe kadar projeyi yetiştirme ihtimali olmadığı gerekçesiyle yarışma kazananı olmadan sonlandırıldıi̇şte bu yarışmaya katılan takımlardan birisi i̇srailin spaceil şirketi idi büyük çabalarla lunar x prize yarışmasına hazırlanan ekip googledan gelecek olan 30 milyon dolardan umudu kesti fakat projeden kesmedi hemen yatırımcı aramaya başladılar ve nihayetinde zengin bir iş adamından 75 milyon dolar yardım aldılar uzay aracına i̇branice başlangıçta mabasın beresheet adını verdiler ve çalışmalarına devam ettilerberesheetin aya inecek en ucuz araç olması için her ayrıntı düşünüldü geçtiğimiz ay çin uzay ajansı ayın görünmeyen yüzüne bir gezgin indirmiş ve ayda bitki yetiştirmeyi denemişti ancak çinin ay yolculuğu fırlatıldıktan sonra 45 gün sürmüştü ancak beresheetin yolculuğu iki ay kadar sürecek çünkü uzaya fırlatılırken spacex şirketinin falcon 9 roketi kullanıldı floridadaki cape canaveral hava üssünden uzaya fırlatıldı ve bu roket aynı zamanda amerikan hava kuvvetlerine ait uyduları ve endonezyaya ait haberleşme uydularını da uzaya bırakıp geldi fırlatmanın ucuza gelmesi için böyle bir tercih yapıldı ancak bu da beraberinde bazı problemler getirdi uzay aracı aya doğrudan gidebilecek hıza ve güce sahip değil ayrıca ay ile dünyanın belirli bir konumda aynı hizaya gelmeleri gerekiyor bu sebeple uzay aracı dünya etrafında 6 hafta boyunca tur atacak ve yerçekiminden kaynaklanan sapan etkisi ile hızı artırılarak her seferinde bir üst yörüngeye sıçrayarak yoluna devam edecek aya yaklaştığında da ay yörüngesine girecek ve 11 nisan günü ayın dünyadan görünen yüzüne iniş yapacakberesheet ayın manyetik alanını inceleyecek beraberinde wikipediada bulunan bütün verileri götürdü bu elektronik cihazlar milyarlarca yıl dayanarak verileri koruyabiliyor bu sayede dünyaya bir şey olursa insanlığın ürettiği bilim ayda saklanmış olacak ancak beresheetin ay yüzeyinde bilimsel araştırma yapacak büyük enstrümanları yok zaten proje üzerinde çalışan ekip de bunu doğruladı bir nevi prestij için yapılmış bir misyon devlet görevlileri bu projeyle asıl görevlerinin gençlere özellikle de çocuklara bilim teknoloji mühendislik ve matematikle daha fazla ilgilenmeleri için ilham vermek olduğunu yeni nesil gençlerin bir sonraki uzay araçlarını yapabilecek özgüvene sahip olacağını söyledilereğer misyon başarılı olursa ve her şey planlandığı gibi giderse beresheetin yörüngeden ay yüzeyine inmesi tamamen otomatik olacak ve 20 dakika sürecek ve ay üzerine indirilen en ucuz ve özel sektör desteğiyle yapılan ilk uzay aracı olmuş olacak kilometre sayacına yaklaşık 4 65 milyon kilometre koyacak olan uzay aracı diğer tüm ay iniş misyonlarından daha fazla yol almış olacakbenim için ilginç olan ise 8 milyon nüfuslu ve göreceli olarak daha yeni kurulmuş bir ülke aya uzay aracı gönderecek kadar bilimde ilerlemişken 80 milyonluk ülkemizde bilim ve teknolojik gelişmelerde durum nedir merak ediyorum  hava kararıyor ve şarjım bitmek üzere  geçtiğimiz hafta çarşamba günü los angelesta bulunan nasa jet i̇tki laboratuvarına hüzünlü bir hava hakimdi 2003 yılında marsa gönderilen iki gezginden biri olan opportunityye en son uyandırma komutu gönderildi cevap alınamayınca bütün umutlar tükendi ve basın toplantısıyla artık bu misyonun sona erdiği açıklandınasa 1997 yılında marsa bir gezgin göndermişti adını da sojourner yani misafir koymuştu misafir mars yüzeyinde tekerlekle yürüyen ilk gezgin oldu ve marsdan dünyaya 550 kadar resim ve bilimsel veri gönderdi mars yüzeyinin eskiden daha sıcak olduğunu ve su akıntısı yatakları olduğunu bildirdi bu misyonun başarılı olmasından sonra nasa 2003 yılında iki tane gezgin daha gönderdi birisinin adı spirit  yani ruh diğerinin adı ise fırsat manasına gelen opportunity idibu iki gezgin birbirinin ikizi idi ve aynı bilimsel enstrümanlara sahipti i̇kisi de golf sahalarında kullanılan elektrikli araba büyüklüğündeydi ancak bu ikiz kardeşler marsın farklı ve birbirinden uzak bölgelerine indirilmişti spirit marsın gusev kraterine opportunity ise meridiani planum bölgesine indi bilim insanlarının bundan maksaları ise marsın iki farklı bölgesinde su yataklarını incelemek ve bilimsel veri toplamaktı olayın daha da ilginç yanı bu araçlar sadece 90 gün çalışmak üzere planlanmıştıspirit mars yüzeyine inişinin 17 gününde ciddi bir problemle karşılaştı gegin üzerine yüklenmiş olan işletim sistemi hata verdi ve gezgin sürekli ısınıyordu ancak mühendisler bilgisayarı yeniden başlatıp 32 mars günü sonra çalışır hale getirdiler spirit ilk defa marsın renkli resimlerini çekip dünyaya gönderdi ve mars yüzeyinde geçmişte sıvı bulunduğuna dair işaretler buldu spiritin üzerinde çalıştığı kayalar bilim insanlarına uzun zaman önce marstaki suyun dünyadaki suya çok benzediğini gösterdi marsın bir zamanlar yüzeyinde göller ve nehirler vardı mars aynı dünya gibi yerin altında da suya ve atmosferinde de su buharına sahiptisayılı günler çabuk geçer hesabı 90 gün hızla gelip geçti ancak ikiz gezginler güneş pillerini şarj ediyorlardı ve hala hayatta idiler misyon hemen uzatıldı ve bu iki araç uzun yıllar mars yüzeyinde gezinip durdular marstan dünyaya resimler ve bilimsel veri aktarmaya devam ettiler spirit kalan ömründe mars yüzeyinde bir çok krateri ziyaret etti ve bir çok tepeye tırmandı bir tepeye tırmanırken tekerleğinin birisi kırıldı ve yoluna eksik tekerlekle devam etti 2009 yılına geldiğimizde spiritin tekerlekleri bir kum yığınına saplandı ve 6 ay bu tuzaktan kurtulamadı ve hareketsiz kaldı bunun üzerine bir de marsta kış mevsimi gelince güneş pillerini şarj edemedi ve 22 mart 2010 tarihinde sessizliğe büründü nasa tam bir yıl boyunca mesaj üstüne mesaj gönderdi ise de hiç bir cevap alamadı çünkü spirit dünya ile bağlarını çoktan koparmıştıspirite göre daha şanslı olan opportunity 8 yıl daha maceralı yolculuğuna devam etti 2013 yılında bir zamanlar marsta içilebilir su bulunduğuna dair deliller buldu marsın jeolojisi ve atmosferi hakkında da ilginç bilgiler veren gezgin marstan gönderdiği selfielerle de sürekli gündemde kalıyordu mars yüzeyinde yaklaşık 50 kilometre yol alan opportunity beklentileri aşarak başka bir gezegende en çok yol alan uzay aracı oldu aynı zamanda mars yüzeyindeki 4999uncu gününde marstan bir gündoğumu fotoğrafını da göndermiştispiritin sessizliğe bürünmesinden yaklaşık 8 yıl sonra geçtiğimiz haziran ayında bu kez ikiz kardeşi opportunitynin başı dertte idi marsta tozu toprağı birbirine katan bir fırtına başlamıştı fırtına opportunitynin hayat kaynağı güneş ile bağlantısını kesti pillerini şarj edemeyen uzay aracı dünyaya son bir mesaj gönderdi hava kararıyor ve şarjım bitmek üzere nasa o günden beri kendisinden haber alamıyor 1000den fazla uyandırma mesajı gönderildi hatta uluslararası uzay i̇stasyonunda astronotları uyandırmak için kullanılan şarkılar bile dinletildi ancak nafileydi tarih tekerrür ediyordu mars yüzeyinde 14 yıldır mekik dokuyan ve yeterince yorulan opportunity ikiz kardeşi spirit gibi sessizliğe bürünmüştü hatta 2012 yılında bir tekeri kırılmıştı ve ileriye doğru gidemiyordu bunun üzerinde bilim insanları özel bir yazılım göndererek geriye gidip gitmediğini test ettiler geriye gidebiliyordu son 6 altı yıl ancak geri geri giderek bilimsel çalışmalarını yürüttü karanlık ıssız ve soğuk gecelerde yalnız başına başka bir gezegende öylece kalakaldıspirit ve opportunity misyonlarında beraber çalışan ve bu projede çalışırken tanışıp evlenen ve çocuğa çoluğa karışan bilim insanları gözyaşlarına hakim olamadılar ömürlerini adadıkları yapımından fırlatılmasına marsa inişlerinden bu yana 14 yıl boyunca her gün veri ve fotoğraf gönderen başka bir gezegende adeta elleri ve gözleri olmuş bir uzay aracını kaybetmek onlara çok dokunmuştu opportunityyi aile fertlerinden biri gibi görüyorlardı bazı bilim insanları kollarında 2 saat taşıyorlardı birisi dünya saati diğeri ise mars yüzeyinde gezen sorumlu oldukları opportunity saati idi bu saat gezginin mars yüzeyinde kaç gün kaç saattir faaliyette olduğunu ve mars saatini gösteriyordu tekrar faaliyete geçmesi için bildikleri bütün yolları denedileren sonunda 13 şubat çarşamba günü mühendisler bilim insanları gezgin şoförleri yönetim kadrosundaki herkes bir araya geldiler ve opportunityye son kezbir mesaj gönderip cevap vermesini beklediler gönderilen mesaj yarım saat sonra nasanın derin uzay ağına düştü kaliforniya goldstone ve avustralyadaki dev antenler marsa doğru yönlendirildi antenler uzun süre bir cevap beklediler ve cevap gelmeyince artık misyon sona ermiş oldu beklenilenden 55 kat daha fazla yaşayan ve mars günü sol olarak tam 5 bin 111 gün geçiren opportunityyi çok özleyeceğiz  andromeda ile kavuşmamız bir başka bahara  avrupa uzay ajansına ait gaia uzay aracından yapılan ölçümler içinde bulunduğumuz samanyolu galaksisinin andromeda galaksisi ile ne zaman ve nasıl çarpışacağına yönelik öngörüleri değiştirdi fizikçiler ve astronomlar bu iki dev galaksinin birleşeceğini uzun süredir biliyordu yeni ölçümler ise daha önce 39 milyar yıl olarak hesap edilen bu çarpışmanın 45 milyar yıl sonra olacağını gösteriyor yani andromedadaki yıldızların bizim galaksimizle birleşmesi başka bir bahara kaldı ve beklenen tarihten 600 milyon yıl sonra olacakandromeda galaksisi ayın gökyüzünde olmadığı gecelerde teleskop veya dürbün olmadan normal gözle görülebilen tek galaksidir ve messier 31 m31 ngc 224 olarak da bilinir bu galaksinin bize uzaklığı ise tam 25 milyon ışık yılı yani buradan bir sinyal göndersek andromedaya tam 25 milyon yıl sonra ulaşacak aynı şekilde gökyüzüne baktığımızda andromedanın 25 milyon sene önceki halini görüyoruz şimdiki halini 25 milyon yıl sonra göreceğizandromeda bize doğru saatte 402 bin 336 kilometre hızla hareket halinde 2012 yılında hubble uzay teleskobundan alınan veriler ve hesaplamalar 39 milyar yıl sonra çarpışmanın olacağını hesap ediyordu gaia uzay aracı ise andromedada bulunan yaklaşık 1 trilyon yıldızdan en parlak 1084 yıldızın hareketlerini inceledi bilim insanları bu veriler ışığında galaksinin bizim galaksimizle ne zaman çarpışacağı üzerinde bir model geliştirdiler süper bilgisayarlar sayesinde galaksinin hareketini hızlandırarak zamanı ileri aldılar ve gelecekteki konumunu belirlemeye çalıştılar araştırmanın sonucunda bu çarpışmanın 39 milyar yıl değil 45 milyar yıl sonra olacağını hesapladılarnormal bir insan ömrünün 71 yıl olduğunu düşünürsek hiçbirimizin o günleri görme ihtimali bile yok ancak şu an birleşen başka galaksiler gözlemlendiğinde bizim galaksimizin andromeda ile birleşmesinin nasıl olacağı mevzusunda da fikir sahibi oluyoruz muhtemelen galaksiler önce uzaktan selamlaşacak sonra enerji kaybederek hızlarını azaltarak teğet geçecekler bir müddet uzaklaştıktan sonra u dönüşü yaparak birleşmeye başlayacaklar bu sırada yıldızların arasındaki gaz ve toz bulutları sıkışarak yeni yıldızlar da oluşturacaklardır galaksiler çok büyük olduklarından yıldızların birbirleriyle çarpışma ihtimali çok çok zayıf yıldızlar arası mesafeler çok uzak olduğu için göçmen yıldızlar boş alanlara yerleştirilecekler mesela bize güneşten sonra en yakın yıldız alfa centauridir ve uzaklığı 42 ışık yılıdır sonra ki en yakın yıldız ise süreyya yıldızıdır ki bize uzaklığı 8 ışık yılıdır araya yüzlerce yıldız gelse bile bize bir etkisi olmaz andromeda ilk kez 964 yılında abdurrahman alsufi tarafından küçük bulut olarak adlandırıldı 1764 yılında charles messier onu m31 olarak kaydetti andromedanın ilk fotoğrafı ise i̇saac roberts tarafından 1887 yılında çekildi o zamanlar henüz galaksi olduğu ve bu kadar uzak olduğu bilinmiyordu bütün bu evrenin samanyolu galaksisinden ibaret olduğu varsayılıyordu 1920li yıllara geldiğimizde durum birden değiştiedwin powell hubble şikagoda hukuk okuduktan sonra i̇ngilterenin oxford şehrinde eğitimine devam ederken babası vefat etti kızkardeşlerine ve annesine bakmak için i̇ngiltereden abdye dönüşte gemi güvertesinde zifiri karanlık bir gecede gözlerini gökyüzüne çevirdi ve yıldızlı semalardaki haşmete hayran kaldı yıldızlar en iyi açık denizlerde veya şehir ışıklarından uzak yerlerde izlenir 7 günlük bir yolculuktan sonra karaya ayak basar basmaz kararını vermişti şikagoda yeniden üniversiteye dönerek astronomi okudu günlerden birgün wilson dağında dünyanın en büyük teleskobunu inşa eden george ellery halee bir mektup yazarak onunla çalışmak istediğini söyledi i̇şe kabul edildi ancak 1 dünya savaşı patlak verdi ve hubble askere gitti savaş sona erince tekrar mektup yazdı ve hala işe kabulünün geçerli olup olmadığını sordu evet cevabını alınca los angelesa gelip mount wilson gözlemevinde 100 inçlik o gün için dünyanın en büyük teleskobunun başına geçti evrenin sadece samanyolu galaksisinden ibaret olmadığını ve başka galaksilerin de olduğunu keşfetti galaksilerden gelen ışığın milyonlarca ışık yılı öteden geldiğini hesapladı doppler efektini galaksilerden gelen ışığa uyguladığında dalga boylarının kızıla yaklaştığını gördü ve bu galaksilerin çok büyük bir hızla bizden uzaklaştığını ve dolayısıyla evrenin genişlediğini hesap etti geriye dönük hesaplar yaparak bütün bu kainatın 137 milyar yıl önce tek bir noktada toplandığını ve yokluktan bir anda bir ışıma olduğunu ve saniyenin trilyonda birinin trilyonda birinin trilyonda birinin 100 binde biri kadar kısa bir sürede meydana geldiğini ve zamanın ve mekanın da o zaman başladığını hesapladı ancak yaptığı bazı hesaplar o zaman için kabul gören bilimsel gerçeklere uymuyordu andromedanın galaksi olduğunu ve bizden çok uzakta olduğunu hesaplamıştı o zamanlar bütün evrenin bizim galaksimizden ibaret olduğunu düşünen bilim insanları hubbleın buluşlarını ilk etapta kabul etmedilerancak 1940lara geldiğimizde alman bilim adamı walter bade mount wilson gözlemevinde çalışıyordu ii dünya savaşı başlayınca bütün bilim adamları askere çağırıldılar walter baade ise alman vatandaşı olmaktan dolayı düşman astronom ilan edildi ve tutuklanıp kamplara gönderilmek istendi bilim insanlarının devreye girmesiyle ev hapsinde kalmasına hükmedildi sonra teleskopları kullanmasına izin verildi ve gözlemevine hapsedildi baade iş arkadaşları savaşta olduğu için bütün teleskopları tek başına kullanmaya başladı hubbleın yaptığı hesapları yeniden gözden geçirdi ve nerelerde hata yaptığını buldu savaş bitince 1953 yılında buluşlarını yayınladı bu veriler ışığında andromeda artık bir galaksi olarak kabul edildi ve 25 milyon ışık yılı ötede bize doğru hızla yaklaşıyor  teknoloji yenilik ve gelecek  geçtiğimiz haftaki yazımızda geleceğin en önemli teknolojik gelişmelerinden biri olan kuantum bilgisayarları anlatmaya çalışmıştık bu hafta gelecekte hayatımızı şekillendirecek olan ilginç ve heyecan verici teknolojilerden ve yenilikleri takip edemeyenlerden bahsedeceğiz1903 yılında kurulan ve 115 yıldır araba üreten ford kendisinden tam 100 yıl sonra elon musk tarafından 2003 yılında kurulan teslanın gerisinde kaldı 15 yıllık tesla tesla 115 yıllık fordu sollayarak abdnin market değeri en yüksek oto üreticisi oldui̇kinci dünya savaşında yerle bir olan ve herşeyini kaybeden japonya araba üretiminde ve teknolojide çok ilerleyip dünyanın ikinci büyük ekonomisi haline geldi bunda o zaman japon gençlerin yurt dışına teknoloji eğitimine gönderilip geri geldiklerinde ülkelerinin kalkınması için çalışmalarının yanısıra edwards demingin katkısı çok büyük oldu matematik ve fizik profesörü olan deming geliştirdiği istatiksel metotlarla kalite kontrolü konusunda çığır açacak buluşlara imza attı i̇lk olarak abdli araba şirketlerini ziyaret ederek buluşlarını anlattı ancak kimse ciddiye almadı ve bütün teklifleri geri çevirildi o sırada japonyada bir konferansa davet edildi ve kalite kontrolü ve kaliteli üretim üzerine konuştu bu görüşleri alan japonlar küllerinden yeniden doğarak dünyanın en önemli ekonomik güçlerinden birisi haline geldi demingin fikirlerini abdli araba şirketleri ancak 1992 yılında anlayabildiler ve 2000 yılından sonra üretilen araçlarda kalite artmaya başladı tam işler yoluna girerken bu kez tesla ortaya çıktı ve elektrikli arabalar üretmeye başladı tesla elini taşın altına koyana kadar diğer araba şirketleri elektrikli araçlar konusunda pek de istekli değillerdi tesladan ilham alan bütün otomotiv şirketleri şimdi elektrikli araç üretmeye başladılar hatta bazı üreticiler 2025 yılından sonra artık benzinli araç hiç üretmeyeceklerini açıkladılar bazı ülkeler ve abdnin kaliforniya eyaleti 2028 yılından sonra benzinli araç satışını yasaklayıp tamamen elektrikli araçlara geçeceklerini duyurdularancak araç sektöründe elektrik tartışması sürerken google öncülüğünde sürücüsüz otonom araçlar kaliforniya sokaklarında gezmeye başladılar ve gerekli testleri geçerek seri üretime geçmek için gün sayıyorlar bunun üzerine bir de uçan arabalar çıktı bilgisayarların hızlanması ve küçülmesi sayesinde hızlı otomasyon ve yapay zeka teknikleriyle teknoloji baş döndürücü bir hızla ilerliyoröte yandan yıldızı parlayan araba ve elektronik piyasasını altüst eden japonyadan artık eski haberler gelmez oldu bir zamanlar sony televizyonlar en kaliteli ve en pahalı olanlardı şimdi akıllı televizyonlarda liderliği samsunga kaptırmış görünüyor aynı şekilde japonlar bir otelin tüm işletmesini robotlara devretmişti otelin bütün çalışanları robotlardan oluşuyordu hal böyle olunca meraklılar da bu otele gidip kalmaya başladılar lakin beklenen olmadı robotlar merdivenleri çıkamıyorlardı birçok işte ziyaretçilerle anlaşamıyorlardı sonra her robotun yanına yardımcı olarak bir de insan işe aldılar en sonunda robotları işten kovdular japonlardaki bu düşüşün sebebi ne sony neyi yanlış yapıyor da eski popülaritesini kaybettiya microsofta ne demeli google ve amazon daha piyasada yokken dünyanın en değerli şirketiydi bir zamanlar teknoloji üreten ve teknolojiye öncülük eden microsoft liderliği önce googlea sonra amazona kaptırdı bugün güncellediği programlarda kullanıcıların verilerini silen şirket olarak anılıyor kendi yazdığı bir işletim sistemini bile idare edemiyor eski popülaritesini kaybeden microsoft şu an yapay zekâ ve bulut bilgisayar konularında teknolojiyi amazon ve googleın gerisinden takip ediyorbir zamanlar nokia en güzel cep telefonu markasıydı her modeli çıktığında yok ve çok satıyordu sonra iphone geldi ve nokia ortadan kayboldu microsoft ile birleşmesi de ona bir fayda sağlamadı bugün çok az kullanıcısı var iphonedan önce hpnın ipaq isimli dokunmatik ekranlı ve windows yüklü telefonları vardı bugün akıllı telefonlarn yaptığı herşeyi yapabiliyordu fakat çoğu kişinin bundan haberi bile olmadıöte yandan bahsi geçen bütün bu teknolojiler robotlar elektrikli arabalar tabletler akıllı telefonlar uçan arabalar dronelar hep şarj edilebilir piller gerektiriyor bu pillerin ayrıca şarj edildikten sonra uzun süre dayanması lazım bu piller lityum lithium madeninden yapılıyor lityum periyodik cetvelde üçüncü element erime ve kaynama noktası çok yüksek fakat yoğunluğu düşük ve hafif o sebeple uçak sanayiinde ve ilaç sektöründe çok kullanılır bugün ise en çok kullanıldığı yer şarj edilebilen piller en çok lityum madenine sahip olan ülke ise afganistan jeologların 2012 yılında yayınladığı bir rapora göre afganistanda bir trilyon dolar değerinde lityum madeni bulunuyor afganistanın işgalinin cep telefonları ve laptopların patlama yaptığı yıllara denk gellmesinin lityum madenleri ile bir alakasının olup olmadığı ayrıca bir araştırma konusumevzumuza geri dönersek şahsi kanaatime göre teknolojinin gerisinde kalan bu şirketlerin ortak hatası insanların ihtiyaçlarını geleceği ve yeni trendleri kestirememiş olmaları yenilikleri kabul etmekte gecikmeleri istatistik veri bilimi ve yapay zekâyı kullanarak ellerindeki verileri iyi ve hızlı analiz edememeleridir geleceği öngörmek ve önceden hazırlanmak ayrıca vizyon gerektiren bir iş yetişmiş insan gücü de ayrıca bir etkenbaşarılı olan şirketlerin hemen hepsinin uzay teknolojilerine de yatırım yaptıklarını görüyorum bu şirketlerin başarılı olmalarında uzay teknolojilerinin motivasyon veren bir faktör olduğunu düşünüyorum tesla spacex ile amazon blue origin ile google astronomi yazılımlarıyla uzay teknolojilerinin içindeleryeni iş modellerinde internetin akıllı kullanımı global düşünme farklı alanlarla işbirliği ve sağlam bilgi yönetimi en mühim mevzular geçmişteki verileri analiz ederek geleceğin teknolojilerini doğru zamanda tahmin ederek güvenilir kullanımı kolay çözümler üretmek ve hızlı yapmak başarı için gerek şart bizde ise genelleme yapmak yanlış olsa bile gençlerimizin futbol duygusal müzikler sigara ve hiçbirşey öğretmeyip salıncak gibi meşgul eden fakat bir yere götürmeyen dizilerle zamanlarını boşa harcadıklarını görüp üzülüyorum  kuantum bilgisayarlar  amerika hükümeti son 35 gündür kapalı idi federal hükümet çalışanları maaşlarını alamıyorlar nasa gibi devlet kuruluşları yarı kapalı olarak çalışmalarını sürdürüyorlardı koruma altında bulunan ve ücretle ziyaret edilebilen milli parklar ve bahçeler tamamen bekçisiz kalmıştı devlete iş yapan taşeron şirketlerin birçoğu devletten alacağı ödeme gelmediği için kapısına kilit vurup çalışanlarına izin vermişti uzun süre maaş alamayan devlet çalışanlarının yardımına komşuları ve özel şirketler yetişti i̇çi meyve sebze süt yumurta dolu paketler hükümet çalışanlarına ücretsiz dağıtılmaya başlandı havaalanlarında çalışan güvenlik görevlileri ve hapishanelerde çalışan gardiyanlar mesaileri bittikten sonra şahsi arabalarıyla uber yaparak veya pizza dağıtarak günlük ihtiyaçlarını karşılamaya çalıştılar hükümeti kapatıp işlemez hale getiren şey ise başkan trumpın meksika sınırına yapmak istediği duvar için 57 milyar dolarlık kaynağa çoğunluğa sahip demokratların karşı çıkması idi demokratlar ve cumhuriyetçiler sürekli kavga halinde birbirlerini suçlarken ve iyice kutuplaşıp birbirlerine düşman olmuşken bile daha hükümet kapanmadan aralık ayının sonlarına doğru bir kanun tasarısını oybirliği ile kabul ettiler bu tasarı ulusal güvenlik için büyük ehemmiyet arzeden kuantum bilgisayarların bir an önce geliştirilmesi için bütçeden 80 milyon dolar ayrılmasını ve birden fazla kuantum bilgisayar araştırma merkezi kurulmasını öngörüyordu mesele bilim ve teknoloji olunca partizanlık bir kenara itilmiş ve ülkenin milli menfaatleri gereği herkes olumlu oy kullanmıştı  bu karar tasarısının onaylanmasından sonra bilim dünyasında kuantum bilgisayarlar fazlaca tartışılmaya başlandı kuantum teknolojisi hala çok erken aşamasında olmasına rağmen ilaç endüstrisi yapay zeka ve hatta lojistik ve tedarik zinciri planlaması gibi çeşitli endüstrilerde devrim yapma potansiyeline sahip bir kuantum bilgisayar şu anki mevcut en hızlı bilgisayardan bile 150 milyon kez daha hızlı çalışıyor klasik bilgisayarlarla yüzyıllar sürecek işlemler ve hesaplamalar kuantum bilgisayarlar ile birkaç saatte hatta dakikalarda yapılabilecek mevcut şifreleme teknolojilerinin tamamı kuantum bilgisayarlar tarafından kolayca kırılabiliyor benzer şekilde hiç çözülemeyecek algoritmalar ve şifreleme teknikleri de üretebiliyor atomların ve moleküllerin dizilişini ve ilaç üretiminde maddelerin birbirleriyle etkileşimini saniyenin çok kısa bir kısmında hesaplayabilmekte ve bütün kombinasyonları ve sonuçlarını anında analiz edebilmektedir  i̇nsanlık olarak her gün ürettiğimiz veri milyonlarca bilgisayarı dolduracak kadar çok buna akıllı telefonlar teknolojik cihazlar uzay teleskoplarını da eklediğimizde bu verileri işleyip yapay zeka ve makina öğrenme metodlarıyla insanlığa faydalı hale getirmek çok büyük bilgisayar gücü gerektiriyor i̇şte kuantum bilgisayarlar bu konuları problem olmaktan çıkarıp avantaj haline getirecek durumda kuantum bilgisayarlar devreye girdiğinde artık bilgisayarlar da görünmez olacaklar aynı elektrik gibi ekranınızı çok uzak bir merkezdeki bilgisayara bağlayacaksınız yapmak istediğiniz işlemler ana merkezdeki bilgisayarda çalıştırılıp sonuç ekranınıza gelecek   kuantum bilgisayar teknolojisinden geri kalmak istemeyen şirketler şimdiden yatırım yapmaya başladılar bu konunun öncülerinden olan kanada merkezli dwave isimli şirket iki adet kuantum bilgisayar ürettiğini birisini googlea diğerini de nasaya verdi 2018 yılının ekim ayında internet üzerinden bağlanılıp ücretsiz kullanılabilen leap ismini verdiği kuantum bilgisayar sistemini duyurdu buna göre bilgisayar programcıları en zor ve en gelişmiş yazılımlarını bu kuantum bilgisayarlara bağlanarak hızlıca sonuca ulaşabilecekler  teknoloji devi microsoft ise kuantum bilgisayarlarda çalışacak olan bir programlama dili geliştirdi q qşarp ismi verilen programlama dili gelecekte çok duyacağımız bir dil olacak bilgisayar mühendisliği öğrencilerine tavsiyem şimdiden bu dili öğrenmeleri zira kuantum bilgisayarlar devreye girdiğinde çok ihtiyaç olacak  ibm ise 5 kübitlikqbit kuantum bilgisayarlarını yine internetten meraklıların kullanımına açtı online hesap açan herkes bu bilgisayarların gücünü kullanarak klasik bilgisayarlarda günlerce sürecek hesaplamaları çok hızlı bir şekilde kuantum bilgisayarlarda yapabilmektedirler ibm ayrıca 50 kübitlik bir kuantum bilgisayar üretti ve birkaç gün önce de ilk ticari bilgisayarı satmaya başladığını duyurdu  kuantum bilgisayarlar fizik biliminin en ilginç alanlarından birisi olan kuantum fiziğinin esaslarına göre çalışıyor buna göre atom altı parçacıklar aynı anda birkaç yerde bulunabiliyor kuantum dolanıklığı sayesinde hiçbir iletişim ve ışık yaymadan galaksinin öbür ucundaki parçacıkla zamandan bağımsız iletişim kurabiliyor kuantum tüneli sayesinde önündeki duvarların içinden geçebiliyor  bu teknoloji uzaktan bakınca korkunç gibi görünse de insanlığın henüz çözülememiş bir çok problemini çözmeye aday ancak bu teknolojiyi kim geliştirir ve sahip olursa sahip olmayanlara göre çok daha avantajlı olacak hatta yapay zekâ uygulamalarıyla geçmişteki veriler ışığında geleceği tahmin edecek ayrıca kuantum bilgisayarların çözemeyeceği şifre kıramayacağı kripto olmayacağı için özel hayatın gizliliği diye birşey kalmayacak zaten sosyal medya sayesinde her yaptığımız iş her gezdiğimiz mekan kaydediliyor i̇nternette aradığımız her şey kayıt altında google bizim hakkımızda bizden daha çok şey biliyor ve ona göre reklamlar gönderiyor biz twitterda birisine laf yetiştirdiğimizi ve onu alt ettiğimizi zannederken twitter her attığımız twit başına bizimle alakalı 44 farklı bilgi topluyor kuantum bilgisayarlar ile özel hayat tamamen ortadan kalkacak gibi görünüyor  türkiye geçtiğimiz yılın sonuna doğru uzay ajansını kurdu geçtiğimiz hafta ise hükümet tarafından yapay zekanın önemine vurgu yapılarak dijital atılım projesine başlandığı duyuruldu bu sevindirici gelişmelerin kuantum bilgisayarlar mevzusunda da devam etmesini diliyoruz   ayda hayat başlamadan bitti  çinin birkaç hafta önce aya indirdiği gezgin change4 minik bir biyosfer tankını da beraberinde götürmüştü çinli öğrenciler arasında yapılan oylamada aya çeşitli bitki tohumları götürerek ay üzerinde bitki yetiştirmek en çok oyu aldı bunun üzerine uzay aracı beraberinde dünyadan altı canlı türüyle birlikte uzaya fırlatıldı pamuk koza tohumu patates meyve sineği maya ve arabidopsis çiçekli bitki içeren bu konteyner zor ve meşakkatli bir yolculuktan sonra aya inmeyi başardı böceklerden karbondioksit alıp patatese verecek patatesten oksijen alıp ipekböceğine verecekti bu sayede ileride kuracağı ay üssünde insanların hayatta kalmaları için gerekli gıda üretimi hakkında altyapı çalışmalarına başlayacaktı lakin beklenen olmadı ayın yüksek radyasyonu ve düşük kütle çekimi etkisi altında kalan bitkiler ayın dünyadan görünmeyen kısmına gece çökünce ve sıcaklık eksi 52 dereceye kadar düşünce yeni filizlenen canlılar oracıkta ölüverdileresasen uzay canlılar için çok vahşi vahşi bir yer başta yüksek radyasyon var uluslararası uzay i̇stasyonunu ziyaret eden astronotlar gece gözlerini kapattıklarında bile gözlerinden radyasyon geçtiğini ve bunun aynı zamanda beyinlerinden de geçtiğini düşünüp paniklediklerini anlatırlar dünyadan yaklaşık 400 km yükseklikte bulunan uzay i̇stasyonu henüz dünyanın manyetik alanının dışına çıkmamış olsa da müthiş bir radyasyona maruz kalıyordünyanın çekirdeğinde eritilmiş demir var ve bu demir yığını lavlar hareket halindeler ve dünya çevresinde manyetik bir alan oluşturuyorlar ve bu sayede güneşten ve uzaydan gelen radyasyonlar insan vücuduna ulaşamadan uzaklaştırılıyor enerjilerini uzayın derinliklerine boşalttıktan sonra aurora dediğimiz müthiş ışık gösterileri olarak geri dönüyorlar o sırada onları atmosferde bulunan hidrojen ve azot nitrojen gazları karşılar ve bu parçacıklarla etkileşime geçerek iyonize olurlar ve enerji seviyeleri yükselir bir müddet sonra kararlı hale geçmek isterler ve aldıkları enerjiyi bırakırlar i̇şte bu bırakılan enerji gözle görülebilen foton olarak atmosfere yayılır eğer hidrojen ile etkileşime geçmişse çoğunlukla yeşil ışık bazen kırmızı ışık azotla etkileşime geçmişlerse mavi ışık oluşuyor auroraları en iyi izleme yeri alaska veya norveçtir astronomi dergisi her yıl bu auroraları izlemek üzere bu iki izleme yerine turlar düzenlemekte ve fotoğraf ve video çekimi yapmaktadır norveçte ise buzulların arasında buzlardan otel odaları vardır ve bu odaların çatıları camdan yapılmıştır astronomi meraklıları gece boyunca yattıkları yerden bu muhteşem ışık gösterilerini izleyebilmektedirler dünyanın manyetik alanı her saniye dünyayı zararlı ışınlardan koruyarak adete bir güvenlik görevlisi vazifesi yapmaktadırradyasyondan kurtulsak bu kez hayat için gerekli olan hava su yemek ve diğer ihtiyaçları karşılayacak malzeme bulmak zorlaşıyor sürekli astronot elbisesi giymek ve içerisinden yeterli oksijen bulundurmak da başlı başına bir iştir nitekim aya inen ilk astronotlar dünyaya döndüklerinde günlerce karantinada tutulmuşlar ve uzayda bir hastalığa kapılıp kapılmadıkları enine boyuna araştırılmıştırböylesine vahşi ve hayat şartlarına uygun olmayan aya gönderilen bitkilerden sadece pamuk filizlendi ayda yetiştirilen ilk canlı olması sebebiyle bilim dünyasında büyük heyecan oluştursa da hevesimiz kursağımızda kaldı ayda canlı hayat bir kaç gün sonra son buldu ve gönderilen bitkiler hayata veda etti çünkü ayın görünmeyen yüzü yaklaşık 15 gün güneş göremeyecek ve bu bitkiler sıfırın altında 150 dereceye maruz kalınca hayatta kalmayı başaramadılar ve öldüler pamuk harici diğer bitkiler canlılık emaresi bile gösterememişti uzay insanlık için çok vahşi üzerinde hayat olduğunu bildiğimiz tek gezegen dünyamız ve bunun değerini bilmemiz ve kaynaklarını tasarruflu kullanmamız gerekir marketler poşetlerin kaldırılması bu açıdan mükemmel bir gelişme emeği geçenleri tebrik ediyorum2019 yılı uzay çalışmaları2018 yılının sonra iki haftası bu köşede uzay çalışmalarını anlatmaya çalıştık lakin çoğu zaman yer kalmadı ve her konuyu inceleyemedik 2019 yılı ise hem astronomi olaylarıyla hem de uzay çalışmalarıyla tarihe geçmeye aday yapay zeka ve veri bilimi kullanılarak eskiden normal gözle bulunmaya çalışılan gerçekler hemen keşfedilmektedir bilim insanları baş döndürücü bir hızla neredeyse her gün bir buluş açıklamaktadırlar hal böyle olunca bilimsel araştırmaları birebir takip etmek bir hayli zaman işidir ancak fazlaca öne çıkanları incelemek mümkünnasanın 2015 yılında plutoyu ziyaret eden uzay aracı new horizons güneş sisteminin dışına doğru yoluna devam ediyor 1 ocak günü 2019 yılının ilk saatlerinde ultima thule ismi verilen bir gök cismine alçak uçuş yaptı 2014 yılında keşfedilen ve kuiper kuşağında bulunan ultima thule 33 km uzunluğunda bir fıstığa veya buzlu olduğu için kardan adama benzetiliyor new horizons uzay aracı 2006 yılında uzaya fırlatıldığında ultima thule daha keşfedilmemişti öte yandan 3 ocak günü çin aya bir uzay aracı indirdi ve bitki yetiştirmeyi denedi lakin bitkiler soğuktan öldülermart ve nisan aylarında hem boeing hem de spacex astronotları uzaya taşımak için ürettikleri uzay araçlarının test uçuşlarını yapacaklar ve virgin atlantic şirketi uzaya turist taşımaya başlayacak yine bu yıl ay ve güneş tutulmalarına şahit olacağız haziran ayında spacex ilk insanlı uçuş testlerini yapacak ve ağustos ayında uluslararası uzay i̇stasyonuna astronot taşıyan ilk özel şirket olacak japonya asteroid ryuguya bir uzay aracı gönderecek ve kısa sürede numune alarak geri gelecek nasa mars 2020 uzay aracının yapımını tamamlayacak avrupa uzay ajansı da boş durmayacak ve uzaya öte gezegenleri araştırmak üzere bir uzay aracını fırlatacak ekim ayında merkür gezegeni dünya ile güneş arasından geçiş yapacakbu yıl da uzay çalışmaları ve astronomik olaylarla dolu bir yıl olacak ve ilk resmi toplantısını yapıp hedeflerini belirleyen türkiye uzay ajansıda artık sahaya inecek  yapay zekâ ile gazetecilik  yapay zekâ her iş alanında büyük gelişmelere sebep oluyor her gün yapılamaz denilen nice şeyler yapay zeka ile yapılabilir hale geliyor yapay zekâ önümüzdeki yıllarda birçok iş dalında insanları tamamen saf dışı bırakacak pilotlar doktorlar öğretmenler avukatlar öğrenciler şoförler eczacılar hatta kendilerini üreten bilgisayar programcıları bile tek tek görevlerini yapay zekaya devredecekler bu sayede insanlar her gün rutin işleri tekrar tekrar yapmaktan kurtulup daha ilginç ve eğlenceli işlere yönelecekler ve işlerini büyütmek için daha fazla zamanları olacak gazetecilikte bundan nasibini alacak meslekler arasında uluslararası haber ajansları yaklaşık 40 bin tane haber şablonu hazırladılar ve yapay zeka çoğu zaman hiçbir insan müdahalesi bulunmadan 40 bin haber yazabiliyor eskiden okuyucular televizyon kanallarında yer bulmayan haber ve yorumları gazetelerden okurlarlardı şimdi herşey internet ortamına kaydı ve haberler çok hızlı akıyor ve insanlar detayları saniyesi saniyesine görmek istiyorlar daha gazeteler duymadan veya haberin doğruluğunu araştırırken meraklılar sosyal medyadan her tür ayrıntıya ulaşabiliyorlar bu da gazetecilikte şiddetli bir değişime ihtiyaç olduğunu gösteriyorhaberler neredeyse ışık hızında akarken teknolojinin nimetlerinden yararlanarak hızlı ve doğru haber yayınlamak ve değişik platformlarda değişik formatlar kullanmak kaçınılmaz oluyor yeni teknolojiler beraberlerinde yeni beklentiler de doğuruyor bir resim bin kelimeye bedeldir derler haliyle bir kişiyi 1000 kelime ile dakikalarca anlatmaya çalışmak yerine bir tane resmini göstermek birkaç saniyede hedefe ulaşır şimdi haberleri yazıyla anlatmak yetmiyor üzerine resim video ve grafiklerle de desteklemek gerekiyor bu grafiklerin canlı canlı ve veriler değiştikçe kendini otomatik güncelleyen cinsten olması gerekiyor bu da bilgisayar teknolojisini ve yapay zekayı kullanmayı zorunlu kılıyor hızlı haber akışı içinde sosyal medyayı canlı takip etmek sahte hesaplar üzerinden yapılan manipülasyonları atlayıp doğru ve gerçek haberlere erişmek ve bunu birkaç milisaniye içerisinde yaparak görsel grafikler haline getirmek ve anında yayınlamak tam da gazeteciliğin geleceğison zamanlarda yükselen değer veri gazeteciliği veri gazeteciliği yapay zeka odaklı araçlarla gazetecilerin elini güçlendiren ve her geçen gün büyüyen bir alan veri gazeteciliği inanılmaz derecede önemli çünkü veri bilimi gazetecilere makine öğrenimi ve yapay zeka olmadan ulaşılması zor olan büyük veri kümelerinden izlenim ve derin bilgi kazandırır hergün hayatımızda hiç üretemediğimiz kadar veri üretiyoruz ve inanılmaz harcamalar yapıyoruz gazetecinin görevlerinden birisi de özellikle hükümetler ve devlet kurumları tarafından üretilen verileri incelemek yapılan harcamaları denetlemek ve bir anormallik tespit ettiğinde veya ilginç bir şey bulduğunda da onu haberleştirirmektir kısaca gazeteciler parayı ve şöhreti takip eder ve ilginç olanları yazarlar i̇ste para da şöhrette internet ortamına taşınmış durumda ve bu ortam büyük ve inanılmaz oranlarda veri barındırıyor ancak bu kadar çok veriyi bir veya birkaç gazetecinin inceleyip analiz etmesi çok zordur ancak belirli yapay zeka ve makine öğrenmesi algoritmaları ile milyon hatta milyarlarca veriyi bir kaç milisaniye içerisinde analiz etmek ve anormallikleri görmek mümkündür hatta yapay zeka insan gözünden kaçabilecek ayrıntıları da anında fark etmektedirhal böyle olunca dünya çapındaki büyük haber ajansları ve gazeteler yapay zeka ve veri bilimi birimleri kurmaya ve uzmanları işe almaya başladılar bu uzmanların yazdığı algoritmalar dünya medyasını sosyal medyayı ve büyük şirketlerin web sitelerini saniye saniye takip ediyor ve ilginç gördüğü konuları anında haberleştiştirip yayınlıyorlar ve hatta çok karmaşık birbirine bağlı gibi gözükmeyen olaylar arasında bile bağlantıları çıkarabiliyorlar bu algoritmalar aynı zamanda internet sosyal medya ortamında paylaşılan sahte haberleri algılayıp ona göre tavır alıyorlar hatta geçmişteki tecrübeleri ve daha önce yayınlanan haberleri analiz ederek gelecekte olabilecek olayları önceden tahmin edebilmekte ve 80in üzerinde doğrulukla sonucu tahmin etmektedirler gelecekte olabilecekleri yapay zeka ile önceden tahmin etmek bilimde tıpta ve ekonomide çok kullanılan bir durumdur ancak gazetecilikte henüz yeni yürümeye başlayan bir bebek konumundadıryapay zeka kullanan gazeteciler olay mahallini uydu fotoğraflarından alıp üzerine sayıları ve verileri anında yerleştirmekte ve gazetelerin internet ve sosyal medya hesaplarında anında yayınlamaktadırlar deprem iklim bazlı doğal afetler olduğunda yapay zeka ilgili devlet kurumlarından verileri alıp hiç insan eli değmeden haber yazabilmekte ve müthiş bir renk uyumu ve görsel grafikler kullanarak meseleleri daha anlaşılır hale getirmektedirlerpanama dökümanlarını inceleyen araştırmacı gazeteciler makine öğrenmesi teknikleriyle nerede kimin parmağı olduğunu buldular ve makinalar olayların ve kişilerin birbirleriyle nasıl etkileşimde olduğunu buldular gazeteciler bu analizler için 2 milyon dolar para harcadılar ve yeni gazetecileri veri gazeteciliği konusunda eğitiyorlar ve dijital çağda habercilik yapmak için tüm gazetecilerin ihtiyaç duyduğu yetenekleri kazandırıyorlarteknoloji şirketleri de bu olaya duyarsız kalmadılar mesela google gazeteciler için internet üzerinden ücretsiz kurslar düzenleyip gazetecilerin kullanabileceği teknolojik programları öğretiyor ve veri bilimcisi yetiştiriyor tarihi olarak ilk veri bilimcisinin olarak johannes kepler olduğu kabul edilir çünkü kepler hocası tycho brahenin topladığı verileri analiz ederek o güne kadar kabul gören güneşin dünya yörüngesinde değil dünyanın güneş yörüngesinde döndüğünü ortaya çıkarmıştır her ne kadar bu bilgiyi biruni keplerden yüzyıllar önce savunup üzerine kitaplar yazıp çizimler yapsa da kepler veriyi analiz edip bir sonuca varmıştır i̇şte veri bilimcisi büyük verilerden sonuç çıkaran kişidir gelecekte neredeyse bütün gazeteciler de veri bilimcisi olmak zorundadır etrafındaki ve sosyal medyadaki veriyi inceleyip oradan bir sonuca varacak ve bundan haber ve grafik çıkaracaktır bu teknolojiye geçmeyen medya kurumları da yavaş yavaş sahneden çekilecektir  ayın görünmeyen yüzü  çin uzay ajansı geçtiğimiz perşembe günü uzay araştırmalarında bir dönüm noktasına ulaştı ve tarihte ilk kez ayın dünyadan görünmeyen ve daha önce hiç gidilmeyen arka yüzüne bir araç indirdi böylelikle çin yapay zeka ve makina öğrenmesinde olduğu gibi uzay yarışına da katılma ve hatta liderlik etme hedefine bir adım daha yaklaşmış oldui̇lk defa 1966 yılında rusya luna 9 adında insansız bir sonda ile aya yumuşak bir iniş yapmayı başarmıştı ardından 1967 yılında amerika surveyor 1 ile ikinci insansız ay inişini yaptı sonra 20 temmuz 1969da nasa apollo 11 ile ilk insanlı inişi yaptı nasa apollo11 misyonundan sonra 5 kez daha insanlı iniş yaptı en son 1972 yılında apollo 17 ile astronaut gene cernan aydan ayrılan son kişi oldu rusya luna 16 lunnik 16 isimli insansız misyonuyla aydan toprak ve numune alarak geri döndü 1976 yılından 2013 yılına kadar aya uzay aracını çarptırmadan roketlerle hızını yavaşlatarak yumuşak iniş yapan hiçbir araç olmamıştı çin 2013 yılında bunu başaran ilk ülke oldu ancak bu araç rusya ve abdninde araç gönderdiği ayın dünyadan görünen yüzüne indirilmişti i̇lk defa geçtiğimiz hafta ayın dünyadan görünmeyen arka yüzüne change 4 uzay aracı indirildi ve ilk resimleri dünyaya gönderdi uzak tarafa iniş ayın yakın tarafındaki inişlerden temelde farklı değildir ancak burada bir iletişim zorluğu var çünkü arka yüzden dünya ile doğrudan bağlantı kurulamıyor bu sebeple gezgin robot iletişimini yine çine ait ve ay yörüngesinde dolanan bir uydu vasıtasıyla sağlıyorçin bu olayı nasa gibi her saniyesini gazetecilerle paylaşarak yapmadı sessiz sedasız yaptı ve çok kişinin de haberi olmadı hal böyle olunca eğer misyon başarısız olsaydı muhtemelen birçoğumuzun bu olaydan haberi bile olmayacaktıöte yandan çin uzay ajansı ile yakın çalışmış olan makao bilim ve teknoloji üniversitesinde profesör olan zhu menghua bu uzay görevi derin uzay araştırmalarında çinin dünya standartlarında bir seviyeye ulaştığını gösteriyor biz çinliler amerikalıların denemeye cesaret edemedikleri bir şey yaptık dedichange4 7 aralıkta çindeki xichang uydu fırlatma merkezinden frılatıldı 12 aralıkta ay yörüngesine ulaştı 3 ocakta ay yüzeyine yumuşak iniş yaptı change4 sondası beraberinde getirdiği yutu2 gezginini ay toprağını araştırmak üzere görevlendirdi ay tarihinin başlarında dev bir etkinin oluşturduğu düşünülen von kármán krateri adı verilen bu yeri keşfetmeyi hedefliyor bilim ekibi ayrıca yeni oluşmuş güney kutbuaitken havzasını dolduran erimiş kaya levhalarının bölümlerini incelemeye ve kompozisyonlarındaki farklılıkları tespit etmeye çalışacak başka bir maksat ise ayın oluşumunu anlamamıza yardımcı olacak arka yüzündeki regoliti kırılmış kayaları ve yüzeyi oluşturan tozu incelemekchange4 iki kamera taşıyor lnd adlı alman yapımı bir radyasyon deneyi ve düşük frekanslı radyo astronomisi gözlemlerini gerçekleştirecek bir spektrometre bilim insanları ayın öteki yüzünün düşük frekanslı radyo astronomisi yapmak için mükemmel bir yer olabileceğine inanıyor çünkü ayın bize göstermediği yüzü dünyanın radyo gürültüsünden korunuyoruzay aracı ay üzerinde mini biyosfer oluşturmaya da çalışacak bunun için dünyadan altı canlı türüyle  pamuk koza tohumu patates meyve sineği maya ve arabidopsis çiçekli bitki içeren bir konteyner taşıdı bu sayede böceklerden karbondioksit alıp patatese verecek patatesten oksijen alıp ipekböceğine verecek bu sayede ileride kuracağı ay üssünde insanların hayatta kalmaları için gerekli gıda üretimi hakkında bilimsel veri toplanacak her zaman romantizme konu olmuş olan ayda arabidopsis bitkisi ile ilk çiçek yetiştirilmiş olacakçoğu kez ayın karanlık yüzü olarak bahsedilen ve adına film bile çekilen ayın diğer tarafı hiç de karanlık değil i̇lk gelen resimler bize gayet aydınlık olduğunu gösteriyor kedi ulaşamadığı ciğere mundar der misali dünyaya kendisini göstermediği için karanlık kelimesi dilimize yerleşmiş bilim ve teknoloji alanında dünyanın yeni süper güç olma yolunda ilerleyen çine türk uzay ajansının da bir an önce yetişmesini diliyoruzplastik poşet meselesison günlerde türkiyede plastik poşetlerin 25 kuruşa satılması tartışmaları almış başını gidiyor yurtdışında yaşadığım için türkiye gündemini pek takip ettiğim söylenemez lakin plastik poşet konusunda sosyal medyada o kadar çok komplo teorileri üretiliyor ve o kadar yanlış bilgiler dolaşıyor ki şaşırıp kalıyorum üstüne yüzbinlerce yorum ve haberler de eklenince iş çığırından çıkmış görünüyorbirkaç yıl önce los angelesta da bu poşetler yasaklandı ve yerine çevreye zarar vermeyen poşetler 10 cent karşılığı satılmaya başlandı i̇lk başlarda biraz zorlandık sonra alıştık yanımızda bez çantalar taşıyoruz ve markete gittiğimizde bu çantaları kullanıyoruz şimdi iyi ki de geçmişiz diyoruz çünkü bilimsel araştırmalar gösteriyor ki kullanılan plastik poşetler yıllarca doğada kalıyor ve toprağa denizlere ve canlılara ve en sonunda da insanlara zarar veriyor çevre kuruluşlarının yaptıkları araştırmalara göre dünyada her yıl 500 milyar ile 1 trilyon arası plastik poşet doğaya bırakılıyor ve bunların büyük bir kısmı denizleri kirletiyor her yıl yüzbinlerce balık türü denizlerde bu poşetler arasında sıkışıp kalıyor ve ölüyorlar plastik poşetler su boşaltma sistemlerini tıkayıp yağmurlarda ev ve işyerlerini su basmasına sebep oluyorayrıca dünya genelinde balıkların etlerinde plastik tespit edilmeye başlandı deniz tuzlarının büyük çoğunluğunda plastik bulundu topraklardan bitkilere oradan da insanlara geçiyor veya balıklardan bizlerde plastik yiyoruz i̇nsan vücudu plastiği eritemediğinden kansere davetiye çıkarıyor bu konu bizler ve geleceğimizi emanet edeceğimiz çocuklarımıza daha sağlıklı bir çevre bırakmak için bütün dünyada uygulamaya konulan bir kararanlaşılan o ki bu kanun yurtdışından birebir kopyalanmış ve uygulamaya konulmuş fakat sebepleri herkesin anlayabileceği bir dil ile yeterince anlatılamamış aklı selim olan herkesin bu konuyu desteklemesi ve çevresine de anlatması gerekir  2018 yılı uzay çalışmaları  ii  geçtiğimiz hafta 2018 yılında öne çıkan uzay çalışmalarını ve astronomi olaylarını anlatmaya başlamıştık bu hafta uzaya uydu ve araç fırlatmalarla vedalarla astronomik etkinlikler ve şaşırtıcı keşiflerle dolu bir yılın ayrıntılarını kaldığımız yerden devam ederek anlatmaya çalışacağıztrump başkan seçilince zamanın nasa başkanı charles bolden görevinden istifa etti boldenin yerine vekaleten atananlarda istifa edince nasa bir buçuk yıl başkansız kaldı nihayetinde trump eski pilot ve cumhuriyetçi kongre üyesi jim bridenstineı nasaya başkan olarak atadı bridenstine göreve gelir gelmez nasaya taşeronluk yapan şirketleri toplayıp yeniden aya gidiyoruz dedi ve şirketlerden yardım istedi böylelikle nasa 50 yıl aradan sonra yeniden aya insan gönderme sürecini resmen başlatmış oldu önümüzdeki birkaç yıl içerisinde insanlık yeniden aya gidecek gerekli teknoloji ve altyapı oluştuktan sonra marsa gitmeyi deneyecekhaziran ayında en çok tartışılan konu abd başkanı trumpın uzay ordusu idi silahlı kuvvetlerin 6 kolu olarak bir uzay kuvvetleri kurulması için gerekli sürecin derhal başlatılması noktasında savunma bakanlığına talimat verdi böylelikle dünyanın değişik ülkelerini işgal edip demokrasi getiren abd uzayda kurulması muhtemel oteller uzay istasyonları ayda ve marsta kurulacak koloniler için de demokrasi getirecek ve uzay polisliği görevine talip olacak25 temmuz günü avrupa uzay ajansı esa marsın güney kutbunda yerin 13 km altında genişliği 20 kilometre olan ve tahminen 1 metre kalınlığında bir göl keşfetti bu sıvı su gölü marsın eski okyanuslarının nereye gittiği sorusuna cevap verebilir ayrıca bu göl gelecekteki insan yerleşimleri için bir su kaynağı olabilir astrobiyologlar için daha da heyecan verici olanı böyle bir göl dünya dışı hayat formları için ideal bir yaşam alanı olabilirağustos ayının başında nasa spacex ve boeing şirketlerinin tasarladığı ve rus soyuz uzay araçlarının teknolojisini kullanan uzay kapsüllerini tamamladığını ve nasanın kullanımına hazır olduğunu duyurdu böylelikle nasa ilk defa özel sektör tarafından üretilen uzay araçlarıyla uzay i̇stasyonuna astronotlarını taşımaya bir adım daha yaklaştınasa güneşin henüz çözülemeyen sırlarını çözmek için 12 ağustos günü güneşe çok yaklaşacak olan parker güneş sondasını uzaya fırlattılar ve geçtiğimiz ay güneşin atmosferine yaklaştı ve çok yakından güneş resimleri çekip gönderdiağustos ayının en ilginç olayı şüphesiz uluslararası uzay i̇stasyonunda hava basıncının düşmesi ve astronotların hayatlarının tehlikeye girmesi sonucu ortaya çıkan delikti rusyanın istasyona kenetli uzay aracı soyuz 09da matkap ile açılan delik uzay suçlarını da gündeme getirdi i̇stasyonda yaşayan astronotlara kimse suç işleyecek gözle bakamadığı için ilk önce mikro meteor olduğu düşünüldü yapılan incelemede insan eliyle matkapla açılmış bir delik bulundu bunun üzerine hem rus uzay ajansı roscosmos hem de nasa bu olayı soruşturmaya başladı geçtiğimiz hafta dünyaya dönen ve soyuz uzay aracını inceleyen rus kozmonot deliğin insan eliyle ve uzay i̇stasyonunda yapıldığını açıkladı hal böyle olunca gözler o sırada istasyonda yaşayan astronotlara çevrildi uzay hiçbir ülkenin sınırları içerisinde olmadığı için orada işlenen veya ileride işlenebilecek suçlar hangi ülkenin kanunlarına tabi olacak sorusu ve uzayda mahkeme işlemlerinin nasıl yürüyeceği de tartışılmaya başlandıeylül ayına geldiğimizde en önemli iki gelişme japonya tarafında oldu spacex şirketinin sahibi ve kurucusu elon musk japon giyim firması zozonun kurucusu yusaku maezawayı spacex roketi ile ayın etrafında bir seyahat için ilk müşterisi olarak tanıttı maezawa aya inmeyecek ancak ayın etrafında bir kaç tur atıp dünyaya geri dönecek ancak maezawayı aya götürecek uzay aracı henüz tasarı aşamasında bile değil ve en iyi ihtimalle 2023 yılında hazır olacak ve maliyeti 2 milyar dolar ile 10 milyar dolar arasında olacakjaponya tarafında ikinci gelişme ise japon uzay ajansı jaxanın yakın bir asteroide robot indirmesiydi 2014 yılında uzaya fırlatılan ve 4 yıldır yolda olan japonyanın hayabusa2 uzay aracı asteroid ryuguya ulaştı ve kayaları incelemeye başladı ryugunun yüzeyine dünyaya büyüleyici fotoğraflar gönderen iki küçük atlama kordonu dahil bir dizi robot sonda yerleştirdiastronomi ve uzay çalışmaları açısından ekim ayı da ilginç gelişmelere sahne oldu11 ekim günü biri amerikan diğeri rus 2 kişiyi taşıyan soyuz uzay aracı ikinci aşamada roketten ayrılamadı ve güvenlik modülü devreye girip astronotların içinde bulunduğu kapsülü fırlattı ve astronotlar uluslararası uzay i̇stasyonu yerine yarı yoldan sağ salim dünyaya döndüler19 ekimde avrupa uzay ajansı ve japon uzay ajansının ortaklaşa geliştirdikleri bepicolombo uzay aracı fransız guyanasından uzaya fırlatıldı ve güneşe en yakın gezegen merkürü incelemek üzere yola çıktı yedi yıllık bir maceraya çıkan bu uzay aracı merkür hakkında ilginç araştırmalar yapacakbizim de içinde bulunduğumuz samanyolu galaksisi içerisinde yer alan 530 bin 506 tane yıldızı inceleyip 3837 tane öte gezegen keşfeden ve başka dünyalar hakkında inanılmaz bilgiler elde etmemizi sağlayan uzay aracı artık dünyaya bilimsel veri gönderemeyecek cansız bedeni güneş etrafındaki yörüngesinde dönmeye devam edecek böylece mars gezgini opportunityden sonra veda ettiğimiz ikinci araç kepler oldu ancak nasa bu olayı önceden bildiği için keplerden çok daha gelişmiş uzay teleskobu tessi 18 nisanda uzaya fırlatmıştıkasım ayında bir veda daha yaşadık nasanın vesta ve ceresi inceleyen dawn uzay aracı yakıtı bitmesi sonucu artık dünyaya veri ve resim gönderemeyecekuzay yarışlarına bir özel şirkette yeni zelandadan katıldı rocket lab isimli şirket alçak yörüngeye uydu fırlatmaya başladıaralık ayının başında osirisrex uzay aracı bennu isimli asteroide ulaştı çin ayın öteki yüzüne yeni bir uzay aracı gönderdi ve ayda patates yetiştirmeyi deneyecek voyager uzay araçları güneş sisteminin dışına çıktı virgin galactic uzaya turist taşımak için testlerini tamamladı ve artık uzaya insan taşıma lisansını aldı 2018 yılında bizim için en önemli gelişme ise türk uzay ajansının kurulması oldu 2019 yılı ise bu yıldan çok daha fazla gelişmelere sahne olacak ve bizde sıcağı sıcağına bu gelişmeleri bu köşeden anlatmaya devam edeceğiz  2018de uzay çalışmaları  i  astronomi ve uzay teknolojileri açısından dolu dolu geçen bir yılı daha geride bırakmak üzereyiz 2018 yılı uzaya uydu ve araç fırlatmalarla vedalarla astronomik etkinlikler ve şaşırtıcı keşiflerle dolu bir yıl oldu bu gelişmeleri sıcağı sıcağına ve bazılarını da bizzat yerinde ziyaret ederek bu köşeden sizlere aktarmaya çalıştıkyılın ilk günlerinde 7 ocak günü spacex falcon 9 roketi ile abd hükümetinin casus uydusu zumayı uzaya fırlattı ancak misyon çok gizli olduğu için hangi devlet kurumuna ait olduğu ve uzayda hangi casusluk faaliyetlerinde bulunmak üzere tasarlandığı hala bilinmiyor zuma fırlatmadan sonra ikinci aşamada roketten ayrılamadı ve uzayın derinliklerinde kayboldu bu uydu ile 12 aydır hala irtibat kurulamadı uyduları takip eden radarlar ve uzay meraklıları da zuma uydusunun konumunu tespit edemiyordev teknoloji şirketi google lunar x isimli bir yarışma düzenledi 20 milyon dolar ödüllü yarışmada takımlar belirlenen süre içerisinde vadettikleri aya robot indirme projesini gerçekleştiremedi ve kazanan olmadı her ne kadar kazananı olmasa da uzay yolculuğu açısından başarılı bir girişim olarak tarihe geçti5 şubat günü insanlığın şu ana kadar üretebildiği en güçlü roket olan spacex şirketinin falcon heavy roketi uzaya birkaç uydu ve bir tesla araba bırakıp geldi güzel bir reklam çalışması olarak değerlendirilen bu uçuşla spacexin bir seferde uzaya 100 insan taşıma projesine biraz daha yaklaşıldı 27 motoruyla ve 71 metre yüksekliği ile uzaya 72 ton yük taşıyabilen falcon heavy yılın en başarılı fırlatması olarak yerini aldı güneşin yörüngesine yerleşecek olan tesla araba ise mars ve ötesine yolculuk yapacak14 mart günü ünlü bilim adamı stephen hawking hayata gözlerini yumdu genç yaşta yakalandığı als hastalığından dolayı hayatını tekerlekli sandalyede geçiren ve bilgisayar yardımıyla konuşabilen hawking kara delikler ve görelilik üzerine çığır açan çalışmaları ile tanındı ve zamanın kısa bir tarihi de dahil olmak üzere birçok popüler bilim kitabının yazarıydımart ayının sonlarına doğru nasa jplde 2020 yılında mars2020 misyonuyla marsa gönderilecek olan dev gezginin tanıtım toplantısına katıldım bu toplantıda bazı özel görüşmelerde ilginç bilgiler aldım bunlardan bir tanesi bu misyona bir de helikopter eklenecek olmasıydı bu bilgiyi 2 nisan günü bu köşede ayrıntılarıyla yazdım nasa bu bilgiyi ancak bir ay sonra resmi olarak açıkladı i̇nsanlığın dünyadan sonra ilk defa başka bir gezegende helikopter uçuracak olması harikulade bir bilimsel gelişme mars2020 misyonuyla marsa gönderilecek olan gezginin en büyük özelliği 23 tane kamera barındırması i̇lk defa marsa iniş anında da çalışacak olan kameralar mars2020 misyonunun her bir saniyesini kaydedecekler şimdiye kadar bilgisayar animasyonlarıyla tahmini olarak anlatılanlar ilk defa kameralara kaydedilecek ve ilk defa mikrofonlar başka bir gezegenden ses kaydı alacaklarçinin 2011 yılında uzaya gönderip dünya yörüngesine yerleştirdiği göklerin sarayı manasına gelen tiangong1 isimli uzay istasyonu 1 nisan günü dünyaya düştü 2012 ve 2013 yılında çinli astronotlara ev sahipliği yapmış olan uzay istasyonu henüz bilinmeyen bir sebeple kontrolden çıktı ve saatte 27 bin km hızla dünya atmosferine giriş yaptı 85 tonluk bu uzay istasyonunun büyük bir kısmı dünya atmosferine girişte yandı ve tozları ve kalan parçaları pasifik okyanusunun güneyine düştü18 nisan günü nasa yeni ötegezegen avcısı tessi spacex şirketinin falcon 9 roketiyle uzaya fırlattı ve hedeflenen yörüngesine yerleştirdi bir gezegen bir gözlemci ile yörüngesindeki yıldız arasında doğrudan geçtiğinde o yıldızın ışığını engeller yıldızın ışığındaki bu kısa değişiklik bizim uzak bir yıldızın etrafında dışsal bir gezegenin varlığını anlamamız için yeterlidir i̇şte tess başka yıldızların yörüngesinde dolanan gezegenleri transit yöntem denilen bu teknikle keşfetmeye çalışacak5 mayıs günü mars depremlerini araştıracak olan uzay aracı insight uzaya fırlatıldı yaklaşık 7 ay süren yolculuktan sonra 26 kasım günü mars yüzeyine indi insightın 3 özel görevi var birincisi mars depremlerini araştırmak i̇kincisi marsın kabuk tabakasındaki ısı iletimi ve sıcaklığı incelemek üçüncüsü ise bizdeki gelgit hareketleri gibi marsın iki uydusundan biri olan phobosun mars yörüngesinde dolanırken mars toprağını kendine doğru çekerek oluşturduğu dalgalanmaları incelemek daha önce gönderilen uzay araçlarından farklı olarak mars yüzeyinde gezip durmayacak güneş enerjisi ile çalışacağı için çok güneş alan ekvator bölgesine yakın bir yere indirildi ve bu hafta sondaj çalışmalarına başladı mars yüzeyinden 5 metre derine sondaj kazacak insightı benim için özel yapan neden ise nasanın bir bilgisayar çipine yazdığı şahsım da dahil 24 milyon insanın ismini marsa götürmüş olması ve uzaya fırlatılması abdnin batı yakasında yapıldığı için fırlatma anını bizzat gidip izlemiş olmam2427 mayıs tarihleri arasında national space societynin organize ettiği uzay konferansı los angelesta gerçekleştirildi bu konferanslarda bir çok ünlü astronotla tanışma ve sohbet etme imkanı buldum bunlardan birisi neil armstrong ile beraber aya inen buzz aldrin idi i̇kincisi ise nasanın uzay yürüyüşü yapan ilk kadın astronot kathryn sullivan idi ayrıca astrofizikte çok önemli bir yeri olan drake denkleminin kurucusu frank drake ile de tanıştım bu konferanslarda uzay teknolojilerinin bugünü ve yarını enine boyuna tartışıldı ve gelecekte inşa edilecek olan uzay asansörü ve uzay otelleri en çok dikkatimi çeken konular oldu30 mayıs günü mars yüzeyinde toz fırtınaları başladı diğer fırtınalardan farklı olarak bu fırtına aylarca sürdü ve bu sürede enerjisiz kalan mars gezgini opportunity ile bağlantı koptu bilim insanları güneş pillerini yeniden şarj edemeyen opportunityye veda etmek zorunda kaldılaropportunity ile bağlantımız kopmuş olsa da yine mars yüzeyinde araştırmalar yapan curiosity bir kaya parçasında yaptığı incelemeler sonucunda marsda bir zamanlar canlıların en önemli yapı taşlarından birisi olan organik madde bulduğunu açıkladı bu da mars yüzeyinde canlı hayat tartışmalarını alevlendirdibu hafta gazetemizin bize ayırdığı bölümün sonuna geldik gelecek hafta kaldığımız yerden 2018 yılında uzay ve astronomi alanındaki en önemli gelişmeleri incelemeye devam edeceğiz  turist ömer uzay yolunda  bugünkü uzay araştırmalarında ve cep telefonu gibi günlük hayatta kullandığımız birçok teknolojiyi 50 yıl öncesinden tahmin eden ve birçok astronota ilham veren uzay yolu  star trek dizisinin bir bölümünden esinlenilerek çekilen film turist ömer uzay yolunda 1973 yılında çok izlenen bir filmmiş turist ömer serisinin sonu olan bu filmde yaşamak için tuza ihtiyacı olan bir canavarın herkese farklı bir kadın suretinde gözükerek vücutlarındaki tuzu alıp öldürmesi sonucunda dünyadan istemediği bir kadınla zorla evlendirilmek istenilen turist ömeri nikah masasından ışınlayıp kasımpaşadan 3 bin ışık yılı ötedeki bir gezene alırlar uzay yolu karakterleriyle ilginç maceralar yaşayan ve daha o zaman bilgisayar kelimesi olmadığı için komputer kullanan turist ömerin üzerine bir cinayet yıkılmak istenir fakat vücudunu analiz eden makinalar bunun mümkün olmadığını söyler ve suçluyu başka yerde ararlaruzay yolu dizisinde o zamanlar fantazi olarak görülen teknolojiler bugün bir bir gerçeğe dönüyor mesela görüntülü cep telefonu bugün vazgeçilmez bir parçamız oldu yapay zeka ile güçlendirilmiş konuşan bilgisayarlar hayatımıza girdi siri google ve amazon alexa gibi teknolojiler sayesinde bilgisayarlarla iletişim kurabiliyoruz ve sanal asistanımız olarak kullanıyoruz hatta konyada kaza geçiren bir robot kendine gelir gelmez konyasporun durumunu sormuşi̇şte bütün hayaller gerçeğe dönerken geçtiğimiz hafta perşembe günü çok önemli iki gelişme oldu birincisi türkiyenin 20 yıllık hayali gerçekleşti ve türkiye uzay ajansı kuruldu çok çok geç kalınmış bir karar olsa da çok büyük heyecan ve memnuniyetle karşıladım emeği geçen herkesi kutluyor ve başarılar diliyorum bilindiği gibi ruslar 4 ekim 1957de sputnik uzay aracını uzaya gönderdi buna karşılıksız kalmayan abd 1958de uzaya araç fırlatma denemesinde bulundu ruslardan geri kalmak isteğiyle alelacele yapıldığı ve mühendislerin hiç dinlenmeden veya çok az dinlenerek aylarca çalıştığı için birçok nokta dikkatlerden kaçtı ve fırlatma başarılı olamadı uzay aracı canlı yayında herkesin gözü önünde patladı bunun üzerine uzay teknolojilerinin tek bir noktadan takip edilmesi için nasa kuruldu ve explorer 1 ile uzaya gitmeye başladılar 1958den 2018e tam 60 yıl geçti bu 60 yıl içerisinde nasanın uzay teknolojisi sayesinde onlar mürekkep püskürtmeli yazıcıları bugün telefonlarda selfie çektiğimiz dijital kameraları yol bulmamızı sağlayan gps cihazlarını bebek mamalarını ve interneti buldular ve bu teknolojiler sayesinde teknik üstünlük elde edip gelişmiş teknoloji savaş uçakları ve süper silahlar üretip bize milyarlarca dolara sattılar ve halen satmaya devam ediyorlar robotlar dizüstü bilgisayarlar hastanelerde hastaların kalp atışlarını dinleyen cihazlar su arıtma sistemleri güneş enerji panelleri itfaiyecilerin yanmayan elbiseleri kadınlarda meme kanserini erken algılayan mamografi cihazları ev izolasyonları vücut şeklini alan yataklar atletik ayakkabılar led lambalar yine ilk olarak uzay teknolojilerinden elde edilen buluşlarbiz ise araba ve uçak üretme konusunda olduğu gibi uzay teknolojisinde de 60 yıl gecikmeli olarak yarışa başladık 60 yıllık tecrübe azımsanacak bir şey değil nasanın challenger ve columbia uzay mekikleri birisi giderken diğeri dönerken infilak etti ve 14 astronotları öldü nasanın denver merkezi ft  inch sistemi kullanıyordu nasa jpl metrik sistem kullanıyordu farklı sistemi metrik zannedip marsa araç gönderdiler uzay aracı marsa varamadan uzayın derinliklerinde kayboldu güneşin yörüngesine yerleştirdikleri bir uzay aracı ile bağlantıları koptu yıllardır haber alamadılar uzay hakkındaki bilgilerimizi kökünden değiştiren hubble teleskopunun aynası bozuk çıktı milyar dolarlık yatırım boşa gidiyordu ki uzay mekiği ile astronotlar gidip düzeltip geldi james webb uzay teleskobu 10 sene geçikti tam bitti uzaya gönderilecek derken büyük vidalardan birisi yanlış takıldığı için bütün teleskop çöktü bu tecrübeleri yaşayan ve her bir aksiliği kayıt altına alıp bir daha yapmamak için gerekli önlemleri alan nasa bu bilgileri hiç karşılık beklemeden paylaşıyor bu sayede bizim de aynı tecrübeleri yaşamamıza gerek yok çok hızlı bir şekilde onların tecrübelerinden de yararlanarak bu açığı kapatacağımıza inanıyorumgeçtiğimiz haftanın ikinci büyük gelişmesi ise virgin galaktikin kaliforniya eyaletinin mojave çölünde yaptığı deneme uçuşu idi 2004 yılında kurulduğu günden beri uzaya turist taşımak isteyen virgin galaktik uzay gemisi 2 isimli mekiğini 2 pilotuyla beraber 80 km yüksekliğe fırlattı ve pilotlar dünyaya başarıyla geri döndüler aslında 2014 yılında uzaya turist taşımaya başlayacaklardı lakin o yıl uzay gemisi 1 kaza yaptı ve bir pilotu öldü bunun üzerine 4 yıl aralıksız çalışan ekip hatalarını tekrar etmemek için çok titiz davrandılar ve hayallerini gerçekleştirdiler altı ay gibi kısa bir süre sonra şirketin kurucusu richard branson kendi aracıyla uzaya gidip geleceğini söyledivirgin galaktik ilk etapta kişi başı 250 bin dolar ödeyen ve sırada bekleyen 650 kişiyi uzaya götürecek yaklaşık 90 dakika sürecek yolculuğun sadece 7 dakikası yerçekimi hissedilmeyen ortamda geçecek ve bu sürede dünyayı uzaydan seyretme imkanı da bulacak olan turistler dakika başına 36 bin dolar ödemiş olacak 2019 yılında ilk ödemeyi yıllar önce yapan 650 kişiyi uzaya taşıyacak uzay turistlerinin sayısının artmasıyla daha fazla uzay mekiği üretecek olan şirket zamanla fiyatların düşeceğini ve bu sayede daha fazla kişiyi uzaya taşımayı hedefliyorbu yarışa blue origins ve spacexin de katılmasıyla uzay turistlerinin sayısı daha da artacak uçaklar ilk seferlere başladığı zaman sadece politikacılar ve ünlüler tarafından kullanılıyordu sonraları neredeyse herkes tarafından kullanılmaya başlandı uzaya turist taşıma fiyatlarında da aynı washington post gazetesinin haberine göre nasada masrafları azaltmak ve gelir elde etmek için astronotların yanında birkaç tane de turist taşımayı planlıyor rusya 2005 yılında başladığı uzaya turist taşıma işinden nasa astronotlarının boş yerleri almasıyla vazgeçti hatta 2006 yılında 20 milyon dolar ödeyen i̇ran asıllı anuşa ensari uzaya giden ilk müslüman kadın olmuş ve uzaydan twit atıp blog yazması çok konuşulmuştubütün bu gelişmelerin arasında türkiye uzay ajansının da yerini alacak olması umut ve heyecan verici bir gelişme emeği geçenleri tekrar tebrik ediyorum  uzay madenciliği başlıyor  geçtiğimiz hafta 3 aralık pazartesi günü nasanın osirisrex uzay aracı iki yıl boyunca milyarlarca kilometre yol alarak bennu isimli asteroidin yörüngesine yerleşti güneş sistemimizin oluşumundan geriye kalan bu eski moloz yığınının neredeyse her santimini inceleyecek olan uzay aracı son olarak bennunun yüzeyine inecek ve bennunun yüzeyinden 595 gram örnek alacak bennuda yaklaşık üç yıl kalacak olan uzay aracı osirisrex mart 2021de asteroidden ayrılıp dünyaya doğru yola çıkacak uzay aracı dünyaya yaklaştığında bennudan aldığı 595 gram maddeyi bir kapsüle koyup dünya atmosferine fırlatacak saatteki hızı yaklaşık 45 bin km olacak olan kapsülün atmosferde yanmaması için hızının azaltılması 7 gün sürecek kapsül 24 eylül 2023te utah eyaletinin çöllerinde kurulan test bölgesine inecekosirisrex uzay aracı içinde asteroidden aldığı numune bulunan kapsülü dünyaya gönderdikten sonra güneşin etrafındaki bir yörüngede park edilecek ve gelecekteki uzay çalışmaları için hazır tutulacak böylece ünlü finans şirketi goldman sachsın da öngördüğü gibi geleceğin dolar trilyonerlerini oluşturacak olan uzay madenciliğine adım atılmış olacakşimdiye kadar insanlar tarafından dünya dışından getirilen tek örnek aya inen astronotların getirdiği taşlar bunlardan üç parçasını los angelesta bulunan nasa jplde gördüm hatta bu taşların ilginç bir hikayesi de var nasanın apollo misyonuyla aydan getirdiği 381 kiloluk değerli taşları johnson uzay merkezinde 19 numaralı binada everett gibson laboratuvarında güvenli çelik bir kasa da tutuluyordu thad roberts utah üniversitesinin en başarılı öğrencilerinden birisiydi nasaya staj için kabul edildi ve nasanın houstonda bulunan johnson uzay merkezine atandı thad roberts kendisiyle beraber nasada staj yapan iki kızın yardımıyla kasanın bulunduğu laboratuvara girip taşları çalmaya çalıştı ne kadar uğraştılarsa da kasayı açamadılar bunun üzerine kasanın kendisini bir el arabasına yükleyip laboratuvardan kaçırdılar houstondan orlandoya kadar arabayla gelip bir otele yerleştiler kasayı kırıp aydan gelen taşları yatağın üzerine koydular ve o taşların üzerinde eğlendiler taşlarla işleri bitince belçikalı maden koleksiyoncusu axel emmermanna email gönderip satmak istediler emmermannın fbia haber etmesi üzerine yakalanıp 6 yıl hapse mahkum oldular kendisiyle yıllar sonra yapılan bir röportajda aydan gelen taşları kız arkadaşını etkilemek için çaldığını belirterek sevgilisine ayı vermek istediği için yaptığını söyledi ve ogün bugündür kızları etkilemek için yapılan en aptal şeyler listesinde kendisine yer buluyor i̇şte bennudan getirilecek taşlar da insan eliyle uzaydan getirilecek ikinci numune olacakosirisrex uzay aracının bir başka misyonu da dünyanın yaklaşık 45 milyar yıl önce nasıl meydana geldiğini ve canlıların nasıl oluştuğunu araştırmak çünkü asteroitler güneş sistemi oluştuktan sonra arta kalan ve yapısı hiç değişmeyen gök cisimleridir bu cisimler incelendiğinde dünyamızın nasıl oluştuğu konusunda da çok önemli bilgiler elde edeceğizyaklaşık 300 metre genişliğindeki bennu ilk defa 11 eylül 1999 yılında keşfedildi yörüngesini hesaplayan bilim insanları bennunun dünyaya çarpacağını ve çok zarar vereceğini hesapladılar ancak sonradan yapılan derin hesaplar ve analizler bu ihtimalin biraz düşük olduğunu ancak 2175 ve 2196 yılları arasında dünyaya çarpma ihtimali olduğunu gösteriyor o yıllarda hiçbirimiz hayatta olmayacağız ve o günleri göremeyeceğiz ancak nasa şimdiden önlem almak istiyormars ile jüpiter arasında milyonlarca asteroid bulunuyor bunlar güneş ışığına maruz kaldıklarında foton enerjileri asteroidin yüzeyine aktarılıyor aynı zamanda güneş yüzeyi ısıtıp buharlaşmaya sebep oluyor bu buharlaşma ise newtonun etkitepki prensibine göre asteroidin hızını ve yörüngesini değiştiriyor bu olaya bilimde yarkovski etkisi deniliyor bu etkiyle yörüngesinden çıkan asteroidler bazen başka asteroidlerle de çarpışarak savruluyor bunlardan bazıları dünyaya geliyor ve hızla atmosfere girerek yanıyor eğer asteroid yeterince büyükse yanmadan arta kalan kısmı da dünyaya ulaşıyor bennuya gönderilen bu uzay aracının toplayacağı veriler sayesinde bilim insanları yarkovski etkisini enine boyuna ölçmüş olacak ve bu bilgi ile ileride dünyaya çarpma ihtimali olan bir asteroidin yörüngesini değiştirerek tehlikeyi uzaklaştıracakbennu her altı yılda bir dünyaya yakın bir noktadan geçiyor ve dünya ay ve güneşin kütle çekim etkisiyle her geçişinde dünyaya biraz daha yaklaşıyor bilim insanları yaklaşık 160 yıl sonra dünyaya çarpma ihtimali olan bu asteroidin yörüngesini değiştirerek uzaklaştırmak için dünyadan şiddetli bir lazer ışığı gönderme veya asteroidin yüzeyini değişik maddelerle kaplamak suretiyle güneşten gelecek ışınlarla ısıtmayı veya soğutmayı düşünüyorlari̇sviçre başta olmak üzere birçok ülkeden zengin iş insanları da bu olayı yakından takip ediyor uzay teknolojilerinin yaygınlaşması ve ucuzlaması sayesinde önümüzdeki yıllarda yakın mesafelerdeki asteroidlerden trilyon dolar değerinde altın elmas ve platin gibi değerli madenler getirmek hiç de zor olmayacak hatta bazı hesaplamalara göre uzay madenciliği dünyadaki madencilikten çok daha ucuza geliyorsadece zengin iş insanları değil amerikan jeoloji kurumu usgsda uzay madenleri üzerinde ciddi araştırmalar ve yatırımlar yapıyor kurulduğu 1870li yıllardan beridir dünyada nerede maden varsa orasını abd menfaatleri için araştıran kurum artık uzaya yönelmiş vaziyette hatta geçtiğimiz eylül ayında uzmanları toplayıp ay mars ve asteroidlerdeki maden yataklarının miktarlarının araştırılmasını istedi hatta kurumun başına emekli astronot jim reilly atandı dünyaya en yakın asteroidlerden 433 erosda dünyada şimdiye kadar çıkarılan altının toplamından 10 bin kat daha fazla altın ve alüminyumun bulunduğu iddia ediliyor bunlar hesaba katıldığında uzay madenciliğinin geleceği çok parlak görünüyor  ismarlama bebek  geçtiğimiz hafta bilim dünyasında en çok konuşulan mevzu şüphesiz nasanın mars yüzeyine indirdiği uzay aracı insight idi bilim insanları işi gücü bırakmış marsa inecek aracı takip ederken çinden gelen bir haberle sarsıldılar çinli bilim adamı he jiankui crispr ile genlerini değiştirdiği bebeklerin ilk kez dünyaya geldiğini iddia ediyordu i̇ki güzel küçük çinli kız lulu ve nana birkaç hafta önce diğer bebekler kadar sağlıklı bir şekilde ağlıyorlardı dedi bu iddia henüz resmi olarak doğrulanmış değil ancak gen düzenlemesi ile ilgili devam eden ahlâki tartışmaları alevlendi tıpta çok tartışılacak ve çığır açacak olan bu açıklamaya dünyadan tepkiler yağdı tohumların bitkilerin ve gıdaların genleriyle oynayan ve bunda zerre sakınca görmeyen bilim insanları ve üniversiteler insan geninin değiştirilmesini şiddetle eleştirdiler ve ahlâki bulmadıklarını belirten açıklamalar yaptılarhe jiankui abdde rice ve stanford üniversitelerinde eğitim almış ve ülkesi çine dönüp shenzhendeki bilim ve teknoloji üniversitesinde bilimsel araştırmalar yapıyor doğurganlık tedavisi sırasında yedi çift için embriyoların genlerini değiştirmiş ve şu ana kadar tek bir tanesi hamilelikle sonuçlanmış ancak bu çiftlerde babaların tamamı ai̇ds virüsüne sahip ve bu hastalığın bebeklere bulaşmaması için genleriyle oynamış i̇lk önce farelerde ve sonra maymunlarda denemiş ve bunlarda hiçbir yan etki veya anormallik olmadığını görmüş fareler ve maymunlarda başarıya ulaşan yöntemi insanlarda da denemeye karar vermiş ve sonunda başarmış yaptığıyla gurur duyuyor ve bilime katkı sağladığını söylüyorgeçtiğimiz yıl los angelesın doğu tarafında faaliyet gösteren bir şirket için ilginç bir bilgisayar programı yazmıştım onlarca çalışanı olan bu şirket çalışanlarını ve müşterilerini saniyesi saniyesine takip etmek gelirgider ve günlük faaliyetlerini dev ekranlardan canlı görmek alımsatım işlerini anında muhasebe programına transfer etmek ve faturaların otomatik oluşturulmasını ve daha birçok detay istiyordu program bittiğinde şirket sahibi çok memnun oldu ve yazdığım programdan sonra birçok kişiyi başka işlere atadığını çünkü program sayesinde onlara gerek kalmadığını söyledi ve beni yıl sonunda verecekleri şirket yemeğine davet etti yemekte yanıma bir bayan oturdu tanışma faslından sonra herkes mesleğini söyledi bu hanım ise biraz şakayla karışık ismarlama bebek işinde olduğunu söyledi i̇lginç meslekler duymuştum lakin ilk defa ısmarlama bebek yapan birisiyle tanışıyordum bilimsel meselelere duyduğum şiddetli merakım ile kendisine sorular sormaya başladım bir tüp bebek merkezinde üst düzey yönetici imiş aileler geliyor ve istedikleri bebeğin özelliklerini sıralayıp sipariş veriyorlarmış hatta o kadar ileri gitmişler ki eğer aile erkek bebek isterse babadan sadece y kromozomunu alıyorlarmış bebeğin göz ve saç rengine kadar her şeyi belirleyebiliyorlarmış gebelik sürecinde annelere uygulanan tedavileri büyük bir titizlikle kayıt altına alıp bütün verileri yapay zeka ve makina öğrenmesi algoritmalarına tabi tutarak başarısız olan hamilelikleri en aza indirgemeye çalışıyorlarmış bunları duymuş birisi olarak çinli bilim adamının açıklamasına şaşırmadımbilim insanlarının genlerde oynama işine karşı çıkma nedenlerinden birisi de bu iki bebeğin genleri üzerindeki değişimin ileride nasıl bir yan etkisi olacağını henüz kestiremiyor olmaları ancak anne karnındaki bebek üzerinde çalışmak ve oynamak yeni bir şey değil bilime göre bebek henüz doğmamış ise kürtajla alınmasında bir sakınca görülmüyor bazı ülkelerin kanunlarında boşluk var tam net olarak belirlenmemiş birçok ülkede anne karnındaki bebekle oynamak serbest ancak genleriyle oynamak suçbir de işin dini boyutu var i̇slâma göre anne karnındaki bebek 120 günlük olunca bir melek gelip ruhunu üfler ve cinsiyetini belirler bu saatten sonra o da bir insandır ve aldırılması veya kasten öldürülmesi cinayettir önemli bir mazeret ve sebep bulunmadıkça embriyonun 120 günden önce de düşürülmesi câiz değildir los angelesta birçok kürtaj kliniği var ortaokul veya lise öğrencisi kızlar hamile kalırlarsa veya istenmeyen hamileliklerde bu kliniklere gidip çok da fazla soru sorulmadan kürtaj yaptırabiliyorlar lakin bu kliniklerin önünde dini dernekler nöbet tutuyor ve sürekli protesto gösterileri yapıyorlar ve içeri giren kadınlara kürtaj yaptırmanın cinayet olduğunu bir an önce bu işten vaz geçmelerini söylüyorlar tabi bir de benim vücudum benim kararım deyip doğmak üzere olan çocukları bile aldıranlar var öte yandan genlerle oynamak yaratıcının işine karışmak veya onun yarattığını beğenmemek olduğu için sakıncalı bulunuyorembriyonun dnası ve genleriyle oynamanın insanlara korkunç görünen tarafı ise bu teknolojinin yanlış insanların eline geçmesi ve ısmarlama bebek piyasası hükümetler ve bazı özel şirketler milletlerin gen haritasını zaten çıkarmış durumda i̇nternet üzerinden bazı şirketlere başvurup tükürük veya saç telinizi gönderip nerede kaç akrabanız var öğrenebiliyorsunuz bu sayede kendi bilgilerinizi de veritabanına yüklemiş oluyorsunuz buna ek olarak matematikte veya spor gibi dallarda çok başarılı olan kişilerin genleri de biliniyor aileler yarın matematikte süper zeka olan bir bebek siparişi verip embriyo halindeyken genlerini değiştirebilirler bu özellik kalıcı olacağı ve gelecek nesillere aktarılacağı için xman filmindeki gibi mutant insanlar etrafımızda olacak bu mutant dostlarımız iş bulma konusunda normal insanlara göre daha avantajlı olacak bu durumda normal insanlar da antalyada seralarda domates üreten çiftçiler gibi mecburen mutant olma yoluna gidecekler bilindiği gibi seralarda yetiştirilen domateslerin tohumu i̇srailden alınıyor bu genleriyle oynanmış tohumların özelliği çok fazla ürün vermesi ancak bu domateslerin çekirdeklerinden yeni tohum elde edemiyorsunuz çünkü bu çekirdekler kısırlaştırılmış ve her yıl mecburen yeni tohum alıyorsunuz eğer bu tohumları kullanmazsanız üretiminiz az oluyor ve piyasada tutunamıyorsunuz yani genleriyle oynanmış tohumlara muhtaçsınızgenetiği oynanmış ve mutant hale getirilmiş süper insanların beynine bilgisayar teknolojisi ile de insanlığın şu ana kadar ürettiği bilgi yüklendiğinde süpermenler xmenler örümcek adamlar film olmaktan çıkıp gerçeğe dönecek gibi görünüyor  yedi dakikalık terör  karar gazetesindeki ilk köşe yazım 90 bin türkün ismini marsa götürecek olan insight uzay aracı üzerine idi o tarihten sonra 5 mayıs 2018 günü insight kaliforniya vandenberg hava üssünden uzaya fırlatıldı ben de dahil los angelesta yaşayan çoğu kişi sabaha doğru saat 400 sularında pasifik okyanusu sahilinden fırlatma anını izledik yaklaşık 75 ay süren bu yolculuk sonra erdi ve beklenen an geldi bugün türkiye saati itibariyle gece 2254te mars depremlerini araştıracak olan uzay aracı insight bir aksilik olmazsa mars yüzeyine inecek nasa tarafından bir bilgisayar çipine yazılan ismim güneş sisteminde dünyamızdan başka bir gezegene ilk kez ulaşmış olacak kendi ismiminde bu uzay aracıyla marsa gidecek olması beni ayrıca heyecanlandırıyor kimbilir bugün ismimiz ulaşır belki ilerde kendimiz de giderizabdde son bir haftadır herkes şükran günü için tatil modunda ancak insight uzay aracını marsa sağ salim indirmek için uğraşan bilim insanları çok meşgul heyecanlı ve endişeliler nasanın los angelestaki merkezi insight görevini yöneten jet propulsion laboratuvarında birden fazla ekip gerçek iniş saatine ulaşmadan önce her şeyin mümkün olduğu kadar kusursuz olmasını sağlamak için tatbikat üstüne tatbikat yapıyorlar zira marsa araç indirmek o kadar da kolay bir iş değil şimdiye kadar marsa gerçekleştirilen 50den fazla seferin yarısından fazlası başarısızlıkla sonuçlandı görevleri ise halen uzay aracının saatteki 19 bin 800 km olan hızını mars yüzeyine inmeden 5 kilometreye kadar indirmek ve bunu da 7 dakikada başarmakuzay aracı mars atmosferine girdikten sonra komut göndermek ve bir şeyler ters giderse onu değiştirmek mümkün değil 19 bin 800 km hızla mars atmosferine giriş yapan uzay aracı bir göktaşı gibi yanmaya başlayacak bu yanma işleminden uzay aracının zarar görmemesi için geliştirilen ısı kalkanı yüksek sıcaklıklara dayanıklı yanma işleminden sonra hızı yeterince azalacak olan uzay aracı ısı kalkanından ayrılacak tam bu sırada paraşütün açılması gerekiyor kalan yolunu paraşütle tamamlayacak olan insight mars yüzeyine yaklaştığında radarlar yardımıyla ineceği noktaya kilitlenecek ve iniş motorlarını çalıştırarak hızla yavaşlamaya başlayacak ve paraşütten ayrılacak bu durumu jet i̇tki laboratuvarından bilim insanları yedi dakikalık terör olarak isimlendirdiler zira 19 bin 800 kilometrelik hızı yedi dakikada 5 kmye indirmek ve ard arda önceden gönderilen komutları uygulatmak ısı kalkanı radarlar paraşüt iniş motorlarını ardı ardına çalıştırmak ve bunu kusursuz yapmak gerçekten büyük beceri ve ince mühendislik hesapları gerektiriyor buna bir de marsın ince atmosferi ve vahşi yapısı eklenince işler iyice karmaşık bir hal alıyordaha iki yıl önce 2016 yılında avrupa uzay ajansının rusya ile ortaklaşa marsa gönderdiği uzay aracı schiaparelli paraşütlerinin beklenenden birkaç saniye erken açılması sonucu mars yüzeyine 540 km hızla çarparak kendini paramparça etti ve o kadar yatırım boşa gitti ancak bundan ders çıkaran bilim adamları yeni tasarımlarını daha titizlikle yapıyorlar birisinin başarısızlığından diğerleri öğreniyor mars yüzeyine araç indirebilen tek uzay ajansı olan nasa eski tecrübelerinin yanısıra yeni teknolojileri de sonuna kadar kullanıyorinsight uzay aracının ineceği elysium planitia bölgesinin yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri alınarak aynı bölge taşlar kumlar hatta silikonlar ile birebir jet i̇tki laboratuvarında da oluşturuldu uzay aracının bir ikizi de yapıldı ve yüzlerce farklı ihtimale karşı yüzlerce farklı tatbikat yapıldı en kusursuz iniş için hazırlıklar tamamlandı ve komutlar uzay aracına gönderildi bu tatbikatlar sırasında sanal ve artırılmış gerçeklik teknolojisi ile 3 boyutlu gözlüklerde kullanılarak mars yüzeyinin gerçek simülasyonu yapıldışimdi nefesler tutuldu ve insight uzay aracının mars atmosferine girmesi bekleniyor saat 2254te mars yüzeyine inecek olan araç yaklaşık 25 milyon insanın ismini de beraberinde marsa götürdü bunlardan 90 bini de türklere aittürk uzay ajansına ne oldu3 ağustos 2018 günü başkanlık sisteminin ilk hükümetinin 100 günlük eylem planı içerisinde türk uzay ajansının kurulacağı da duyurulmuştu hesaplarıma göre o günden bu güne tam 113 gün geçmiş ve bu süre içerisinde uzay ajansı kurulması konusunda bir açıklama yapılmamışbu süre zarfında çok ağır bir ekonomik savaşa maruz kaldık ve bunun yan etkisi olarak uzay ajansının kurulması yine ertelenmiş olabilir lakin uzay ajansı kurmak ekonominin iyi olduğu zamana denk gelmez abd uzay ajansı nasayı 1958 yılında rusya ile soğuk savaş devam ederken ve rusyanın sputnik uzay aracının halkta meydana getirdiği korku üzerine kurdu uzay araştırmaları üzerine ortaya çıkan bilim ve icatlar abdye teknolojik olarak büyük üstünlük sağladı türkiye bilim ve teknolojide ileri gitmek istiyorsa bir an önce uzay ajansını kurmalı ve biz uzay meraklıları da başka ülkelerin marsa araç göndermesini değil türk uzay araçlarını yazmalıyızöte yandan osmanlı döneminde zorunlu ders olan astronomi 1934 yılında müfredattan kaldırıldı 1974 yılında seçmeli ders olarak geri geldi ve 1980 darbesiyle yeniden müfredattan çıkarıldı yıl 2018 ve türkiyede astronomi halen seçmeli ders konumunda bu durumun derhal düzeltilmesi gerektiğine inanıyorumuzay araştırmalarına alakanın artması astronomi derslerinin yaygınlaşmasından geçiyor buna ek olarak yıldız savaşları  star trek marslı yıldızlararası gibi filmler yeni yetişen bilim insanı adaylarını motive etmekte ve uzay araştırmalarına yönlendirmektedir nasanın yeni nesil astronotlarının neredeyse tamamının star trek izleyerek etkilenip kendilerini bilime yönlendirdikleri gerçeğini de göz önüne aldığımızda türk uzay ajansı konulu uzay filmleri çekmenin de elzem olduğunu düşünüyorumson zamanda parlayan türk dizi sektörünün zengin ve yakışıklı genci kapmak için kadınların birbiriyle savaşıp türlü entrikalar çevirdiği konuları değil bu insanların bilim ve teknolojide ileri gitmek için ne çok çalıştıkları gerçek bilim ışığında işlenmelidir gelecek nesilleri bilim teknoloji yapay zeka ve programlama konularında eğiten yönlendiren ve motive eden filmler yapılmalıdırböylelikle halkımız ve gençlerimiz de uzay ajansına yapılan harcamaların gereksiz olmadığına ikna olacaklar ve dünya çapında bilim insanları yetiştirmemiz daha mümkün olacaktır  haber sunan yapay zeka  i̇ki hafta önceki yazımızda çinin yapay zeka üzerine büyük yatırımlar yaptığını amerikarusya arasında uzay yarışı neyse bugün çinin yapay zeka üzerine aynı disiplinle çalıştığını söylemiştik geçtiğimiz hafta çarşamba günü çinin resmi haber ajansı xinhua ve yazılım şirketi sogou haber sunan bir yapay zeka tasarladıklarını duyurdulardilimizde haber sunan kişiye türkçe bir isim bulunamamış galiba ki i̇ngilizce speaker kelimesi spiker olarak alınmış televizyonda haber sunan kişiye erkek ise anchorman bayan ise anchorwoman deniyor benim de aklıma hep will ferrellin komedi filmi anchorman geliyor o filmde geçen ilginç bir cümle hep aklıma kalmıştır bir zamanlar herkes televizyonda gördüklerini gerçek sanıyorlardı çinin resmi haber ajansı xinhuanın tasarladığı yapay zeka gerçek insanların işlerini elinden alacak cinsten çünkü kendisi insanları taklit edebiliyor i̇nsanların sesini yüz ifadelerini ve jestlerini birebir kopyalayıp konuşabiliyor espri yapıp gülebiliyor will ferrell kadar komik olmasa da gayet güzel haber sunabiliyorxinhuaya göre yapay zeka haber sunucusu gerçek sunucuların videolarını izleyip onlardan cümle kuruluşlarını yüz hareketlerini ses tonunu ve doğal davranma şekillerini öğrenebiliyor öğrendiklerini saniyesinde uygulamaya aktarırken kendisini de sürekli geliştirerek her gün daha iyi bir hale geliyor yapay zekanın masrafları azaltıp haber üretim kalitesini artırması bekleniyor takım elbise ve kravatla izleyicilerinin karşısına geçen yapay zeka kendisinin henüz ilk safhalarda olduğunu ve sürekli kendisini geliştirmek ve daha güzel haber sunmak için hiç yorulmadan çalışacağını da söyledi şimdilik sadece çince ve i̇ngilizce bilen yapay zeka haber sunucusu yakın bir zaman sonra çinde devlet tarafından işletilen bütün televizyonlarda kullanılacakyapay zeka haber sunucusu geçen hafta çinin wuzhen şehrinde gerçekleştirilen internet konferansında yoğun ilgi ile karşılaştı ancak bazı çinliler yapay zekanın konuşmalar arasında biraz beklediğini ve görüntüsünün gerçek gibi olmadığını da iddia ettiler batı dünyasında ise çinlilerin aksine haber sunan yapay zekanın insandan ayırt edilemediğini dolayısı ile çinin gerçek bir insanı yapay zeka olarak göstermiş olabileceğini söylediler ve ihtiyatla karşıladılarson iki yıldır bütün çalışmalarını yapay zeka ve makine öğrenmesi konularında yoğunlaştırmış biri olarak tarafsız gözle izledim ve çinli öğrencilerin bu konuda ne kadar ileri eğitimler aldıklarını da bildiğimden gerçekliğine tamamen ikna oldumyapay zeka meslekleri tek tek yok etmeye devam ediyor halihazırda pilotlara ihtiyaç kalmadı herhangi bir uçak hiçbir müdahale olmadan sadece yazılımla bir noktadan başka bir noktaya uçup rahat bir şekilde hedef havaalanına iniş yapabiliyor yolcuların pilotsuz bir uçağa binme konusundaki tereddütleri sebebiyle havayolu şirketleri mecburen bir pilot çalıştırıyorlar otonom araçlar da seri üretime geçince insanların sürücüsüz araçlara binme korkuları ortadan kalkacağı için önümüzdeki on yıl içinde pilotlar işsiz kalabilir öte yandan tıp alanında doktorlar bilim insanları ve yapay zeka biraraya geldiğinde inanılmaz sonuçlar ortaya çıkıyor geçenlerde harvard üniversitesi tıp fakültesine getirilen bir çocuk yürüyemiyor ve konuşamıyordu çocuğun verileri bütün hasta verilerinin bulunduğu veritabanına yüklendi ve algoritmalar çalıştırıldı yapay zeka çocuk daha doktora gösterilmeden hastalığını buldu ve ilaçlarını yazdı bu ilaçları kullanan çocuk yürümeye ve konuşmaya başladısanal haber sunucusu sanal pilot sanal doktor ve daha birçok alanda yapay zekayı karşımızda görmeye devam edeceğiz peki biz diğer teknolojileri olduğu gibi bu teknolojileri de başka ülkelerden mi alacağız yoksa kendimiz mi yapacağız mesela türkçe haber sunan bir yapay zekayı çinden mi satın alacağız yoksa kendimiz mi üreteceğiz bu arada benzeri bir çalışmayı devletimizin resmi haber ajansı anadolu ajansından da bekliyoruzdarpa ne yapmaya çalışıyordarpa abd ordusunun teknoloji kanadı savunma sanayiinde çığır açan teknolojiler üretip ordunun hizmetine sunuyor yapay zeka kullanan robot asker yetiştirme projesinin ardından son zamanlarda bilim insanlarının kesinlikle olmaz momentumun korunumu kanununa aykırı dedikleri emdrive üzerine milyon dolarlık araştırma yatırımı yaptılar bu da bilim adamları arasında şaşkınlıkla karşılandımomentumun korunumu kanunu bize bir roketin ya da başka herhangi bir şeyin egzozundan bir şeyler geri püskürtmeden ileriye doğru hızlanamayacağını söylüyor ama 1998de roger shawyer adlı bir i̇ngiliz mühendis görünüşte imkansız olan ileri itme üretebilecek kapalı bir sistem kurmuştu buna göre bir ucu diğerinden daha dar bir koni üretiyorsunuz i̇ki ucunu da kapatıyorsunuz ve içerisine mikrodalga dolduruyorsunuz bu dalgalar yüzeylere çarpıyor ve itme oluşturuyor ancak ucu daha dar olan tarafa daha yüksek yoğunlukta çarpıyorlar ve bu da ileri doğru itme oluşturuyor bu sayede uzay araçları ve roketler yanlarında yakıt bulunmadan uzayda rahatça yolculuk yapabilecekler ve yük miktarı büyük oranda azalacak ancak bilimsel olarak bunun doğruluğu henüz ispat edilebilmiş değilbugün ortaya çıktı ki darpa 2008 yılında emdrive konferanslarına katılmış ve ciddi ciddi üzerinde çalışıyormuş geçen yıl pentagonun bir uzaylı birimi kurduğu ve 108 milyon dolar harcayarak uzaylı bulmaya çalıştığı ortaya çıkmıştı bilim insanları ve nasaya göre dünya dışı bir hayat için henüz hiçbir delil yok ancak kongre üyesi harry reid milyonlarca dolar kaynak aktararak uzaylı arama programına katkıda bulunmuş bu kadar bilim adamı ve nasa dünya dışı bir hayat hakkında henüz bir delil bulamamışken pentagonun böyle çaba içinde olma nedeni sorulan reid kimsenin yapmamış olduğu birşeyi yapmış olmaktan gurur duyduğunu söylemişti pentagonun hava kuvvetlerine rapor edilen ve pilotların karşılaştığı garip görüntüler ve olaylar üzerine bu konuyu araştırma gereği duyduğu fakat 2007 yılından beridir halktan gizlediği ortaya çıkmıştıbu da bize gösteriyor ki politikacılar ve bazı ciddi kurumlar her zaman bilim ve teknolojinin söylediğini yapmıyorlar bazen hislerine göre de hareket edip tonlarca parayı nasreddin hoca misali ya tutarsa diyerek harcayabiliyorlar  nasanın ötegezegen avcısı öldü  dünyanın en değerli ötegezegen avcılarından birisi olan nasanın kepler uzay teleskobu yakıtını tüketerek sessizliğe büründü yaklaşık 10 yıldır uzaydan yıldızları izleyip 3837 tane ötegezegen keşfeden ve başka dünyalar hakkında inanılmaz bilgiler elde etmemizi sağlayan uzay aracı artık dünyaya bilimsel veri gönderemeyecek ve cansız bedeni güneş etrafındaki yörüngesinde dönmeye devam edecekkepler uzay teleskobunun bu kainat hakkındaki bilgilerimizde devrim yaptığını söylesek abartmış olmayız onaltıncı yüzyılda giordano bruno rüyasında başka yıldızlara yolculuk yapmış ve bu yıldızların yörüngesinde dolanan başka gezegenler olduğunu görmüştü bunu dile getirince de romada önce sekiz yıl hapse atılmış görüşlerini değiştirmesi istenmiş ve değiştirmeyince de diri diri yakılmıştı i̇şte kepler uzay teleskobu 2009 yılından beri gökyüzünde gördüğümüz binlerce yıldızı inceledi ve bizlere bu yıldızların hemen hepsinin yörüngelerinde gezegenler taşıdığını ve bu dünyaların kabaca beşte birinin dünyaya boyut ve yörünge olarak çok benzediğini gösterdi başka bir deyişle kepler gezegenlerin yıldız oluşumunun ortak bir sonucu olduğunu ve nadiren bir olayın sonucu olmadığını söyledi şimdi diğer yıldızların yaşanabilir bölgesinde dolaşan küçük gezegenlerin bol olduğunu biliyoruz ötegezegen biliminin geleceği çok parlakşimdi uzaydaki en keskin gözümüz olan uzay teleskobumuzu kaybettik ancak teleskobun son 10 yıldır topladığı bilimsel veri hala yeni keşifleri bekliyor kepley hayata veda etmeden önce bir de başka bir bir yıldızın yörüngesinde dolanan bir ötegezegenin yörüngesinde bir öteay da keşfetmişti bilim insanları şimdi keplerin dünyaya gönderdiği verileri alıp süper bilgisayarlarda analiz edecekler ve daha bilmediğimiz ilginç sırları bu verilerin analizinden sonra öğreneceğizbu veriler analiz edildiğinde keplerin bulduğu ötegezegenler gruplara ayrılarak haritaları çıkarılacak bu gezegenlerin iç yapılarından kabuklarına ve atmosferinde bulundurduğu gazlara kadar her türlü veri en ince detaya kadar araştırılacak2009 yılında uzaya fırlatılan kepler dört yıl boyunca gökyüzünün kuzey taraflarını ve onların ışıklarını transit yöntemiyle inceledi bir gezegen bir gözlemci ile yörüngesindeki yıldız arasından doğrudan geçtiğinde o yıldızın ışığını engeller yıldızın ışığındaki bu kısa değişiklik bizim uzak bir yıldızın etrafında bir dışsal gezegenin varlığını anlamamız için yeterlidir bir transitin büyüklüğü ve uzunluğu bize o gezegen hakkında çok şey anlatabilir büyük gezegenler daha fazla ışığı engeller böylece daha derin ışık eğrileri oluştururlar ayrıca bir transit olayı ne kadar uzun sürerse o gezegenin yıldızdan o kadar uzak olduğunu ne kadar kısa sürerse de ne kadar yakın olduğunu anlarız i̇şte kepler bu yöntemle tam 3837 ötegezegen keşfetti2013 yılında bazı parçaları çalışamaz duruma geldi son birkaç yıldır misyon yöneticileri yakıtın tükeneceğini biliyordu ve uzay aracının gaz deposunu yeniden doldurmanın hiçbir yolu yoktu nasa yöneticileri uzay aracını emekliye ayırıp dünyadan çok uzak bir noktada ve tehlike oluşturmadan kendi yörüngesinde kalmasını uygun gördüler son iki hafta ise uzaydan gözlem yapmak yerine kalan yakıtıyla sadece topladığı verileri dünyaya göndermesini sağladılar 30 ekim 2018 salı günü de dünya ile bağlantısı kesildinasanın ötegezegen avcısı öldü lakin gönderdiği veriler bilim insanları tarafından incelendiğinde öldükten sonra bile astronomi bilimine yeni keşiflerle katkı sağlama ihtimali yüksek keplerin bize verdiği en önemli ders ise bizim dünyalılar olarak çok da önemli olmadığımız bizim dünyamız gibi başka yıldızların etrafında en az 3837 dünya daha olduğunu böbürlenmenin kibirlenmenin yersiz ve manasız olduğunu göstermesi olduisıtıcı güneşten klima uzaydanstanford üniversitesinden bilim insanları 8 kasım günü joule isimli bilimsel dergide ilginç bir makale yayınladılar bu makaleye göre bilim insanları küçük bir cihaz geliştirdiler bu cihaz basit bir yöntemle güneşten sıcağı alıp ve ısıyı da radyasyon olarak uzaya gönderebiliyor bu sayede klimalar ve buzdolapları soğutma işlemi için elektrik enerjisi kullanmayacaklar ve ısınan yüzeyleri radyasyon olarak uzaya postalayacaklar isıtıcılar ise güneşten ısıyı alıp depolayacaklar i̇şin ilginç yanı ise minik bir cihazın ikisini de yapabiliyor olmasıyenilenebilir enerji son dönemde yükselen trend ve fosil yakıtına alternatif olarak düşünülüyor sürekli arayış içinde olan bilim insanları da sonunda çok önemli bir buluşa imza attılar dünya kaynaklarını kullanmadan ve çevreyi ısıtmadan enerji üretmek çifte bayramklimalar ve buzdolapları içeriyi soğuturken dışarıyı ısıtıyordu bu işlemi yaparken bolca enerji de harcıyorlardı bu işlem sırasında büyük bir miktar enerji kaybı da yaşanıyordu bu geliştirilen cihaz sayesinde artık ne ısınmak için ne de serinlemek için elektrik enerjisine ihtiyaç yoki̇nsanlar ve nesneler temas ile bir de radyasyon olarak gözle görülmeyen kızılötesi ışınlar ile ısı yayarlar bu ışınların bir kısmı atmosferden geri döner ancak büyük bir kısmı uzaya kaçar i̇şte yeni geliştirilen bu cihaz bütün ısıyı radyasyon olarak uzay boşluğuna gönderiyor güneş enerjisi üretiminde kullanılan paneller çok ısınıyordu bu teknoloji ile birleştirildiğinde artık ısınan cihazları anında soğutmak mümkün üstelik atmosferi ısıtmadan ve küresel ısınmaya sebep olmadan yapılabiliyor olması çok umut vadeden bir gelişme seri üretime geçmesi bir kaç yılı bulabilecek olan bu teknoloji gelecekte en çok tercih edilen sistem olmaya adaybu buluşun sahiplerinden birisi olan bilim adamı zhen chen bu teknolojinin mevcut güneş pili teknolojisinde potansiyel olarak devrime sebep olacağını düşünüyorum diyor ve ekliyor gelecekteki güneş pili bir arada iki fonksiyona sahip olacak elektrik ve soğutma  çin ve yapay zeka  yıllar önce köyümüzde ortaokul ve lise yokken ilçeye okula giderdik bazı hafta sonları ve tatillerde de köyümüze ailemizin yanına giderdik i̇zin dönüşü köy otobüsüne biner ilçeye gerigelir ve okula gelirdik köyümüzden sabahları bir otobüs kalkar yolcuları toplar ve ilçeye bırakır öğleden sonra ise geri dönerdi fakat yolda yaşlı amcalar birinci marka filtresiz sigaralarını yakarlar otobüsün içini dumana boğarlardı otobüsler sabah çok erken yola çıktığı için çoğu kişi kahvaltı yapmadan yola çıkarlardı biz köylüler için ilçedeki lokantalarda mercimek çorbası içmek veya tost yemek büyük bir olaydı aç karnına otobüste sigara dumanına maruz kalan kadın ve çocuklar çok rahatsız olurlar ve şiddetle öksürmeye başlar biz öğrencilerin de elbisesine sigara kokusu sinerdiköy otobüsünden inip doğrudan okula gittiğimiz zamanlar sınıfta öğretmenlerimiz yanımızdan geçerken sigara kokusunu alır ve bizi sorguya çekerlerdi sigara içmediğimize bu kokunun otobüste içenlerden geldiğine inandırmak hayli zor bir işti neyse ki halkımız ve hükümetlerimiz bilinçlendi de artık toplu ulaşım araçlarında sigaraya son verildison zamanlarda türkiyeden los angelesa gelip giden gençlerde ve üniversite öğrencilerinde müthiş bir sigara bağımlılığı görüyorum üstelik izmaritini yere atıp üzerine basarak söndürmeleri de alameti farikaları abdde bütün üniversite kampüslerinde ve yurtlarında sigara içmek şiddetle yasaklanmış vaziyette kapalı yerlerin yanı sıra kampüs içerisinde açık havada bile içmek yasak i̇llaki içeceğim diyenler için kampüslerin en dışında çok uzak bir yerde özel bir alan vermişler oralarda içilebiliyor i̇şte türk öğrenciler de buralarda yoğunlukta ve yerler izmaritlerle dolu ancak çinde geliştirilen bir yapay zeka artık kameralardan insanları tanıyabiliyor ve sigara izmaritlerini yere atan vatandaşları tespit edip cezalandırıyorsosyal kredilendirme sistemi olarak adlandırılan bu yapay zeka uygulaması sayesinde çin devleti bütün vatandaşlarını akıllı kameralarla bir bir takip ediyor ve davranışlarına göre kendilerine bir not veriyor mesela sokağa sigara izmariti atmışsanız kredi puanınız düşüyor yaşlı bir insana yardım etmişseniz puanınız yükseliyorçoğu ülke daha yapay zekanın önemini henüz tam kavrayamamışken çin yapay zeka ve makine öğrenmesine üzerine milyar dolarlık yatırımlar yapıyor rusyanın abd ile uzay yarışı neyse çinin yapay zeka üzerine yarışı aynı hatta daha da fazla on binlerce öğrenciyi en iyi üniversitelerde okutup istatistik makine öğrenmesi ve yapay zeka üzerine ihtisas yapmalarını sağlıyorlar çalıştığım üniversitede çinden gelen öğrencilerle sık sık muhabbet ediyorum türk öğrenciler dersleri ucu ucuna geçmeyi başarı sayarken onlar 100 üzerinden 96yı başarı olarak görmüyorlar ve daha iyi olmanın ve daha çok öğrenmenin yollarını arıyorlar okullarını üstün derecelerle bitirdikten sonra ülkelerine dönüyorlar ve ülkelerinin uzay ve yapay zeka konularında ilerlemelerine katkıda bulunuyorlarbu olay bana ii dünya savaşı sonrası japonyayı hatırlatıyor savaşı kaybeden japonya bilim teknoloji ve elektronikte ileri gidip çağ atlamak ve ekonomik özgürlüğe ulaşmak istiyor yurtdışına yüksek teknoloji eğitimi almaya gönderilecek öğrenciler bir salonda toplanıyor ve onlara niçin seçildikleri ve kendilerinden neler beklediklerini açıklıyorlar herkesin kendi alanından en başarılı olması gerektiğini hatırlatıp bir perde açıyorlar perdenin arkasından yurtdışına gönderilecek öğrenci adedince kiralık katil çıkıyor kiralık katiller yurtdışına eğitime gönderilen bu gençlerle beraber başka ülkelere gidiyorlar eğer öğrenciler başarılı olamazsa ve dersleri yerine boş işlerle uğraşırlarsa bu kiralık katiller onları oldukları yerde infaz ediyorlar bu disiplinli çalışma elektronikte japonyaya çağ atlatıyoraynı şekilde çin bugün japonların savaş sonrası disiplinine geçmiş durumda ve çok başarılı bilim insanları yetiştirmeye başladılar i̇şte onların geliştirdiği akıllı kamera ve yapay zeka uygulamaları ile çin muazzam nüfusunun davranışını izleyecek ve hepsini sosyal kredisi ne göre sıralayacak geniş bir sıralama sistemi kuruyorlar her önemli noktaya yerleştirilen akıllı kameralar sayesinde milyar insanın her hareketini takip edip kim olduklarını biliyor ve onlara not veriyorbu notların cezası ise çok ilginç eğer yapay zeka sizi sokaklarda kötü hareketlerle yakalarsa notunuz düşüyor ve notunuz çok düşmüşse uçağa binemiyor ve tren bileti alamıyor şimdiden 9 milyon kişi kredi notları düşük olduğu uçak ve tren bileti alamıyor kriteri ise bu kişiler daha önce trenlere bilet almadan kaçak binmeye çalışmışlar veya sigara içilmeyen yerlerde sigara içip izmaritini yere atmışlareğer borçlarınızı zamanında ödemiyorsanız gereksiz alışveriş yapıyorsanız ve sosyal medyada gösteriş maksatlı paylaşımlar yapıyorsanız cezanız çok vahim yapay zeka bu suçları işleyenlerin internet hızını çok yavaşlatıyor bu suçlara gerçek olmayan maksatlı saptırılmış haber paylaşmak ve devletin güvenli bilgilerini paylaşmak da dahilsosyal kredi notunuz düşükse çocuğunuz da saygın okullar ve üniversiteden red cevabı alıyor nitekim temmuz ayında bir üniversite 100 kabul edilecek bir öğrenciyi babasının kredi notu kötü diye reddetti tersi durumda yapay zeka kredi notunuz yüksek ise çocuğunuz da iyi üniversitelere kabul ediliyorevcil bir hayvanınız varsa ve sokakta gezdirirken iyi davranmazsanız veya yolları pisletir sizde temizlemezseniz kediniz veya köpeğiniz elinizden alınıyoraynı şekilde daha önce sözünüzde durmamış veya yalan söylemiş iseniz yapar zeka size şirketlerde yöneticilik görevi verilmesini engelliyoryapay zeka otellerden havlu aşırdığınızı görürse artık en iyi otellerde paranızı verseniz bile kalamıyorsunuzkısacası yapay zeka bizi insan olarak zaten olmanız gereken davranışları sergilememizi istiyor bence iyi insan olmak ve iyi insan kalmak için yapay zekaya ihtiyacımız olmamalı  trafik kazaları ve ışıkları tarihe karışıyor  delaware üniversitesinden bilim insanları geçtiğimiz cuma günü yayınladıkları bir bilimsel makalede sürücüsüz otonom araçların trafik ışıklarını gereksiz hale getireceğini ve otonom araçların  22 oranında yakıt tasarrufu sağlayacağını beklediklerini açıkladılar araştırma akıllı şehirler projesi kapsamında otonom araçlarla yaptıkları testlerin sonuçlarına dayanıyorsürücüsüz araçlar son yıllarda en çok konuşulan bilimsel konulardan birisi çoğu kişi mümkün olamayacağını düşünse de otonom araçlar hayatımıza çoktan girmiş vaziyette uzay ajansı olan bütün ülkeler başka gezegenlere ve uydulara bile insansız otonom araç gönderebiliyor iken içinde yaşadığımız dünyada sürücüsüz araç olmaması aslında çok geç kalınmış bir teknoloji idi ancak teknoloji öncüleri google uber tesla bmw gibi çok bilinen markaların yanında neredeyse bütün araba üreticileri otonom araç yazılımı için milyar dolarlık yatırımlar yapıyorlar 2025 yılında belirli bir olgunluğa erişmesi ve büyük bir pazar oluşturması beklenen otonom araçlar hayatımızda radikal değişimler vaad ediyor hepsinden önemlisi yapay zeka ve makine öğrenmesinin hızla yükselişi en olmaz şeyleri bile olur hale getiriyor üzerinde çalışılan modeller trafik kazalarını trafik ışıklarını ve trafik yoğunluğunu tarihte bir hatıra olarak bırakacak gibi görünüyorortalama bir amerikan vatandaşının hayat boyu kırmızı ışıkta beklediği toplam sürenin 5 ay olduğu söyleniyor i̇stanbulda bu rakamın çok daha fazla olduğunu tahmin ediyorum çünkü en son ziyaretimde şehir içinde bir ilçeden diğerine tam 3 saatte gidebildim i̇şte otonom araçlar devreye girdiğinde artık bu dertler bitiyoröncelikle otonom araçlar artık sürücüye göre tasarlanmayacak bütün tasarım yeni baştan yapılacak i̇htiyaç duyulmayan bölümler ortadan kaldırılacak otonom araçlar herkesin yolcu olduğu ve konforlu bir yolculuk üzerine odaklandı yeni arabalar yolcuların uyuyabilecekleri yemek yiyebilecekleri ve hatta rahat çalışabilecekleri bir mini ofis halinde tasarlanıyordokunmatik ekranlar güçlü bir ses ve medya sistemi 5g ile hızlı internet erişimi sayesinde otonom araçlar bir eğlence merkezi haline gelirken amazon alexa ve apple siri gibi bir yazılımla araçlarla konuşmak da mümkün oluyor böylelikle çocukluğumuzda izlemek için can attığımız kara şimşek dizisindeki gibi konuşan arabalar hayal olmaktan çıkıp gerçeğe dönüşmüş oluyor ayrıca arabalar günlük iş görüşmelerimizi ve hangi saatte nerede olacağımızı dünyada neler olup bittiğini anında haber alıp sesli veya görüntülü olarak bizlere aktaracak bu sayede arabamız kişisel asistanımız olacaken önemli kısım ise otonom araçlar kendilerine yerleştirilen sensörler ve hızlı internet sayesinde civardaki bütün araçlarla iletişim halinde olacak ve hangi arabanın hangi dakikada nerede olacağını hesap ederek en kestirme yoldan ve kaza yapmadan hedefine ulaşacak deneme sürüşleri yapan halihazırdaki otonom araçlardan toplanan verilere göre sürücüsüz araçlar insanlara göre çok daha az hata veya hiç hata yapmıyor makine öğrenmesi sayesinde hatalarından ders çıkaran araçlar bu tecrübesini diğer araçlarla da hemen paylaşıyor bu durumda bir yoldan ilk defa giden bir araba daha önce o yoldan gitmiş resim ve veri toplamış olan başka bir araçtan aldığı bilgi ve tavsiyeler sayesinde o yolu biliyormuşçasına yolculuk yapacak ve kendi tecrübesini de algoritmalara ekleyecek virajlarda ve keskin dönüşlerde merkezkaç kuvvetini eğimi ve kendi hızını hesaba katarak en optimum hızda otomatik dönüş gerçekleşmiş olacak bu durumda virajı alamayıp yuvarlanan araç hiçbir zaman olmayacakdelaware üniversitesinden andreas malikopulos boston üniversitesi ile ortaklaşa gerçekleştirdikleri bir algoritma ile trafik ışıkları olmayan kavşaklarda otonom araçları birbirleriyle konuşturarak ve hızlarında çok az bir değişiklik ile hiç durmadan geçmelerini sağladıklarını söyledi böylelikle otonom araçlar sayesinde trafik ışıkları tarihe karışmış oluyor malikopulos açıklamasında otonom araçların gereksiz yere sürekli dur kalk yapmadıkları ve kırmızı ışıkta çalışır vaziyette beklemedikleri için 22 oranında yakıt tasarrufu sağladıklarını da sözlerine eklediyapay zekanın ahlakı ve değer yargısıyapay zeka ve makine öğrenmesi sayesinde hızlı bir dijital devrim yaşıyoruz bu durumda ahlaki değerler ve özel hayatın gizliliği gibi konular da en çok tartışılan konular arasında beklenmeyen durumlara makina öğrenmesinde aykırı durum outlier diyoruz mesela otonom bir araba güzel güzel yoluna devam ederken karşısına birisi atladı bu beklenmeyen durumda yaptığı fiziksel hesaplara göre fren yapsa takla atacak sağa kırsa bir topluluk var sola kırsa diğer bir araca çarpacak otonom araç neye göre karar verecek en az ekonomik zarara göre mi hareket edecek yoksa en az insan kaybına göre mi karar verecek kısacası makinaların vicdanı ve ahlakı var mıi̇nsanlar kadar zeki hatta insanlardan daha da zeki öğrenebilen düşünebilen yazılımlar üretmek ahlaki kaygıları da beraberinde getiriyor geçtiğimiz yıllarda abdde yaşanan ilginç bir olayda bilgisayarlar haklı çıktı evinin yakınındaki mağazadan alışveriş yapan lise yaşındaki genç bir kıza mağaza mektup gönderip hamileliğinden dolayı kutluyor ve bu süreçte alabileceği ürünlerin listelerini ve uygun fiyatlarını gösteriyordu mektubu posta kutusundan kızın babası açtı ve soluğu mağazada aldı ortalığı birbirine kattı kızı daha çok küçüktü ve evli değildi böyle bir ithamla kızının psikolojisinin bozulacağını iddia etti mağaza müdürü babadan özür diledi ve bu bilginin bilgisayarların kızın alışveriş verilerinin analiz etmesi sonucu ortaya çıktığını ve kendilerinin bir suçu olmadığını söyleyip bilgisayarları suçladı baba özür dilemenin yetmeyeceğini ve işi mahkemeye taşıyacağını söyledibaba eve gelip durumu kızına anlattı ve avukata gideceklerini ve mağazadan şikayetçi olacaklarını söyledi kız ise avukata gitmeye yanaşmadı gerçekten hamileydi bilgisayarlar babadan önce kızın hamile olduğunu öğrenmişlerdi çünkü veri bir kez dijital ortamam aktarıldı mı artık o bilginin gizli kalması mümkün değil yapay zekanın en büyük problemi bu gibi durumlarda nasıl davranacağını henüz bilemiyor olması bilim insanlarının buna da bir çözüm bulacaklarından eminiz bekleyip göreceğiz  8 bin ışıkyılı uzaklıkta bir ay  bilim dünyasının bu hafta en çok konuştuğu mevzu şüpheniz 8000 ışık yılı ötede keşfedilen öteay exomoon idi i̇kincisi ise çinin uzaya çok büyük bir ayna gönderecek olması ve bu ayna ile elektrik götürelemeyen yerleri geceleri aydınlatmak için kullanacağını açıklaması idigünümüze kadar çoğunluğu kepler uzay teleskopu tarafından güneş sistemi dışında başka yıldızların yörüngesinde dolanan yaklaşık 5 bin ötegezegen exoplanet keşfedilmişti keplerden çok daha ileri teknolojilere sahip tess uzay teleskobu ile de binlerce ötegezegen keşfedileceğini tahmin ediyorduk ancak başka bir yıldızın yörüngesindeki bir ötegezegenin etrafında dolanan bir ay keşfetmek ilkti böylelikle güneş sistemi dışında kepler 1625b isimli jüpiter büyüklüğünde bir gezegenin yörüngesinde dolanan neptün büyüklüğünde ilk öteay keşfedilmiş olducolumbia üniversitesinden bilim insanları alex teachey ve david kipping temmuz 2017de kepler 1625b gezegeninin yörünge arkadaşıyla ilgili ilk delilleri buldular emin olmak için hubble uzay teleskobunu bu bölgeye odakladılar yeterince veri topladıktan sonra analiz ettiler olayın en ilginç noktalarından birisi de keşfedilen bu ayın dünyadan 17 kat büyük olmasıson yıllarda astronomi bilimi çok ilerledi her gün yeni bir keşif ile karşılaşıyoruz teknolojinin ve optik biliminin ilerlemesi ile daha önce denenmeyen teknikler kullanıp yeni keşifler yapılıyor artık teleskoplara ve uzay araçlarına yapay zeka da entegre edilecek hal böyle olunca teleskoplar kendileri için günler öncesinden planlanan yerleri değil yapay zeka ve makina öğrenmesi sayesinde ilginç buldukları noktalara kendileri fokus olup veri toplayacaklar mesela mars yüzeyinde resim ve veri toplayan bir gezgin kendisine dünyadan gönderilen komutları uygulamak yerine aykırı bulduğu yerlere yönelerek veri toplayacak ve böylelikle yeni keşiflerle daha sık karşılaşacağızbilim insanları daha önce de ötegezegenler etrafında ay aramışlardı ancak doğrudan bir delil bulamamışlardı nitekim columbia üniversitesinden david kipping yaklaşık 10 yılını bu işe adadı kepler uzay teleskobu ile 4 yıl veri topladı 300 kadar ötegezegenden gelen veriler analiz edildi en sonunda kepler 1625b ismi verilen ötegezegenin ışığında bazı sapmalar elde edildi bu veriler ışığında hubble uzay teleskobunu bu gezegene odakladılar ve 40 saat veri topladılar sonuçlar ilginçti i̇lk defa bir öteay için veriler toplanmıştı bütün işaretler bir aya işaret etti ve bu sayede öteay keşfedilmiş oldueğer biz dünyada değil de jüpiterde yaşıyor olsaydık gökyüzüne baktığımızda tam 67 tane ay görecektik hem de rengarenk jüpiterin onaylanmış 67 tane uydusu var 53 tanesinin ismi var 14 tanesi yeni keşfedildi fakat henüz resmi isimleri verilmedi jüpiterin aylarından en büyük 4 tanesini gökyüzüne ilk defa teleskopla bakan galileo galilei 1609 yılında keşfetti jüpiter büyüklüğündeki kepler 1625b gezegeninde birisi yaşıyorsa gökyüzüne baktığında yeni keşfedilen bu ayı görecek ancak bu ay gezegeninden yaklaşık 3 milyon kilometre uzaklıkta ve neptün gezegeni büyüklüğünde güneşin dünyaya uzaklığı 153 milyon km 153 milyon kmyi 400e bölersek tam 385 bin km elde ederiz bu uzaklık ise tam tamına ayın dünyaya uzaklığı öte yandan güneş görüntü olarak ayın tam 400 katı bu sebeple güneş ile ay gökyüzünde aynı büyüklükte görülür bunun delili ise güneş tutulmasında ayın güneşi tam olarak kapatmasıdır bu durum bize güneş ve ayın çok ilginç bir hesaba göre konumlarında durduklarını gösteriyor bu yeni keşfedilen ay ise gezegeninden gökyüzüne bakıldığında ve uzaklık ve büyüklük hesaba katıldığında bizim aydan 2 kat büyük gözüküyorşunu da hemen belirtelim ki biz bu gezegen ve ayın tam 8 bin yıl önceki halini gördük bize görüntüsü yeni ulaştı şu anki halini ancak 8 bin yıl sonra göreceğiz eğer orada birisi yaşıyorsa ve bizimle irtibata geçmek isterse işimiz çok zor zira oraya radyo dalgasıyla bir mesaj göndersek dalganın oraya ulaşması tam 8 bin yıl sürecek radyo dalgası ulaştığında oradaki kişinin radyoyu icat etmiş ve alıcıları açık olması gerekiyor hadi bunu da hallettik mesajımızı aldı ve cevap verdi cevabın bize ulaşması da bir başka 8 bin yıl sürecek gidişdönüş toplamda 16 bin yıl sürüyor dünyanın yaşının 45 milyar olduğunu biliyoruz fakat insanlığın bilinen tarihi 7 bin yıl yani bilinçli insanın varlığının toplam süresi bile iletişim kurmaya yetmeyecek durumda madem öyle niye araştırıp duruyoruz i̇nsan ulaşamadığı ve bilmediği şeyleri merak ediyor işte bilim insanı meraklı olmalı sorgulama merak ve heyecan yoksa bilim de olmuyorçinden yapay ayay ışığında yürümek çok romantik bir şey olabilir ancak çinliler ayı yeterince romantik bulmamışlar ki yapay bir ay yapıp uzaya gönderecekler geçtiğimiz hafta chengdu havacılık bilimi ve teknolojisi mikroelektronik sistem araştırma enstitüsü başkanı wu chunfeng 2020 yılında suni ay lansmanını planladığını açıkladı chunfeng teknik olarak bir aydınlatma uydusu olan sahte ayın chengdunun sokak ışıklarının yerini alması gerektiğini söyledigüneşten aldığı ışığı dünyaya yansıtacak olan ayna ay normal aydan 8 kat daha parlak olacak ve 3 adet üretilecek 2020 yılında ilk ışıklarını dünyaya göndermesi planlanan devasa aynalar 6 bin 400 kilometrekarelik alanı aydınlatacak aynaların elektrik enerjisi tasarrufunda büyük rol oynaması bekleniyor aynı zamanda herhangi bir bölgede deprem veya doğal afet olduğunda aynalar o bölgeye yönlendirilerek aydınlanma sağlanacak kesintisiz ışık kaynağı olacak olan bu aynaların insanların biyolojik saatinde bir değişiklik yapıp yapmayacağı ise merak konusu çünkü insanlar yüzyıllardır gece ve gündüze alışmış ve bünyelerine ona göre ayarlamışlar aynaların faaliyete geçmesiyle sürekli gündüz modunda olacaklaryıllar yıllar önce de aynı konu rus bilim insanları tarafından düşünülmüştü rusların uzaya gönderdiği ayna minik bir yıldız gibi gözükmüştü gelişen teknoloji ile çinli bilim adamı ve mühendislerin bu konuyu başarabilecek mi doğrusu ben de merak ediyorum  nasanın 60 yılı  geçen hafta bilim dünyasında en çok konuşulan konu 11 kasım perşembe günü fırlatmadan 2 dakika sonra soyuz uzay aracında oluşan hata sonucu astronotların uluslararası uzay i̇stasyonuna erişemeden dünyaya acil iniş yapması idinasanın insanlı uçuşları 2011 yılında iptal etmesi sonucu uzaya astronot ve kozmonot taşıyan tek kurum olan rusya uzay ajansı roscosmos son iki aydır çok zor durumda uzun yıllar sıfır hatayla uzaya insan taşımış olan roscosmos ilk kez 10 eylül tarihinde bu köşedeki yazımızda ayrıntılarını anlattığımız olayla sarsılmıştı uzay i̇stasyonunda hava basıncının düşmesi üzerine yapılan araştırmada istasyona kenetli soyuz uzay aracında matkapla açılmış 2 milimetrelik bir delik bulundu i̇stasyonda yaşayan astronotların hayatını tehlikeye atan bu delik hemen tamir edildi bunun üzerine hem nasa and roscosmos birer soruşturma başlattılar bu soruşturmanın ayrıntıları için nasanın yeni atanan başkanı james jim bridenstine ve roscosmosun başkanı dmitry rogozin bir telefon görüşmesi yaptılar ve bu konunun aydınlatılması için teminat verdiler bu konuşmada rus uzay ajansının başkanı rogozin nasa başkanı bridenstinei rusyaya davet etti ve bir sonraki uçuşu birlikte izlemeyi önerdi bridenstine bu daveti kabul etti ve geçen hafta rusyaya geldianlaşılan o ki nasa başkanı bridenstinein rusyada olması pek de uğurlu gelmedi çünkü ms10 misyonuyla kazakistandaki baikonur cosmodromedan uzaya fırlatılan soyuzun hareketinden yaklaşık 2 dakika sonra meydana gelen bir arızadan dolayı astronotlar dünyada doğru hızla düşmeye ve dönmeye başladılar uzay aracı paraşütleri hızlıca açıldı ve iki astronot sağ salim yere indiler bu iki olay rusların uzay konusundaki güvenilirliğini de zedeledi rusya arızanın nedeni anlaşılana kadar bütün uçuşları durdurdubu kararla artık insanlığın ürettiği en pahalı uçan laboratuvar olan uluslararası uzay i̇stasyonuna belirli bir süre kimse gidip gelemeyecek milyarlarca dolara malolan ve her yıl 4 milyar dolar işletme gideri olan uzay istasyonu uzun süre astronotsuz kalabilir i̇şin ilginç yanı rusyanın uzaya fırlattığı sputnikten korkan amerika 1958 yılında nasayı kurmuştu soğuk savaş döneminde birbirleriyle kanlı bıçaklı olan iki kurumun bugün ortak çalışıyor olması da ayrıca kayda değer bir durum bu olayın ayrıca nasanın kuruluşunun 60 yılına denk gelmesi de ayrıca manidar bulunduwernher von braun almanyanın hitler zamanında en önemli bilim adamlarından birisiydi bütün çalışmalarını balistik füzelerin üretilmesi üzerine yaptı ve ii dünya savaşında yaptığı güdümlü ve uzun menzilli roketler savaşan askerlere değil londra ve parisin sivil yerleşim yerlerine de atıldı bu nedenle dünyayı bir korku kapladı eskiden savaşlar cephede askerler tarafından yapılır cephede kaybeden taraf topraklarından ve şehirlerinden olurdu fakat sivil halka genelde dokunulmazdı balistik füzelerin üretilmesinden sonra bu değişti sivil insanlar üzerinde psikolojik baskı da oluşturmaya başladıi dünya savaşının son günlerinde amerikan askerleri von braun ve ekibinin çalıştığı bölgeye indirdi von braunun kardeşi magnus amerikan askerlerine gelerek kendisinin dünyaca ünlü bilim adamı von braunun kardeşi olduğunu ve teslim olmak istediklerini söyledi bunun üzerine von braun ve ekibi amerikaya geldiler bugün los angelesta bulunan nasa jplin bulunduğu yerde füze çalışmalarına başladılarzamanın abd başkanı eisenhower soğuk savaş sırasında sscbyi eski rusya gözetlemek kısacası rusların ne yaptıklarından haberdar olmak için istihbarat imkanlarını araştırıyordu casus uçaklar gönderiliyor fakat ruslar farkedip abd uçaklarını bombalıyordu bunun üzerine başkan uzay hava sahanlığı kavramını ortaya atıp oksijenin bittiği ve insanların artık normal nefes alamayacağı yerin başlangıcı olan 100 km üzerini hiçbir ülkenin hava sahası ilan edemeyeceğini söyleyip birleşmiş milletlerden onaylattı böylelikle uzaya bir uydu gönderirlerse rusyayı rahatlıkla izleyebilecekti ancak ruslar erken davrandılar ve sputnik ismini verdikleri küre şeklinde parlak bir cismi dünyanın alçak yörüngesinde göndereyi başardılar her konuda olduğu gibi bilim ve uzay konusunda da dünya lideri olduklarını düşünen ve bununla övünen amerika hayal kırıklığına uğradı halk sokaklara dökülmüş dünyadan da gözle görülebilen ve hatta 2 kanaldan radyo yayını yapan sputniki korkuyla izliyorlardı tam bir travma yaşıyorlardı ya rusya bu uzay aracı yerine bir füze gönderse halleri ne olacaktıancak başkan eisenhower bu konuyu hiç de sürpriz olarak karşılamadı çünkü kendisi de aynı şeyi istiyordu fakat almanyadan gelen bilim adamı ve wernher von brauna tam güvenemiyorlardı nihayetinde almandı fakat rusların bu hamlesi ve halkın korkması sonucu wernher von brauna yetki verildi ve sputnikten birkaç ay sonra alelacele bir deneme yaptılar ancak ilk deneme başarısız oldu ve canlı yayında patladı bundan sonra hesaplarını daha doğru yaptılar ve explorer 1 ismini verdikleri ilk uyduyu uzaya fırlattılar bu olay uzay işlerinin tek bir noktadan yürütülmesini gerektiriyordu bunun üzerine nasa kuruldu ve uzayla ilgilenenler ordudan nasaya transfer edildiler bundan 11 yıl sonra nasa ilk insanı aya indirmeyi başardı astronomi ile alakalı kitaplar nasanın yeni buluşları ile tamamen değişti viking araçlarıyla marsa gidildi voyager uzay araçlarıyla güneş sistemindeki gezegenler tek tek yakın mesafeden ziyaret edildi ve gezegenler ve onların uyduları hakkkında inanılmaz görüntüler elde ettik voyager araçları 40 yıldır yollarına devam ediyor ve güneş sisteminin dışına çıkmak üzereleruzay araştırmalarında elde edilen bilgiler ışığında dünya yörüngesine uydular gönderebildik ve haberleşme alanında çağ atladık televizyon yayınlarının da uyduya aktarılması ile iletişim hızlandı uzayda kullanılan teknolojiler yeryüzünde de kullanılmaya başlandı ve mürekkepli yazıcılar dijital kameralar ve internet uzay çalışmaları sonucu ortaya çıktıabdnin nükleer sırları ii dünya savaşında almanyadan kaçan bir grup bilim adamı tarafından önce i̇talyaya sonra da rusyaya kaçırılmıştı bundan maksatları güneyde kurulan yeni ülke için nüfus lazımdı ve rusyada da çokça bulunuyorlardı başkan eisenhower uzay bilgileri de kaçırılmasın diye elektronik ortamdan bilgi iletiminin sağlanması emrini verdi ve buradan internet doğdu i̇şin acı tarafı dünyada bunlar olurken türkiye 1934 yılında astronomi derslerini müfredattan çıkarmıştı ve halen seçmeli ders konumunda  nobel fizik ödülü ve alfred nobel  geçtiğimiz hafta nobel haftasıydı bilime katkı sağlamış bilim insanları i̇sveç kraliyet bilimler akademisinin twitter hesabını sürekli kontrol ediyorlardı sonunda i̇sveç kraliyet bilimler akademisi 2018 yılı nobel ödüllerini bir bir açıkladı önce tıp sonra fizik sonra kimya ve en sonunda nobel barış ödülü sahiplerini buldu edebiyat ödülü bu yıl verilmedi gelecek yıl iki ödül birden verilecek günümüz bilim insanları nezdinde en prestijli ödül bir nobel ödülü profesörler ders anlatırken henüz çözülememiş problemleri anlatıp siz çözerseniz nobel ödülü sizi bekliyor şeklinde öğrencilerini motive etmeye çalışıyorlarbu yıl nobel fizik ödülünü üç bilim insanı paylaştı hepsinin ortak noktası ise lazer fiziği üzerinde çalışmış olmalarıydı işıktan yapılan aletler bu yılki fizik ödülünün belirleyicisi oldu 96 yaşındaki amerikalı bilim adamı arthur ashkin lazerle optik cımbızları keşfetti bu buluş özellikle biyofizik alanında çığır açacak cinstendi çok küçük parçacıklar ışıkla hareket ettirilebilir bir insanı yoğun lazer ışığına tabi tutsak hem vücudu ısınır hem de ışık çok küçük bir miktar geriye iter fakat bu itmeyi yerçekimi ve sürtünme olan yerlerde görmemiz pek mümkün değil ancak sürtünmesiz ve yerçekimsiz bir ortamda bir karınca bir kamyonu rahatlıka çekebilir nitekim uzaya gönderilecek uzay araçlarını yerden lazer ışınlarıyla hızlandırmak gelecekteki uzay çalışmalarında önemli rol oynayacak i̇şte arthur ashkin yoğun lazer ışığının bu özelliğinden faydalanarak optik cımbızları buldu bu sayede çok küçük parçacıklar lazer ışığı ile hareket ettirilebiliyor2018 nobel fizik ödülünün diğer sahipleri ise fransız fizikçi gérard mourou ve kanadalı fizikçi donna strickland oldular donna strickland bugüne kadar nobel fizik ödülüne layık görülen 3 kadın oldu gérard mourou ve donna strickland insanoğlunun oluşturabildiği en kısa ve en yoğun lazer darbelerini oluşturdular devrim niteliğindeki makaleleri 1985te yayınlandı ve stricklandın doktora tezinin temeli oldu strickland ve mourounın yeni icat ettikleri teknik ile nabız amplifikasyonu cpa olarak adlandırılan ve kısa bir süre sonra yüksek yoğunluklu lazerler için standart hale geldi her yıl lazer ışınlarının en keskin kullanımıyla milyonlarca düzeltici göz ameliyatı gerçekleştirilmektedirözellikle fizik ödülü açıklandığında içimden astronomi fizik ve yapay zeka üzerine yaptığım ve ilerde yapacağım çalışmalardan dolayı bir gün bir gün ben de alır mıyım acaba diye düşündüm i̇stemem amma yan cebimde bir nobel fizik ödülü olsa hiç de fena olmazdı yani nobel fizik ödülü almış ilk türk olurdum peki alabilme ihtimalim var mı çok zor bir ihtimal hiç kimsenin bulamadığı bir şeyi keşfedeceksiniz ve bu buluş fizikte çığır açacak bir buluş olmalı ayrıca siyaseten de konjonktüre uygun olmalısınız özellikle nobel barış ödülü tamamen siyasi nitekim 2009 yılında abd başkanı barack hüseyin obamaya verildi sebebi ise mısırda yaptığı bir konuşmada abd müslümanların düşmanı değildir dedi ve nobel ödülünü aldı halbuki diğer abd başkanları gibi obama da onlarca yerde bombalama emrini verdi ve yüzlerce insanın ölümüne sebep olduöte yandan barış deyince akla hemen nobel barış ödülü gelir oysa bugün uzaktan patlatılabilen bombaların sorumlusunun kendi kız kardeşini bile öldüren nobel vakfının kurucusu silah taciri alfred bernhard nobelin olduğunu biliyor muyuz kendisi öldüğünde 20dan fazla ülkede 100 silah fabrikası vardıalfred nobel 21 ekim 1833 tarihinde varlıklı bir ailenin üçüncü çocuğu olarak stockholmde dünyaya geldi babası immanuel nobelin mallarını taşıyan gemi batınca kardeşleri ludvig ve robert sokaklarda kibrit satarak ailenin geçimini sağlamaya çalıştı fakat geçim zordu aile önce finlandiyaya sonra rusyaya taşındıst petersburg şehrinde kendisine mayın atölyesi kuran immanuel nobel osmanlırus kırım harbinde rus ordusuna mayın ve barut sattı immanuel nobelin ürettiği silahlar binlerce türk askerinin ölümüne sebep oldu osmanlırus savaşının uzun sürmesi nobelin işine yaradı ve yeniden zengin oldu alfred nobel ise fizik ve kimya okuması için önce abdye ve sonra fransaya gönderildi paristeyken ünlü kimyager t j pelouzenin laboratuvarında çalıştı bu laboravuarda tanıştığı nitrogliserinin mucidi ascanio sobrero ile birlikte patlayıcı maddeler üzerine araştırmalar yapmaya başladısavaştan sonra işler yavaşlayınca aile stockholme geri döndü ve alfred kimya eğitimini tamamlayıp ailesinin yanına döndü ancak ludvig ve robert rusyada kaldıstockholmde bir deney sırasında patlama oldu ve kız kardeşi emily ve 4 işçisinin ölümüne sebep oldu hızını alamayan alfred kız kardeşinin ölümüne aldırmadan çalışmalarına devam etti 1864te dinamit barutunu bulmayı başardı bu buluşla hep kontrolsüz patlatılan nitrogliserin bundan sonra kontrollü olarak patlatılmaya başlandıdinamitlerin bulunmasıyla alfredin kardeşleri petrol ve madencilikte çağ atladılar önlerine çıkan kayaları alfred nobelin ürettiği dinamitlerle patlatıp kolayca madenlere erişiyorlardı böylelikle alfred nobel madencilikte de çığır açmış oldu ve kardeşleri de bu sayede zengin oldularalfred nobel patlayıcılarla ilgili 355 patent aldı ve dünyanın her yerinde silah şirketleri kurmaya başladı nerde huzur varsa alfred orada silah fabrikası kuruyor ve orada kısa süre sonra savaşlar başlıyor  ve alfred milyonlarına trilyonlar ekliyordu milyonlarca kişi alfredin ürettiği silahlarla öldürülüyor her taraf kan gölüne dönüyorduderken alfredin kardeşi ludvig ölüverdi fransız gazeteleri ise ölenin ludvig değil alfred olduğunu zannedip ölüm taciri öldü başlığını attı ve alfred nobelin kendi kız kardeşi dahil ne çok insanın ölümünde parmağı olduğunu yazıyordubu gazete haberinden rahatsız olan alfred nobel gelirlerini kurduğu vakfa bağışlayıp bundan sonra bariş ile anılmak istedi ve bizde onu barişın sembolü olarak anıyoruz ve nobel alan bilim adamlarımızla övünüyoruz belki bende birgün nobel fizik ödülünü alsam fizik bilimine katkı sağlamış olmaktan dolayı çok sevinirdim ancak her ne kadar hatasından dönmüş olsa da yüzlerce ülkede milyonlarca insanın ölümüne sebep olan silah taciri alfred nobel ve barış kelimelerinin yan yana durmasında bir tezat görüyorum  komadaki hastanın akıbetini yapay zeka belirleyecek  çinli araştırmacıların geliştirdiği bir algoritma bir koma hastasının tekrar uyanıp uyanmayacağına karar vermeye yardımcı oluyor son iki yıldır astronomi üzerine bilimsel araştırmalar yaparken bir yandan da veri bilimi makina öğrenmesi ve yapay zeka üzerine çalışıyorum fakat sonunda ikisi de aynı kapıya çıkıyor birinde teleskoplardan veri toplayıp bilgisayarda makina öğrenmesi modelleriyle analiz ediyorsun diğerinde ise geçmiş verileri analiz edip günümüz problemlerine çözüm bulmaya çalışıyorsun hal böyle olunca yapay zeka ve makina öğrenmesi konusundaki gelişmeleri de yakından takip etme fırsatım oluyorveri biliminde beni en çok etkileyen bölüm ise geçmişteki veriler ışığında gelecek hakkında tutarlı tahminlerde bulunmak mesela bir hastanenin geçmiş yıllardaki hasta sayısı ve kullanılan ilaç miktarına bakarak gelecek yıl ne kadar ilaç alması ne kadar eleman çalıştırması gerektiği konusunda önceden bir fikir sahibi olması gibi konularda makina öğrenme modelleri bize çok tutarlı tahminler veriyor aynı şekilde şoförsüz arabalar etrafındaki araçlara ve internetteki yol durumuna bakıp hangi aracın hangi dakika nerde olacağını tahmin edebiliyor ve ona göre gideceği en kestirme yolu hesaplıyorlar bir semtteki evlerin geçmiş yıllardaki fiyat artışlarını analiz edip gelecek 10 yıl içinde hangi evin fiyatının ne olacağını veya dna modelinde kanserli bir hücrenin bir kaç ay sonra nerede olacağını tahmin edebiliyoruzçinli bilim adamları geçen hafta ilginç bir denemeye imza attılar geçmişte uzun süre komada kalan hastaların verilerini toplayıp analiz ettiler bilinç durumu tamamen kapalı olan sesli ve can yakması beklenen uyarılara hiç bir tepki vermeyen koma hastalarının hayat destek ünitelerinin kesilip ölmesini mi beklemeliyiz yoksa uyanmalarını mı beklemeliyiz diyelim çok sevdiğimiz birisi koma halinde doktorlar seçimi bize bıraktı gitsin mi kalsın mı gitmesini istersek ve ilerde uyanacak ise daha yaşayacak günlerini çalmış olacağız yok kalmasını istersek ve yıllar yılı komada kalır ve yine de giderse ne olacak hatta bir ülkenin eski devlet başkanı 8 yıl komada kalmıtı ne ailesi ne de hastane artık bakmak istememiş ve nihayetinde 8 yıl sonra ölmüştü haberlerde tanıdığımız ünlülerin çocuklarının artık daha fazla dayanamayıp gitsin dediklerine şahit oluyoruz gerçekten zor bir karar aylarca hatta yıllarca bekleyeceksiniz i̇şiniz ve sorumluluklarınız var bir yandan hayat devam ediyor diğer yanda sizin kararınızı bekleyen komadaki hastanız i̇şte çin bilimler akademisinden nörologlar ve pekindeki pla hastanesi doktorların tam olarak bunu değerlendirmesine yardımcı olabilecek bir araç geliştirmek için çok çalıştılar fakat onlar insanlığın nesiller boyunca sahip olmadığı bir teknolojik avantaja sahipler makine öğrenimi machine learning bu algoritmalar duygusal aile fertlerinin ve doktorların bir hastanın tedavisiyle ilgili zor kararlar vermesine yardımcı olabilecek veya elveda deme zamanını belirlemeye yardımcı olabilecek olgunluğa ulaştı artık bu zor kararı siz vermeyeceksinizçinli araştırmacılar binlerce koma hastasından fmri fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme verisini bir makine öğrenme algoritmasına yüklediler ve analiz sonuçları komadaki bir çok hastanın iyileşme olasılığının ne olduğunu anlamalarına yardımcı oldu doktorların umutlarını kestikleri ve artık geri gelmez dedikleri hastaların bir çoğunun bilincinin geri geleceğini başarılı bir şekilde tahmin ettiler üç yüzden fazla hastada bilinci geri geleceği tahmin edilen hastaların 90ında geri geldiği gözlendibilgisayarlar bu tür biyolojik verileri analiz etmede insanların yaptıklarının aynısı yapıyor lakin doktorlar hayatlarında belirli sayıda hastaya bakabilirler ve tecrübeleri bilgisayarlara göre daha az bilgisayarlar ise dünyadaki bütün verileri inceleyip yeni bilimsel gelişmeleri de hesaba katarak ve bir kaç milisaniye içerisinde analiz edebilir ve istatistik olarak çok sayıda veriyi analiz ettiği için daha sağlıklı sonuçlara daha kısa sürede ulaşabiliröte yandan hayatta kalmamıza veya ölmemize bir makinanın karar veriyor olması da ürkütücü bu sebeple hayatta kalma konusunda en son sözü yine bir insanın söylemesi daha doğru olur kanaatindeyim bilgisayarların tavsiyesinin hayatta kalacak tahmini kullanmak tersi durumda kullanmamak gerekir diye düşünüyorum bir de organ bağışı mevzusu var eskiden bilgiişlem müdürlüğü yaptığım finans şirketi evime 2 dakika yürüme mesafesindeydi evimin sol tarafında da bir üniversite vardı i̇ş arkadaşlarım trafikte evlerine gitmek için park yerinden arabaları dahi almadan ben eve varmış oluyordum sonra onlar ortalama 80 dakika trafikte zaman harcıyorlardı ben de bu süreyi değerlendirmek için üniversiteden ders aldım sonra o kadar ders almışım arkadaşlarımın trafikte geçirdiği vakitte ben 5 bölüm bitirmişimbu derslerden birisi de anatomi dersi idi i̇nsan vücudunun inceliklerini ve fonksiyonlarını merak ediyordum tıp ve hemşirelik öğrencileriyle beraber 205 kemik ismi ezberledim kasların sinirlerin ve damarların isimleri ve ilginçliklerini öğrenme fırsatım oldu bu günlerden birinde kedi ve kadavra parçaladık adam vücudunu tıp öğrencilerinin istifade etmesi için bağışlamış ve cenaze töreni 2 yıl sonrasına planlanmış 2 yıl boyunca öğrenciler üzerinde çalışıp kesip biçecekler ameliyat denemeleri yapacaklar ben de beyin ve kalp üzerinde çalıştım ve beyni ortadan kesip diğer öğrencilerin görmeleri için hazırladım acaba sevdiklerimizin veya kendimizin vücudunu veya bir parçasını bilimsel araştırmalar için bağışlar mıydık bu konuda en çok tartışılan konu ise eğer organ bağışladığımız kişi o organla yanlış bir iş yaparsa ve insanlara zarar verirse ne olacak sorusu i̇şte yapay zeka ve makina öğrenmesi buna da çözüm bulmuş mahkeme kayıtlarını inceleyen veri bilimciler gelecekte kimlerin suç işleyeceğini de tahmin edebiliyorlar filmlerdeki gibi geçmişten geleceğe polislik yaparak suç işleme oranında ciddi önlemler alınacak nitekim new jersey eyaletinde veri bilimciler suç işleyenlerin tekrar ne zaman suç işleyeceğini bile 88 doğrulukla bulmayı başardılar veri bilimi ve yapay zeka ve bulut bilgisayar hem geleceğimizi şekillendirecek hem de bir çok işi elimizden alacak  yapay zeka ile akıllı şehirler  dokuzyüz çalışanı olan bir şirketin yetkilileri belediyeden kiraladıkları işyerlerinin kira ve masrafların artması sebebiyle belediye başkanına gittiler bu şartlarda artık bu şehirde kalamayacaklarını yüksek gelirli 900 çalışanını da alıp artık başka bir şehre taşınacaklarını ve işlerine orada devam edeceklerini söylediler belediye başkanı danışmanlarına dönüp bunlar için birşey yapabilir miyiz diye sordu başkanın danışmanları akraba ve tanıdık değil yapay zeka ve büyük veri kullanarak akıllı şehirler tasarlayan veri bilimcileri idi şehrin adı da los angeles en batısında bulunan sahilleriyle ünlü santa monica idibu veri bilimcileri şirketin verilerini analiz ettiler ve birkaç gün sonra şirket yetkilileri ile buluştular ve bazı tavsiyelerde bulundular şirketin internet ve ip telefonları için kullandığı servisi iptal ettirip belediyenin sağladığı çoğu bedava fiber optik genişbant internete geçerlerse yıllık 100 bin doların üzerinde kâr edeceklerini söylediler çünkü belediye akıllı şehir projesiyle bütün sokakları fiber optik kablolarla donatmış ve trafik lambalarının üzerine de kablosuz internet routerları yerleştirmişti bu şehirde yaşayan herkes belediyenin sağladığı bedava internet sayesinde her köşeden telefonlarının veri limitini kullanmadan rahatça internete bağlanabiliyorlar fiber optik kablolar ışık hızında veri ilettiği için bağlanma hızları da çok yüksekveri bilimcilerinin diğer bir tavsiyesi ise işyerinde fiziksel serverlar tutmamaları yönündeydi çünkü şirketin çok büyük bir server odası vardı bu odada süper serverlar yedekleme üniteleri güç kaynakları routerlar ve ısınan bilgisayarları soğutmak için klima sistemi vardı ayrıca bu server odasından sorumlu 2 sistem mühendisi çalışıyordu onların görevi ise bu serverları çalışır vaziyette tutmak şirket bilgileri arttıkça yeni serverlar almak ve onları sisteme eklemek bozulanları da sistemden çıkarmaktı veri bilimcileri bu şirkete bu odadan kurtulmalarını tavsiye ettiler bunun yerine bulut bilgisayar cloud computing sistemi kullanmalarının daha ekonomik olacağını söyledilerbulut bilişim ya da cloud computing ve büyük veri big data bir sonraki teknoloji devrimi olarak görülüyor normal şartlar altında windows bir server kurmak ve şirketin ihtiyaçlarına göre konfigürasyonunu yapmak bir hafta sürüyor bozulduğunda veya harddiski dolduğunda daha büyük bir harddisk almak ve var olan bilgileri ona aktarmak veya ek harddisk olarak eklemek gerekiyor moore kanununa göre her 18 ayda bir bilgisayar teknolojisi yenileniyor ve yeni makinalar almak gerekiyor yeni server aldığınızda eskisi kenara itiliyor ve yeni makinayı eklemek günler veya haftalar sürebildiği gibi arada veri ve iş kaybı da söz konusu oluyor mesela bankalara gidip sistem bozulduğunda çalışanlar ve müşteriler saatlerce boş bekliyor ancak bulut bilgisayara geçildiğinde bunların hiçbiri yaşanmıyor hızlı genişbant internet sayesinde serverlara ulaşmak çok kolay güncelleme derdi yok bozulma yok bir üs modele geçmek bir tık ötede ayrıca ihtiyacınız olmayan günler servisi kapatabiliyorsunuz fiziksel olarak her 18 ayda bir yeni server alma yok harddiskin dolma ve bozulma ihtimali yok i̇htiyaç halinde bir tıklama ile serverların kapasitesini iki katına veya 4 katına çıkarabiliyorsunuz i̇htiyacınız yoksa geriye düşürmek yine bir tık ve serverlar ve servisler önceden ayarlanmış size düşen sadece bir tık yazılımlara ayrıca ücret ödemiyorsunuz server odası bakımı yedekleme ünitesi ve eleman çalıştırmaya gerek yok ayrıca milyar dolarlık şirketlerin kullandığı servislere bir tıkla ulaşıp aynı servisleri kullanabiliyorsunuz üstelik bütün bunlar bulut bilişim kullandığınız çok çok ucuza maloluyor servisleri kullandığınız kadar ödüyorsunuz hafta sonu ve tatillerde kapatabiliyorsunuzbu tavsiyeleri dinleyen şirket yılda yüzbinlerce dolar tasarruf edebileceğini öğrendi ve bu şehirde kalmaya karar verdi böylelikle yüksek geliri olan 900 kişi belediye sınırları içinde kaldılar ve harcamalarını bu şehirde yapıyorlar bu şehirdeki marketlerden alışveriş yapıyorlar ve bu şehirdeki restaurantlarda yemek yiyorlar şirket milyonlarca dolar gelirinden bir kısmını bu belediyeye vergi olarak ödüyor akıllı şehir projesi ile herkes kazanıyorbelediyenin akıllı hizmetleri bundan ibaret değil tabiki toplu taşıma araçlarına yerleştirilen kamera ve sensörler sayesinde metro ve otobüsler aralarında iletişim kurup durak ve aktarmalar algoritmalarla hesaplanıyor ve kırmızı ışıklar yolcuları yetiştirmek için otobüslerin olduğu yerde kavşağı geçene kadar bekliyorlarsanta monica belediye sınırları içerisinde araba park etmek isterseniz cep telefonunuzdaki belediye uygulamasından hangi parkomatın boş olduğunu görebilir ve park yeri aramak yerine doğrudan boş olan yere gidip park edebilirsiniz uygulamada parkomatın saat başına kaç dolar istediğini de görüyorsunuz böylelikle daha şehre gitmeden bütçenize göre park edecek yer belirleyebilirsinizdoğal afet ve olağanüstü durumlarda fiber optik kablolar ve teknolojik aletler iletişim önceliğini ambulans itfaiye polis araçlarına veriyor polis araçlarının arkası ise mini bir teknoloji üssü gibi deprem gibi doğal afetlerde telefonunuz çekmez internetiniz bağlanmazsa hemen bir polis aracının arkasına gidip bütün bantlardan kablosuz internete bağlanıp iletişim kurabilirsiniz ayrıca her polis arabasında 6 tane kamera her saniye çekim yapmakta ve veri bilimi merkezi anlık analizlerle şehirde olan bitenleri saniye saniye değerlendirmektediraraştırmalar gösteriyor ki eğer bir şehirde ağaçlar az ise çocuklarda sıcaklığa bağlı hastalıklar daha fazla oluyor mesela gelir seviyesi yüksek olan beverly hills şehrinde çok ve yüksek ağaçlar mevcut bu bölgede yaşayan çocuklarda sağlık problemleri daha az iken ağaç yoğunluğu az olan şehirlerde sıcaklığa bağlı hastalıklarda artış gözleniyor akıllı şehir projesi kapsamında çalışan veri bilimcileri hastanelere anlık bağlantılar ile veri toplayıp gelen çocuk hastalarda sıcaklığın sebep olduğu hastalık varsa o hastanın yaşadığı bölgede ağaçlandırmaya önem veriliyor ayrıca uydulardan parklar bahçeler ve ağaçlar ile alakalı veriler toplanıp oksijen ve hava durumunun insan hayatına en uygun şekilde ayarlanması üzerinde veri analizleri yapılıyor belediye yapılan harcamaların ve toplanan verilerin tamamını internet ortamında paylaşıyor ve başka veri bilimcilerine de bu verileri analiz edip belediyeye tavsiyede bulunmalarını istiyor bu sayede daha da akıllı bir şehir haline gelmeyi planlıyor  yapay zeka i̇le ölümsüzlük  i̇nsanlar binlerce yıldır ölümsüz olmanın peşinde koşmuşlardır lokman hekimin ölümsüzlük iksirini bulduğu ancak içemeden kaybettiği de anlatılır yapay zeka ve makina öğrenmesi ile bu binlerce yıllık araştırma sonuca ulaşmak üzere teknolojinin gelişmesi ile 2045 yılında artık geçmişte yaşamış atalarımızla konuşup sohbet etmemizin mümkün olacağı iddia ediliyoruzun yıllardır yurtdışında yaşıyorum türkiye gündemini takip etmek haliyle pek de mümkün olmuyor sosyal medyada astronomi üzerine paylaştıklarımı görenlerden bazıları sürekli mustafa topaloğlu yorumları yapıyorlardı ben de merak edip mustafa topaloğlunu araştırdım i̇nternetten birkaç videosunu izledim babamın babası onun babasının büyük babası büyük babasının daha sonrası nerededirler şimdi gördünüz mü hiç aramadılar sordunuz mu hiç şeklinde bir sözüne rast geldim komik olmakla birlikte düşündürücü bir söz i̇şte yapay zeka sayın mustafa topaloğlunun bu sorusuna cevap veriyor 2045 yılından sonra bilgisayarımızın karşısına geçip babamın babası onun babasının büyük babası biraz sohbet edelim mi diyeceğiz ve bilgisayar karşımıza aradığımız kişiyi bulup getirecek ve kendisiyle sanal ortamda sohbet etmemiz mümkün olacak2012 yılının son günü mit laboratuvarında steve ramirez isimli doktora öğrencisi bir farenin beynine yaşamadığı bir olayı yaşamış gibi gösterdi ve fare bu olayı hatırladı böylelikle farelere hafıza nakli başarılı olmuş oldu teknoloji o günden bugüne çok daha ilerledi 2045 yılında ise bir insanın hafızası bir bilgisayara aktarılabilecek bu durumda hafızası bilgisayara aktarılan kişinin bütün hatıraları tecrübeleri ve düşünceleri de bilgisayardan ulaşılabilir olacakfacebookun sahibi ve ceosu mark zuckerberg gelecekte video paylaşımlarının megatrend olacağını ve kendilerinin birinci önceliğinin video olacağını söyledi i̇nternette paylaşılan herşey herkese açık ve ufak bir programla bütün paylaşımlara erişmek mümkün ayrıca yapay zeka makine öğrenmesi ve yüz tanıma sistemleri ile hangi videoda kimlerin olduğunu ve ne konuştuklarını bulmak bir kac milisaniyede mümkün ek olarak mobese kameraları sokaklarda güvenlik kameraları işyerlerinde bankalar arabalar otobüsler emniyet güçleri istihbarat servisleri her an her şeyi kaydediyorlar whatsappden insanlar birbirleri hakkında saatlerce dedikodu yapıyorlar ve bunların hepsi yapay zeka makine öğrenmesi ses ve yüz tanıma sistemleri tarafından kayıt altına alınıyor ve gelecekte bize gönderilecek reklamlar konusunda analizler yapıyorlar bir de twitterda tt olmak için atılan tweetler var i̇nsanlar siyasi görüşleri tt olsun diye var gücüyle saldırıp sanal ortamda ülke batırıp ülke kurtardıklarını zannederken gerçekte kendileri hakkında inanılmaz bilgileri bu sitelere postalamış oluyorlar atılan tweet veritabanında sadece bir sütunda tutulurken tweet atan kişi hakkında 44 sütun veri toplanıyor twitterda sentiment analiz yapan herkes bu bilgilere rahatlıkla ulaşabilir bunlar yapay zeka programlarıyla analiz edildiğinde kendi profilimizi kendi elimizle bu şirketlere vermiş oluyoruztoplumumuz düşünce yapımız değerlerimiz günden güne değişiyor ve liberalleşiyor eskiden eşime yan gözle baktın diye adam öldürenler vardı bugün o eşler her saniye resim ve video çekip sosyal medyada paylaşıyor ve milyon kişi görüyor ve yapay zeka programları reklam maksadıyla analiz yapıp daha fazla nasıl para kazanırız hesapları yapıyorresimler bilgisayarlarda tensor denilen çok boyutlu matrislerde tutuluyor ve rgb renk modeline göre herşey kırmızı yeşil ve mavi renklerin sayısal değerlerinden oluşan piksel dediğimiz birimlerden oluşuyor aynı veriler başka bir videoda veya resimde ortaya çıktığında o kişinin her gün nerelerde hangi kameralarda göründüğü tespit edilebiliyor ve gezdiği yerler izlenebiliyori̇nternete yüklediğimiz her videoda kullandığımız sesler ve müzikler algılanabiliyor ve müzik için telif ödenmezse ceza olarak videonun reklam gelirleri telif olarak eser sahibine ödeniyor aynı şekilde yaptığımız konuşmalar whatsappdaki dedikodular hep dinlenip analiz edildiği için bilgisayarların sesimizi tanıması ve kime ait olduğunu bulması hiç de zor değil hatta bilgisayarlar sesimizi yeterince dinlerlerse bizim sesimizi taklit ederek istedikleri şeyi bizim sesimizden söyleyebiliyorlaryine sosyal medyada kimlerle arkadaş olduğumuz kimlerle tanıştığımız kimlerle neler yazıştığımız ortada hatta eğitim durumumuz ve nerelerde çalıştığımızı oralarda yazıyoruz linkedin isimli sitede hayat hikayemizi anlatıyor hangi yıllar nerelerde okuyup nerelerde çalıştığımızı hangi konularda uzman olduğumuzu hangi sosyal projelerde yer aldığımız ve hobilerimizin neler olduğunu yazıyoruz yazmazsak iş de bulamıyoruz hatta bu sitede bizi tanıyanlar hangi konularda iyi isek onu tasdik eden işaretler bırakıyor yüzlerce şirkete internet üzerinden özgeçmişimizi anlatan mektuplar gönderiyoruzhal böyle olunca ve bütün bu veriler birleştirildiğinde ve insan beynindeki hafıza da bilgisayarlara aktarıldığında ufak bir algoritma ile bir insanı dijital olarak modellemek ve kendi sesinden kendi görüntüleri ile kendisini anlatması mümkün oluyor torunlarımız bizimle konuşmak istediklerinde bu bilgilere ulaşabilecek ve sanal ortamda bizim hafızamıza ulaşıp kendi sesimizden bizimle sohbet edebilecek ve dijital olarak ölümsüz olacağızyukarıda bahsi geçen misallerden de anlaşılacağı gibi artık hiçbirşey gizli kalmıyor benim en çok merak ettiğim bizim torunumuzun torunu onunda torunu bizi neden merak edip konuşmak istesin topluma faydalı bir iş yaptık mı bilimsel alanda bir buluş mu yaptık konuşmaya değer neyimiz var hoşsohbet birisi miyiz yoksa sürekli surat asan insanlara ümitsizlik aşılayan birisi miyiz whatsappta yaptığımız dedikoduları torunlarımız duyduğunda yüzümüz mü kızaracak yoksa halihazırda etrafımıza zarar veren ve insanları kendimizden bıktıran bir durumda mıyız ve öldüğümüzde akrabalarımız arkamızdan iyi ki öldü de kurtulduk mu diyecekler ve mezara giderken üzerimize hızlı hızlı toprak arkalarını dönüp gidecek ve unutacaklar mı kısacası dijital ölümsüzlüğü yapay zeka ile sağladık lakin o ölümsüzlüğün içini dolduracak iyi bir insan mıyız  uzay i̇stasyonunda gizemli sızıntı  geçtiğimiz 30 ağustos günü gecenin ortasında nasanın uluslararası uzay i̇stasyonundan sorumlu dünyadaki uçuş kontrol elemanları bilgisayar ekranlarında bir uyarıyla karşılaştılar uzay i̇stasyonunun hava basıncı git gide düşüyordu verileri tekrar kontrol ettikten sonra bir sızıntı olduğu tespit edildi astronotların nefes almasını sağlayan hava uzay boşluğuna sızıyordu i̇stasyonda bulunan üç amerikan iki rus ve bir de alman astronotun hayatları tehlikedeydi astronotlar o sırada uyku halindeydiler fakat nasa mışıl mışıl uyuyan astronotlarını uyandırmaya kıyamadı ve uyanmalarını bekledi çünkü sızıntı çok çok küçüktüastronotlar uyandırılınca kendilerine uzay i̇stasyonunda bir sızıntı olduğu söylendi ve kaynağını bulmaları için talimat verildi titiz bir çalışma sonucunda sızıntının uzay i̇stasyonuna kenetlenmiş bulunan rus soyuz uzay mekiğinde olduğunu buldular haziran ayında üç astronotu uzay i̇stasyonuna taşıyan ve o zamandan beridir i̇stasyona kenetli bulunan uzay aracında bulunan bu deliğin nasıl olduğu hâlâ gizemini koruyor astronotlar deliği bulur bulmaz önce parmaklarıyla sonra bantla kapattılar ve daha sonra gerekli malzemelerle tamir ettiler sosyal medyada parmakla uzay istasyonu deliği kapatmak alay konusu oldu ve uzun süre tartışıldıi̇lk başlarda soyuz uzay mekiğindeki bu deliğin sebebinin mikrometeor olduğu düşünüldü mikrometeor göktaşlarından kopan ve saatteki hızı binlerce kmye ulaşan gök cisimleridir bazıları kumdan daha küçüktür fakat uzayda saatte binlerce mil yol alırlar ve metalleri kolayca dilimleyebilirler fakat rus uzay ajansı roscosmos videoları inceleceğinde bir insanoğlunun matkapla bu deliği açtığını tespit etti ve deliğin etrafında matkap izleri buldu hal böyle olunca işler daha da karmaşık bir hal aldı bu durumda ya birisi uzay aracı daha dünyada iken deliği açtı ve uzaya öyle gitti ya da uzayda sabote edildi geçen haftaki yazımızda anlattığımız rus bakanın artık nasa astronotlarını uzaya götürmek için sözleşmelerinin bittiğini açıkladığı anda olması sabotaj şüphelerini arttırdıeğer delik dünyada iken açıldıysa son 3 aydır neden hava basıncı düşmedi eğer uzayda yapıldıysa kim yaptı astronotlar kendi hayatlarını riske atacak değiller bilindiği gibi uzay i̇stasyonunun basıncı ve sıcaklığı orada bulunan termal kontrol sistemleri sayesinde ayarlanıyor uzay i̇stasyonunun termal kontrol sistemleri uzayın derin dondurucu ve güneşin ateşli sıcaklığı arasında hassas bir denge kurar termal kontroller olmadan yörüngedeki uzay i̇stasyonunun güneşe bakan tarafının sıcaklığı 121cye yükselirken karanlık taraftaki termometreler eksi 157 cye düşer ayrıca uzay i̇stasyonunda hava kalmadığı ve basınç sıfıra düştüğü zaman basınç elbisesi olmadan birkaç dakika sonra bütün astronotlar hayatlarını kaybeder filmlerdeki gibi basınç farkından içimiz dışımıza çıkmaz ve gözlerimiz fırlayıp gitmez çünkü derilerimiz bizi yüksek ve alçak basınca karşı korur uzayda basınç sıfır ve sıcaklık 270 c dünyada ise deniz seviyesinde basınç 1 atmosfer ve yükseğe çıktıkça düşüyor ve bazı yüksek dağlarda maskesiz nefes alamayız denize dalınca da basınç 4 katına çıkıyor her ne kadar vücudumuz kısa süreli uzay basıncında dayanabilirse de uzay boşluk olduğu için ve metreküpte ancak 56 atom bulunduğu için nefes alacak hava olmadığından beynimiz oksijensiz kalacak ve birkaç dakika sonra mevta olacaktıkdiyelim ki nefes alma ve basınç problemini çözdük ayrıca bir de sıcaklık durumu var i̇nsan vücudu 38 cde uzay boşluğu ise 270 c bu durumda astronotların donma ihtimali de var gibi ancak sıcaklık temas ve ışıma yoluyla verilir uzayda ortam boş olduğu için termodinamik yasalarına göre ısı aktarımı olması için aktarılacak bir madde olmadığı için pek mümkün değil ancak her madde her sıcaklıkta bir miktar ışıma yapar ve ışıma yapa yapa vücut ısımız düşecek ve sonunda yine mevta olacağız hal böyle olunca dünya biz insanların en iyi şekilde yaşaması için çok özel bir yerdir dünya dışında bildiğimiz kolay hayat için henüz yaşanabilecek bir yer yok bu durumda elimizdekinin kıymetini iyi bilmeli ve kaynaklarını hoyratça tüketmemeliyiz yanıbaşımızda insanlar açlıktan kırılırken savaşlar için yakmak yıkmak için harcadığımız milyarlarda neyin ve kimin eseri rus uzay ajansı roscosmosun başkanı dmitry rogozin deliği inceledikten sonra deliğin kapsülün içerisinden yapıldığını söyledi ve ne olduğunu kesinlikle söylemek için çok erken ancak bu bir yandan sıkışan bir el ile yapılmış gibi görünüyor bir uzman tarafından teknolojik bir hata bir insan eli tarafından yapıldı yüzey boyunca kayan bir matkap izi var herhangi bir teoriyi reddetmiyoruz dediuzay i̇stasyonunda açılan bu delik trumpın amerikan ordusunda uzay gücü kurma tartışmalarını yeniden alevlendirdi eğer suçu uzaydan birisi işlediyse cezası ne olacak hangi mahkemede yargılanacak ayrıca amerikan savunma bakanlığı pentagonun gizli misyonla uzaya gönderdiği ve iki yıldır kimsenin ne yaptığını bilmediği x37b uzay mekiğinin bir dahli var mıx37b boeing tarafından üretilen ve nasanın uzay mekiğine önemli bir benzerlik gösteren insansız bir uzay uçağı roketle fırlatılıyor ve uçak gibi iniş yapıyor en son iki yıl önce spacex tarafından gizli misyonla uzaya fırlatıldı ve bir daha da geri gelmedi pentagonun yaptığı tek açıklama ise uzayda yeni teknolojileri test ettiği yönünde ancak x37bnin yörüngesini takip eden uzmanlara göre gizli uyduları ve sensörleri uzay içine taşımak için kullanılıyor fakat iki yıldır bitmeyen bu gizli görev uzay meraklıları tarafından değişik yorumlara sebep oluyor her türlü spekülasyona açıksoyuz uzay aracına insan eliyle açılan bu delik eğer yerde değil de uzayda yapıldıysa uzayda işlenen ilk suç olarak tarihe geçecek rus uzay ajansı 10 eylül günü uzmanlarla biraraya gelerek bu deliğin suçlusunu bulmaya çalışacak bekleyip göreceğiz  boeing spacex rusya  geçen hafta cuma günü rusyanın savunma ve uzay işlerinden sorumlu bakanı ve başbakan yardımcısı yury borisov önümüzdeki nisan ayında nasa ile sözleşmelerinin biteceğini ve artık nasa astronotlarını uluslararası uzay i̇stasyonuna götürüp getirmeyeceklerini söyledi türk basını ise her zaman olduğu gibi konuyu biraz abartarak rusyadan abdye büyük darbe başlığı ile verdiler halen rusya astronot başına nasadan 81 milyon dolar alıyor daha fazla bir fiyat ister nasada verir ve yine gider gelir üstelik rus kozmonot ve nasa astronotları çalışmalarını hem uzayda hem de yerde hep birlikte yürütüyorlar yani darbelik bir durum yok fiyatı yükseltir ve yine gider gelirlerancak bu açıklamanın nasaya insanlı uçuşlar konusunda biraz daha acele etmesi konusunda baskı oluşturağı kesin nitekim amerikalılar hiçbir bilimsel konuda rusyadan geri kalmayı sevmez bilindiği gibi 2003 yılında columbia uzay mekiğinin uzaydan dönüşte infilak etmesi sonucu nasa uzun süre insanlı uçuşlara ara vermiş ve yıllar boyunca bu kazanın nedenlerini araştırmış ve kaza raporlarının analizinden sonra elinde kalan mekiklerle son bir kaç uçuş daha yapmış ve neticesinde bütün uzay mekiklerini emekliye ayırmıştı 2011 yılından beri nasa astronotlarını uzaya hep rus soyuz araçlarıyla gönderiyordu nisan 2019da ise nasa ile rusyanın sözleşmesi bitiyorancak nasanın planları başka idi çünkü 2017 yılına kadar being ve spacex şirketlerinden insanlı uçuşlar için teklif almış hem de bu şirketlere 64 milyar dolar yardımda bulunmuştu eğer spacex ve boeing şirketleri verdikleri sözü tutabilseler ve zamanında teknolojilerini tamamlasalardı nasanın da bu duruma düşmesine gerek kalmayacaktı nasa bu görevi spacex ve boeing şirketlerine vermişti bir de sahibi türk olan sierra nevada şirketinin dreamchaser uzay mekiği vardı fakat testleri geçemediği için insanlı uçuş yerine kargo uçuşları yapmasına izin verildi spacex 2017 yılında ilk insanlı uçuşları planladı ancak yapılan testlerde astronotların kaza ve hayatta kalma oranlarının riski yüksek olduğu için henüz insanlı uçuşlara başlayamadı ve insanlı uçuşlar süresiz ertelendi ancak 2019un ortalarına doğru test uçuşları yapabilecekler uzay i̇stasyonuna gidip gelmeleri için daha bir kaç yılları var bu durumda rusyanın soyuz uzay araçlarına bir kaç yıl daha mahkum olduklarını görüyoruzbenim ilk başlarda anlamakta zorlandığım bir mevzu da nasanın elon muskın şirketi spacexe 14 milyar dolar verirken boeinge 4 milyar dolar vermesiydi spacex şirketinin başarıları ortada türkiyeye bile gelip hükümetten bundan sonraki türk uydularını uzaya göndermek için anlaşma yaptı uzaya defalarca uydu ve uzay aracı fırlattı uzay i̇stasyonuna kargo taşıdı buna karşılık boeingin görünürde uçak üretmek dışında bir faaliyeti yoktu uzaya insan gönderecek teknolojisi de henüz yok gibi duruyordu neden 3 milyar dolar fazla destek aldığını merak ederken üst düzey bir boeing çalışanı ile bir uzay konferansında karşılaştım ve kendisine bu soruyu sordum kendisi sosyoloji üzerine doktora yapmış ve boeingin uzaya göndermek için inşa ettiği uzay araçlarının iç tasarımını yapıyormuş uzaya giden 539 kişi ile röportajlar yapmış ve onlardan aldığı bilgiler ışığında astronotların en rahat edeceği iç tasarımı yapmaya çalışıyormuş kendisinden aldığım bilgilere göre boeing nasadan ziyade amerikan savunma bakanlığı ve hava kuvvetleri için uzay teknolojileri geliştiriyormuş ve kullandıkları teknoloji daha da ileri bir teknoloji imiş o sebeple ayrılan kaynağın fazla olması da normalmişnasanın emekliye ayırdığı uzay araçlarından birisi de endeavour uzay mekiği idi 2012 yılının nisan ayında los angelesta bütün okullar dersleri iptal etmiş ve öğrenciler okul bahçelerine çıkmıştı nerdeyse bütün işler durmuş herkes çalıştığı binanın çatısına çıkmıştı halk sokakları doldurmuş otoyollar araba parkı haline dönüşmüştü televizyon kanalları normal yayınlarını kesmiş bu olaya odaklanmıştı fırsatı olanlar ise los angelesı tepeden gören griffith gözlemevinin içinde bulunduğu griffith parkını tıklım tıklım doldurmuştu beklenen misafir ise uzay uçuşlarını tamamlayıp emekliye ayrılan ve los angelesta california bilim merkezine getirilecek olan uzay aracı endeavour idi bu kadar insan emekli uzay mekiğini son yolcuğuna uğurlamak için toplanmıştıo sıralar bilgii̇şlem müdürü olarak çalıştığım şirketin penceresinden pasifik okyanusuna doğru bakıyor bir yandan da tv kanallarını kontrol ediyordum sonra ufukta beyaz bir nokta belirdi yaklaştıkça büyüdü nasanın uçaklarından biri ve üzerine monte edilmiş uzay aracı endeavour los angeles semalarına batı tarafından giriş yapıyordu i̇ki tane f16 uçağı da ona eşlik ediyorduuçak oldukça alçaktan uçarak los angeles şehir merkezine oradan kendisinin doğduğu nasa jple oradan mount wilson gözlemevine griffith gözlemevine venice sahillerine universal stüdyolarına dodgers stadyumuna uğradı halkın sokaklara dökülmesini gören uzay aracı istek üzerine los angeles üzerindeki turunu birkaç kez tekrarladı ve son olarak los angeles uluslararası havaalanı laxe indiancak asıl yolculuk şimdi başlıyordu havaalanından ebedi ikametgâhı kaliforniya bilim merkezine california science center getirilecekti lakin uzay aracı o kadar büyüktü ki sokaklara sığmadı yaklaşık 10 km daha yolu vardı belediyeler polis itfaiye ve nasa yetkilileri beraber çalışarak uzay aracı endevaourın geçeceği güzergahta bütün trafik ışıkları sökülüyor ağaçlar kesiliyor reklam tabelaları indiriliyor sokak lambaları kaldırılıyor ve uzay aracı geçtikten sonra geriye yerleştiriliyorduuzayda saatteki hızı 40 bin kmye kadar çıkan endeavour belki de hayatının en yavaş yolculuğunu yapıyordu öyle ki 10 kmlik yolu ancak 7 günde gidebildi ve 10 milyon dolara mal oldu 25 kez uzaya gidip gelmiş hubble uzay teleskopunu tamir etmiş ve uzayda 40 milyon km yol yapmış endeavouru görmek bana da bilimsel araştırmalarım için ilham verdi yol boyunca gidip kendisiyle selfie çektirdimo gün bu gündür türkiyeden gelen misafirlerime hollywood disneyland universal studios gibi yerlere değil bilime ve astronomiye alakalarını artırmak için kaliforniya bilim merkezine gitmelerini endeavour uzay mekiğini ziyaret etmelerini tavsiye ediyorum  marsta din  geçen hafta 2326 ağustos los angelesın pasadena ilçesinde nasa jplin hemen yanı başında 4 gün boyunca the mars societynin organize ettiği 21 uluslararası mars konferanslarına katıldım los angelesın en çok sevdiğim yönlerinden birisi de neredeyse her hafta bir astronomi etkinliğinin olması nasa jpl ve spacexinde los angelesta bulunması etkinlik sayısının artmasına sebep oluyorspacexin sahibi elon mask 2025 yılından sonra 200 bin dolara marsa insan taşıyacağını iddia ediyor amerikan kongresi ise nasayı 2033 yılında marsa insan gönderilmesi için görevlendirdi hal böyle olunca mars üzerinde hayatlarını devam ettirecek insanların ihtiyaçlarını masaya yatırmak ve enine boyuna tartışmak isteyen mars topluluğu nasadan avrupa uzay ajansı esadan almanyadan i̇ngiltereden i̇sveçten ve rusyadan bilim adamlarını davet etmiş hepsi birbirinden ilginç konuşmalar yaptılar doktorlar marsta sağlık hizmetlerinin ve ilaç üretiminin nasıl yapılacağı üzerine varolan teknolojileri kullanarak geliştirdikleri tezleri sundular enerji şirketleri marsta enerji ve elektrik ihtiyacı üzerinde geliştirdikleri teknolojileri anlattılar bu sunumlarda nükleer enerji ilk sırada yer alıyor çünkü bir kaç kilo nükleer madde ile yüzyıl boyunca elektrik üretmek mümkünnasadan gelen bilim insanları marsa gönderilen uzay araçlarının faaliyetlerini ve 2020 yılında gönderilecek uzay araçlarının neleri araştıracağını anlattılar nasanın geçen ay kepler uzay teleskobunun yerine uzaya gönderilen öte gezegen avcısı tessden sorumlu bilim adamı jeff volosin ise yeni keşfedilen çok sayıda ötegezegen keşfettiklerini ve bunu yakında kamuoyu ile paylaşacaklarını anlattınasanın phoenix gezginin ve en son avrupa uzay ajansının bulduğu su kaynakları tek tek incelenmiş ve ilerde marsa gidecek insanların kullanımına nasıl sunulacağı üzerine projeler tartışıldı trumpdan küresel ısınmaya karşı çıkması sebebiyle kendisine dünyadaki hayatı yok etmesi için gönderilmiş bir uzaylı olarak anlatılması ve paylaşılan karikatür salonda gülüşmelere neden oldumarsta ulaşımı sağlayacak arabalar ve yollar hakkındaki sunumlar da kayda değer cinstendi ayrıca mars ile dünya arasında iletişimin nasıl sağlanacağı internet bağlantısı ve tv yayınlarının nasıl marsa ulaşacağı da tartışılan konular arasındaydıbiyologlar ise marsta yetiştirilecek bitkileri ve ilk insanların acil yemek ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağına dair bilimsel sunum yaptılarsonra marsta din paneli yapıldı bilim insanlarının çoğunun ateist veya agnostik olduklarını bildiğim için böylesine bilimsel bir toplantının ortasında din tartışması bana çok ilginç geldi toplantıya katılım yüksekti ve ben şiddetli tartışmalar olacağını tahmin ediyordum çünkü bilim adamlarının dine din adamlarının da bilime mesafeli durduklarını gördüğüm için aynı durumun burada da devam edeceğini zannediyordum ayrıca türkiyedeki televizyon programlarındaki zıt görüşlü insanların nasıl atıştıklarını birbirlerinin sözlerini kestiklerini birbirlerine hakaret ettiklerini hatırlayıp burada da öyle şeyler mi olacak acaba diye düşünürken yanıldığımı anladımherkes sunumunu yaptı ve dinleyenler zerre müdahale etmeden sonunda kadar dinlediler ve merak ettikleri soruları hakaret etmeden ve gerçekten anlamaya çalışarak kavga etmeden sordular ve verilen cevaplara saygı duydular sosyal medya da paylaştığım bazı görüşlerime bilimsel olarak cevap vermek yanlış biliyorsun doğrusu bu delilleri de bu demek yerine sırf kendi ideolojisine uymuyor diye hakaret edip arkadaşlıktan silme olaylarını hatırladım bizde olmayan tartışma kültürüne saygı duydummarsta din konuşmalarında her insanın istediği dine inanma ve gereklerini yerine getirme veya bir dine inanmama hürriyeti olduğuna vurgu yapıldı marsa insanlar gidecekse dinlerinide beraberinde götüreceklerini esasen uluslararası uzay i̇stasyonunda yaşayan astronotların noel kutlaması yaptıklarını hahamların yahudi astronotlar için uzayda nasıl yahudiliği yaşayabilecekleri üzerine düzenlemeler yaptıklarını malezyalı müslüman astronotun uzayda ilk namazı kıldığını ve din adamlarının fetvalarını anlattılar ve müslüman astronotun uzay i̇stasyonunda namaz kılma videolarını ekranlara getirdiler uzay i̇stasyonu dünyanın etrafında bir günde 16 kez dönüyor bu durumda gün olarak uzay istasyonu baz alınsa bir gün 92 dakika oluyor eğer buna göre namaz kılınsa astronotun neredeyse her an namazda olması gerekiyor din adamlarının malezyalı astronota verdiği fetva ise uzaya fırlatıldığı yerin vaktini esas alarak kılması vaktin girmesi namazın farzlarından kutuplar gibi vakit girmeyen yerlerde vakit giren en yakın yerin vakitlerine göre ibadet ediliyor veya vakit girmeyen yerlerde namaz kılmama hürriyeti de var müslüman astronot kazakistandan fırlatılmış ve uzay i̇stasyonunnda kazakistan vakitlerine göre namaz kılmış mars one projesiyle tek yön bilet alıp geri dönmemek üzere marsa gitmenin i̇slam dinine gore caiz olmadığını çünkü intihar etmenin büyük günah olduğu tek yön gitmenin intihar olduğu ve i̇slamın bütün insanların hayatını esas alan bir din olduğu için mars one projesinin dinen caiz olmadığına karar verildiğini de anlattılarbu veriler göz önüne alındığında marsa giden insanların da bu şekilde dinlerini yaşamak istemelerinin kaçınılmaz olacağını ancak bütün dinlerin kudüs gibi mekke gibi dünyaya özgü yerlere bağlı olduğunu bu durumda marsta bazı dinlerin geçersiz kalma ihtimali olduğunu da söylediler hristiyanlıkta hz i̇sanın dünyadaki insanların günahları bedeli kendini feda ettiği inancına karşılık marstaki insanlar içinde geçerli olup olmayacağının tartışma konusu olduğunu da belirttilerbenim ilginç buduğum ve şaşırdığım nokta ise bu bilim insanlarının müslüman din alimlerinin uzay çalışmalarıyla alakalı verdiği fetvaları ve müslüman astronotların uzayda kurdukları cümleleri tek tek inceleyip kayıt altına almaları ve sebeplerini derinlemesine araştırmış olmaları kendi dinimin uzay araştırmaları üzerine fetvalarını müslüman olmayan bilim insanlarından öğrenmekte benim ayıbım olarak kalacak  güneşe dokunmak  ünlü alman fizikçi philipp von jolly 1878 yılında fizik okumak isteyen bir öğrencisine bu bölümü seçmemesini tavsiye etmiş ve bu alanda hemen hemen her şey zaten keşfedilmiştir ve geriye kalan her şey birkaç önemsiz deliği doldurmaktır demişti bu öğrenci sonradan fiziğe katkılarıyla nobel fizik ödülü alan max planck idi ve kuantum fiziğinin temellerini attı ve bugün kullandığımız televizyonlar bilgisayarlar akıllı telefonlar ve diğer elektronik aletler kuantum fiziğine göre çalışıyor planck iyi ki hocasını dinlememiş ve fizik okumuştu değilse bugünkü kullandığımız elektronik aletler belki olmayacak veya hikayeleri daha farklı olacaktı1900lü yılların başında philipp von jolly gibi neredeyse bütün fizikçiler kendilerinden emin bir şekilde fizik biliminde keşfedilebilecek yeni bir şeyin neredeyse kalmadığını düşünüyorlardı lakin güneşin yakıtının nereden geldiğini de bilemiyorlardı eğer o zamana kadar bilinen kömür ve odun olsa çoktan yanıp bitmiş olması gerekliydi i̇şte tam bu noktada madam curie çıktı ve nükleer fiziği keşfetti ve bu sayede güneşin yakıtının aslında termonükleer reaksiyonlar olduğu keşfedildi i̇kinci dünya savaşı ise atom bombasıyla sonlandırıldı daha sonra nükleer enerjisi ve bombası olan ülkeler dünyada söz sahibi oldu ve olmayanlar geride kaldılarbilim ve teknoloji ilerledikçe bildiklerimizi yeniden ve yeni yöntemlerle test ettik ve sonuçlar her seferinde değişti yüzlerce teleskop yıllarca güneşi gözledi ve güneş hakkında inanılmaz bilgilere sahip oldukgüneş kütle olarak dünyanın tam 330 bin katı hacim olarak 1 milyon 300 bin katı büyüklükte güneş sistemindeki bütün gezegenler uydular ve göktaşları hesaba katıldığında güneş bütün kütlelerin 9986 ına sahip geriye kalan 014lük kütlenin büyük bir kısmı jüpitere kalanı da diğer gezegenlere ait hal böyle olunca dünyamız güneşin büyüklüğü karşısında yok denecek kadar küçükgüneşte her saniye 595 milyon ton hidrojen 590 milyon ton helyuma dönüşüyor ve aradaki 5 milyon tonluk kütle her saniye ısı ve ışık olarak uzaya yayılıyor güneş her saniye 5 milyon ton kütle kaybetmesine rağmen daha 5 milyar yıl kadar ömrü var güneşten uzaya yayılan ısı ve ışık enerjisinin 2 milyarda biri dünyaya geliyor ve bu sayede hayat var oluyor bitkiler havadan karbondioksit alıp oksijen veriyor sular buharlaşıp bulut oluşturup yağmur olarak yağıyor i̇nsanlar güneş ışınları altında yürüyüp hayatları ve kemikleri için çok önemli d vitamini üretiyorlar güneş ışığı altında yürümeyen ve hergün üçbeş dakika güneş görmeyen insanlar sinirli gergin ve stresli olur kafasında bin bir türlü olumsuz senaryo kurup ona da inanır bu durumdan kurtulmak için yağmur altında değil güneş ışığı altında yürümek lazımdır milyarlarca yıldır dünyamıza hayat veren güneş insanların sürekli ilgisini çekmiş hatta ona tapanlar bile olmuştur türk gazetelerindeki bulmacaların neredeyse demirbaşı olmuş mısır güneş tanrısı ranın sürekli sorulmasının nedenini de hep merak etmişimdirgüneş hakkında yeterince bilgi toplamış olsak da çözemediğimiz çok yönü var i̇şte bu sırları çözmek için nasa geçtiğimiz 12 ağustos pazar günü doğrudan güneşe dokunacak kadar yaklaşacak olan parker güneş sondasını parker solar probe uzaya başarıyla fırlattı 7 yıl sürecek olan macerasında gücünü yine güneşten alacak ve güneş enerjisiyle çalışacak olan sonda güneşe yaklaşık 6 milyon km yaklaşacak güneş rüzgarlarını koronaları güneş rüzgârlarının kaynağını ve güneşin manyetik alanını araştıracaki̇smini güneş rüzgârı olarak adlandırılan parçacıkların süpersonik akımını ilk kez tanımlayan 91 yaşındaki astrofizikçi eugene parkerdan alan sondanın üzerinde 4 tane bilim enstrümanı bulunuyor güneşe çok yaklaşacağı için yüzeyindeki sıcaklık 1400 dereceye kadar çıkacak fakat güneş enerjisinin elektrik enerjisine çevrilmesi ile soğutularak sıcaklık normal hale getirilecek nasa bu misyon ile ilk defa yaşayan bir bilim insanının ismini bir uzay misyonuna vermiş olduparkerın 1958deki chicago üniversitesindeki çalışması güneş rüzgârının varlığını güneşten ayrılan parçacıkların saatte 16 milyon km hızla uzaya yayılan yüklü parçacıkların varlığını önerdi ancak bilim dünyasından hiç de kabul görmedi ancak 1962 yılında mariner 2 misyonuyla venüse giden uzay aracı tarafından gönderilen verilerin incelenmesinden sonra keşfedildi o zamandan beri parkerın çalışması manyetik alanların ve diğer kilit alanların anlaşılmasının yanı sıra güneş araştırmalarını ileriye doğru ittigüneşte en çok merak edilen konu korona tabakasındaki sıcaklık güneşin yüzeyi 6000 c yüzeyden uzaklaştıkça korona tabakasındaki sıcaklık artıyor ve sıcaklık 20 milyon dereceye kadar çıkıyor normal şartlar altında ısı kaynağından uzaklaştıkça sıcaklık azalır fakat güneşte bu sıcaklık yükseliyor parker uzay sondasının en büyük görevi bu sırrı çözmekuzay aracı aynı zamanda bazen güneşin yüzeyinde ortaya çıkan fırtınalar üzerinde çalışacak ve koronal kütle atılımları denilen uzaya devasa boyutlarda malzeme fırlatan bölgeleri de inceleyecek eğer bu yüklü bulutlar dünyaya çarparlarsa güzel auroralar üretebilirler ancak astronotlar için de tehlikelidirler ve iletişim sistemlerini ve güç şebekelerini bozabilirler uzaya gönderilmiş bütün haberleşme uyduları çökebilir ve dünyadaki bütün elektronik cihazlar çalışmaz duruma gelebiliryüzyılı aşkın bir süredir astronomlar dünyamıza en yakın yıldız olan güneşi incelediler elektromanyetik spektrumun her dalgaboyunda alevli yüzünün göz kamaştırıcı parlamasına dayanacak şekilde özel olarak tasarlanmış dünya ve uzay tabanlı teleskoplar kullanarak ona baktılar ancak bilim insanları bu işin kodlarını çözemediler başka yıldızları inceleyip sırlarını çözmeye çalışırken kendi yıldızımızın sırlarını çözememiş olmamız böyle bir uzay aracının gönderilmesini zorunlu kılıyordu eğer çözülürse diğer yıldızlar hakkındaki bilgilerimizde radikal değişiklikler olabiliri̇nsanların yapabildiği en hızlı araç şimdiye kadar jüpitere gönderilen juno uzay aracıydı parker güneş sondası bu hız rekorunu aşıp güneş yüzeyinde saatte 640 bin km yol alarak en hızlı araç olmuş olacak nasa bir bilgisayar çipine başvuru yapanların ismini yazıp uzay aracına ekledi benim ismim de bu uzay aracıyla birlikte yola çıktı ve güneşe gidiyor  türkiye uzay ajansından beklentilerim  geçen hafta hükümet 100 günlük eylem planı çerçevesinde türkiye uzay ajansının kurulacağını açıkladı ardından sanayi ve teknoloji bakanı mustafa varank uzay sanayinin güçlendirilmesi uzay teknolojileri alanında bilimsel altyapıların ve insan kaynağının geliştirilmesi kapasite ve yeteneklerin daha da artırılması için türkiye uzay ajansını kuruyoruz deditürkiye uzay ajansının kurulacak olmasından ziyadesiyle memnun oldum yıllardır astronomiyle içiçe yaşamış astrofizik üzerine akademik araştırmalar yapan astronomi konferansları ve dersleri veren her ay nasa jplde bir toplantıya katılıp nasanın geçmişte neler yaptığını ve gelecekte neler yapacağını takip eden çevresindeki her astronomi etkinliğine katılan uzaya gönderilen her uzay aracı ve uydu fırlatmalarını mümükünse yerinde değilse canlı yayınlardan takip eden ve aya inenler dahil onlarca astronotla tanışmış ve onların uzay maceralarını dinlemiş birisi olarak nihayet güzel ve yalnız ülkem türkiyenin de uzay ajansı kuracak olması 10 bin km öteden de olsa beni çok heyecanlandırdıhalen devam eden ekonomik savaş göze alındığında ekonomistlerin en fazla dile getirdiği çözüm önerisi yüksek teknoloji üretmek ve satmak yüksek teknoloji de ancak uzay çalışmalarıyla mümkün olabilmektedir mesela mürekkep püskürtmeli yazıcılar tamamen uzaya götürülen tükenmez kalemlerin yazmaması sonucu üretildi uzayda tükenmez kalemlerin yazmadığını haber alan fisher pen conun sahibi paul c fisher tam 1 milyon dolar yatırım yaparak uzayda yazan püskürtmeli kalemler üretmeye başladı bunun devamı olarak mürekkep püskürtmeli yazıcılar üretildi abd yazıcı ve kartuş satışlarından her yıl 110 milyar dolar gelir elde etmektedir nasanın bütçesinin 19 milyar dolar olduğunu hesaba kattığımızda sadece yazıcı ve kartuşlardan uzay araştırmalarına harcanan paradan yaklaşık 5 kat gelir elde edilmektedirbugün akıllı telefonlarda kullanılan dijital kameralar yine ilk defa nasa jpl tarafından geliştirilmiştir ve sonra cep telefonu şirketleri bu teknolojiyi alıp akıllı telefonları üretmişlerdir bu sayede milyonlarca vatandaşımız her yeni versiyonu çıktığında bir i̇phone alabilmek için üçbeş aylık maaşını feda etmektedir çoğu kişi ekonomik gücü yetmediği halde borçlanarak bir akıllı telefon sahibi olmaktadır hal böyle olunca milli gelirimiz bu teknolojilere akıp gitmektedir iphoneun üreticisi apple geçen hafta 1 trilyon dolarlık şirket ünvanını kazanmıştır 80 bin çalışanı olan apple 80 milyon nüfuslu türkiyeden daha fazla gelir elde etmektediryol bulmamızı sağlayan gps bebek mamaları mri cihazları beynin 3 boyutlu resmini çekebilen ve bu sayede beyin ameliyatlarını 10 kat hızlandıran cihazlar nasanın ya doğrudan ya da yan ürün olarak ürettiği teknolojilerdir yine nasanın başka gezegenlerde su arama sistemlerinin dünyada da uygulanması ile yeraltı sularının keşfini hızlandırmış bu sayede özellikle kenya gibi kurak bölgelerde yeraltı suları keşfedilmiş ve bu bölgelerde susuzluk azaltılmıştırcamların buzlanmasını engelleyen ve uçaklarda kullanılan birçok teknoloji yine nasa tarafından icat edilmiştir aynı şekilde üst kanat teknolojisi sayesinde uçaklar daha az yakıtla daha uzak mesafelere gitmektedirlerrobotlar dizüstü bilgisayarlar hastanelerde hastaların kalp atışlarını dinleyen cihazlar su arıtma sistemleri güneş enerji panelleri itfaiyecilerin yanmayan elbiseleri kadınlarda meme kanserini erken algılayan mamografi cihazları ev izolasyonları memory foam denilen ve vücut şeklini alan yataklar atletik ayakkabılar led lambalar hep nasanın yani uzay araştırmalarının sonucudurlisteyi uzatmak mümkündür esasen bir kitap yazacak kadar yakın zamanda gördüğümüz ve bizim ancak kullanıcı olarak kaldığımız bu teknolojiler hep uzay araştırmaları sayesinde hayat bulmuştur uzay ajansının kurulması uzun vadede bizimde yüksek teknoloji üretmemiz ve ekonomik olarak güçlü olmamız için çok geç kalınmış bir adımdır i̇şin daha da vahimi elin adamları astronomi ve uzay araştırmaları sayesinde bu teknolojileri geliştirirken bizim milli eğitimimiz 1934 yılında almanyadan kaçan 93 profesöre teslim edilmiş ve onlar ise osmanlı döneminde zorunlu ders olan astronomi eğitimlerini müfredattan kaldırmışlardır 1974 yılında seçmeli ders olarak geri gelen astronomi 1980 darbesinde yeniden müfredattan çıkarılmış bugün ise hala seçmeli ders durumundadırson yüzyılda geliştirilen bu kadar teknoloji uzay çalışmaları ve astronomiye bağlı iken astronominin seçmeli ders olduğu bir ülkede uzay ajansı için yeterli eleman bulmak tabi ki çok zor olacaktır nasanın birçok tesisini gezmiş ve incelemiş birisi olarak tavsiyem odur ki yurtdışında nasada veya esada çalışan tecrübe sahibi bilim insanlarımız ve mühendislerimiz türkiyeye davet edilebilir bu sayede kurumsallaşma hızlanabiliruzay ajansı için eleman seçimi diğer devlet kurumlarındaki gibi hamili yakınımdır şeklinde değil tamamen liyakata bağlı olmalıdır fizik kimya gibi bölümlerden 100 üzerinden en az 80 4 üzerinden en az 3 ile mezun olanlar seçilmelidir kesinlikle konusunun en iyisinin en iyisi seçilmelidir alınan elemanlarda sıfır ego olmalı takım çalışmasına önem veren ve en karmaşık bilimsel meseleleri ilkokul öğrencisinin bile anlayabileceği basitlikte anlatabilenler alınmalıdırastronomi konferansları ve eğitimleri derhal ülke geneline yayılmalı ve bu sayede fizik kimya matematik bölümlerine olan alaka arttırılmalıdır nitekim 1970 yılında fransada ve 1980 yılında amerikada üniversitelerin fizik bölümlerini tercih eden öğrenci sayısı azalmış ve kapanma tehlikesiyle karşı karşıya kalınmıştı ülke genelinde astronomi etkinlikleri ve konferansları düzenlenerek fiziğe ilgi fazlalaşmış ve bu sayede temel bilimler ayakta kalabilmiştir çünkü astronomi insanlarda heyecan ve merak uyandırmakta ve bilime ilgiyi arttırmaktadıreleman seçimini titizlikle yaptıktan sonra uzay ajansımız 3 yıllık 5 yıllık 10 yıllık 100 yıllık planlar yapmalı ve bu planlara sadık kalmalıdır mesela 9 milyon nüfuslu birleşik arap emirlikleri 2117 yılında marsda koloni kuracağını planlamış emekli nasa astronotlarını ve bilim insanlarını sürekli davet ederek fikirlerini almaktadır uzay ajansı attığı her adımı ve işe aldığı her bilim adamını hangi özelliklerinden dolayı aldığını şeffaf bir şekilde ilan etmelidirbu işi hızlandırmak için abd ile aramız şu günlerde iyi olmadığı için rus japon ve çin uzay ajanslarıyla ortak çalışabilir onların tecrübelerinden faydalanabilirizbu vesileyle uzay ajansının kurulmasını cani gönülden destekliyor ve başarılar diliyorum  uzay asansörü  uzay asansörü en ümit verici uzay taşımacılığı sistemidir tamamlandığında ölçeklenebilirliği düşük maliyeti sürüşün kalitesi ve güvenilirliği ile uzaya erişmek için en uygun ve en elverişli yöntemdir uzay asansörünü konya  ankara arası hızlı trene benzetebiliriz uzay asansörünün tek farkı gökyüzüne doğru harekete edecek olmasıdır uzay asansörü fikri ilk defa arthur c clarkeın bilim kurgu kitaplarında kullanılmış olsada bugün gerçekleşmeye en yakın projelerden birisidiruzay asansörü yerden uzağa bir kütleye uzanan ince bir dikey bağa ve ipi yukarı ve aşağıya çeken elektrikli araçlara dayanmaktadır dünyanın dönüşü ipin gergin kalmasını ve aracın desteklenmesini sağlayacak tırmanan kabinler hızlı trene benzeyen hızlarda seyahat edecekler ve asansörde yakıt taşımayacaklar yakıt olarak zeminden yansıyan güneş ışığı ve lazer ışığı kullanılacakuzay asansörü dünyadaki gökdelenler gibi çelikten değil carbon nanotubelerden yapılacak karbon nanotubeler kıldan ince çelikten 500 kat daha sağlam bir maddedir eğilip bükülmeden kendi ağırlığının 40 bin katı yük taşıyabilir santimetrekareye 1 tondan fazla basınca ısı ve sıcaklığa da dayanıklıuzay asansörü beş temel bölümden oluşacak birincisi halat yani demiryolu i̇kinci kısım ise yer istasyonu düşünülen yer los angeles limanı los angeles limanının yeni ismi şimdiden uzaya açılan kapı manasında galaktik liman oldu bir japon şirketinin de japonyada bir uzay asansörü kurma planı tüm hızıyla devam ediyor ve 2050 yılından tamamlanması bekleniyor üçüncü bölüm halattan tırmanacak kabinler dördüncü bölüm kabinleri hareket ettirecek güneş enerjisi ve lazer sistemleri beşinci bölüm halatların bağlandığı karşı ağırlıkhalen kullanılan roket tabanlı uzay fırlatma sistemleri roketlerin yapısı tarafından doğal olarak sınırlandırılmıştır roketin ağırlığının  90ından fazlası yakıt deposu ve yükün ağırlığı arasında bölünmüştür böyle bir aracı güvenli veya düşük maliyetli yapmak çok zor şu an 1 kg yükü uzaya taşımak için 15 bin dolar harcanıyor uzay asansörü ile 1 kg yükü uzaya taşımak 220 dolara kadar düşecek ayrıca uzaya gidecek astronotlar normal eğitimlerine ek olarak az 2 yıllık bir eğitimden geçiyorlar uzay asansörleriyle neredeyse hiç eğitim almadan trene biner gibi uzaya gitmek mümkün olacakroketlerle yolculuk günler aylar ve yıllar öncesinden planlama ve çalışma gerektirir ayrıca kullanılan yakıtlar roket kaçış hızı ve yörüngeleri hesap edildiğinde hem maliyeti yüksek hem de astronotların hayatı için çok riskli bir yöntemdirnasa 2011 yılında insanlı uçuşlarını iptal edip ve bu görevi özel şirketlere devretti çünkü uzay mekiklerini uzaya çıkarmak ve geriye indirmek çok pahalıya mal oluyor ve uzay istasyonuna gidip gelmek bile en az beş gün sürüyordu buna karşın rus soyuz uzay araçları astronot ve kozmonotları 6 saatte uzay istasyonuna çıkarıyor ve 35 saatte geri getiriyor nasa kendi uçuşlarını iptal edip rus soyuz uzay araçlarını kullanarak astronotlarını uzaya gönderiyorhal böyle olunca uzay asansörü büyük önem taşıyor çünkü soyuz uzay araçları aynı anda 3 astronotu taşıma imkanı varken uzay asansörü ile yüzlerce kişi uzaya taşınabiliyor asansörün bağlanacağı destek noktası ise 37 bin 500 km yukarıda olacak çünkü uydular 37 bin 500 kmde dünya ile aynı hızda dönüyorlar yani gönderdiğiniz uydunuzun hep tepenizde kalmasını isterseniz dünyanın kendi etrafında dönüş hızıyla uydunun yörünge hızını sabitlemeniz gerekiyor bunun için uyduların 37 bin 500 km yüksekliğe fırlatılması gerekiyor diğer ucunu bu yükseklikte sabitledikten sonra uzay asansörünü hiç bir desteğe ihtiyaç kalmadan daha yükseklere 200 bin kilometreye kadar uzatmak mümkün olacak uzay asansörü için başka bir görüş ise uzayda başıboş gezen göktaşlarından birini yakalayıp ay gibi dünya yörüngesine getirmek ve o göktaşından dünyaya bir halat uzatıp asansör kurmakuzay asansörünün kurulmasıyla binlerce kişi ve kargo roketlerden yüzlerce kat daha ucuza uzaya taşınabilecek i̇lerde mars ve ay yolcuları bu asansör ile uzaya çıkacak orada kurulan bir istasyondan çok rahat bir şekilde uzak mesafelere transfer gerçekleştirilebilecek bu vesileyle cuma günü açıklanan hükümetin 100 günlük eylem planı çerçevesinde belirttiği türkiye uzay ajansı kurulmasını önemsiyor ve başarılar diliyorumyedi yıl sonra yenidennasa 2011 yılında maliyetin yüksek olması ve uçuşların çok zaman alması sebebiyle insanlı uçuşları durdurmuş uzay mekiklerini emekliye ayırmış ve bu görevi yapmaları için özel şirketlere maddi ve teknik destek sağlamıştı yedi yıl boyunca rus soyuz uzay araçlarını kullanan nasa nihayet spacex ve boeing şirketlerinin tasarladığı ve rus uzay araçlarının teknolojisini kullanan uzay kapsüllerini tamamladığını ve nasanın kullanımına hazır olduğunu duyurdugeçtiğimiz cuma günü nasadan yapılan açıklamada uluslararası uzay i̇stasyonuna gidip gelmek üzere tasarlanmış amerikan yapımı ticari uzay gemisiyle uçacak olan ilk abd astronotları tanıtıldı i̇lk etapta spacexin dragon uzay aracıyla deneme uçuşları sonrasında uluslararası uzay i̇stasyonuna gidip gelecek olan astronotlardan birisi olan robert behnken ile 2015 yılında bir etkinlikte tanışmış ve kendisiyle röportaj yapmıştım kendisinin en karmaşık bilimsel meseleleri bile herkesin anlayabileceği bir dille anlatabiliyor olmasına hayran kalmış astronotların uzay i̇stasyonunda karşılaştıkları problemleri ve nasıl çözdükleri üzerine bir saat kadar konuşmuştukbu uçuşlar eğer başarılı olursa nasa rusyaya astronot başına 75 milyon dolar ödemekten kurtulmuş ve uzaya astronot gönderme konusunda dışa bağımlılıktan kurtulmuş olacak  artırılmış gerçeklik ile astronomi  geçtiğimiz cuma günü artırılmış gerçeklik augmented reality gözlükleriyle güneş sistemini gezdim yıllardır astronomi ile haşır neşir olmuş yüzlerce kitap okumuş astronomik olaylarla alakalı belki milyonlarca fotoğraf görmüş video izlemiş ve astronomi dersleri vermiş biri olarak söyleyebilirim ki artırılmış gerçeklik ar ile gerçekleştirdiğim bu tur hepsinden daha etkiliydigerçek ortam üzerinde güneş gezegenler asteroit kuşağı ve diğer gök cisimlerini üç boyutlu olarak görüp dinamik ve gerçek zamanlı olarak hissettim ar akıllı gözlüğünü takıp bulunduğum odanın içinde yürüdüğümde aynı zamanda akıllı gözlükteki nesneye de yaklaştım i̇lk olarak güneşi bütün ayrıntılarıyla inceledikten sonra sırasıyla merkür venüs dünya ay mars ve diğer gezegenleri tek tek ziyaret ettim ben gerçekte onlara yaklaştıkça onlar büyüdüler ve bilimsel olarak şimdiye kadar keşfedilmiş herşey oraya yüklenmiştigüneş sistemini bitirdikten sonra bir jet motorunu inceledim yaklaştıkça bütün aksamı belirdi sonra xışını görüntüsünü seçtim ve bu sayede motorun iç yapısını ve parçalarının tek tek ve sanki gerçekmiş gibi gördümbu konuda en iyi iki tane akıllı gözlük var birisi microsoftun hololens akıllı gözlüğü bu daha çok bilgisayar oyunları için üretilmiş i̇kincisi ve benim kullandığım ise daqri şirketinin akıllı gözlüğü bu gözlük bilgisayar oyunları için değil endüstride personel ve tekniker eğitimi için hazırlanmış mesela los angeles i̇tfaiyesinin 1500ün üzerinde kulaklığı var i̇tfaiyeciler yıllardır bu kulaklarla haberleşiyor ve bir tanesinin maliyeti 300 doların üzerinde bu kulaklıklar bozulduğunda merkeze postalanıyor ve düzeltilip gelmesi bir haftadan fazla sürüyor ve bunu da sadece bir kişi düzeltebiliyordu bu kişinin emekliliği yaklaşınca teknik birimler harekete geçti ve daqri şirketinin bu akıllı gözlükleriyle adım adım tamir modülü geliştirildi şimdi gözlüğü takan herkes hiçbir teknik bilgisi olmadan bu kulaklıkları tamir edebiliyor bu da itfaiyeye hem zaman kazandırıyor hem de maliyeti neredeyse sıfıra iniyorartırılmış gerçeklik gözlüklerini en fazla iç mimarlar kullanıyor almak istedikleri mobilyaları gözlüğü takarak evin içinde gerçekten duruyormuş gibi görüntülebiliyorlar hatta duvara sanal ve büyük bir televizyon koyup gerçek tv yayınlarını izleyebiliyorlarartırılmış gerçeklik gözlükleriyle teknik personel eğitim zamanı ve maliyetlerinin neredeyse sıfıra iniyor normal şartlar altında personelin teknik eğitim için yol ve konaklama masrafları ve eğitim süresinde çalışma ücretinin işlemesi mevzu bahis fakat bu gözlükler ile fazla teknik bilgiye sahip olmadan bütün işlem çok hızlı bir şekilde yapılabiliyor gözlük takılacak parçaları tek tek tanıyıp nereye monte edilmesi gerektiğini gösteriyor ve yanlış takılan parçaları da algılayıp uyarabiliyor yapılacaklar listesini de ekrana getirerek teknik dökümana bakmak devrini de ortadan kaldırmış oluyor ayrıca kameralı görüntü teknik destek şirketlerinin ekranları da aktarılabiliyor ve böylece çalışanın adım adım yönlendirilerek nerelere müdahale etmesi gerektiği de görüntü üzerinde işaretlenebiliyorkısacası sanal gerçeklikten çok daha ileri seviyede olan artırılmış gerçeklik augmented reality geleceğimize yön verecek bir teknoloji mesela matematik dersinde üç boyutlu grafikler iki boyutlu tahtada göstermelik çizgilerle ifade edilip öğrencilerin bunu hayal etmelerini beklemek yerine artırılmış gerçeklik ile 3 boyutlu ve sanki gerçekmiş gibi canlandırılması mümkün bu da eğitimde çığır açacak cinsten ayrıca bir arkadaşımız afrikada safariye gitmişse onun görüntüsünü kendi gözlüğümüze aktarıp sohbet ederek birlikte yolculuk yapabiliriz ya da yıkılmış yok olmuş tarihi bir mekanı gezerken geçmişteki halini birebir aynı mekana yerleştirerek zaman yolculuğu yapabilirizartırılmış gerçeklik bilgisayar dünyası ile gerçek dünya arasındaki çizgiyi ortadan kaldıracak gibi duruyor peki biz bu teknolojinin neresindeyiz29 turda bulunan yaşam kaynağımarsta yüzeyin 163 km altında genişliği 20 kilometre olan ve tahminen 1 metre kalınlığında bir göl keşfedildikızıl gezegenin radar taramalarında bulunan gölün suyu tuzlu marın güney kutbuna yakın olan gölün bilim insanları tarafından yalnız olmadığı tahmin ediliyor eğer teyit edilirse bu sıvı su gölü marsın eski okyanuslarının nereye gittiği sorusuna cevap verebilir ayrıca bu göl gelecekteki insan yerleşimleri için bir su kaynağı olabilir astrobiyologlar için daha da heyecan verici olanı böyle bir göl dünya dışı hayat formları için ideal bir yaşam alanı olabilirelimizdeki verilere göre milyarlarca yıl önce mars muhtemelen sıcaktı ve daha büyük denizlerle kaplıydı fakat günümüzün marsı kavrulmuş zehirli bir çöldür ve onlarca yıldır bilim adamları kumlarının üzerinden akan suya ne olduğunu deşifre etmeye çalışıyorlardı bugüne kadar bilim insanları marsta birçok kez su buldular ancak genellikle geçici veya erişilemez atmosferde gezinir kutuplarda saklanırdı ancak bu kadar su daha önce var olduğu düşünülen suyu temsil etmiyordubilim insanları 2012 yılından beri veri topluyorlardı o bölgeyi inceleyen uzay aracı tam 29 kez üzerinden geçerek veri topladı ve sonunda marstaki yansıma desenlerini dünyada görülenlerle karşılaştırarak bu gölü buldular bilim dünyasında heyecanla karşılanan keşif marsta hayat tartışmalarını da alevlendirdi geçenlerde katıldığım bir uzay konferansında madem marsta hayat belirtisi henüz bulamıyoruz biz bir an önce gidip hayatı başlatalım böylelikle hayat olmuş olsun görüşü hakimdi 2033 yılına kadar marsa insanın ayak basması beklentiler içerisinde bekleyip göreceğiz  amerika gerçekten aya gitti mi  geçen hafta cuma günü 20 temmuz insanlığın aya inişinin 49 yıldönümü idi başta nasa olmak üzere bilim seven herkes sosyal medya hesaplarında aya iniş resim ve videoları paylaştılar ve bu günü kutladılar televizyon kanalları belgeseller yayınladılar ve eski başkanlardan kennedynin 12 eylül 1962 tarihinde rice üniversitesinde yaptığı aya gidiyoruz konuşmasını yayınladılar kennedy bu konuşmasında şöyle diyordubizden önce gelenler bu ülkenin endüstri devriminin modern icatların ve nükleer gücün ilk dalgalarını yönlendirmişlerdir ve bu nesil de gelen uzay çağının gerisinde kalma niyetinde değildir bunun bir parçası olmayı buna liderlik etmeyi hedefliyoruz dünyanın gözleri uzaya aya gezegenlere ve ötesine çevrilmiş durumdadır ve bunun istilanın düşman bayrağı altında değil ama özgürlük ve barış sancağı altında gerçekleşeceğini görmeye ant içtik uzayın kitle imha silahları ile değil ama bilgi ve uzlaşı araçları ile donatılmasına ant içtikaya gitmeyi seçtik on yıl içinde aya gitmeyi ve diğer şeyleri yapmayı seçtik kolay oldukları için değil ama zor oldukları için çünkü bu amaç sahip olduğumuz enerji ve yetenekleri düzenlememize ve değerlendirmemize hizmet edecek çünkü bu kabul etmek istediğimiz türden ertelemek istemediğimiz bir meydan okuma ve diğerleri gibi de kazanmak istiyoruzkennedynin bu konuşmasının ardından yaklaşık 7 yıl sonra neil armstrong aya inen insan oldu ve aya iner inmez ilk söylediği söz insan için küçük insanlık için büyük bir adım idi armstrongu buzz aldrin takip etti ve aya inen ikinci insan oldubuzz aldrin ile birkaç ay önce bir uzay konferansında karşılaşıp sohbet etme fırsatım oldu ay maceralarını ve aydan baktığında dünya hakkında neler düşündüğünü sordum sorularıma tam cevap alamadan etrafımız selfie çektirmek isteyenlerle doldu ve konuşmamız yarım kaldı geçen hafta ise iki çocuğunu mahkemeye vermiş çocukları 88 yaşındaki emekli astronotun akli dengesinin yerinde olmadığını dolayısı ile emeklilik maaşı banka hesabı ve diğer malvarlıklarının vekaletinin kendilerine verilmesini istiyorlar kısacası adam daha ölmeden mirasa konmak istiyorlar fakat aldrin çocuklarına dava açarak aklının yerinde olduğunu ve çocuklarının malvarlığından uzak durmasını istedii̇ki hafta önce başka bir uzay konferansında apollo 16 misyonuyla aya inen astronot charlie duke ile de tanışıp sohbet etme imkanı buldumtürkiyede ve amerikada üniversiteler liseler ilköğretim okulları ve sayısız özel derneklerde defalarca astronomi konferanslarına davet edildim bir konferansımda katılanların tamamına yakını hanımlardan oluşuyordu konferans sonunda anladım ki davet eden arkadaş astronomi yerine astroloji yazmış konferans sonunda biz astroloji dinlemeye gelmiştik fakat astronomi de fena değilmiş dedileri̇şte bu konferanslarımda bana en çok sorulan iki sorudan birisi amerikanın gerçekten aya gidip gitmediği yönünde evet gidildi deyip gidildiğine dair delillerimi sıraladığımda ise suratları düşüyor ve cevabımdan memnun olmuyorlar bunu üniversite okuyan gençlerden fizik ve matematik öğretmenlerinden hatta profesörlerden duymuşluğum var sosyal medya hesabımdan gelen soruların zaten haddi hesabı yok doktora ve master yapmış bilim insanlarından bile böyle sorular alıyorum i̇stedikleri cevabı alamayınca çocuk gibi darılıp arkadaşlık listesinden çıkarıyorlaraya gidildiğine dair yüzlerce delil var hepsini listelemek yerine kendi gözlerimle şahit olduğum 2 delili burda yazayım birincisi los angelesta yaşayan ve apollo projelerinde çalışan emekli bir türk mühendis var kendisinden aya nasıl gidildiği konusunda birçok teknik bilgiler aldım i̇kincisi ise riverside astronomi derneği üyesiyim bu dernek amatör astronomlardan oluşuyor ve aya inme anını teleskoplarla takip etmişler ve on binlerce kişiye de canlı izletmişler o gün orada olan ve aya inme anını canlı izleyen yüzlerce kişiyle konuşma fırsatım oldu ayda havanın olmadığı ve amerikan bayrağının dalgalanmayacağı fakat resimlerde dalgalanan bayrağın olduğunu söyleyenlere resme daha yakın bakmalarını eğer iyi bakarlarsa bayrağın üst kısmının direğe yatay bir telle sabitlenmiş olduğu gerçeğinden bahsetmeye bile gerek yokkaybedenler kulübünün yıldızıykençekiliş kura raffle biletleri konusunda şimdiye kadar hiçbir şansım olmadı 99 kazanma ihtimalim olsa ve 1 olmasa ben o 1 grubuna dahil oldum hep bu konuda kaybedenler kulübünün parlayan yıldızıyım paraya kıyıp aldığım en iyi laptop bile ilk seferinde hep bozuk çıkar i̇nternetten verdiğim siparişler çoğu kez başka adreslere gider veya bozuk çıkar hevesim hep kursağımda kalırgary flandro 1962 yılında caltechde yüksek lisans öğrencisi idi ve nasa jplde staj yapıyordu kendisine vaktini boşa geçirmesin diye gezegenlerin yörüngelerini ve hangi yıl nerede olacaklarını hesaplamasını isteyen göstermelik bir proje verdilerflandro öyle bir şey keşfetti ki uzay araştırmalarının seyrini değiştirdi flandronun hesaplarına göre gezegenler 176 yılda bir aynı hizaya geliyorlardı ve bu da 1980li yıllara denk geliyordu bu olayın bir sonraki tekrarı ise 2156 yılında gerçekleşecekti eğer nasa bir uzay aracı gönderirse ve gezegenlerin kütle çekimini sapan etkisi olarak kullanırsa 4 büyük dış gezegeni tek bir uzay aracı ile ziyaret edecek ve o günün teknolojisi ile 40 yıl sürecek bir serüven 10 yıldan kısa bir sürede tamamlanabilecektinasa bu projeyi kabul etti ve voyager 1 ve voyager 2 uzay araçları tasarlanıp dış gezgenlere gönderildi ve bu 2 araç insanoğlunun gidebildiği en uzak noktaya gittiler ve halen güneş sisteminin dışına doğru yol alıyorlargary flandro geçen hafta arizonanın tucson şehrinde gerçekleştirilen uzay festivaline gelenlerden birine hediye edilmek üzere voyager 2 uzay aracının orijinal tasarımlarından birini imzalayıp festivalde sunum yapan uzay tarihçisi jay gallentinee gönderdi jay gallentine ise konuşmasına başlamadan önce festivale katılanlardan isimlerini bir kağıda yazarak kutuya atmalarını konuşma sonunda rastgele çekeceği bir isme flandro imzalı voyager 2 uzay aracının orijinal tasarım dökümanını hediye edeceğini söyledişimdiye kadar böyle bir çekilişte hiç bir şansı olmamış bahtsız biri olarak bana çıkmayacağından emin olarak rastgele bir kağıda istemeye istemeye ismimi yazıp kutuya attım voyager uzay araçlarının tarihini kitaplaştıran jay gallentine binlerce isim arasından benim ismimi seçti ve bu gary flandro imzalı belgenin sahibi oldum  dünyanın en büyük güneş teleskopu mcmath  geçen hafta arizona eyaletinin tucson şehrinde gerçekleştirilen ve beş gün süren uzay festivaline katılmıştım bu festivalde yaklaşık 20 astronotla tanışıp sohbet ettim apollo 16 misyonuyla 1972 yılında aya inen 10 astronot ve ay üzerinde yürüyen en genç astronot ünvanına sahip charlie duke uzaya giden ilk anne astronot anna fisher teknik problemlerde amerikalıların diline yerleşen houston bir problemimiz var sözünün muhatabı ve skylab uzay i̇stasyonunun pilotu jack lousma challenger uzay mekiği ile uzaya gidip gelen astronot robert lee hoot gibson tanıştığım astronotlardan bazılarıydı hazır tucsona gelmişken ertesi gün los angelesa dönmem gerektiği için festivalin son gününü ektim ve merak ettiğim başka bir astronomi cazibe merkezine doğru hareket ettim bu mekan yaklaşık 2 bin 100 metre yükseklikte bulunan kitty peak gözlemevi idi bu gözlemevi şileden sonra dünyanın en büyük radyo ve optik teleskoplarına ev sahipliği yapıyor dağın tepesinde tam 22 optik ve iki radyo teleskopu var  tucsondan güney batıya yani meksika sınırına doğru yol alırken meksikadan amerikaya kaçak yollardan girenleri yakalamak için kurulmuş kontrol noktalarından ve sınır devriyesi gezen ekiplerin arasından geçerek dağın tepesine doğru yol aldım hava çok sıcaktı ve 40 derecenin üzerindeydi yollar bomboştu ve etrafta kimsecikler yoktu yükseldikçe ve uçurumları gördükçe biraz tırstım ve dağın tepesine geldiğimde arabanın benzini bitmek üzereydi teleskopları görme heyecanıyla benzin almayı unutmuştum fakat hiç dert etmedim astronomiye büyük katkıları olan bu teleskopları bir ziyaret edelim gerisi sonraki işti girişte kocaman bir tabela ve üzerinde dünyanın en başarılı üniversitelerinin ismi vardı bu liste kitty peakde teleskopu bulunan üniversitelerin listesi idi massachusetts teknoloji enstitüsü mit harvard california teknoloji enstitüsü ucla gibi üniversiteler ilk dikkatimi çekenlerdi etrafı bir müddet inceledikten ve şaşkınlığımı attıktan sonra ziyaretçi giriş merkezine yöneldim kapıda ziyaretçi defteri vardı deftere türkiyenin konya i̇linden geldiğimi ve böylesine bir bilim mekanını ziyaret etmekten mutlu olduğumu yazdım  ziyaretçi merkezindeki hediye dükkanını gezip soğuk bir su içtikten sonra 22 optik ve 2 radyo teleskobunu tek tek ziyaret ettim teleskopları hangi üniversitelerin hangi araştırmalar için kullandıklarını ve teleskopların özelliklerini inceledikten sonra dünyanın en büyük güneş teleskobu mcmathpiercei ziyaret ettim arizonadaki kitt peakin tepesindeki mcmathpierce güneş teleskobu güneşi inceleyen dünyanın en büyük enstrümanıdır merrill mimarlık firması ve bruce graham tarafından tasarlanan teleskop hayranlık uyandıran bir manzaraya hakim dünyanın en büyük engelsiz diyafram optik teleskobu 1962 yılında tamamlanan binanın ana enstrümanı güneşi gökyüzünde otomatik takip eden 3 teleskoptan oluşuyor böylelikle 3 farklı gözlem aynı anda yapılabiliyor güneşten gelen ışınlar öncelikle yerin 50 metre altında bir aynaya düşürülüyor bu aynadan yansıyan ışınlar orta kısımda başka bir aynaya oradan da bilim adamlarının bulunduğu bir odaya aktarılıyor burada güneş ışınlarının 135 metre spektroskopisi oluşturuluyor bu sayede güneş ışınları detaylı bir şekilde incelenebiliyor bu ışınlarından güneşin hangi maddelerden oluştuğu ve özellikleri hakkında çok geniş bilgilere sahip olabilmekteyiz bu teleskop ismini dr robert mcmathden almış macmath aslında bir mühendis idi ve köprü inşa ediyordu otoyollara köprü inşa etmekten çok zengin olmuştu fakat amatör olarak da astronomi ile ilgileniyordu amerikan ulusal bilim vakfının da danışmanı idi dünyanın en büyük güneş teleskopunun inşa edilmesi için teklifte bulundu ve maddi manevi destek verdi ancak ömrü tamamlanmasına yetmedi teleskop faaliyete geçemeden kısa bir süre önce vefat etti  bu teleskobun güneş hakkında çok sayıda keşfi var güneş lekelerinin en net resimleri bu teleskop tarafından çekildi i̇lk defa gauss manyetik alanı bu teleskop ile ölçüldü güneşten başka parlak yıldızları da algılayıp ışık ve spektroskopi analizi yapabilmektedir bu teleskop aynı zamanda adaptif optik teknolojisini kullanmaktadır bu sayede atmosferde oluşan ışık kırılmalarını engelleyerek sanki gözlemlerin uzaydan yapıyormuşçasına veri ve ışık toplama yapabilmektedir güneş teleskopunun içini gezip bilgilerin toplandığı odaları gördükten ve teknik özelliklerini inceledikten sonra dışarı çıktım burada bulunan bütün teleskoplar internet bağlantısının çok hızlanması sebebiyle otomasyona geçmiş ve artık hiçbir bilim adamı ve astronom buralara gelmiyor binlerce kilometre öteden bilgisayar programına komutlarını veriyor ve gece olunca teleskoplar açılıyor ve kendilerine belirlenen yöne dönüp gerekli bilgi ve resimleri topluyor bu sayede astronomlar ailelerinden ve çocuklarından ayrı kalıp gece çalışmak zorunda kalmıyor  i̇ncelemelerimi bitirip dönüş yoluna geçtiğimde arabanın benzin ışığı yanıyordu yaptığım hesaplara göre beni en yakın petrol istasyonuna götürmeye yetmezdi eski yöntemlerden birisi aklıma geldi arabayı çalıştırmadan boşa aldım ve eğimli bölgelerde cisme etki eden kuvvet fmgsinαdan yararlanarak bu kuvvet sayesinde benzin yakmadan dağın tepesinden aşağıya indim dağdan indikten sonra bile yolda kimse olmadığı için uzun bu müddet daha eğimden faydalanıp yol aldım ve bu sayede en yakın benzin istasyonuna ulaştım  geri dönüş yolunda sınır devriyesi arabamı durdurdu meksika sınırından kaçak göçmen alıp almadığımı anlamak için arabanın içini aradılar ve iyi günler dileyerek uğurladılar ve ben bir sonraki astronomi durağım yine tucsonda bulunan arizona üniversitesinin futbol sahası altındaki dev magellan teleskopunun inşa edildiği teleskop yapım merkezini ziyaret etmek üzere yoluma devam ettim   astronotlar geçidi ve uzay festivali  geçen hafta arizona eyaletinin tucson şehrinde novaspace tarafından organize edilen dokuzuncu uzay festivaline davetliydim los angelesdan tucson arabayla yaklaşık 10 saat sürüyor üstelik sıcak bir yaz günü arabayla gitmek çok uygun değil çünkü california  arizona arasındaki çölden geçmek gerekiyor ve sıcaklık en az 43 derece eskilerin deyimiyle yumurtayı koysan pişer hal böyle olunca uçakla gitmek daha mantıklı ve daha ucuz fakat ben yine de arabayla gitmeyi tercih ettim çünkü arizonanın girişinde 10 otoyolunun kenarında quartzsite kasabasında çok özel biri var ve ben yıllardır fırsatım oldukça kendisini ziyaret ediyorum bu kişi ise bir osmanlı askeri olan hacı ali eğer uçakla gitsem hacı aliyi ziyaret etmem mümkün olmayacakçölden geçerken yüzlerce arabanın lastiklerinin sıcaktan eriyip patladığını ve sürücülerin zor anlar yaşadıklarını gördüm california  arizona sınırında hacı aliyi ziyaret ettkten sonra önce phoenixe ardından tucsona ulaştım şehirler hayalet gibi dışarısı çok sıcak ve tek tük geçen arabalar dışında sokaklarda kimsecikler yok o kadar sıcak ki dışarıda çocukların oynayacağı bir oyun parkı bile yok hayat alışveriş merkezlerinde ve evlerin içinde ya da klimalı arabalarda geçiyoruzay festivalinin gerçekleştirildiği otel ise şehir dışında şehir ışıklarından uzak bir noktada dağların ve uzun çöl kaktüslerinin arasına inşa edilmiş teleskoplarlar ile gözlem yapmak ve gece gökyüzü fotoğrafları çekmek için ideal bir noktabu yıl dokuzuncusu düzenlenen ve nasanın apollo gemini ve uzay mekiği misyonlarında görev almış astronotların katıldığı festivale giriş işlemlerinden sonra büyük bir salona yönlendirildim nasanın üstün yetenek testlerini başarıyla geçip defalarca uzaya bazıları aya gidip gelen 20 astronot kendilerine ayrılan özel masalarına oturmuşlar ve uzay maceralarını anlatıyorlar yanlarına ise gözüaçık cin gibi bayanlar asistan olarak verilmiş önlerinde kablosuz kredi kartı makinaları her astronotun farklı bir tarifesi var en çok imza istenen astronot imza başına 300 dolar iken 20 astronotun ortalaması 75 dolar bu astronotların çoğu uzay maceralarını anlattıkları birer kitap yazmışlar kitaplara imza yanında bir cümle de ekletmek isterseniz kelime başına 10 dolar daha ödemeniz gerekiyor 20 astronotun tamamını gezip hepsinden imza almak bir kaç bin doları buluyor ancak beraber fotoğraf çektirmek bedava astronomi derslerinde sürekli kendilerini ve bilim adına yaptıklarını anlattığımız bu insanlarla karşılaşmak ve hele aya inen astronotlarla sohbet edip neler hissettiklerini dinlemek gerçekten müthiş bir duygu idisalonda ayrıca uzay misyonlarının logolarını tasarlayan grafikerler ve astronotların ve uzay misyonlarının resimlerini karakalem çalışmasıyla yapan sanatçılar da eserlerini segiliyorlardıuzaydan gelen meteorları yeryüzünde toplayıp uzay madenciliği yapan şirketler de vardı aya çarpan bir meteorun aydan kopardığı ve dünyaya düşen 5 kilo 450 gram bir göktaşı kilosu 100 bin dolardan 540 bin dolara alıcı bulduuluslararası uzay i̇stasyonunun yeryüzündeki kontrol merkezinden bilim insanları da uzay istasyonunu tanıtıyor ve hangi bilimsel deneylerin yapılacağına ve hangi astronotun giceceğine nasıl karar verdiklerini anlatıyorlardıbilime ve uzay çalışmalarına büyük katkısı olan evren hakkındaki anlayışımızı kökten değiştiren ve insanoğlunun yapabildiği en güzel makinalardan birisi olan hubble uzay teleskobunun mimar ve mühendisi ed rezak ise bu misyonun detaylarını ve yanlış üretilen aynanın nasıl astronotlar tarafından gidilip tamir edildiğini anlattıuzay tarihçisi jay gallentine ise voyager uzay araçlarının nasıl proje haline getirilip 2 uzay aracıyla nasıl dış gezegenler jüpiter satürn uranus ve neptune gidildiğini ve bu projenin mimarlarından gary flandronun hikayesini anlattı herkesin bir kağıda ismini yazıp kutuya atmasını konuşması sonrası çekilişle flandro imzalı voyager misyonu belgesini hediye edeceğini söyledi ve o kutudan benim ismim çıktıarizonada osmanlı askeri için geçit töreniyıl 1856 sultan abdülmecid zamanı texasın el paso şehri bir amerikan askerinin ölümü bahane edilerek meksikalılardan alınmış meksika ile amerika arasında savaş devam ediyor öte yandan californiada altın bulunmuş ve altına hücum hareketi başlamış çoğu kişi californiaya göç ediyor altın aramak içinancak texastan yola çıkan atlılar los angelesa gelemeden atlarını kaybediyorlar çünkü new mexico ve arizona çöllerinden geçemeyen atlar yolda bir bir dökülüyorlar tam bu sırada amerikanın harbiye nazırı savaş bakanı jefferson davis bir teklifte bulunuyor ve diyor ki osmanlı topraklarında develer yaşıyor bunlar çöl iklimine alışık ve sıcakta ölmezler bu teklif üzerine osmanlı topraklarına bir gemi gönderiliyor 30 deve isteniyor bu durum sultan abdülmecide sunuluyor ve kabul ediliyor lakin sultan abdülmecid 30 deveye ilaveten 3 tane de hediye edilmesini tavsiye ediyordeveleri gemiye yükleyen amerikalılar bu develeri güdemeyeceklerini anlayıp osmanlıdan deve bakıcısı da istiyorlar bunun üzerine osmanlı devleti 8 tane deve bakıcısını da amerikalılara veriyor i̇şte bu 8 kişinin başkanı genç yaşta hacca gidip hacı lakabını alan hacı ali ikincisi i̇lyas bey üçüncüsü ise yunan georgehacı ali ve arkadaşları 10 şubat 1856 tarihinde texas eyaletinin indianola limanına iniyorlar ve develerle 30 yıl texasdan los angelesa posta ve askeri malzeme taşıyorlar amerikan askerlerinin hacı ali demeye dilleri dönmüyor ve kendisini hi jolly diye çağırıyorlar ve ismi bundan sonra hi jolly olarak kalıyor 12 aralık 1902 tarihinde arizonanın quartzsite kasabasında vefat ediyor ve arkasında 2 tane kız çocuğu bırakıyorlos angelesta yaşayanlar ailelerinden mektup haber var mı diye hacı alinin yollarını gözlüyorlar ve bu sayede hacı ali çok tanınan ve sevilen bir insan oluyorhacı ali adına amerikalı müzisyenler 50 den fazla şiir yazıp şarkı besteliyorlar arizona hükümeti ise hacı ali adına piramit şeklinde quartz taşlarından bir türbe yaptırıp üzerine de bir deve figürü ekliyorarizonanın bu şirin kasabası quartzsiteda her yıl ocak ayının ilk cumartesi günü hacı aliyi anma günü geçit töreni yapılıyor ve yaklaşık 20 bin kişi katılıyor bir çok kovboy filminde de hacı ali karakteri canlandırılmakta ve kendisinden hi jolly diye bahsetmektedirler i̇şte yazımın başında belirttiğim ve beni çöl sıcaklarında 10 saat araba kullandıran kişi hacı ali  hayaldi gerçek oldu  neredeyse bütün bilimkurgu ve uzay filmlerinde yapay zeka ürünü bir robot vardı 2001 a space odyssey filminde hal 9000 terminatörde skynet interstellarda yıldızlararası kipp ve tars her filminde samantha yıldız savaşları filminde bb8 bunlardan bazıları ancak filmlerdeki bu robotlar artık kurgu ve hayal değil hayaldi gerçek oldu uluslararası uzay i̇stasyonunun artık yeni bir astronot çalışanı var geçtiğimiz cuma günü spacex tarafından uzaya fırlatıldı ve yakın bir zamanda görevine başlayacak adı da cimon  cimon crew interactive mobile companion airbus ve ibm tarafından avrupa uzay ajansının astronotlarına uluslararası uzay i̇stasyonunda günlük görevlerde yardımcı olacak bir yapay zeka asistanı olarak tasarlandı basket topundan biraz büyük olan yapay zeka robotu yerçekiminin hissedilmediği ortamda havada kalıp etrafındaki nesneleri algılayıp pozisyonunu ayarlayabiliyor ve astronotları takip edip peşlerinden gidiyor cimon ilk etapta alman astronot alexander gerst ile birlikte çalışacak gerstin sesini ve yüzünü tanıyor bu yaz uluslararası uzay i̇stasyonunda gerstin üç farklı görevi tamamlamasına yardımcı olmak için eğitildi airbus tarafından uçan beyin olarak tanımlanan cimon türünün ilk örneği olacak ve uzayda yalnızlık çeken astronotların sohbet edecekleri bir meslektaşı haline gelecek cimon astronotların günlük vazifelerini ve talimatlarını okuyarak ekranda metin veya video göstererek yardımcı olacak ve soruları cevaplayacak i̇nsanlığın şimdiye kadar ürettiği bütün veriyi anında mürettabatın önüne getirecek ayrıca astronotların ruh hallerini algılayabilecek ve bu bilgileri onlarla daha iyi etkileşim kurmak için kullanacak cimon jeofizikçilerin uzay istasyonundaki kristalleri incelemesine yardımcı olacak video verilerini kullanarak rubik küpünü çözecek ve yapılan tıbbi deneyleri kayıt altına alacak eksiklikleri algılayıp mürettebatı uyaran akıllı kamera rolünü oynayacak cimon yapay zeka ve makina öğrenmesi modelleriyle sürekli akıllanan bir robot olacak dünya ile bağlantısı hiç kesilmeyecek ve yeni bilimsel gelişmeleri sürekli takip edecek ve astronotları bilgilendirecek makina öğrenmesi modelleriyle hatalarından ders alacak yaptığı hatayı bir daha tekrar etmeyecek ve kendisini sürekli geliştirecek yapay zeka platformu olarak ibm watsonı ve ibm bulut yazılımını kullanacak olan cimon bu sistem sayesinde kendini yönlendirmeyi ve hareket etmeyi öğreniyor watson yapay zeka teknolojisinin yardımıyla bilgi biriktiriyor ve insanları tanımak için eğitiyor cimon bu projede başarılı olursa gelecekte yapılacak ay ve mars seyahatlerinde de kullanılacak böylelikle bilimkurgu filmleri tam olarak gerçekleşmiş olacak gerçi yıldızlararası filmi gerçekten fizik biliminde var olan teorilere göre yapılmıştı filmin yönetmeni christopher edward nolan olsa da gerçek beyin geçen yıllarda ligo dedektörleri ile kütleçekim dalgalarını keşfederek nobel fizik ödülünü alan prof kip thorne idi kaliforniya teknoloji enstitüsünde astrofizik profesörü olan thorne 2005 yılında bu projeye başlamış filmde fizik bilimine ters ve fantazi hiçbir şey olmayacağını her bir sahnenin gerçek fizik biliminde var olan teoriler ve kanunlar çerçevesinde yapılacağına karar vermişti yapım şirketleriyle problemler yaşayan thorne en sonunda christopher nolan yönetiminde bu filmi çekmeyi başardı ve bu filmin arkasındaki bilimi bir kitap yazarak açıkladı film yapımında karadeliklerle alakalı yaptığı bilgisayar modelleri bilimde çığır açacak buluşlara imza attı ve bu sayede yüzlerce akademik makale yazarak bilime katkı sağlamış oldu bilimkurgu filmleri gerçekten bilim olmasa da insanların bilime merakını canlı tutuyor ve eninde sonunda birileri çıkıp bir zamanlar hayal olan şeyleri gerçeğe dönüştürüyor  herkes nerede  los alamos amerikanın new mexico eyaletinin 2300 metre rakımlı bir adet süpermarketi ve 2 kafesi olan 12 bin nüfuslu minik bir kasabası kendisine en yakın şehir ise 56 km uzaklıktaki santa fe los alamosta hayatını devam ettirenler alışveriş ve eğlence için santa feye gidip geliyorlar yıllar önce yolum santa feye düşmüştü hazır buraya kadar gelmişken şu los alamosu bir ziyaret edelim dedik fakat santa fe ziyaretim kızılderililerin yaz festivaline denk gelmişti ve otellerde yer yoktu geceyi santa fenin güneyindeki albuquerque şehrinde geçirince los alamosa gitmek kısmet olmadıpeki los alamos kasabası bize neyi hatırlatıyor tabiki atom bombasını i̇lk atom bombasının yapımı ve test edilmesi ve ii dünya savaşının bilimle sonlandırılması tam da bu kasabada bulunan los alamos ulusal laboratuvarında planlanıyor hal böyle olunca bu minik kasaba 1940lardan günümüze kadar hep bilim insanlarını misafir etmiş ve uzun yıllar çoğu nobel ödülü sahibi binlerce bilim insanı burada yaşamışlarlos alamosta yaşayan bu bilim insanlarının en önemlilerinden birisi de i̇talyan bilim adamı enrico fermi idi enrico fermi 1901 yılında romada doğdu annesi ilkokul öğretmeni babası ise demiryolları bakanlığında çalışıyordu atom bombasının babası olarak bilinen fermi fizik eğitimi aldıktan sonra indüklenmiş radyoaktivite çalışmaları ile 1938 yılında nobel fizik ödülünü kazandı stokholmde nobel ödülünü alır almaz soluğu new yorkta aldı ve i̇talyaya bir daha dönmedienrico fermi şikagoda ilk nükleer reaktörü faaliyete geçirdi sonra da manhattan projesine dahil oldu ve los alamos ulusal laboratuvarında çalışmaya başladı atom bombasının yapımı ve japonyada patlatılmasıyla son bulan ii dünya savaşından sonra da los alamos ulusal laboratuvarı bilimde ve teknolojide yerini korudu bugün los alamos dünyanın en büyük bilim ve teknoloji kurumlarından biridir ulusal güvenlik uzay araştırmaları nükleer füzyon yenilenebilir enerji tıp nanoteknoloji ve süper bilgisayarlar gibi alanlarda çok disiplinli araştırmalar yürütmektedir1950 yılında enrico fermi bilim insanı arkadaşlarıyla los alamosta öğle yemeğinde o sıralarda görülen bir ufo olayı tartışılırken şu soruyu sordu herkes nerede burda herkesten kasıt dünya dışı akıllı canlılardı i̇şte bu sorudan sonra uzaylılar mevzu bahis olunca bilim dilinde fermi paradoksu en önemli argümanlardan birisi oldudünya dışı akıllı canlılar için bugün iki büyük fikir var bunlardan biri galaksimizdeki uygarlıkların sayısını tahmin edebilen drake denklemidir diğeri ise eğer burada herhangi bir yerde var olsaydı zeki uzaylıları görmemiz gerektiğini iddia eden fermi paradoksugalaksimizde 200 milyardan fazla yıldız var bunların içerisinden etrafında gezegen olan yıldızlar hesaba katıldığında tahmini gezegen sayısı yıldız sayısının birkaç katıdır bu durumda dünya dışı zeki hayatında ortaya çıkma ihtimalini çok düşük tuttuğumuzda bile yine de galaksimiz samanyolunda çok sayıda uzaylı olmak zorundadır öte yandan kepler uzay teleskobunun katkılarıyla 4 bine yakın öte gezegen keşfedilmiştir bu verileri inceleyen bilim insanları hayat olabilecek muhtemel gezegen sayısının 17 milyar civarında olabileceğini hesap etmektedirlermadem bu kadar uygarlık var enrico ferminin sorusu şu öyleyse neredeler ve neden şimdiye kadar bir delil bulamadıkbu soruya elliden fazla cevap verilmiş yıldızlar birbirlerine çok uzaklar iletişim kurmak çok zor ve zaman alır uzaylılar teknoloji olarak çok gelişmiş ve bizim içimizdeki savaşları kavgaları görüp bizden uzak durmaya çalışıyor olabilirler beyin yapıları bizden birkaç basamak üstün olabilir mesela insanlar bir iş yapacakları zaman solucanlardan fikir danışmadıkları gibi uzaylılar da bizi alt beyin olarak görüp bizimle iletişim kurmuyor olabilirler veya onlar bize sinyaller göndermişler fakat bizim teknolojimiz henüz algılayamıyor veya biz matrix ve truman show gibi bilgisayar yazılımının içindeki figürleriz ya da bu kâinatta yalnınız ve kimsemiz yok fakat biz birbirimizi öldürüp duruyoruztrumpın uzay ordusugeçen hafta abd başkanı trump amerikan ordusunun 6 kolu olarak uzay kuvvetlerini kurma talimatını verdi uzayda yaşayan çoğu amerikalı üçbeş astronottan başka kimse şimdilik yok fakat uzay çalışmaları hızlı gelişiyor yakın zamanda çok sayıda yolcu uzay otellerine aya ve marsa gidecek peki bu kadar çok kişiyi kim uzaya götüreceklos angeles belediye başkanı eric garcetti spacexe los angeles limanında mars mekiği yapma izni verdi mars mekiği tam 100 kişiyi ve 150 ton kargoyu uzaya götürecek şekilde tasarlandı başkan garcetti bu yıl bize birşey öğrettiyse o da büyük düşünmek ve ulaşılamayacak hayallerin peşinden gitmektir dedi mars mekiği tam 16 katlı ve 19 katlı roket tarafından fırlatılacak ve yakıt olarak diğer gezegenlerde de kolayca elde edilebilen sıvı metan gazı kullanacakhal böyle olunca bir seferde 100 kişi uzaya gidebilecek tabiki bu insanlardan vergi toplayıp asayişi sağlamak ve en önemlisi onlara demokrasi götürmek için güçlü bir orduya ihtiyaç olacak biz seçimlerle uğraşırken abd uzaya ordu göndermek için kolları sıvamış durumda uzayda amerikan hakimiyetine sahip olmak zorundayız diyen trump uzay araştırmaları yapmak uzay mekiği üretmek ve yeni roketler tasarlamak için öncülük etmek zorunda olduklarını belirtti vietnama afganistana iraka ve diğer üçüncü dünya ülkelerine demokrasi götüren abd ordusu bakalım uzaya nasıl bir demokrasi getirecek  mars marslılara aittir  nasanın geçen hafta marsta hayat için elzem olan organik molekül bulduğunu açıklaması bilim dünyasında marsı dünyalaştırma terraforming tartışmalarını alevlendirdi terraforming kısaca marsı dünyaya benzetmek olarak tanımlanabilir i̇lk olarak bu kelimeyi jack williamson isimli yazar 1942 yılında yazdığı bir bilimkurgu kitabında kullanmış dünyadan elde ettiğimiz küresel ısınma tecrübesini marsta kullanırsak mars atmosferini ısıtır ve bir şekilde mars atmosferine daha fazla hava ekleyebilirsek yüksek basınç ve sıcaklıkla buz halindeki suyun sıvı hale gelmesini ve bu sayede bitki yetiştirmeyi sağlayabilirizfakat uzay çalışmalarında hem nasaya hem de bütün insanlığa ilham veren ünlü bilim insanı carl sagan eğer marsta hayat varsa bu hayata saygı duymamızı ve oraya dokunmamızı söylüyor ve şöyle diyor marsta hayat varsa marsla hiçbir şey yapmamamız gerektiğine inanıyorum mars sadece mikrop olsalar bile marslılara aittirzamanımızın en ünlü bilim adamlarından stephen hawking ise sağlığında sürekli olarak dünya dışı hayatın var olma ihtimalini ve dahası uzaylılarla iletişimin tehlikelerini anlatıyor ve bu durumu kristof kolombun christopher columbus amerikayı keşfetmesine benzetiyor ve tehlikelerini anlatıyordukristof kolomb önce ve sonrasını kısaca hatırlamakta fayda varosmanlı i̇mparatorluğunun i̇stanbulu fethetmesiyle avrupalılar açısından uzakdoğu ve hindistan ile ticaret yolları tamamen müslümanların eline geçmişti müslümanlara vergi ödemeyi gururlarına yediremeyen avrupalılar yeni arayışlar içine girmiş hindistana başka yollardan ulaşmanın yollarını araştırmaya başlamıştı bazı cesaretli denizciler afrikanın batısından ve güneyinden geçerek hindistana ulaşmayı denedileri̇spanyadan yola çıkıp güneye hareket eden denizciler afrikanın batısında el değmemiş adalar keşfettiler ve çoğu yollarına devam etmeyip bu adalara yerleştiler verimli ve geniş arazilerde tarım ürünleri yetiştirmeye başladılar en fazla da şeker kamışı yetiştirdiler fakat tarlada çalışacak işçi lazımdı batı afrika ülkelerine giderek liman şehirlerinde köle tacirleriyle anlaştılar köle tacirleri afrikanın iç bölgelerine giderek kendi insanlarının ve kendi akrabalarının evlerine baskın yaparak genç erkek ve kız çocuklarını kaçırıp avrupalılara köle olarak satmaya başladılarkeşfedilen yeni adalarda şeker kamışı yetiştirip zenginleşen avrupalılar gözlerini daha batıya çevirip yeni adalar keşfetmek istediler tam bu sırada kristof kolomb isimli portekizli denizci i̇spanya kralı ferdinand ve kraliçe i̇sabele giderek dünyanın yuvarlak olduğunu ve sürekli batıya giderse doğudan hindistana ulaşabileceğini böylelikle yeni bir ticaret yolu keşfedeceğini söyledi ve maddi destek istedi ve isteği kabul edildi böylelikle maddi destek sağlayıp sürekli batıya yol aldı ve karayip adalarına ulaştı kendisine iyi ve misafirperver davranan yerlilerle karşılaştı ve böylelikle yeni dünyanın kapıları avrupalılara açılmış oldusonrasında ne mi oldu avrupalılar beraberlerinde milyonlarca mikrop ve salgın hastalıklar getirdiler kendi vücutları bu mikroplara dayanıklıydı fakat amerika kıtasında yüzyıllardır yaşayan kızılderililer bu mikropları bilmiyorlardı milyonlarcası bu temastan oluşan salgın hastalıklar yüzünden yok oldular yok olmayıp hayatta kalanlar ise önce ayak oyunlarıyla sonra baskı ve zorbalıkla yerlerinden ve yurtlarından sürekli batıya sürüldüler sürüldüler ve en sonunda pasifik okyanusu göründü artık sürülecek yerleri kalmamıştı çokları sistematik soykırımla yok edildiler hayatta kalmayı başaranlar da çöllerde verimsiz susuz kamplara yerleştirildilertopraklar genişledikçe yeni tarım ürünleri de üretmeye başladılar bunlardan en önemlisi ve bugün bütün insanlarımızın baş belası olan tütün i̇lk avrupalı yerleşimciler tütün içmeyi kızılderililerden öğrenerek daha sonra gittikçe popüler olacağı avrupaya taşıdılar sonra pamuk üretmeye başladılar ve daha fazla işçiye yani köleye ihtiyaç duydularköle ticareti yapan gemiler inşa edildi fakat bu gemilerde köleler kamaralarda değil kovuklara ve raflara paket gibi istiflenerek taşındılar kendinizi yarım metre yükseklikte yanınızdaki adamın ayağına zincirlenmiş bir vaziyette ve binlerce insanın idrar ve dışkı yaptığı ve temizlenmediği bir kovukta hayal edin bu yolculuk 3 hafta ile bir ay arası sürüyordu i̇lk etapta afrikadan 12 milyon köle amerika kıtasına taşındı bunlardan 2 milyon kadarı yolda kötü hayat şartları ve salgın hastalıklar yüzünden öldüler çünkü bu insanlar insan olarak değil ticari bir mal olarak görülüyordubu kölelerden birisi de olaudah equiano idi afrikanın iç kesimlerinde evlerinin bahçesinde kız kardeşi ile beraber oturuyorlardı birden evlerine yine kendi içlerinden çeteler tarafından baskın yapıldı kendisi ve kız kardeşini tutukladılar ve sonlarının ne olduğunu bilmedikleri bir yola çıktılar hayatlarında hiç deniz görmemişlerdi başlarına ne geleceğini bilmiyorlardı korku ve endişe hakimdi hayatlarında hiç gemiye binmedikleri için ayrıca korkuyorlardı kendisi avrupalılara satılınca kız kardeşiyle artık bir daha görüşemeyeceğini anladı çünkü o da başka bir avrupalıya köle olarak satılmıştıbaşka bir durumda ise ailenin tamamı köle pazarına getirilmişti satılacaklarını anlayan baba kendisini karısını ve iki çocuğunu köle tacirlerine pazarlamaya çalışıyordu gayesi ise ailesini bölmemekti en küçük kızı 3 yaşındaydı kendisini ve özelliklerini methettikten sonra karısının ne kadar güzel yemek yaptığını ve ne çok çalıştığını anlatıyor 16 yaşındaki oğlunun ise ne denli kuvvetli olduğunu ancak 3 yaşındaki küçük kızının henüz küçük olduğunu fakat büyüyünce çok işe yarayacağını alacaklarsa hepsini birden almasını anlatıyordu fakat bu çırpınışları işe yaramadı ailenin fertlerinin her biri farklı birine satıldı ve bir daha görüşmemek üzere oracıkta ayrıldılareğer biz marsı dünyalaştırırsak ve eğer orada yaşayan varsa aynı şeyleri tekrar mı yaşayacağız ya da tersinden eğer uzaylılar varsa ve bizden teknolojik olarak üstünlerse ve bizi köle yaparlarsabayramınız mübarek olsun  olimpos gökyüzü ve bilim festivali  973 yılında fransada ve 1980 yılında amerikada üniversitelerin fizik bölümleri alarm veriyordu öğrenciler en temel bilim dallarından birisi olan fizik bölümünü tercih etmiyorlar ve hiç alaka göstermiyorlardı fizik bölümleri kapanma noktasına gelmişti i̇ki farklı ülke aynı yöntemle bu durumdan kurtuldular üniversite ve liselerde astronomi derslerinin sayısını artırıp astronomi etkinlikleri düzenleyerek fizik bölümüne ilgi duyan öğrenci sayısını artırdılar ve yeterli sayıda öğrencinin fizik bölümüne kayıt olmalarını sağladılarbu durum sanki bugün de tekerrür ediyor gibi geçen ay los angelesta bir üniversitenin fizik bölümünü ziyaret ettim ve bölüm başkanıyla kısa bir sohbetimiz oldu öğrenci sayıları o kadar az ki eğer yeni bir öğrenci kayıt yaptırırsa film yıldızı muamelesi görüyor özel fotoğrafçı çağırıp fizik bölümüne kayıt yaptıran öğrencinin resmini çektirip cam çerçeve içinde duvara asıyorlarçünkü fizik bölümü zor bir bölüm başlayan çok az kişi bitirebiliyor matematikçiler kadar matematik kimyacılar kadar kimya fizikçiler kadar fizik bilmek gerektiriyor bir de bunun üzerine 100 yıl öncenin yöntemleriyle ders anlatıp zor olan konuları daha da zorlaştıran not kırmak için bahane arayan sevdirmek yerine korkutan öğretim üyelerini ekleyince iş büsbütün çıkılmaz bir hal alıyor bu durumda da meydanı astrologlar falcılar ve ufocular doldurup ana akım medyada çok rahat yer bulup bilim dışı açıklamalarla gençlerimizin beyinleri esir almakta bir neslin bilimsel açıdan kaybolmasına sebep olmakta ve nihayetinde ülkemizin bilim alanında ilerlemesine mani olmaktadırlarbizim için de geçerli olan bu durumdan kurtulmanın yolu ise fransa ile amerikada olduğu gibi astronomiyi sevdirmek onun arkasındaki bilimi merak eden kişi sayısını artırmak ve meraklıların doğru kaynaklardan doğru bilgilere ulaşmasını sağlamaki̇şte tam bu noktada 1013 ağustos tarihleri arasında antalya olimposta muhteşem bir doğal çevre içinde gerçekleştirilecek olan ve türkiyenin en büyük astronomi kaynağı kozmik anafor tarafından organize edilen gökyüzü ve bilim festivali büyük önem taşıyor bu tarihlerin seçilmesi de tesadüf değil çünkü bu tarihler perseid göktaşı meteor yağmuruna denk geliyor perseid göktaşı yağmuruna sebep olan şey 109swifttuttle kuyrukluyıldızıdır bu kuyrukluyıldız her 133 yılda bir güneş etrafında bir tur atar bu sırada güneşe yakınlaşmasıyla geride bazı parçalarını bırakarak yörüngesi üzerinde bir enkaz yığını oluşturur dünyanın yörüngesinin bu kuyrukluyıldızın yörüngesiyle kesişmesi sonucunda bu enkaz yığınının içerisinden geçeriz dünyanın kütle çekim etkisiyle burada bulunan irili ufaklı taşlar atmosfere müthiş bir hızla girerek yanarlar biz bu anlık yanarak kayma olayını yıldız kayması olarak adlandırsak da aslında onlar kuyruklu yıldızdan geriye kalan taş parçalarıdır olimpos gökyüzü ve bilim festivali bugüne kadar ülkemizde gerçekleştirilmiş olan en büyük çaplı sivil bilim organizasyonukendi ifadeleriyle olimpos gökyüzü ve bilim festivalinin gerçekleştirilme sebebi özellikle üniversite çağındaki gençlerimize gökyüzü ve uzay sevgisini aşılamak günümüz dünyasında özellikle ülkemizin de son yıllarda atılım yapma gayretinde olduğu uzay bilimlerinin hem kendileri hem de ülkemiz açısından ne denli önemli olduğu bilincini aşılamaktır etkinlik kapsamında teleskoplarla gökyüzü gözlem etkinlikleri profesyonel ve amatör astronomların eşliğinde bilimsel sunum ve söyleşiler ile yine uzay bilimleri ile ilgili temel eğitimlerin yapılacağı atölye faaliyetleri gerçekleştirilecektirfestivalde prof dr günay taş prof dr osman demircan prof dr talat saygaç ve yrd doç dr nazım kemal üre bilimsel sunumlar yapacaklar çok sayıda okul ve üniversite kulübü astronomi atölyeleri su roketi yarışmaları ve gözlem etkinlikleri düzenleyecekteleskoplu astrofotoğraf ve derin uzay gözlemleri ile ülkemizin en başarılı astrofotoğrafçıları arasında yer alan ankara astronomi topluluğundan mustafa aydın murat sana özgür cengiz metin altundemir ve mehmet ergün festivalde astrofotoğrafçılık eğitimi vereceklerdört gün sürecek bu festivale katılmak herhangibir üniversitede 3 dönem astronomi dersi almaya bedel olimpos gökyüzü ve bilim festivaline katılmak ve daha fazla bilgi almak için wwwkozmikanaforcom adresini ziyaret edebilirsiniznasa marsta organik molekül buldugeçen hafta perşembe günü nasa tarihi bir basın toplantısıyla mars yüzeyinde hayat için 2 delil bulduğunu açıkladı peki bu ne manaya geliyor nasanın mars yüzeyinde araştırmalar yapan gezgini curiosity meraklı 3 milyar yıllık tortuş bir kaya içinde sondaj çalışması yaptı kayanın içinden örnekler alıp inceledi ve sonunda hayat için gerekli olan organik moleküller buldu organik moleküller genelde yaşayan canlılar içinde bulunur organik moleküller hayatın yapı taşlarıdır karbon atomunun hidrojen oksijen ve azot elementleri ile bağ kurarak oluşturduğu zincirlerdir fakat biyolojik olmayan süreçler tarafından da oluşturulabilir ve kesin olarak hayatın göstergesidir diyemeyizdiğer taraftan curiocity mars atmosferinde metan gazının mevsimlere göre değiştiğini de keşfetti metan gazını biliyorsunuz en fazla büyük baş hayvanlar salgılar ve küresel ısınmanın en büyük etkenlerinden birisidir ve üstelik mevsimlere göre de farklılık gösteriyorteleskoplu astrofotoğraf ve derin uzay gözlemleri ile ülkemizin en başarılı astrofotoğrafçıları arasında yer alan ankara astronomi topluluğundan metin altundemir mehmet ergün delil geyik ve şerif kürkçüoğlu festivalde astrofotoğrafçılık eğitimi vereceklerdört gün sürecek bu festivale katılmak herhangibir üniversitede 3 dönem astronomi dersi almaya bedel olimpos gökyüzü ve bilim festivaline katılmak ve daha fazla bilgi almak için wwwkozmikanaforcom adresini ziyaret edebilirsiniz  soluk mavi nokta  geçen haftaki yazımızda uzaya giden astronotların dünyamız hakkındaki görüşlerinin nasıl değiştiğini anlatmaya çalışmıştık bu hafta ise uzaya gidememiş ancak uzaya gönderdikleri araçlarla dünyayı izleyen bilim adamlarının dünyamıza bakış açılarını anlatmaya çalışacağız2015 yılının eylül ayı idi sequoia ulusal parkında 4 gün sürecek karanlık gökyüzü festivaline davetliydim uluslararası karanlık gökyüzü derneği the international darksky association ve riverside astronomi derneğinin ortaklaşa düzenlediği bu festivalde 4 gün boyunca amatör astronomlar uzaya giden astronotlar ve bilim adamları gündüzleri seminerler ve astro fotoğrafçılık dersleri veriyor geceleri ise gökyüzü tanıtımı ve teleskoplardan galaksimizin değişik noktalarını gözlemleme ve fotoğraflarını çekme etkinlikleri düzenleniyordu bu gideceğim yer hakkında en ufak bir bilgim yoktu çadırımı ve tulumumu alıp adresi gpse girip yola koyuldum normalde gideceğim yerleri önceden araştırır ve bilgi sahibi olur öyle yola çıkardım bu kez araştırma yapmaya fırsatım olmadı los angelestan yaklaşık olarak 4 saat kadar kuzey doğuya doğru yol aldım sonra bir ulusal parkın giriş kapısına geldim girişte gideceğim yere 1 saat yolum olduğunu ve uçurumlara dikkat etmem gerektiğini söyledilerkeskin virajlardan geçerek yavaş yavaş dağların tepesine doğru yol alıyordum zor bir yoldu zirveye yaklaştığımda birden mevsim değişiverdi i̇nanılmaz yükseklikte ve genişlikte ağaçlar görmekteydim ağaçlar o kadar yüksek ve o kadar genişti ki arabanın camlarının görüş alanına sığmıyordu hemen kenara çekip dışarı çıktım en az 7080 metre uzunluğunda ve kökleri de bir ev kadar büyük sequoia bilimsel adıyla sequoiadendron giganteum ağaçlarıyla tanışıyordum öyle devasalardı ki kökünü oyup içine iki odalı ev yapmışlar bazılarının köklerinin içlerinden araba geçiyordu ve buna rağmen hala etraflarında ağacı ayakta tutacak kısımları vardı biraz daha ilerleyince dünyadaki en büyük canlı general sherman ağacıyla karşılaştım 83 metre yükseklikte 77 metre çapında 1473 m³ hacminde ve 2700 yaşında yaklaşık 27 katlı bir apartmana karşılık gelen bir yükseklik öylesine büyüklerdi ki kendimi yanlarında karınca gibi küçücük minicik hatta yok hükmünde hissettimi̇şte uzay araçlarının dünyaya gönderdiği resimleri inceleyen bilim adamları da dünyayı güneş ve güneşten milyonlarca kat daha büyük yıldızlarla mukayese ettiklerinde dünyanın karınca hükmünde bile olmadığını görüyor ve düşünüyorlar dolayısı ile karınca kadar hükmü olmayan dünyanın üstünde yaşayan insanların kendilerini büyük görmesi böbürlenmesi etrafındakileri hor ve hakir görmesi çok manasız kalıyor bunu en iyi gözetleyenlerden biri olan bostan ve gülistan isimli kitabın yazarı sadi şirazi güneşin bile bir zerre sayıldığı kâinatta kendini büyük görmek edebe uyar bir şey değil demiştir filozof manly p hall mikroskop insana önemini gösterdi teleskop ise önemsizliğini arthur c clarke ise astronomi hiç bir şey yapmasa bile insanlara alçak gönüllü olmayı öğretiyor demiştirbenim en favorilerimden birisi ise şüphesiz efsane bilim adamı carl sagandır kendisi voyager uzay aracının üzerine monte edilen altın plağa dünyadan resimler her dilden bir söz ve klasik müzikler koymuş bu kayıtlar içinde türkçe bir cümle de var sabahı şerifleriniz hayrolsun i̇şte voyager1 uzay aracı satürn gezegeninden dünyaya doğru dönüp bir resim çekiyor carl sagan bu resmi görünce soluk mavi nokta isimli kitap yazıyor ve şu yorumu yapıyorşu noktaya tekrar bakın orası evimiz o biziz sevdiğiniz ve tanıdığınız adını duyduğunuz yaşayan ve ölmüş olan herkes onun üzerinde bulunuyor tüm neşemizin ve kederimizin toplamı binlerce birbirini yalanlayan din ideoloji ve iktisat öğretisi insanlık tarihi boyunca yaşayan her avcı ve toplayıcı her kahraman ve korkak her medeniyet kurucusu ve yıkıcısı her kral ve çiftçi her aşık çift her anne ve baba umut dolu çocuk mucit kâşif ahlak hocası yoz siyasetçi her süperstar her yüce önder her aziz ve günahkâr onun üzerinde  bir günışığı huzmesinin üzerinde asılı duran o toz zerresindeevrenin sonsuzluğu karşısında dünya çok küçük bir sahne bütün o generaller ve imparatorlar tarafından akıtılan kan nehirlerini düşünün kazandıkları zaferle bir toz tanesinin bir anlık efendisi oldular o zerrenin bir köşesinde oturanların başka bir köşesinden gelen ve kendilerine benzeyen başkaları tarafından uğradığı bitmez tükenmez eziyetleri düşünün ne çok yanılgıya düştüler birbirlerini öldürmek için ne kadar hevesliydiler birbirlerinden ne kadar çok nefret ediyorlardı böbürlenmelerimiz kendimize atfettiğimiz önem evrende ayrıcalıklı bir konumumuz olduğu hakkındaki hezeyanımız hepsi bu soluk ışık noktası tarafından yıkılıyor gezegenimiz onu saran uzayın karanlığı içinde yalnız bir toz zerresi bu muazzam boşluk içindeki kaybolmuşluğumuzda bizi bizden kurtarmak için yardım etmeye gelecek kimse yok dünya üzerinde hayat barındırdığını bildiğimiz tek gezegen en azından yakın gelecekte gidebileceğimiz başka yer yok ziyaret edebiliriz ama henüz yerleşemeyiz beğenin veya beğenmeyin şu anda dünya sığınabileceğimiz tek yer astronominin mütevazılaştırıcı ve kişilik kazandıran bir deneyim olduğu söylenir belki de insanın kibrinin ne kadar aptalca olduğunu bundan daha iyi gösteren bir fotoğraf yoktur bence birbirimize daha iyi davranma sorumluluğumuzu vurguluyor ve bu mavi noktaya biricik yuvamızatebrikler koç lisesigeçen hafta los angelesta gerçekleştirilen uluslararası uzay geliştirme konferansına katılıp aya inen astronotlardan buzz aldrin amerikanın ilk uzay yürüyüşü yapan kadın astronotu kathryn sullivan ve ünlü bilim adamı ve drake denkleminin kurucusu frank drake ile tanışmıştımfrank drakein konuşmasını dinlemek üzere bir salona gidiyordum ki önümde türkçe konuşan gençler gördüm bu gençler nasa ve national space societynin organize ettiği space settlement proje yarışmasında dünya birincisi olmuşlar koç lisesi 11 sınıf öğrencileri ataberk ayata burcu risa bigvava egemen bostan eren budur erkin aşcı gül nihan şenol gün bölükbaşı ve nil selen aydın fizik öğretmenleri mustafa bozkurtun danışmanlığında hazırladıkları lazarus projesiyle katılmışlargeçen yıllardan birinde jüpiter gezegenine çok büyük bir göktaşı çarpmıştı etkisi ise 22 yıl boyunca her saniye bir atom bombası patlatmak kadardı bunu gören nasa dünyada da benzer bir durum olursa ne yaparız diye bir yarışma başlatmış i̇şte bu yarışmaya katılan gençlerimizin projeleri 2 bölümden oluşuyor birincisini dünya üzerinde değişik çöllere diğerini ise güneş ile dünya arasındaki kütle çekim kuvvetinin birbirlerini dengelediği lagrange 1 noktasına yerleştirip insanların hayatlarını devam ettirmesini sağlamak üzere tasarlamışlarbu başarılarından dolayı kendileriyle şahsım ve ülkem adına gurur duydum kendilerini tebrik ediyor ve başarılarının devamını diliyorum  uzaya gidenlerin gözünden dünya  tanıştığım astronotlara ilk olarak uzaya çıktıklarında dünyaya bakış açılarının nasıl değiştiğini soruyorum hepsinin cevabı farklı olsa da genel olarak dünyaya daha fazla sarıldıklarını ve dünyanın insanlar için ne kadar güzel eşsiz ve vazgeçilmez olduğunu fakat insanların yeterince kıymet bilmediklerini söylüyorlargeçen hafta ulusal uzay topluluğunun organize ettiği uluslararası uzay geliştirme konferansına international space development conference 2018 katıldım 250 farklı sunum yapıldı ve uzay teknolojilerinin öncülerine ödüller verildi i̇lk olarak spacexin roketlerini tasarlayan tom mueller nasıl 7 kişi ile başlayıp şimdi 6 binden fazla çalışanı olan ve yıl içerisinde en fazla roket fırlatan özel şirket olduklarını anlattıay i̇le dünya arasina uzay oteli̇ardından voyager1 voyager2 galileo ve cassini uzay araçlarının proje yöneticisi emekli bilim adamı john cassani ve nasa jplin başkanı michael watkins uzay araçlarının nasıl tasarlandığını ve bilimsel verilerin nasıl toplanarak yeni teoriler geliştirildiğini ve nasanın nelere öncülük ettiğini anlattılar kendileriyle tanışıp aynı soruyu yönelttimnasanın düzenlediği liseler arası uzay oteli yarışmasında dereceye giren öğrencilerin hazırladıkları projelerin tanıtım sergisi çok beğenildi şahsım adına en çok hindistandan gelen öğrencilerin tasarımlarımı beğendim ay ile dünya arasına yerleştirilecek bir uzay oteli tasarlamışlar güneş enerjisi ile çalışan otel tasarımında bilim ve teknolojinin en son vardığı noktadan yararlanılmış toprak yerine hava kullanarak bitki yetiştiriyorlar üst katlarda otel odaları ve evler alt katlarda alışveriş merkezleri konser salonları sosyal etkinlikler ve hayat destek üniteleri en ince ayrıntısına kadar tasarlanmış bu otellerin kaç yılda yapılabileceği ve ortalama maliyeti de çıkarılmış sergiyi gezip çoğu hindistanlı ve bazıları romanyalı öğrencilerle uzun müddet sohbet edip projelerini tek tek dinledim ve daha bu yaşta yapay zeka ve veri bilimine hakim olduklarını ve geleceğin teknolojilerini yakaladıklarını gördümsergiden sonra uzay ekonomisinin ve özel sektörün uzay yatırımlarının tartışıldığı bir toplantıya giriyordum ki aya ilk giden iki astronottan birisi olan buzz aldrin ile burun buruna geldim bir an şaşkınlığa uğradım 1969 yılında neil armstrong ile beraber apollo 11 aracıyla uzaya giderek aya adım atan ikinci insan unvanını alan efsane astronot karşımda duruyordu şaşkınlığımı attıktan sonra kendisiyle konuşup aydan ve dünya dışından dünyaya baktığında neler hissettiğini sormak istedim lakin etrafımızı çok kalabalık sardığı için cevabı alamadan başka bir toplantı başladı türkiye ziyareti sırasında i̇stanbul kapalı çarşıdan aldığı türk bayrağı motifli yüzük hâlâ parmağındaydıdünyaya hayran kaliyorlartoplantılara kahve arası verildiğinde nasanın ilk kadın astronotlarından kathryn sullivan ile karşılaştım dr kathryn sullivan amerikanın ilk uzay yürüyüşü yapan kadın astronotu ve 1990 yılında hubble uzay teleskobunu yörüngesine bırakıp gelen ekipteydi obama hükümeti zamanında oşinografi bakanlığı yaptı kendisiyle tanıştıktan sonra uzaydan baktığında dünya hakkında neler düşündüğünü sordum astronot sullivan herkesin uzaya meraklı olduğunu fakat kendisinin uzaydan baktığında dünyaya hayran kaldığını anlattı uzaydan bakıldığında ülkeler arası bir sınır bir fark olmadığını söyledi hubble uzay teleskobunu uzaya götürdüklerinde uzay istasyonundan çok daha yükseklere çıktıklarını ve dünyayı daha farklı açıdan gözetleme ve fotoğraflarını çekme fırsatı bulduğunu anlattı uzaydan baktığında kendisine en ilginç gelen yerin cebeli tarık boğazı olduğunu söyledi çünkü akdenize akan nehirlerin az olduğunu ve etrafının çöl olmasından dolayı su kaybı yaşandığını böylelikle akdenizin su seviyesinin atlas okyanusuna göre 1 metre aşağıda olduğunu ve bu sebeple atlas okyanusundan akdenize su girişi bulunduğunu öte yandan akdenizin tuzlu suyunun derinlerden atlas okyanusuna doğru aktığını ve bu akıntı sırasında yüzeyin sakin görünmesine rağmen derinlerde 100 metreye varan dalgalar oluştuğunu söyledi bu durumu duyduğunda çok etkilendiğini ve dünyaya döndükten sonra uzay araştırmalarından çok dünya ile alakalı araştırmalar yaptığını anlattı ayrıca uzay mekiği penceresinden baktığında dünyanın kıtalarının avucunun içindeymiş gibi küçük göründüğünü ve her bir kaç saatte mevsimlerin değiştiğini gözlemlediğini söyledi çünkü uzay istasyonu saatte 27 bin km yol alıyor ve dünyanın etrafını bir günde 16 kez dolanıyor uzay aracıyla dünya etrafında döndüğünüzde 90 dakika içerisinde dünyanın mevsimi yaz olan yerlerinden de kış olan yerlerinden de geçiyorsunuzokyanuslar adeta canli gi̇bi̇kendisine ikinci ilginç gelen noktanın ise okyanusların sıcaklık haritalarını çıkardıklarını ve bu haritalardan adeta okyanusların canlı gibi davrandığını gördüklerini söyledi uzaydan baktığında gündüz vakti kıtalarda hiçbir hareket görünmezken gece olduğunda ışıkların yanmasıyla şehirlerin görünür hale geldiğini ve sanki farklı bir gezegene bakıyormuş gibi olduklarını anlattı konuşmamızın sonunda savaşların insanların birbirlerini öldürmelerinin kavga ve gürültünün siyasi kavgaların anlamsızlaştığını ancak insanoğlunun bunun farkında olmadığını söylediastronot sullivana ulusal uzay topluluğu tarafından uzayın öncüleri ödülü verildi ve ödül töreninde yaptığı konuşmada uzaydan çektiği ilginç resimler eşliğinde dünyanın eşsiz güzelliklerini paylaştıastronot sullivanın söylediklerine benzer şeyleri daha önce astronot bob fehnkenden de duymuştum hem endeavour hem de atlantis uzay mekikleriyle uzaya gidip gelen ve 37 saat uzay yürüyüşü yapan fehnken uzaydan baktığında dünyanın eşsiz güzellikte bir yer olduğunu ve hayat için nasıl önemli olduğunu uzayda daha iyi kavradığını söylemiştiastronot barry wilmore ise dünyayı uzaydan görene kadar gerçek güzelliği asla bilemezsiniz demiştibu düşünceler üzerine internette dolaşan bir sözle bu haftaki yazımızı noktalayalımi̇nsan nedir biliyor musun başka gezegenlerde hayat var mı diye milyarlarca dolar harcarken kendi gezegenindeki hayatı öldürmek için trilyonlarca dolar harcayan bir canlıdır  junodan neler öğrendik  i̇nsanoğlunun yapabildiği gelmiş geçmiş en hızlı araç olan junonun jüpiterin yörüngesine girmesi üzerinden yaklaşık iki yıl geçti junonun gönderdiği bilimsel verileri ve fotoğrafları incelediğimizde karşımıza yeni bir jüpiter çıkıyor öyle görünüyor ki güneş sistemimizin bu en büyük gezegeni ve gaz devi jüpiter hakkında bildiğimiz her şeyi yeniden yazacağızbasket sahası büyüklüğündeki güneş enerjisi ile çalışan juno 5 ağustos 2011tarihinde uzaya fırlatıldı junonun roketi atlas 551 sadece junoya asteroid kuşağına ulaşacak kadar enerji ve hız kazandırabildi bu noktada güneşin kütle çekimi junoyu iç güneş sistemine doğru geri döndürdü hal böyle olunca junonun jüpitere ulaşması imkansızdı i̇şte bu noktada ilginç bir hesap devreye girdi juno fırlatıldıktan 2 yıl sonra dünya yörüngesine geri getirildi ve dünyanın yer çekimi ile hızlandırılması planlandı 9 ekim 2013 tarihinde juno dünyaya 559 kilometreye kadar yaklaştırıldı yerçekimi etkisiyle uzay aracının güneşe göre saatteki hızı 126 bin kilometreden 138 bin kilometreye çıkartıldı junonun dünyaya göre hızı sabit kalmakla birlikte güneşe göre hızı saatte 12 bin kilometre artırılmış oldu çünkü juno dünya yörüngesinde değil güneşin yörüngesinde dolanıyordu dünyaya alçak uçuş yapması junoya ikinci bir roket fırlatma kadar güçlü etki yaparak asteroid kuşağını aşıp jüpitere ulaşmasını sağladı jüpiterin kütle çekim alanına girmesiyle de saniyedeki hızı 30 kilometreye çıkarak insanoğlunun yapabildiği en hızlı araç oldui̇smini roma eski imparatorlarından jüpiterin eşi junodan alan uzay aracı beş yıllık yolculuktan sonra 4 temmuz 2016da jüpiterin yörüngesine yerleştirildi o günden bugüne her 53 günde bir jüpitera alçak uçuş yaparak 8 saat veri toplayıp fotoğraf çekebiliyor bu 8 saatlik alçak uçuştan sonra yeniden sessizliğe bürünüp jüpiterden yüzbinlerce km uzaklıkta dolanıp duruyor 53 gün sonra tekrar alçak uçuş yapıyorgeçen hafta perşembe günü nasanın los angelesta bulunan jet i̇tki laboratuvarında juno projesinden sorumlu bilim adamı steve levin ile kısa bir sohbetimiz oldu kendisinden juno ve jüpiter ile alakalı merak ettiğim taze bilgiler aldımjunonun en temel görevleri arasında dünyadan hacim olarak 1300 kat ve kütle olarak 300 kat daha büyük olan jüpiterin nasıl oluştuğu iç yapısı atmosferi manyetosferini araştırmak da var şu ana kadar junodan gelen veriler ışığında 80 tane bilimsel makale yayınlandı 100 tanesi de yayına hazırlanıyor her alanda yapılan ölçümler sürprizlerle dolu ve jüpiter hakkında bildiğimiz her şeyi değiştirecek niteliktei̇lk alınan veriye göre jüpiterin kutupları asla ekvatoru gibi değil ve çok ilginç kasırgalar fırtınalar var ve kasırgalar cyclone dünyadaki kıtalardan daha büyük 5 kasırga güney kutbunda 8 kasırga kuzay kutbunda devam ediyor kutuplardan bakıldığında normal teleskoplarla gördüğümüz jüpiterden çok farklı bir gezegen gibi görülüyorjüpiterin manyetik alanı da çok ilginçliklerle dolu dünyanın manyetik alanı çekirdeğinde bulunan erimiş demirin hareket etmesi ve dünyanın kendi etrafında dönmesi sebebiyle oluşuyor ve dünyamızı zararlı radyasyonlardan koruyor jüpiterde ise basınç dünyadakine göre 2 milyon kat fazla ve bu durumda jüpiterde devasa boyutlardaki hidrojen gazı sıkışıp metalik hidrojen oluşturuyor jüpiter her 10 saatte bir kendi etrafında dönüyor yani jüpiterin bir günü 10 saat ve bu hızlı dönme ekvator bölgesinin şişmesine sebep oluyor bu da manyetik alanın her bölgede farklı olmasını sağlıyor dünyadaki gibi kuzeygüney değil her bölgede farklı manyetik alan sergiliyor manyetik alanın yönü bazı bölgelerde gezegenin içine doğru bazı bölgelerde dışına doğru bu da ilginç ve manyetik alanın çekirdekte değil yüzeyde oluştuğunu gösteriyor eğer manyetik alanın hareketini bilirsek jüpiterin derinliklerinde bulunan metalik hidrojenin hızını ve nasıl davrandığını böylelikle jüpiterin iç yapısını öğrenmiş oluyoruzaynı şekilde bulutlarda bulunan su ve amonyum miktarı da beklenenden farklılıklar gösteriyor 350 yıldır devam eden ve teleskoplar görebildiğimiz kırmızı kasırganın üzerinden geçen juno kasırganın derinliğinin 350 kilometreden daha derin olduğunu gösteriyorjuno görevini tamamladığında jüpiter hakkında tamamen yeni bilimsel teoriler geliştirmek zorunda kalacağız ve bu daha başlangıçyapay zeka email yazıp resmi döküman oluşturuyormakinelerin randevu alması eposta yazması ve bizim için başka görevler yapması artık hayal değil teknoloji devi google kelimeyi yazmaya başladığınızda kalan cümleyi tamamlayan bir yapay zeka uygulaması geliştirdi google makine öğreniminin müthiş gücü ile desteklenen çok sayıda yeni ürün ve hizmetle veri bilimcilerine yol gösteriyorgeçtiğimiz haftaki google i  o konferansında en yeni nlp geliştirmesi olan smart composeu tanıttı yazacağınız bir sonraki kelimeleri tahmin etmek için makine öğrenimini kullanan ve buna göre cümle tamamlama önerileri sunan bir gmail özelliği olan smart compose kullanıcıların emaillerini daha hızlı yazmasına yardımcı oluyor böylece email yazmak için vakit harcamak yerine günlük işlerinize daha fazla odaklanabileceksiniz üstelik yapay zeka bu görevi gramer kurallarını uygulayıp entellektüel kelimeleri seçerek yapıyordaha da ilginç olanı artık yapay zeka kendi başına dokümanlar üretip gazete haberleri yazabiliyor google bu uygulamayı geliştirmek için milyarlarca metin üzerinde çalıştı ve bazı problemlerle karşılaştı en büyük problem sistemin yavaş çalışmasıydı ancak bunu da cpu yerine tpu kullanarak işlemi mili saniyeler içerisinde yapabilir duruma getirdi normal bilgisayarların hızının yetişemediği yerde ekran kartı veya gpudan yararlanılıyor eğer işlem bununla da istenilen sürede bitmezse milyarlarca işlemi mili saniyeler içinde yapabilmek için yapay zeka uygulamalarında tensor processing unit denilen tensör i̇şleme birimitpu kullanılıyoryapay zeka ve veri bilimi daha önce yapılamayanı yapıyor ve hızlı bir şekilde bütün iş ve özel hayatımızdaki alışkanlıklarımızı bir bir değiştiriyor veriler ve çalışanlar arttıkça makineler de gün geçtikçe daha da akıllanıyor  yeniden aya gidiyoruz  geçen hafta cumartesi günü los angeles tarihi bir güne daha şahitlik etti marsa gidecek olan uzay aracı insightın fırlatılması atlas v roketiyle vandenberg hava üssünden yapılacaktı fırlatma anı sabaha doğru 0405 olarak belirlenmişti saat gece yarısını geçtikten sonra pasifik okyanusu sahiline gidip fırlatma anını beklemeye başladıksahil boyunca yüzlerce araba park etmişti aileler çocuklarıyla beraber yerlerini almış ufacık çocuklar fırlatma anını heyecanla bekliyorlardı saat 0405te yönümüzü kuzeye döndük insight uzay aracı bütün güzelliği ile gökyüzünü aydınlattı pasifik okyanusunun üzerinde 45 saniye kadar göründükten sonra uzayın derinliklerinde kayboldu herkes heyecanlanmıştı beni en çok etkileyen sahne ise küçücük çocukların babalarının boyunlarına sarılıp bu tarihi ana şahitlik etmek üzere uykuda olmaları gereken saatte uzay aracı izlemeye gelmekten dolayı teşekkür ediyor olmalarıydı aileler çocuklarına uzay araçlarının uçuş prensiplerini anlatıyor matematik fizik ve kimya derslerine daha fazla çalışırlarsa kendilerinin de bir gün nasada çalışabileceklerini ve uzay araçlarının yapımında görev alabileceklerini söylüyorlardı çocuklar daha şimdiden bilim ve teknoloji ile tanışıyorlar öğrenecekleri matematik ve fizik bilgilerinin teoride kalmayıp uygulamasını bilimin vardığı son noktada canlı canlı izliyorlardı ailelerin çocuklarına bu yaşta bilimi sevdirmek için gece yataklarından kaldırıp 45 saniyelik bir görüntü için sahile kadar getirmeleri takdire şayan bir harekettiinsight uzay aracı 26 kasım 2018 günü marsa ulaşacak ve 5 metre derinliğinde bir sondaj kazarak mars depremlerini ve ısı iletimini araştıracak insight uzay aracı bilgisayar çipine yazılan 24 milyon kişinin ismini de marsa götürüyor bu isimlerden 90 bin tanesi de türkiyeden yani 90 bin türkün ismi şu an marsa doğru yola çıkmış durumdainsight uzay aracının marsa fırlatılmasından bir hafta sonra nasanın çiçeği burnunda yöneticisi jim bridenstine washingtonda bulunan nasa genel merkezinde düzenlenen endüstri günü etkinliği sırasında nasayı mümkün olduğu kadar çabuk bir şekilde aya geri götürmek için ticari firmalardan yardım istedi ve yeniden aya gidiyoruz dedi ve ilk misyonun gelecek yıl olabileceğini söyledinasaya taşeronluk yapan şirketlerin temsilcileriyle bir araya gelen bridenstine şirketlerden nasaya yardım etmelerini en kısa zamanda nasanın yeniden aya astronotları ve bilimsel ölçüm cihazlarını götürmek için teklif vermelerini istedi nasa biz size bunları nasıl yapacağınızı öğretemeyiz fakat siz bizim eski tecrübelerimizden yararlanıp bu teknolojileri üretirseniz sizden hizmet satın alırız diyor yani kısaca yeni elon masklar çıkmasını istiyor biliyorsunuz elon mask kurduğu paypal şirketini ebaya satınca uzaya merak sarmış ve rusyadan kullanılmış eski roketlerini kendisine satmalarını istemişti bu durumu fırsat bilen ruslar elon masktan roket başına 8 milyon dolar istemişler bir de paran yoksa ne işin var burada diye dalga geçmişlerdi roketleri inceleyen ve ruslara kızan elon mask kullanılan malzemeye ve işçiliğe göre en az 10 kat fazla fiyat verdiklerini görüp kendi uzay şirketi spacexi kurdu ve şu an en başarılı uzay şirketinin sahibi ve neredeyse her hafta ya nasa için yada başka ülkeler için uydular ve uzay araçları fırlatıyor kötü komşu insanı mal sahibi yapar misali kullanılmış roketlere yüksek fiyat çeken ruslar elon maskı dünyanın en başarılı roket şirketinin sahibi yaptılar birkaç başarısız deneme sonrasında nasadan milyarlarca dolar maddi destek aldı ve en başarılı uzay şirketi oldu acaba diyorum biz türkler de bir araya gelip bir uzay şirketi kursak ve nasaya servis ve teknoloji satsak nasıl olur çünkü nasa sene sonuna kadar şirketlerden teklif toplayacak ve en az 25 bin dolar en yüksek 26 milyar dolarlık sözleşmeler imzalayacak ve 2019 ile 2021 arası yeniden aya astronot gönderecektürk basınının uzayla imtihanıon altı yıldır yurt dışında bulunuyorum astrofizik ve yapay zeka üzerine çalışmalarım var uzay ve bilimsel araştırmalara müthiş bir merak içerisindeyim ve sürekli öğreniyorum öğrendikçe de hayretim artıyor ve ne kadar az şey bildiğimi fark edip daha fazla çalışmam gerektiğine karar veriyorum haliyle türkiyedeki uzay ve bilimsel araştırmaları da merak ediyorum her zaman takip etmem mümkün değil ancak türk basınında öyle haberler görüyorum ki bazen gülüyorum bazen de çok şaşırıyorum araştırdığımda ise söylenenlerin yüzde 99unun gerçeği yansıtmadığını veya yarı doğrulardan tam yalanlar üretildiğini görüyorummesela en komik bulduğum haber şu türk mucitten nasaya parmak ısırtan buluş bu çok iddialı haber için nasanın bütün açıklamalarına bakıyorum ve biz parmağımızı ısırdık diye bir açıklama yapılmamışh h hsonra türkiyenin ilk astronotu canlı yayında diye bir haber görüyorum veya benim astronomiye merakımı bilen birisi sosyal medya üzerinden video gönderiyor türkiyede uzay ajansımız bile yokken astronotumuzun olması ilginç geliyor amerika bile insanlı uçuşlarını iptal etmiş astronotlarını uzay istasyonuna rus soyuz araçlarıyla gönderirken ve özel şirketlere kendilerini aya götürecek teknoloji üretmeleri için çağrıda bulunurken türkiyeden bir astronotun çıkmış olması beni şaşırtıyor araştırıyorum fark ediyorum ki bir şirket çekiliş yapmış sizi uzaya götüreceğiz diye i̇ddiaya göre 100 km yukarı çıkıp geri gelecekmiş fakat bu şirket iflas edip eğitim şirketine dönüşmüş lynx denilen uzay mekiği daha üretilmeden yapımına son verilmiş yani bu arkadaşımızın ne astronot olma ne de uzaya gitme ihtimali vari̇lginçliklerimiz bunlarla da bitmiyor uzay araçlarına yakıt üretmişiz dışa bağımlılığımız bitecekmiş sanki uzay aracımız varmış da yakıtında dışa bağımlılığımız kalmayacakmış uzay mimarımız bile varmış ve uzay mekiği tasarlıyormuş bunları içimiz kararsın diye anlatmıyorum basınımızda yer alan böyle abartılı haberler gerçekte bu değerli arkadaşlarımızın mucitlerimizin yaptığı çalışmaları gölgede bırakıyor uzaya uydu ve mekik fırlatan roketlerimiz ve hakikaten astronotlarımız olmasını umut ediyorum lakin aşmamız gereken ciddi problemlerimiz var  klonlanan insanın ruhu ve yapay zeka  princeton üniversitesi fizik bölümünden bilim insanları 85 yıllık araştırma sonunda ilk kez weyl fermiyonu denilen kütlesiz bir parçacığın varlığını doğruladılarbir kristalin içinde hem madde hem de antimadde olarak davranma yeteneği bulunan bu garip parçacık kütlesi olmayan elektronlar oluşturabiliyor bugünkü kullandığımız elektronik cihazların ardındaki temel parçacık olan elektronlara göre weyl fermiyonları çok daha istikrarlı ve verimli parçacıklar taşıyabiliyor bu da önümüzdeki yıllarda elektronik dünyasında hızlı gelişmelere şahit olacağımızı gösteriyoryapay zeka nanoteknoloji biyoteknoloji ve kuantum bilgisayarların devreye girmesiyle de birebir beyin modellemesi yapabileceğiz bu durumda beynimizde bulunan 100 milyar nöronun birebir modellemesi ile insan gibi düşünebilen insan gibi karar verebilen ve noksanlıklarını anlayıp ihtiyaca göre yeni modeller üretip problemlere çözüm üreten makina ve robotlarımız olacak eğer bu robotlar bir gün insanların dünyada yer almaması gerektiğine karar verirse işte insanlığın sonu kendi eliyle gelmiş olacak ya da ölmüş bir insanı hafızalarında bulunan dna bilgilerinden birebir kopyalayıp yeniden hayata getirecek peki bu durumda klonlanan kişinin ruhu ve zihni kimin ruhu ve zihni olacak klonlanan kişinin bilgileri mi aktarılacak yoksa yeni bir birey mi olacakklonlama eşeysiz üreme yoluyla tek bir kişiden üretilmiş genetik yapısı birbirinin tıpatıp aynı olan canlı oluşturma olayıdır biyoteknoloji ile şu an koyunlar zaten klonlandı 2012 yılında bahama merkezli klonlama şirketi clonaid eve  havva ismini verdikleri ilk klon kopya bebeği dünyaya getirdiklerini iddia ettiler fakat sonrasında yapılan açıklamalar ve bilim insanlarıyla verilerin paylaşılmaması bu klonlama işine şüpheyle yaklaşılmasına sebep oldu eğer bu iddia doğru ise bu çocuk şu an 6 yaşındadır ve bize aradığımız cevabı verebilecek durumdadırşunu da hemen belirtelim ki modern bilim insanı insan yapan ve diğer canlılardan ayıran ruhun varlığını net olarak reddetmektedir çünkü varlığını ispat edememiştir ve modern bilime göre bir iddianın geçerliliği bilimsel olarak ispatlanana kadar geçersizdir bilime göre ruh yoktur ve vücudumuz da her şeyi beyin yönetir bilime göre ruh beynimizin ta kendisidir ve buna dair ezici çoğunlukta veri bulmak mümkündür fakat kalp matematiği heartmath enstitüsünden dr rollin mccratynin yaptığı araştırmalara göre bir olay karşısında beyinden önce kalbin 7 sinyal gönderdiği tespit edilmiştir yani karar verme mekanizmasının merkezi beyin değil kalptirh h hyaşayan en önemli bilim adamları listesinde üçüncü sırada olan dr robert lanza öldükten sonra bilincimizin başka alemlere geçtiğini söylüyor dr lanza bu kainatta varolan fizik kanunlarının kuvvetlerin ve sabitlerin bu evrende bizim var olmamız için fine tuned yani ince ince ayarlandığını ve zaman ve mekanın aslında bizimle hareket ettiğini kaplumbağaların sırtlarındaki evlerini bıraktıklarında hâlâ var oldukları gibi bizim de öldüğümüzde zaman ve mekanın dışına çıkıp başka bir alemde var olduğumuzu belirtiyor çoğu bilim insanının iddia ettiği gibi vücut ölürse bilinç de ölür tezinin tersine televizyonun bozulması uyduda yada kablo da olan yayınların yok olacağı anlamına gelmeyeceği gibi insan vücudunun ölmesinin de ruhunu yok etmeyeceği görüşünü savunuyorhalen sağ olan rus bilim adamı konstantin korotkov ise bedenden ayrılan ruhu görüntülemeyi başardığını söylüyor her ışığı algılayabilen dedektörler ve enerji alanlarını tespit eden cihazlar icat eden korotkov gvc adı verdiği bir cihaz icat etti ve ölüm anında ruhun bedenden ayrılırken resmini çekti korotkov beklenmedik ve trajik bir şekilde ölenlerle normal ölüm geçirenlerin enerji seviyelerinin farklı olduğunu trajik ölümlerde ruhun birkaç kez gelip geri gittiğini söylüyorruhumuz kaç gram1907 yılında dr duncan macdougall insan ruhunun kaç gr olduğunu ölçmeye karar verdi sekeratı mevt yani ölüm halindeki 6 hastayla anlaşıp özel muayenehanesine getirdihasta yataklarının altına hassas teraziler koydu ve ölüm anını beklemeye başladı ilk hasta öldüğünde terazide 21 gram eksilme kaydetti diğer 2 hasta yatağa yatırılamadan ruhlarını teslim etti birisinde ise can bedenden ayrıldıktan 2 dakika sonra eksilme oldu 6 kişide ortalama 21 gram eksilme bulduölüm anında akciğerlerdeki havanın boşalmış olabileceğini hesaba katan dr macdougall kendisi yatağa yatıp nefes alıp verdi ve terazide hiç bir oynama olmadığını gözlemledidr duncan macdougall daha sonra bu deneyi 15 köpekte denedi fakat köpeklerde bir ağırlık değişimi farketmedi bunun üzerine hayvanlarda ruh olmaz sonucuna vardıhuccetül i̇slam imami gazali ise tam ölüm anında ruhun burundan çıkıp göğüs üzerine oturduğunu söyler bunun delili ise vefat etmek üzere olan insanların önce ayaklarına dokunurlar soğumuş mu diye ölüm anında ilk ayaklar sonra bacaklar sonra karın bölgesi sonra boyun ve en son burun soğur ve burnu soğuduğunda kalp durmuştur kalp durduktan 6 dakika sonra beyin ölmeye başlar kalp krizi geçiren hastalara yapılan kalp masajı cpr beyin ölümünü geciktimek için yapılır kalp dursa bile beyne kan pompalamaya devam edilmelidir kalp krizi geçiren kişinin iki meme ucunun tam ortasına avuç içi yerleştirilerek bastırılır erkeklerde bu noktayı bulmak kolaydır fakat bayanlar için durum zordur xiphoid process denilen kemik bulunup iki parmak yukarısına kalp masajı yapılmalıdır kalp masajı yaparken biraz güçlü bastırmak lazımdır kaburga kemiklerinin kırılması mühim değildir ya beyin ölecek bitkisel hayata geçecek ya da bir kaburga kemiği kırılacak herşey yaşatmaktan yana olmalıdır  tess ile yeni dünyalar keşfetmek  nasa geçen hafta geçiş yapan öte gezegen ölçme uydusu tessi transiting exoplanet survey satellite spacex şirketinin falcon 9 roketiyle uzaya fırlattı ve hedeflenen yörüngesine yerleştirdibir gezegen yıldız ve gözlemci arasından doğrudan geçtiğinde yıldızın ışığını ölçülebilir bir miktarda azaltır bunu bir güneş tutulmasına benzetebiliriz ay güneşin önünden geçtiğinde ışığını engeller ve hava kararır transit yöntem denilen bu teknikle ötegezegenleri exoplanet keşfedebiliriz bir gezegen bir gözlemci ile yörüngesindeki yıldız arasında doğrudan geçtiğinde o yıldızın ışığını engeller yıldızın ışığındaki bu kısa değişiklik bizim uzak bir yıldızın etrafında bir dışsal gezegenin varlığını anlamamız için yeterlidir bir transitin büyüklüğü ve uzunluğu bize o gezegen hakkında çok şey anlatabilir büyük gezegenler daha fazla ışığı engeller böylece daha derin ışık eğrileri oluştururlar ayrıca bir transit olayı ne kadar uzun sürerse o gezegenin yıldızdan o kadar uzak olduğunu ne kadar kısa sürerse de ne kadar yakın olduğunu anlarıztransit yöntemi sadece öte gezegenleri bulmak için kullanışlı değildir aynı zamanda bir gezegenin atmosferinin hangi gazlardan oluştuğu ve sıcaklığı hakkında da bilgi verebilir bir öte gezegen yıldızının önüne geçtiğinde yıldız ışığının bir kısmı atmosferinden geçer bilim insanları kompozisyonu hakkında değerli ipuçları elde etmek için bu ışığın renklerini analiz edebilir bu yöntemi kullanarak diğer gezegenlerde metandan su buharına kadar her şeyi bulabiliriztransit yöntemi öte gezegenler keşfetme konusunda olağanüstü başarılı olmuştur 20092018 yılları arasında geçiş yöntemini kullanarak gezegenler için avlanan nasanın kepler uzay teleskobu binlerce olası öte gezegen keşfetti ve gökbilimcilere galaksideki dışsal gezegenlerin dağılımı hakkında değerli bilgiler verdifakat kepler uzay teleskobunun yakıtı bitmek üzere bu durum bize yeni ve daha gelişmiş bir öte gezegen avcısı ihtiyacı doğuruyordu nasa massachusetts teknoloji enstitüsü ile beraber tasarladığı tessi nihayet tamamlayıp geçen hafta uzaya gönderdi artık haberlerde başka yıldızların yörüngesinde dolanan yeni dünyalar keşfedildiğini daha sıklıkla duyacağız çünkü tess keplere göre çok daha gelişmiş özelliklere sahip ve daha önceden belirlenen 200 bin parlak yıldızı inceleyecek ve parlak yıldızın ışığında azalma olduğunda yeni bir gezegen keşfini bize haber edecek ve atmosferini inceleyip hayata elverişli olup olmadığını anlayacakbu olay bana giordano brunoyu hatırlatıyor çünkü giordano bruno ilk defa güneşten başka yıldızların etrafında başka dünyaların da var olduğunu iddia etmiş ve bu görüşünü değiştirmediği için romada diri diri yakılmıştıgiordano bruno 1548 yılında i̇talyanin naples şehrinde doğdu gerçek ismi filippo idi rahip olunca giordano ismini aldı bruno inanılmaz bir hafızaya sahipti duyduğu bir şeyi asla unutmuyordu evrenin sırlarına çok meraklıydı bu merakıyla kilisenin depolarında saklanan yasaklanmış kitapları okumaya cesaret etti ve okurken yakalanıp rahiplikten atıldıo kitaplardan birinde tanrının sadece bu dünyayı yaratacak kadar küçük olamayacağı ve onun yaratmasının bu kadarla sınırlı kalamayacağı dolayısıyla başka güneşlerin yıldızların ve dünyaların da olabileceği yazılıydıbir gece bruno kitaplarda yazılanları düşünürken uykuya daldı rüyasında yıldızların ötesine yolculuk yaptı yıldızlar alemini gezdi ve hepsinin ayrı ayrı güneşler olduğunu ve yörüngelerinde dönen gezegenler bulunduğunu hatta bu gezegenlerin bazılarında hayat olduğunu gördübu görüşü tabi ki i̇talyada kabul görmedi şansını i̇ngilterede denedi orada da şansı yaver gitmedi üniversiteden kovuldu bunun üzerine i̇talyaya geri dönen bruno engisizyon mahkemeleri tarafından tutuklanıp 8 yıl hapse mahkum edildi hapiste değişik işkencelere tabi tutulan brunoya tövbe edip söylediklerinden vazgeçmesi söylendiyse de görüşlerinden vazgeçmediği için 17 şubat 1600 tarihinde kazığa bağlanıp diri diri yakılarak öldürüldü i̇şin ilginç tarafı ise brunonun haklı olduğu nasanın uzaya gönderdiği kepler teleskobu tarafından 400 yıl sonra ortaya çıkarıldı geçen hafta uzaya gönderilen tess ile de yeni dünyalar bulmaya devam edeceğiznasanın kaylule araştırmasıamerikada bir öğleden sonra bazı şirketlere veya devlet dairelerine işiniz düşerse çalışanların şekerleme yaptıklarını yani uyuduklarını görebilirsiniz bunlara facebook google uber nike huffington post gibi şirketler de dahil bilimsel araştırmaları dikkate alan şirketler yavaş yavaş çalışanlarının gün içerisinde 26 dakika şekerleme yapmalarına izin veriyorlar ve şekerleme odaları kuruyorlar çünkü bilimsel araştırmalar gösteriyor ki haftada en az 3 kez kaylule yapmak kalp hastalıklarında ölüm riskini yüzde 37 azaltıyor kan basıncını düşürüyor öğrenmeyi ve dikkati artırıyor gündüz uykusu çalışanlara hem psikolojik hem de profesyonel olarak büyük avantajlar sağlıyornasa tarafından yapılan araştırmalar 26 dakikalık bir kestirmenin astronotların performansını yüzde 34 ve ayrıntılara dikkat etme oranını da yüzde 54 artırdığını gösterdiöğrenciler için vazgeçilmez bir güzellik olan şekerleme kaylule kestirme ve gündüz uykusu gibi isimler alır uzun süre ders çalışmak bir müddet sonra beynin yorulmasına sebep olur ve artık kafa bir şey almamaya başlar bunun çaresi ise kısa bir şekerlemedirberkeley üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma öğleden sonra şekerleme yapmanın beynin öğrenme kapasitesi üzerinde büyük bir etkisi olduğunu buldu bu kısa uykular beyninizin kısa süreli belleğini temizlemenize yarıyor ve yeni bilgileri öğrenmeyi ve saklamayı kolaylaştırıyor şekerleme rahatlamanın ve stresi azaltmanın da en kolay yolu basitçe söylemek gerekirse bilim şekerlemenin daha önce inanıldığından çok daha aktif bir işlevi olduğunu söylüyor şekerleme yaptığınız zaman zihninizin dış dünyanızda gördüğünüz duyduğunuz ve hissettiğiniz şeylerle etkileşimi kapatıyorsunuz sonuç olarak beyninize öğrenilen her şeyi organize etme ve sindirme fırsatı verirsiniz kaylule yapmanın en güzel zamanı bilim insanları tarafından yapılan araştırmalara göre öğleden sonra 1300 ile 1500 arası  büyük teleskopların mimarı george hale  los angelesta sıcak bir yaz günü idi ünlü astronom dennis mammanadan aldığım bir email üzerine yollara düştüm kaliforniya eyaletinin minik ve şirin kasabası julianda gerçekleştirilecek olan yıldız festivaline katılacak gece gökyüzü fotoğrafları çekecek ve teleskoplardan alınan verileri inceleyip festivale gelenlere anlatacaktımlos angelestan bir saat kadar doğuya gidip 15 numaralı otoyoldan güneye doğru yol aldım temecula denilen şehre yaklaştığımda arabanın kliması bozuldu ve içerisi dayanılamayacak kadar ısınmıştı camları açtığımda dışarısı daha da sıcaktı ve bunaltıyordu sürekli yolda durup buz ve su almak zorunda kalıyordum zamanım azdı ve festivale yetişmek için acele ediyordum fakat klimanın bozulması hiç de iyi olmadıtemecula şehrinden dağlara doğru yöneldiğimde telefonum çekmez oldu ve gps kayboldu artık rotamı eski usul takip edecektim önce tabelaları takip edecek eğer yolumu kaybettiğimi düşünürsem rast geldiğim insanlara julian kasabasına nasıl gidebileceğimi soracaktımdağlara doğru yol aldıkça uçurumlar derinleşiyor heyecanım artıyor hava kararıyor ve hiç bilmediğim dağlık bir bölgede yavaş yavaş ilerliyordum yollar sessiz ve ıssızdı üstelik telefonum çekmiyor ve navigasyon çalışmıyordu sonra bir yol ayrımına geldim sol taraftaki ok işareti palomar dağını ve palomar gözlemevini işaret ediyordu beynimde birden şimşekler çaktı astronomi kitaplarında devamlı okuduğum neredeyse her uzay belgeselinde adından bahsedilen 1948den 1992ye kadar dünyanın en büyük teleskobu ünvanını taşıyan modern astronomiye çok büyük katkı sağlamış bu gözlemevinin yolundan geçiyor olmak bana inanılmaz bir mutluluk vermişti adeta bu yabancısı olduğum engin uçurumlar ve sonu belirsiz dağlık yollarda tanıdık birine rastlamıştım i̇çim içime sığmıyordu fakat julian kasabasına sağ taraftan gidiliyordu buraya kadar gelmişken bu gözlemevini ziyaret etmemek olmazdı fakat bir an önce yıldız festivaline de yetişmem lazımdı direksiyonu sağa kırdımjulian kasabasına geldiğimde insanlar akın akın festival alanına gidiyordu kasaba çok yüksek bir dağın tepesinde üzüm bağları ve elma bahçeleriyle ünlüydü üzüm bağları arasında buğdayı yeni biçilmiş bir arsada anızların arasında yılda bir defa yapılan bu festivalde büyük teleskop şirketleri stant açıp teleskoplarını tanıtıyor amatör astronomlar teleskoplardan galaksimizin değişik noktalarını gözetliyor ve ziyaretçilerin teleskoplardan bakmalarını sağlıyorlar astrofizikçiler ise astronomi olayları hakkında bilgi veriyorlardı aileler küçücük çocuklarını bile getirmişler astronomi hakkında bilgilendiriyorlar ve onların bilime olan meraklarını artırıyorlardı yerel halk çok masum ve iyi insanlardı bağlarından elma ve üzüm getirmişler uzaktan gelenlere ikram ediyorlardı ve bizim köylüler gibi kendilerine has bir aksanları vardı farklı dili konuşsalar da bana konyadaki kendi köyümü ve buğday yetiştirdiğimiz tarlalarımızı hatırlattılarvakit ilerledikçe yakından gelenler yavaş yavaş evlerine gittiler uzaktan gelenler ise çadırlarına çekildiler gece geç saatlere doğru görevimi tamamlayıp gece resimlerimi çektikten sonra arabaya çadırımı ve tulumumu almaya gittim bir de ne göreyim evden çıkarken ikisini de unutmuşum bana da araba koltuğunda sabahlamak düştüsabah namazıyla birlikte kalkıp hazırlandım festival alanında bir tur atıp işlemlerimi tamamladım ve hemen palomar dağının yolunu tuttum kısa bir yolculuktan sonra sabahın ilk ışıklarıyla palomar dağı gözlemevine gelmiştim ve karşımda 200 inçlik 5 metre ismini george ellery haleden alan hale teleskobu duruyordugeorge ellery hale 1868 yılında şikagoda zengin bir ailenin çocuğu olarak doğdu kendisinden önce doğan iki kardeşi değişik hastalıklardan ölünce ailesi küçük georgeu çok dikkatli ve özenle yetiştirdi fakat kendisi çok zayıf cılız bir çocuktu sürekli hastalanıyordu ailesi ise ona da bir şey olacak diye ellerinden gelen her şeyi yapıyor bir dediğini iki etmiyorlardıgeorge halein babası asansör üretiyordu 1871de şikagoda büyük bir yangın çıkmış ve neredeyse bütün şehir yok olmuştu yangından sonra şehrin yeniden inşasında halein babası william ellery hale büyük rol almış asansör ve inşaat işlerinde büyük bir server elde etmiş ve zenginliğine zenginlik katmıştı babasının asansör işlerinden dolayı hale küçük yaşta makinalarla tanışmış ve odasını minik bir laboratuvara çevirmişti odası küçük gelince evlerinin bahçesinde bir atölye kurmuştu annesi ona çocukken i̇lyada ve odesa destanını robinson crusoe ve don kişot okurdu 1933te yazılan biyografik notlara göre bu ve diğer klasikler hayal gücünü geliştirmeye ve halei bilimsel araştırmalara hazırlamaya büyük ölçüde yardımcı oldu astonomi halein en ilgisini çeken konuydu evinin bahçesinde kendisine bir teleskop yaptı kendi spektrometresini icat etti bunu babasının aldığı 4 inçlik teleskoba bağladı ve güneşin tayflarını incelemeye başladı1986 yılında mitde üniversite hayatına başladı üniversitede kimya fizik ve matematik okudu yaz aylarında harvard üniversitesi gözlemevinde staj yaptı mezun olduktan 2 gün sonra evelina conklin ile evlendi ve şikagoya geri döndübabası eve dönüş ve evlilik hediyesi olarak ona 12 inçlik bir teleskop yapması için finans desteği verdi bu teleskopla güneşi çok yakından inceleyen hale güneşte 2 parlak nokta gözlemledi kendi icat ettiği aletlerle kalsiyum bulutlarının resmini çekti bu sayede astronomi de uluslararası tanındıbabasına giderek daha büyük bir teleskop yapmak istediğini söyledi babası oğlundan elindeki teleskop ile neleri gözlemlediğini neleri gözleyemediğini ve daha büyük teleskoba neden ihtiyaç duyduğunu akademik bir makale olarak yazıp getirmesini ve bu makaleyi okuyup ona göre yeni teleskop için finans sağlayacağını söyledi hale babasının isteğini aynen yerine getirip babasına araştırmalarını akademik makale olarak sundu1892 yılında şikago üniversitesi astronomi bölümüne katılarak ders vermeye başladı o sırada milyoner işadamı charles yerkes ile tanışıp çalışmalarını anlattı ve çok daha büyük bir teleskop yapmak için yerkesten maddi destek alarak wisconsinde yerkes gözlemevini kurdu ve zamanın en büyük 40 inçlik teleskobunu inşa etti bu teleskop 1893te devleti aliyyei osmaniyenin de katıldığı kolomb dünya fuarında sergilendi ve büyük ilgi gördühale wisconsinde kurduğu gözlemevinde beklediğini bulamadı çünkü gözlemevi yerleşim yerlerine uzaktı havası sürekli bulutlu ve yağmurluydu ve bazı astrononomlar geceleri çalışmak istemiyordu çünkü çoğu geceler havanın kapalı olmasından dolayı gözlem yapamıyorlardıwisconsinden dili yanan hale soluğu los angelesta aldı ve wilson dağını kendisine hedef seçti çünkü hem şehre yakındı hem de los angelesın sürekli güneş gören yaz kış demeden gözlem yapılmaya müsait bir havası vardı hiç tereddüt etmeden wilson dağında 60 inçlik gözlemevini kurdu ve bu gözlemevi astronomide çığır açmaya başladı 1912de artık güneşin bütün bu evrenin merkezi olmadığı ispat edildi1918de wilson dağında 100 inçlik hooker teleskobunu inşa etti ve edwin hubbleı işe aldı hubble 1929da doppler efektini ışığa uygulayıp evrenin genişlediğini ve başka galaksilerin de olduğunu buldu bununla da yetinmeyen hale palomar dağında 200 inçlik bir teleskop yapmaya başladı bizim bugünlerde erzurumda bir teleskobumuz yapılıyor ve büyüklüyü 4 metre fakat hale tam 100 yıl önce 5 metre teleskop inşa etmişti hale 1938de öldü ve palomar dağında inşa edilen 200 inçlik teleskoba hale ismi verildi ii dünya savaşında yapımına ara verilen teleskop 1948de faaliyete geçti ve astronomide çağ atlatan buluşlara imza attı kuasarları ve exoplanetleri güneş sistemi dışındaki gezegenler ilk defa keşfeden bu teleskop oldu ve hala faaliyette  evrenin en soğuk noktası  dünyanın en soğuk noktası nasanın 2013 yılında doğu antarktika platosunda kaydettiği 933 c derecedir dünyanın en sıcak noktası ise yıllara göre değişiklik gösteriyor lut çölü sahra çölü ve kendiliğinden yürüyen taşları ile bilinen ölüm vadisi 567 en sıcak noktalar olarak kaydedildileruzaya çıktığımızda ise durum değişiyor ve uzay boşluğunda yıldızlar arası ortamda sıcaklık soğukluk 2704e düşüyor uzay çoğunlukla boşluktur ve uzayda 1 metreküplük bir hacimde yaklaşık 6 atom veya molekül bulunur uzay boşluğunun sıcaklığı gerçekte bu birkaç atomun soğukluğudurmutlak sıfır soğukluk ise 27315 c derecedir bu sıcaklık aynı ışık hızı gibi bir limit olup erişilmesi şu anki bilimsel verilere göre mümkün değildir mutlak sıfır derecede atomlar arası etkileşim durur çünkü ısı atomlar arası etkileşim sebebiyle transfer edilir sıcak olan nesneler ısılarını kendilerinden daha az sıcak ve temas halinde oldukları nesnelere aktarma eğilimindedirler sıcaklık 27315 cye çok yaklaşıldığında ısı transfer edilemeyeceği için bu sıcaklığa erişmek mümkün değildirgözetlenebilir evrende en soğuk yer ise bumerang bulutsusu evrenin şu ana kadar keşfedilen en soğuk yeri olarak bilinen 5 bin ışık yılı uzaklıktaki bumerang nebulasının sıcaklığı ise mutlak sıfır sıcaklık olan 27315 cden sadece 1 derece yüksek yani 272 derecemaddenin en çok bilinen katı sıvı ve gaz halinden başka kategorilerine göre başka halleri de var mesela yüksek sıcaklıklarda plazma hali ve düşük sıcaklıklarda ise bec hali maddenin bec hali bose einstein condensate  boseeinstein yoğunlaşması mutlak sıcaklığa yakın durumlarda tuhaf ilginç ve garip davranışlar gösterir yüksek sıcaklıklarda atomlar tanecik gibi davranıp bağımsız hareket ederlerken düşük sıcaklıklarda bütün atomlar hep beraber ve dalga halinde aynı yöne hareket eder ve tek bir atommuşçasına davranır maddenin bec haline ışık gönderilirse ışık çok yavaşlar ve böylelikle ışığın dalgatanecik modeli aynı anda incelenebilir maddenin bec hali kuantum özellikler gösterir ancak atomlara yerçekimi etki ettiğinden gözlenen parçacıklar deney kaplarının dibine çökerler i̇şte tam bu noktada yerçekiminin hissedilmediği uluslararası uzay i̇stasyonuda yapılması kararlaştırıldı ve nasa soğuk atom laboratuvarı ismini verdiği minik buzdolabını tasarladı ve eğer yine ertelenmezse mayıs ayında uluslararası uzay i̇stasyonuna gönderiyorsoğuk atom laboratuvarı the cold atom laboratory  cal faaliyete geçtiğinde bilinen evrenin en soğuk noktası olacak öyle ki 100 picokelvinin altında ısıya sahip olacak 1 kelvinin milyarda biri kadar olan sıcaklığa pikokelvin denirsoğuk atom laboratuvarının kontrolü ve deneyleri ise uzay istasyonundaki astronotlar tarafından değil yerden yani nasa jplde çalışan bilim adamları tarafından yapılacak ve astronotlar uyurken çalıştırılacak çünkü astronotların sağlıklı kalabilmek için her gün en az 2 saat egzersiz yapmaları gerekiyor bu durumda uzay istasyonunda titreşim yapıyorlar soğuk atom laboratuvarı ise çok hassas cihazlara ve ilginç lazer teknolojilerine sahip titreşimden etkileniyor bu sebeple astronotlar uykudayken çalışacaksoğuk atom laboratuvarı kısaca derecesinin alt limiti olmayan buzdolabı gibi düşünülebilir ancak burada laser soğutma buharlaştırarak soğutma gibi özellikler kullanılacaksoğuk atom laboratuvarı bilim adamlarına manyetik alanların varlığında kuantum gazların özelliklerini inceleyecek ve kuantum etkilerin sadece atomaltı parçacıklarda değil makroskopik seviye de incelenmesine imkan sağlayacakayrıca einsteinın yerçekimi görüşlerini de test edecek potasyum ve rubidyum atomlarının 1 saniye düşmelerini inceleyecekler einsteina göre yerçekimi kütlesine bakmadan her bir parçacığa aynı davranır eğer bu deneyin sonuçları farklı çıkarsa einstein ötesi bir model geliştirmek gerekecekstephen hawking hakkında ilginç bilgilergeçen ay vefat eden ünlü fizikçi stephen hawking muhtemelen bizim kuşağımızın en tanınmış biliminsanıydı ancak hawkingin motor nöron hastalığı ve karadelik teorilerinden daha fazla ilginçlikleri vardı mesela hawkingin doğum günü galileonin ölüm yıldönümüne ölüm günü de einsteinın doğum gününe 4 mart 1879 denk geliyor 14 mart aynı zamanda pi π günü olarak kutlanıyorhawking sekiz yaşına kadar düzgün bir şekilde okuyamadı bir günde bir saat çalışma yapması zordu ve motor nöron hastalığına yakalanana kadar da böyle devam ettistephen hawking 43 yaşında zatürre oldu doktorları karısının onayıyla yaşam desteğini kesmeyi düşündüler ancak karısı razı olmadı hawking bu sayede 33 yıl daha yaşadıhayatının ilerleyen dönemlerinde hawking sürekli olarak dünya dışı varoluş olasılığını ve dahası uzaylılarla iletişimin tehlikelerini anlattı bu durumu christopher columbusun amerikayı keşfetmesine benzeterek milyonlarca kızılderilinin memleketlerinden sürülmesi öldürülmesi ve milyonlarca afrikalının evlerinden kaçırılıp yarım metreyi geçmeyen gemi kovuklarında binlerce kişinin zincire bağlı olarak amerika kıtasında köle olarak çalıştırılması gibi sonuçlarının olacağını söyledizaman yolculuğunun olmadığını ispat etmek için zaman yolcularına parti verdi evini balonlarla süsleyip evinin enlem ve boylamını davetiyeye yazıp zaman yolcularının partisine gelmesini istedi kimsenin gelmediği partinin videosunu sonradan youtubede yayınladıpapa ii john paul hawkingin vatikandaki basın toplantısına katılmasına karşı çıktı papa o zamanlar evrenin başlangıcının araştırılmasının doğru olmadığını düşünüyordustephen her zaman matematik ve fizik okumakla ilgilenmişti oxford üniversitesi o dönemde matematik bölümüne öğrenci almıyordu bu yüzden fiziği seçti babası ise onun doktor olmasını istiyordu ancak hawking babasını dinlemeyip fizik okudu  yapay zeka çocuklarımızı işsiz bırakacak  çocuklarımız bizim herşeyimiz onlar için her şeyin en iyisini ister en iyi üniversitelerde okumalarını ve iyi işlerde çalışmalarını isteriz lakin bilgisayarlar ve dolayısı ile robotlar 10 yıl içinde 128 kat 20 yıl içinde 8 bin kat ve 30 yıl içinde de bir milyon kat akıllanacaklar yapay zeka ve ilgili teknolojiler tüm ülkelerin iş piyasalarını büyük ölçüde etkileyecek hal böyle olunca neredeyse bütün meslekler makinalar tarafından icra edilecek ve artık bir çok işte insanlara ihtiyaç kalmayacakbilgisayarlar ve insanların karşı karşıya gelmesi ilk kez 1997 yılında ibm bilgisayarların satrançta kasparovu yenmesi ile konuşulmaya başlandı ondan sonraki denemeler kısmen başarısız olsa da 2012 yılından sonraki gelişmeler veri bilimi makina öğrenmesi ve yapay zeka ile altın çağını yaşamaya başladı yeni yüzyılın petrolü ve elektriği büyük veri ve yapay zeka olarak karşımıza çıkıyorbilgisayar dünyasındaki gelişmeler moore kanuna göre değerlendiriliyordu i̇smini intel şirketinin kurucularından gordon mooredan alan moore kanunu bize bilgisayar ve teknolojik ürünlerin her 18 ayda bir hızlarını ikiye katladığını söylüyor lakin silikondan yapılan transistörlerin aralarındaki boşluk küçüle küçüle artık küçülemez hale gelecek ve moore kanunu devre dışı kalacak fakat bu durumda kuantum bilgisayarlar devreye giriyor ve kuantum bilgisayarlar normal bilgisayarlardan tam 100 milyon kat daha hızlı çalışıyorkanada merkezli dwave ürettiği 2 adet kuantum bilgisayardan birini googlea diğerini de nasaya verdi ibm ise 5 qbitlik kuantum bilgisayarları bulut servisiyle programcıların test etmelerine imkan sağlıyor microsoft ise kuantum bilgisayarlarda çalışacak bir programlama dili geliştiriyorbu gelişmeler bizi ekonomik tekillik noktasına götürüyor tekillik singularity fizikten ve özellikle karadeliklerden ekonomiye kazandırılmış bir terim bir kara deliğin olay ufku geçildiğinde kütleçekimsel alan sonsuz hale gelir bir tekilliğe ulaştığınızda normal kurallar bozulur ve geleceği tahmin etmek daha da zorlaşır tam bu anda en ilginç soruyla karşılaşıyoruz sahiden insanların işlerini makinalar yapmaya başladığında insanlar nereden geçimlerini sağlayacak ve ne yapacaklarson yapılan araştırmalara göre yapay zeka uygulamalarının laboratuvar analizleri yüz tanıma sistemleri ve retina taramalar ile hastalıklara doktorlardan daha isabetli teşhis koydukları gözlendi bu durumda yapay zeka ile doktorlar devre dışı kalıyor aynı şekilde yapay zeka avukatlara da açık fark atıyor2025 yılında artık uçaklar pilotsuz uçacaklar pilotluk mesleği artık tarih oluyor halihazırda uçakları hiçbir pilot dahli olmadan uçurma otopilot imkanlarına sahibiz lakin insanlar otopilot ile kendilerini güvende hissetmediklerinden pilotlara ihtiyaç duyuluyor google uber ve tesla şoförsüz giden arabaları yaptılar ve şu an yollarda test sürüşlerini tamamlamak üzereler taksiciler tır şoförleri otobüs kaptanları bir kaç yıla işlerinden olacaklar dünya genelinde 12 milyon şoför yapay zeka mağduru olacak ve başka iş bakmak durumunda kalacaklargeçen ay finlandiyada robot öğretmenler işbaşı yaptılar dünyanın en iyi üniversitelerinde ders veren en iyi profesörlerin metotları bilgisayarlarla modellenmeye başlandı ve robotlara öğretiliyor bu durumda robotlar ile herkes en iyi eğitimi en iyi hocadan alacak ve öğretmenlik mesleği de tarihe karışacak üstelik robotlar bilimsel araştırma sonuçlarını saniye saniye takip edeceklerinden bilgileri eskiyen hoca kalmayacak buna ek olarak insan öğretmen yetiştirmek meşakkatli iş i̇lkokul ortaokul lise üniversite okutacaksın ve formasyon dersleri vereceksin bir öğretmenin yetişmesi en az 16 yıl fakat robotlar kendilerine yüklenen programlarla bir kaç saniyede profesör olabilecekler robotlar yüzyıl öncesinin eğitim sistemiyle tahtaya yazıp deftere kopyala yöntemiyle değil her bir problemi gerçek hayattan 3 boyutlu görüntülerle anlatacak ve öğrenciler bilimsel mevzuları teori olarak değil birebir hayatın içinden örneklerle öğrenecekler mesela tarihi bir vakıa anlatılırken makinalar kitaplarda yazılı olanları yapay zeka ile ürettikleri karakterlere oynattırıp birebir canlandırmalarını yapacaklar ayrıca bütün robot öğretmenler disiplinler arası her tür bilim dalında uzman olacaklar bu durumda en iyi öğretmenler bile yapay zekanın gerisinde kalacaklar ve işlerini kaybetmeleri kaçınılmaz olacakfabrika işçileri tarım işçileri bankacılar muhasebeciler askerler yine işlerini kaybedecekler listesinde yapay zeka film senaryosu yazıp ürettiği sanal karakterlere istediği rolü bile oynatabiliyorbu kadarla da bitmiyor makinaların insanlara göre çok büyük avantajları var i̇nsanlar günde 8 saat zor çalışıyorlar makinaların insanlar gibi günde bir kaç kez ara verme öğle yemeği kahveçay molası muhabbet molası hastalık ailevi problemler geç kalma ulaşım trafikte kalma sinirlenme tavır yapma kapris bunalım takılma gibi dertleri olmayacak maaş artışı istemeyecekler akşam evde misafir var erken çıkayım veya evde çocuk hasta durumları olmayacak hep iş yerinde kalacaklar zaten çoğu bilgisayar programı olacağı için fiziksel olarak orada olması bile gerekmiyor sigorta tazminat yemek uyku ücretli tatil gibi isteklerin hiçbiri olmayacak üstelik bütün işleri çok daha hızlı doğru ve en kestirme şekilde yapacak ve gece gündüz çalışabilecekler makinalar da bozulur mu diyorsunuz hayır iot ve veri bilimi ile hangi makinanın hangi parçasının bozulacağını önceden tahmin edebiliyoruz makinalar kendi kendilerini tamir edebilir ve robot üreten robotlar ve yapay zeka üreten yapay zekalar bile mevcutmesela bir tir şoförünü ele alalım uzun yola gidecek maaş yol sigorta yemek uyku gibi problemler olacak fakat otonom bir bilgisayar programını bir kez alacaksınız başka hiçbir masrafı olmadan istediğiniz yere en ucuz en uygun yolu seçerek en az yakıtla 7 gün 24 saat yorulmadan direksiyon sallayarak ulaşacak bu teknolojilere geçiş yapmayan işletmeler bir bir batacaklarbahsi geçen teknolojilerin hepsi şu an faaliyette olup testleri yapılmaktadır bilgisayarların önümüzdeki 10 yılda 128 kat 20 yılda 8 bin kat ve 30 yılda 1 milyon kat daha akıllı olduklarında neler olabileceği bir muamma bu noktada ekonomik tekilliğe ulaşıyoruz normal kurallar bozuluyoryazımıza son verirken sorumuzu yineleyelim öyleyse insanlar ne yapacak ve nereden geçimlerini kazanacaklar ve daha da önemlisi biz türkiye olarak bu yapay zeka ve veri bilimin neresindeyiz   mars üzerinde helikopter uçurmak  i̇nsanlık var olduğundan beri astronomi bilimi de var olmuştur ve en eski bilim dalı da astronomidir çünkü ilk devirlerde elektrik ve lambalar yoktu i̇nsanlar gece olduğunda gökyüzüne bakarlar ve yıldızlı semalardaki haşmeti bütün cazibesiyle seyrederlerdi bugün özellikle büyük şehirlerde bu görüntüyü kaybettik işık kirliliği gökyüzünü bulut gibi kapatmakta ve yeni nesil gençliğimiz gökyüzünde bir kaç yıldız ve aydan başka gök cismi göremeden hayatlarını sonlandırmaktadırlarbenim astronomi merakım ise çocukluk yaşlarda başladı babam konyanın şirin köyü i̇kizlideki minik evimizi yıkıp iki katlı bir ev yapmak istedi birinci katı bitirdi ikinci kata ise asla sıra gelmedi sıcak yaz gecelerinde abimle beraber yataklarımızı alıp evin çatısına çıkar ve geceleri gökyüzüne bakar ışıl ışıl parlayan yıldızları seyreder kayan yıldızları sayar o yıldız senin bu yıldız benim oyunu oynar sonra da uyuyakalırdıkbu merakım los angelesa taşındıktan sonra da devam etti evimin yanındaki üniversiteden ne kadar astronomi dersi veriliyorsa hepsini aldım ne kadar amatör astronomi topluluğu varsa hepsine üyeyim her ay bir astronomi derneği ile ya bir dağ başına ya da bir çöl ortasına gider yıldız partisi yaparız bu parti yanı başımdaki hollywood film yıldızlarıyla yapılan bir parti değil gerçek yıldızlarla bir parti bu yıldız partilerimizde teleskoplarımızı gündüzden kurarız ve gece olmasını bekleriz güneş batıp zifiri karanlık çökünce etrafta hiçbir ışık olmaz sadece kırmızı ışık oda sadece mecburi ihtiyaç kadar gittiğimiz bölgedeki yerel köylüler bize saygılarından dolayı teleskop görüntülerimizi bozmamak için gece ışıklarını açmazlar 45 dakika kadar gözümüzün karanlığa alışmasını bekleriz sonra gökyüzüne çeviririz gözlerimizi i̇şte karşımızda yıldızlı semalardaki haşmet işte samanyolu galaksisi işte kızıl gezegen mars işte pırıl pırıl parlayan venüs zöhre işte en büyük gezegen jüpiter işte halkaları ile sürekli renk değiştiren gezegen zühal satürn ve işte yıldızlar galaksiler bulutsularastronomi merakımı nasaya kadar taşıdım fırsat buldukça hem gönüllü olarak hem de akademik çalışmalarım için nasaya gidiyorum en son ziyaretlerimden birisinde marsa gönderilecek yeni uzay aracının mimarlarından bilim adamı ken williford ile de tanışma fırsatı buldum teknolojinin ilerlemesi ve veri biliminin çok iyi kullanılmasıyla daha önce yapılamayanlar yapılıyor ve keşfedilemeyenler keşfediliyor los angelesta bulunan nasa jet i̇tki laboratuvarı nasa jpl 2020 yılında marsa bir uzay aracı daha gönderiyor nasa avrupa uzay ajansı esa hindistan uzay ajansı isro marsa defalarca uzay aracı gönderdiler fakat bu uzay aracının ilginç özellikleri var bu gezgine rover henüz bir isim verilmedi sadece misyonun adı belirlendi mars2020 mars2020nin üç temel hedefi var birincisi marsın jeolojik yapısını incelemek i̇kincisi muhtemel hayat belirtilerini ve gelecekte marsa taşınacak insanlar için gerekli hayat şartlarını araştırmak üçüncüsü ise gezdiği yerlerden matkaplarıyla yüzeyi kazıp toprak kaya mineral örnekleri alıp içindeki minik laboratuvarlarda analiz etmek ve aldığı örnekleri etiketleyerek gelecekte insanların ziyaret edebileceği güvenli bir bölgeye depolamakmarsa 2011 yılında gönderilen ve 6 ağustos 2012de marsa 7 dakikalık terörle inen curiosity meraklı 6 yılda mars yüzeyinde ancak 181 km yol alabildi mars yüzeyinde taşların kayaların arasında yol almak tepeler dağlar ve uçurumlardan korunarak hareket etmek oldukça ilginç hesaplamalar ve stratejik hareketler gerektiriyor bu da curiositynin yavaş hareket etmesine sebep oluyor üstelik yüksek dağlara ve keskin kayalıklara yaklaşamıyor bu durumda yeni ve gelişmiş bir gezgine ihtiyaç doğuyormars2020 misyonuyla marsa gönderilecek olan gezginin en büyük özelliği 23 tane kamera barındırması i̇lk defa marsa iniş anında da çalışacak olan kameralar mars2020 misyonunun her bir saniyesini kaydedecekler şimdiye kadar bilgisayar animasyonlarıyla tahmini olarak anlatılanlar ilk defa kameralara kaydedilecek ve ilk defa mikrofonlar başka bir gezegenden ses kaydı alacaklar dünyadaki kayalıklardan katmanlardan alınan görüntüler ve bilimsel veriler yapay zeka ve veri bilimiyle bilgisayarlara yüklendi bu durumda yeni gezginde en tepeye yerleştirilen süper kameranın mars kayalıklarına baktığında kilometrelerce öteden laser teknolojilerle jeolojik yapısını kimyasal bileşenleri ve organik molekülleri tanıyıp analiz ederek sonuçlarını bilim insanlarına gönderecekrimfax ismi verilen ve gezginin en önüne yerleştirilen bilimsel enstrüman ile marsın yeraltı jeolojik yapısı 500 metre derinliğe kadar radar ile incelenip yeraltı haritası çıkarılacakmeda ismi verilen başka bir cihaz marsın atmosferini inceleyecek ve sıcaklık nem rüzgar ve toz analizi yapacakmoxie denilen bir cihaz mars atmosferinde çokça bulunan karbondioksidin c02 oksijen ve karbonunu ayıracak ve bu sayede gelecekte insanlara laboratuvar ortamında nefes almak için gerekli oksijen üretimini sağlamış olacakbu gezginin yapamayacağı ise yüksek dağları ve keskin virajları ve jeoloji için en önemli veri bankası olan kaya tabakalarını incelemek için yeterli yüksekliklere çıkamaması i̇şte tam bu noktada misyona son gelişme olarak henüz kesin olmamakla birlikte bir de helikopter eklendi ve ismine de marskopter denildi ancak helikopteri mars atmosferinde uçurmak ayrı bir hesaplama ve yüksek mühendislik gerektiriyor uçaklar ve helikopterler dünya üzerinde en temel olarak bernoulli prensibine göre kanatların ve pervanelerin üstünde altına göre daha az basınç oluşturulmasıyla uçar fakat mars atmosferi dünya atmosferinin 60 katı daha az yoğun bu da uçma işini zorlaştırıyor fakat yer çekimi dünyaya göre daha az bu bir avantaj fakat yeterli değil o sebeple marskoptere dünyadaki helikopterlerden çok daha uzun pervaneler yapmak gerekiyormarskopteri uçurmak öyle drone uçurmaya benzemiyor çünkü dünya ile mars arasında radyo dalgaları ile ışık hızında iletişim kurmak güneş etrafındaki yörüngelerine göre 4 dakikadan başlayıp 24 dakikaya kadar çıkabiliyor bu durumda marskopterin otopilot ile uçması gerekiyor marskopter havalanmak için rüzgarı hesaplayacak havalanacak yeteri kadar yükselip gerekli bölgeleri tarayacak ve konmak için uygun bir zemin bulup konacak ve topladığı verileri dünyaya aktaracak ve bunu da 3 dakikada yapacakmarskopterin bir başka görevi de yeni gezgine rota belirlemek nasa jplden bilim insanları bu sayede curiocitye göre mars yüzeyinde 3 kat daha hızlı ilerleyeceklerini hesaplıyorlar  veri bilimi yol haritası  i̇ki hafta boyunca veri biliminin ehemmiyetinden bahsedip bugün petrol ve elektrik hayatımızda ne kadar önemliyse büyük veri ve veri biliminin de 21 yüzyılda petrol ve elektrik kadar önemli olacağını söylemiştik bu hafta bir veri bilimcisinin yol haritasını çıkarıp kimlerin veri bilimcisi olabileceğini anlatmaya çalışacağızgeçen hafta 1922 mart las vegasta ibmin yapay zeka platformu ibm watsonın tanıtım toplantıları yapıldı 4 gün süren konferanslarda her 25 yılda bir iş ve teknolojinin eksponansiyel atlama yaptığı ve şu an yapay zeka ve veri bilimiyle yeni bir sıçramanın başlangıcında olduğumuz vurgulandı ibmin ceosu ginni rometty ise yeni dönemin robotların ve insanların karşı karşıya değil insanların ve makinaların beraber çalışarak bireylerin yapay zeka ve veri analizleriyle güçlendirileceğini ve yapay zekanın bütün meslekleri yüzde 100 değiştireceğini belirtti amerikanın en büyük cep telefonu operatörlerinden verizonın ceosu lowell mcadam ise 5g teknolojisine geçildiğinde akıllı telefonların ayda bir iot cihazlarının ise 5 yılda bir şarj edileceğini ve 5gyapay zekabulutun bir sonraki sanayi devrimini başlatacağını söyledişahsi kanaatime göre biz türkiye olarak son iki asırda gerçekleşen sanayi devriminde ve ardından gelen digital devrimde hem hazırlıksız yakalandık hem de treni kaçırdık ancak önümüzde altın bir fırsat var o da yapay zeka akıllı makinalar ve veri bilimi16 yıldır yurt dışında çalışıyorum bu sebeple akrabalarımın önemli günlerinde yanlarında olamadım fakat 2012 yılında türkiye ziyaretimde bir düğüne katıldım akrabalarımızdan bir hanım düğünde takı olarak kimin ne taktığını insanların yüz ifadesinden gerçekten mutlu mu olduğunu yoksa kıskandığını mı yüzde 100 doğrulukla biliyor ve düğüne katılan yaklaşık 1000 kişinin ailecek mi yoksa tek başına mı geldiğini ayrıntılarıyla anlatıyordu kimin ne söylediğini aslında ne söylemek istediğini hem de yüz okuma ve sentiment analizleriyle beraber biliyordu görüldüğü gibi veri bilimine çok da yabancı değiliz şirket ve kurumların bu düğündeki takıları yüzde 100 doğrulukla bilen kadın akrabamız gibi verileri düzgün tutması gerekiyor bundan sonrası çok basit 7den 70e herkes veri bilimcisi olabilir üstelik fabrikalar kurmaya milyarlarca liralık yatırımlar yapmaya gerek yok tek lazım olan şey bir adet bilgisayar ve internet erişimiveri bilimci olmak için ilk yapılması gereken şey sağlam bir irade ve öğrenmeye açık olmak sonra python veya r programlama dillerinden birini öğrenmek şahsi tercihim pythondan yana çünkü python son derece kolay ve hazır kütüphaneleri çok geniş üstelik bilim adamları çoğu kez python kullanıyorlar ve kütüphanelerinin gelişmesine katkıda buluyorlar başka programlama dilleriyle günler harcayarak yazdığımız programlar python da tek bir satırlık koda indirgenmiş vaziyette bu da müthiş bir kolaylık sağlıyor ve zaman kazandırıyor bunun üzerine pythonun en meşhur kütüphanesi pandas ve verilerin grafiklerle görselleştirilmesini sağlayan matplotlib ve seabornu öğrenmek gerekiyor bütün bunların hepsini kendisinde toplayan yazılım anaconda bu program kurulduktan sonra tek bir tıklama ile çalıştırılan jupyter notebook en temel ve en önemli aracımızprogramlama dilini öğrendikten sonra birazcık matematik sql ve istatistik bilmek gerekiyor bundan sonra geriye makina öğrenmesi machine learning algoritma ve tekniklerini öğrenmek lazım mesela tahmin etmeye çalıştığımız hedef fiyat veya bir rakamsa regresyon regression algoritmalarını cevabı evet veya hayır olan hedef ise sınıflandırma classification ve cevabı hangi gruba dahildir olan ise gruplandırma clustering algoritmalarını kullanmamız gerekiyor bu algoritmaları programlamak zorunda değiliz bunlar zaten birileri tarafından yazılmış ve hazır paket haline getirilmiş bize düşen verilerimizi öğrenme ve test için ikiye ayırıp bu algoritmalardan birini çağırıp çalıştırmakla işimiz bitmiş oluyormakina öğrenmesi tamamlandıktan sonra derin öğrenme deep learning tensorflow doğal dil anlama nlp yüz tanıma sistemleri opencv ve yazıların duygusal analizini yapan ve ne demek istediğini anlayan sentiment analizi öğrenmek standart bir veri bilimcinin yol haritasıdırbir veri bilimcinin en iyi arkadaşı wwkagglecom olmalıdır çünkü kaggleda hem örnek veri kümeleri dataset bulunabilir hem de hazır kodlardan yararlanılabilir ayrıca kaggle veri bilimi üzerine yarışmalar yapmakta ve milyonlarca dolar ödül dağıtmaktadır kendine güvenen veya güvenmeyen veri bilimcileri bu yarışmalara katılıp yüklü miktarlarda kazanç sağlayabilirler yukarıda ismi geçen programların tamamı açık kaynak yani ücretsiz olup internetten ufak bir araştırma ile hepsine kolaylıkla ulaşılabilirgörüldüğü gibi bir sonraki teknoloji devrimini yakalamak elimizde ve öğrenmek çok basit bütün işletmeler derhal elemanlarına veri bilimi ve analizi öğretmeli gazeteciler büyük veri ve veri bilimini öğrenip bilimsel metot kullanarak sağlam delillere dayanan haberler yapmalıdır bütün üniversiteler veri bilimi sertifika programları açmalı bilgisayar dershaneleri derhal veri bilimcisi yetiştirmeye başlamalıdıri̇sminizi güneşe göndermek ister misiniznasa bu yılın ağustos ayında doğrudan güneşe gidecek olan parker güneş sondasını uzaya fırlatıyor bu uzay aracının içine yerleştirilecek olan bir mikroçip dünya genelinden gönderilen isimleri de beraberinde güneşe götürecek siz de isminizi göndermek isterseniz httpgonasagovhotticket linkine tıklayıp adınızı soyadınızı ve email adresinizi girin ve gelen emaildeki linke tıklayıp onaylayın size ikinci bir email gelecek ve o email de hem sertifika numaranızı hem de isminizin güneşe gönderildiğini gösteren sertifikanızı pdf formatında indirilebileceğiniz linki göreceksinizparker güneş sondası dünyamıza en yakın yıldız olan güneşin henüz çözülemeyen sırlarını aydınlatmaya çalışacak güneşe yaklaşık 6 milyon km yaklaşacak olan uzay aracı güneş rüzgarlarını koronaları güneş rüzgârlarının kaynağını ve güneşin manyetik alanını araştıracak güneşin yüzeyi 6000 c ancak güneşten çok uzakta olan korona tabakası 20 milyon c normalde ısı kaynağından uzaklaştıkça ısı düşer mesela köy yerinde kış günü harıl harıl yana sobadan uzaklaştıkça ısı düşer fakat güneşte bu tam tersiuzaklaştıkça ısı artıyor ve 20 milyon dereceye kadar çıkıyor i̇şte parker güneş sondası güneşin korona tabakasındaki bu yüksek sıcaklığın sebeplerini araştıracak uzay aracı güneşe çok yaklaştığı için 1300 dereceye dayanıklı olarak tasarlandı ve güneş ışınlarından elektrik elde edip kendisini soğutarak hayatta kalmaya çalışacakyazımıza üstat necip fazılın bir mısrasıyla son verelimyeryüzü boşaldı habersiz miyizgüneşe göç var da kalan biz miyiz  veri biliminin bugünü ve yarını  geçen haftaki yazımızda 21 yüzyılın en cazip en çok kazandıran bilim ve teknolojiye en çok katkısı olan mesleğin veri bilimi olduğunu ve bir veri bilimcisinin yıllık 110 bin ila 250 bin dolar arası kazandığını söylemiştik bu hafta ise veri biliminin geleceğimizi nasıl şekillendireceğine değineceğizünlü politikacı bilim insanı ve yazar benjamin franklin bilgi birikimine yapılan yatırımı şu tarihi sözüyle özetliyor bir insan cüzdanını beynine boşaltırsa hiç kimse onu ondan alamaz bilgi birikimine yapılan yatırım her zaman en yüksek kazancı sağlar bir aptalın kalbi ağzında ama bilge bir adamın ağzı yüreğindebüyük veri ile uğraşanlar bu yüzyılın veri yüzyılı olacağını ve büyük verinin yeni petrol veri biliminin ise yeni elektrik olacağını söylüyorlar yani bugün petrol ve elektrik hayatımızda ne kadar önemliyse büyük veri ve veri bilimi de gelecekte petrol ve elektrik kadar önemli olacak veri bilimi kullanılarak geliştirilen algoritmalar büyük işletmelere şimdiden büyük yararlar sağlamaya başladı bilemesela hastaneler için yapılan veri bilimi uygulamasında geçmiş yıllardaki veriler incelenerek yeni gelen hastaların hastalık sebebine göre kaç gün kalacağı hangi hastaların ne zaman öleceği ve günlük aylık ve yıllık ilaç ihtiyaçlarının ne olacağını hesaplayabilmekte ve fazladan alınan ilaçların önü kesilmekte ve diğer israf edilecek kaynakların en elverişli şekilde kullanılması sağlanmaktadır hatta geçmiş yıllardaki hasta profiline göre bu yıl kaç tane hastanın hangi sebeple hastaneye gelebileceği ve daha da ileri giderek acil servise her gece gelecek hasta sayısı ve hastalık sebeplerine kadar tahmin edilebilmekte ve buna göre önceden ilaç siparişi ve yatak sayısı ayarlanmaktadıraynı şekilde veri gazeteciliği yükselen meslekler arasına girmeye başlamıştır üniversiteler veri gazeteciliği bölümleri açarken los angeles times gazetesi veri bilimcilerinden oluşan ve datadesk adını verdikleri bir birim kurmuştur bu ekip federal hükümet eyaletler belediyeler polis mahkeme okullar ve diğer kurumlardan gelen milyonlarca veriyi analiz etmekte outlier denilen anormal harcamaları bulup üzerinde çalışmalar yaparak ses getiren haberlere imza atmaktadır çünkü bir gazeteci milyonlarca veriyi tek başına tek tek analiz edemez fakat aynı veriyi veri bilimi kullanan algoritmalara verdiğinizde bir kaç saniyede inanılmaz sonuçlar vermekte ve ilginç görsel grafiklerle bilimsel metot kullanılarak verilerden haber üretilmektedir tersinden yine haberler veri tabanına uygun bir standartta girilip veriden haber haberden veri üretilmektedir mesela bir deprem olduğunda gazeteci hiç bir şey yazmadan algoritmalar otomatik haberi yazıp ilgili sitelere uygun bir resim ile geçmektedir los angelesta bulunan bir grup gazeteci şahsımdan veri bilimi dersleri aldılar ve haberlerinde öğrendikleri teknikleri kullandıklarını görünce mutlu oluyorumamerikan vergi dairesi irs 300 milyon amerikalının vergi beyannamesini büyük veri algoritmalarıyla analiz ederek 21 milyar dolar vergi kaçağı tespit etmiş ve bu kaçakları cezası ve faizleriyle birlikte tahsil etmiştir vergi memurlarının 300 milyon kişinin dokümanlarını tek tek inceleme şansı yoktur fakat uygun algoritma ile bilgisayarlar birkaç saniyede standartlara uymayan vergi beyannamelerini keşfedilmektedirlerkepler uzay teleskobu 2016 yılında bir seferde başka yıldızların yörüngesinde dönen 1284 tane öte gezegen exoplanet keşfetmişti nasa ve google bu verileri kullanarak geliştirdikleri algoritmalar ile yeni gelen verileri test ettiler bu sayede yapay zeka ve veri bilimi ile bilgisayarlara 2 yeni öte gezegen keşfettirdileramerikan tarım bakanlığı uydulardan gelen resimlerden bütün dünyadaki tahıl ekili tarlaların ne yetiştireceğini ne kadar yetiştireceğini veri bilimini kullanarak tahmin etmekte buna göre hangi ülkenin ne kadar buğdaya ihtiyacı olacağını fiyatının ne olacağını kurduğu modellerle belirlemekte ve ne kadarını ihraç edip ne kadar gelir sağlayacağını daha ürün tarladayken hesaplamaktadırtelefonda satış yapan telemarketing şirketleri telefon konuşmalarını kaydetmekte ses tanıma sistemleri ile konuşmaları yazıya çevirip üzerine bir sentiment analizi yaparak satış elemanlarının müşteriye iyi mi kötü mü davrandığını anlamakta ve hemen ilgili kişilere haber vermektedirgelişmiş robotlarla konuştuğunuzda espri yaptığınızı anlayıp gülümsemekte üzüntülü bir olay anlattığınızda hüzünlenmekte ve normal bir şey anlatırsanız nötr kalmaktadır böylece makinaların insani duygular edinmesi sağlanmaktadır bunu konuşmalarınızı yazıya çevirip sonra sentiment analizi yaparak başarmaktadırhakimler ve savcılar daha önce bir suça bulaşmış olanların ikinci bir suça daha bulaşma ihtimalinin yüksek olduğu gerçeğinden hareketle oluşturdukları algoritmalar ve daha önce birden fazla suça bulaşanların verilerini toplayıp eski mahkumların ne zaman ikinci suça bulaşacaklarını tahmin etmekte ve ona göre daha suça bulaşmadan gerekli önlemleri almaktadırlarsosyal araştırma şirketleri twitter facebook ve diğer sosyal medya üzerinde anlık analizler yaparak hangi ülkede hangi şehirde hangi enlem ve boylamda hangi konunun konuşulduğunu analiz edip televizyon kanallarına hangi reklamın yayınlanmasının daha doğru olacağını bildirmekte ve hatta otomatik olarak o reklamları yayına vermektedir aynı zamanda sosyal medya da konuşulan mevzuları iyi analiz edip seçim sonuçları hakkında anket formu doldurmadan anket çalışması yapılmakta ve sonuçlar tahmin edilmektedirpolis teşkilatı aranan kişilerin resimlerini yüz tanıma sistemleri kullanarak mobese kameralarından 7 dakika da şüphelinin yerini tespit edebilmektedirmilyonlarca kitap dijital ortama aktarılmış ve edebi yazılar ve şiirler uygun algoritmalar ile incelenmiş ve konuşmanızı muhatabınız ufak bir cihaz yardımıyla tercümeye gerek kalmadan kendi dilinde dinlemesi ve anlaması sağlanmıştıryukarıdaki misallerde görüldüğü gibi veri bilimi disiplinler arası bir olgudur ve hem bilimsel çalışmalarda hem de ticari sosyal ve sanat alanlarında kendini hissettirmektedir veri bilimi ve yapay zeka gazetecilikten edebiyata doktorluktan avukatlığa robotlardan tarım ürünlerine film senaryosu yazmaktan yöneticilik yapmaya kısacası her yerde karşımıza çıkmaktadır gelecek hafta nasıl veri bilimcisi olunur mevzusunu işleyeceğiz yol haritasını çıkaracağız  21 yüzyılın en önemli mesleği veri bilimi  i̇çinde bulunduğumuz bu yüzyılda çocuğuma hangi mesleği tavsiye edeyim hangi meslek gelecek vadediyor hangi meslek grubunda en çok açık var hangi meslek en çok kazandırıyor ve en önemlisi hangi meslek bilime ve teknolojiye katkıda bulunuyor diye merak ediyorsanız bu yazıyı okumaya devam edebilirsiniz üstelik bu iddia bizim değil harvard üniversitesi yayın organı harvard business review dergisine ait 2012 yılında adı geçen dergide yayınlanan bir bilimsel makalede 21 yüzyılın en cazip ve en çok kazandıracak mesleğin veri bilimi olduğu iddia edildi ve 2012den bugüne kadar olan gelişmeler de bu yönde eğilim gösteriyorgünümüz insanı akıllı telefonların dizüstü bilgisayarların ve tabletlerin de yaygınlaşması ile inanılmaz veri üretiyor hatta bazı günler insanlığın günümüze kadar ürettiği kadar veri bir günde üretilebiliyor sosyal medyada her saniye milyonlarca yazı resim ve video paylaşılıyor ve bunlar terabytelarca veri manasına geliyor ancak ilginç nokta ise görünürde 140280 karakterlik bir yazı paylaştık gibi zannediliyor gerçekte ise o paylaşımı yapan kullanıcı hakkında tam 42 farklı veri toplanıyor ve bu veriler analiz edilerek o kullanıcıya uygun reklamlar gösteriliyor dolayısı ile özel hayatın gizliliği ilkesi sosyal medyada geçerli değildiğer taraftan elektronik cihazlar ve bilgisayar çiplerinin ucuzlamasıyla türkçeye nesnelerin i̇nterneti olarak çevirilen iot internet of things müthiş bir gelişme içerisinde evlerde iş yerlerinde hastanelerde fabrikalarda üniversite laboratuvarlarında kullanılan cihazlar bir bir internete bağlanıp sürekli veri üretiyorlar 2020 yılında internete bağlı cihaz sayısının 208 milyar olacağı tahmin ediliyoröte yandan bilimsel araştırmalar her yıl gelişen teknoloji ile hız kazanıyor ve buna bağlı olarak araştırma sonuçları büyük miktarda veri üretiyor gelişmiş ve büyük teleskoplar da her gün çok büyük veri depoluyor hatta orta ölçekli bir teleskop bir gecede insanlığın şimdiye kadar ürettiği veri kadar data üretiyor haberleşme uyduları uzay teleskopları uluslararası uzay i̇stasyonu başka gezegenlere gönderilen uzay araçları her geçen gün daha fazla veri göndermekteleri̇şte bu zetabytelara ulaşan büyük miktarlardaki veriye büyük veri big data bu veriyi milyonlarca farklı bilgisayarda saklayabilen ve onun mimarisini hazırlayan kişiye veri mühendisi data engineer bu büyük veriyi matematik ve istatistik bilimini kullanıp bilgisayar programları yardımı ile temizleyip anlamlı hale getiren ve geçmişteki veriye binaen geleceği tahmin eden buna göre gerekli önlemleri alan kişiye de veri bilimcisi data scientist veya veri analizcisi data analist deniryapay zeka makine öğrenmesi derin öğrenme tavsiye sistemleri yüz tanıma sistemleri veri görselleştirilmesi yazıların ve konuşmaların duygusal yönünü anlama sentimental analysis veri bilimcisinin belli başlı görevleri arasındadır kısacası makinalar ve robotlar veri bilimcisinin yazdığı algoritmalar sayesinde bir nevi ruh sahibi oluyorlar makinalar ve robotların insanlığa hükmedeceğini düşünen komplo teorisyenleri bu kez doğruyu söylemektelertoplanan büyük çeşitli karmaşık ve güvenilir veriler bilgisayar programı yardımıyla işlenip temizlenir sonra her projeye göre değişiklik gösterse de 80e yakın bir kısmı bilgisayarı eğitmek 20si de eğitilen modelin doğruluğunu test etmek için kullanılır eğer test sonucu 8595 arası ise makine öğrenmesi başarılı demektir bu durumda yeni veri geldiğinde eğitilen ve doğruluğu test edilen veriye tabi tutulduğunda bilgisayar bize geleceği 8595 arası tahmin edecektirbu sayede robotlar geçmiş veriler ışığında internette herhangi bir yerde isminiz ve resminiz geçmiş ise sizin kim olduğunuzu tanımaktadır ayrıca yüz tanıma sistemleriyle cinsiyetinizi etnik kökeninizi ve dilinizi tahmin etmekte ve sizinle kendi ana dilinizde konuşmaktadır eğer kendisinde bu modül yoksa hemen internete bağlanıp ilgili eğitilmiş yazılımları indirerek hemen türkçe konuşmaya başlayabilmektedirgeçenlerde yapılan bir yapay zeka uygulamasında yüzlerce kişiye yüzlerce resim gönderildi ve onlara bu resimlerde güzel kim çirkin kim çekici kim gibi sorular soruldu verilen tepkiler ortak bir veri tabanında toplandı ve uygun model geliştirildi bu sayede robotlar ve bilgisayarlar karşılaştığı kişilerin güzel mi çirkin mi yakışıklı mı olduğunu anlayabiliyor artık makinalar da insanları din dil ırk güzel çirkin diye sınıflara ayırıp ben buna varmam diyebilecekortalama bir veri bilimcisi şu an yıllık 110 bin dolar ile 250 bin dolar arası kazanıyor ve 2020 yılına kadar 45 milyon veri bilimcisine ihtiyaç varyapay zeka i̇nsanlari geri̇de mi̇ birakiyor lawgeex isimli yapay zeka firması amerikanın en deneyimli avukatlarından 20 tanesini bir odada topladı ortam avukatların tipik olarak günlük sözleşmeleri nasıl gözden geçirip onaylayacağına benzeyecek şekilde tasarlandı i̇ki ay süren testlerden sonra sonuçlar şunlardı yapay zeka algoritması ile bilgisayar yüzde 94lük bir ortalama doğruluk derecesiyle testi bitirirken avukatlar ortalama yüzde 85e ulaştı üstelik avukatlar ortalama 4 saat harcarken bilgisayar ise sadece 26 saniye de sonuca ulaştı bu projenin danışmanlarından biri güney kaliforniya üniversitesinde hukuk ve ekonomi profesörü olan gillian k hadfield iki grup arasındaki verimlilik açığının fark edildiğinden daha geniş olabileceğini söylüyor çalışmada avukatlar eldeki göreve tamamen ve tekil olarak odaklanmışlardır normal iş ortamında avukatların belgelere bu kadar odaklanamayacağını bu durumda yapay zekanın avukatlara daha fazla fark atacağını iddia ediyordoğruluk düzeyi̇hukukçuların kararı ortalama yüzde 85 doğruluk oranına sahipken yapay zeka yüzde 94e ulaşmayı başardı  90 bin türkün ismi marsa gidiyor  22 şubat perşembe günü los angelesta bulunan nasa jet i̇tki laboratuvarında nasa jpl nasanın mayıs 2018de uzaya fırlatacağı ve 26 kasım 2018de marsın yüzeyine inecek olan uzay aracı insightın interior exploration using seismic investigations geodesy and heat transport tanıtım toplantısına katıldım bu uzay aracını bizim için özel kılan ise şahsım da dahil bir bilgisayar çipine yazılan 90 bin 784 türkün ismini de beraberinde marsa götürecek olmasışimdiye kadar 11 uzay aracı tarafından ziyaret edilen mars eskiden beri insanlığın ve bilim insanlarının merak konusu olmuştur son zamanlarda ise hem bilim insanları hem de özel şirketler marsa insanlıinsansız uzay aracı gönderme yarışına girmişlerdir hatta öyle ki 9 milyon nüfuslu birleşik arap emirlikleri bile 2020 yılında marsa bir uzay aracı göndermenin planlarını yapıyor spacexin sahibi elon mask ise yakın bir zamanda marsa insan göndereceğini iddia ederken amerikan kongresi nasayı 2033 yılında marsa insan indirmesi konusunda görevlendirmiştirpeki marsa bizdeki ismiyle merih gezegenine bu alaka nerden geliyor türkiyenin en büyük astronomi platformu kozmik anafordan bir astronom arkadaşımızın da dediği gibi cana en yakın gezegen mars öte yandan dünyaya en yakın gök cismi ay fakat ay kupkuru ve hayat için en gerekli olan su yok son araştırmalar bir miktar su bulunduğuna dair işaretler verse de henüz kesin delil yok ayın atmosferi dünya ile karşılaştırıldığında yok denecek kadar az hal böyle olunca aya laboratuvar kurup içine insan göndersek ayın kendi öz kaynaklarından hayat için hiçbir destek yok her şey dünyadan gitmek zorunda fakat mars öyle mi marsta hem sıvı su var hem buz var hem de atmosferi var atmosferinde yoğun karbondioksit var ve nasanın geliştirdiği yeni bir cihaz havadaki karbondioksidin karbon ve oksijenini ayırıp insanlar için nefes alacak oksijeni elde edebiliyor hem de daha önce insanlar tarafından hiç gidilmediği için herkesin merakını celbediyor marsa sürekli uzay aracı gönderilmesinin bir başka sebebi de ileride oraya gönderilecek insanlara hayati ihtiyaçları sağlamak veya geçmişte eğer varsa hayata dair deliller aramaktır çünkü mars geçmişte sıcak ve nemliydi bu da onun su ve organik madde gibi hayat için gerekli şartlara sahip olduğunu gösteriyori̇şte iki ay sonra marsa doğru yola çıkacak insight uzay aracının küçük görevlerinin yanında üç önemli misyonu var birincisi mars depremlerini araştırmak i̇kincisi marsın kabuk tabakasındaki ısı iletimi ve sıcaklığı incelemek üçüncüsü ise bizdeki gelgit hareketleri gibi marsın iki uydusundan biri olan phobosun mars yörüngesinde dolanırken mars toprağını kendine doğru çekerek oluşturduğu dalgalanmları incelemek daha önce gönderilen uzay araçlarından farklı olarak mars yüzeyinde gezip durmayacak güneş enerjisi ile çalışacağı için çok güneş alan ekvator bölgesine yakın bir yere indirilecek iner inmez sondaj çalışmalarına başlayacak ve mars yüzeyinden 5 metre derine sondaj kazacak buradan alınacak bilimsel veriler dünyaya ulaştırılacak ve bilim adamları bu sayede marsın kabuk manto ve iç çekirdeğinin büyüklüğünü ölçebilecekler insight uzay aracı marsa giderken yanında da çok önemli bir bilgisayar çipini ve 2 tane cubesat uydusunu beraberinde götürecek uyduları marsın atmosferinin dışına bırakacak ve bunlar insightın dünya ile iletişim kurmasını sağlayacakbilgisayar çipinde ise 2 milyon 400 bin kişinin ismi mars yüzeyine inmiş olacak 90 bin 784 mars meraklısı türk ise nasanın açtığı kampanyaya katılıp isimlerini gönderen şanslı kişiler olacaklar bu kişiler aynı zamanda nasanın resmi web sitesine göre martian  marslı ünvanını almış bir nevi mars vatandaşı olmuş durumdalaruzay araştirmalarina yatirim yapmak gereksi̇z mi̇bana astronomi konferanslarımda en çok sorulan sorulardan birisi de nasanın bütçesinin milyar dolarları bulduğu 2018 yılı bütçesi 19 milyar 300 milyon dolar vahşi kapitalizmin merkezi amerikanın bu kadar parayı karşılığını almadan niye harcadığı yönünde bilim ve teknoloji üretimine harcanan para hiçbir zaman boşa değildir amerikanın uzay araştırmalarına harcadığı bu parayı nasıl kat kat geri kazandığını da bir misal ile anlatalımuzay yolculukları ilk başladığı zaman astronotlar yanlarına tükenmez kalemler alarak çıktılar kimse yerçekiminin uluslararası uzay i̇stasyonunda sürekli düşme halinde olduğu için hissedilmediğini hesaba katmadı astronotlar not almak için kalemlerine sarıldıklarında gördüler ki tükenmez kalemler yazmıyoruzayda tükenmez kalemlerin yazmadığını haber alan fisher pen conun sahibi paul c fisher tam 1 milyon dolar yatırım yaparak uzayda yazan kalemler üretmeye başladı bununla da yetinmedi su altında ve eksi 50 derece ile artı 400 derece sıcaklıkta bile yazan kalemler ürettibu buluş ise amerikaya trilyon dolarlar kazandıran teknolojinin kapılarını açtı inkjet yani mürekkep püskürtmeli yazıcılar bu uzay kalemleri ilham alınarak üretildi ve bütün dünyada büyük satışlar yapıldı sadece brain research instituteun 2016 yılı raporuna göre bu yıl tam 116 milyar dolarlık yazıcı ve kartuş satılmış dolayısı ile uzay araştırmalarına ve nasaya harcanan para geliştirdiği teknolojiler ile kat kat geri kazandırıyor  '"
      ]
     },
     "execution_count": 9,
     "metadata": {},
     "output_type": "execute_result"
    }
   ],
   "source": [
    "article_all"
   ]
  },
  {
   "cell_type": "code",
   "execution_count": null,
   "metadata": {},
   "outputs": [],
   "source": []
  }
 ],
 "metadata": {
  "kernelspec": {
   "display_name": "Python 3",
   "language": "python",
   "name": "python3"
  },
  "language_info": {
   "codemirror_mode": {
    "name": "ipython",
    "version": 3
   },
   "file_extension": ".py",
   "mimetype": "text/x-python",
   "name": "python",
   "nbconvert_exporter": "python",
   "pygments_lexer": "ipython3",
   "version": "3.8.8"
  }
 },
 "nbformat": 4,
 "nbformat_minor": 4
}